ڪراچي
ڪراچي (اردو: کراچی، انگريزي: Karachi) پاڪستان جي صوبي سنڌ جي گاديءَ جو شهر ۽ پاڪستان جو سڀ کان وڏو شھر آھي. دنيا جو 12هون وڏو شهر آهي، جنهن جي آبادي ٻه ڪروڙ (20 ملين) کان مٿي آهي. اهو ملڪ جي ڏاکڻي ڪناري تي عربي سمنڊ جي ساحل تي واقع آهي ۽ اڳ ۾ پاڪستان جي گاديءَ جو هنڌ هو. بيٽا-گلوبل سٽي جي طور تي درجه بندي، اهو پاڪستان جو وڏو صنعتي ۽ مالي مرڪز آهي، جنهن جي اندازي مطابق جی ڈی پی 200 بلين يو ايس ڊالرز (PPP) سال 2021ع تائين آهي. ڪراچي هڪ ميٽروپوليٽن شهر آهي ۽ سمجهيو وڃي ٿو پاڪستان جو سڀ کان وڌيڪ کاسموپوليٽن شهر، ۽ ملڪ جي سڀ کان وڌيڪ لساني، نسلي ۽ مذهبي طور تي متنوع علائقو، انهي سان گڏ ملڪ جي ترقي يافته شهرن مان هڪ آهي. ڪراچيءَ جي رهواسين کي ڪراچيائيٽ بہ سڏيو ويندو آهي. اھو آبادي جي لحاظ کان دنیا جوٻارهون نمبر وڏو شھر آھي.[8][9][10][11]
| ڪراچي کراچی | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| پاڪستان جو ميٽروپولس | ||||||||
ڪراچي پورٽ ٽرسٽ بلڊنگ. ناگن چورنگي فلائي اوور رات جو. موهٽا پيلس . قائد اعظم هائوس. ڪراچي بندرگاهه. قائد اعظم جي مزار | ||||||||
| عرفيت: روشنين جو شھر شھر قائد | ||||||||
  ڪراچي  ڪراچي  ڪراچي | ||||||||
| جاگرافي بيهڪ: 24°51′36″N 67°0′36″E / 24.86000°N 67.01000°E | ||||||||
| ملڪ |  پاڪستان | |||||||
| صوبو |  سنڌ | |||||||
| ميٽروپوليٽن ڪارپوريشن | 2011 | |||||||
| سٽي ڪائونسل | سٽي ڪمپليڪس، گلشن اقبال ٽاؤن، ڪراچي | |||||||
| ڪراچيء جا ضلعا [2] | ||||||||
| حڪومت [3] | ||||||||
| • قسم | ميٽروپوليٽن شهر | |||||||
| • ميئر | خالي | |||||||
| • ڊپٽي ميئر | خالي | |||||||
| پکيڙ[4] | ||||||||
| • ڪل | 3,780 ڪ.م2 (1,460 ميل2) | |||||||
| بلندي | 8 ميل (26 ft) | |||||||
| آبادي (2017 پاڪستان جي آدمشماري، 2017)[5] | ||||||||
| • ڪل | 14,910,352[1] (provisional) | |||||||
.jpg)
هي علائقو هزارن سالن کان آباد آهي، پر هن شهر کي باضابطه طور تي قلعي بند ڳوٺ "ڪولاچي" طور تازو سال 1729ع ۾ قائم ڪيو ويو. 19هين صديءَ جي وچ ڌاري ايسٽ انڊيا ڪمپنيءَ جي اچڻ سان آباديءَ جي اهميت تمام گهڻي وڌي وئي. برطانوي انتظاميه شهر کي هڪ وڏي بندرگاهه ۾ تبديل ڪرڻ ۽ ان کي برصغير هندستان جي وسيع ريلوي نيٽ ورڪ سان ڳنڍڻ لاءِ اهم منصوبن تي ڪم شروع ڪيو. سال 1947ع ۾ پاڪستان جي آزاديءَ وقت، هي شهر سنڌ جو سڀ کان وڏو شهر هو، جنهن جي آبادي اندازاً 4,00,000 هئي. ان کان پوء، شهر آبادي ۽ ڊيموگرافي ۾ هڪ ڊرامائي تبديلي جو تجربو ڪيو هندستان مان سوين هزارين مسلمان مهاجرن (مهاجر) جي آمد سان، ان سان گڏ ان جي هندو رهاڪن جي وڏي لڏپلاڻ سان. شهر پاڪستان جي آزاديءَ کان پوءِ تيزيءَ سان معاشي ترقي ڪئي، سڄي ملڪ ۽ ڏکڻ ايشيا جي ٻين علائقن مان لڏپلاڻ ڪندڙن کي راغب ڪيو. پاڪستان جي سال 2023ع جي مردم شماري مطابق ڪراچي جي ڪل آبادي ٻه ڪروڙ ٽي لک (20.3 ملين) هئي. ڪراچي دنيا جي تيز ترين وڌندڙ شهرن مان هڪ آهي ۽ پاڪستان ۾ تقريبن هر نسلي گروهه جي نمائندگي ڪندڙ اهم برادريون آهن. ڪراچي ۾ 20 لک کان وڌيڪ بنگالي مهاجر، 10 لک افغان پناهگير ۽ ميانمار کان 4,00,000 روهنگيا آهن.
ڪراچي هاڻي پاڪستان جو اهم صنعتي ۽ مالي مرڪز آهي. شهر جي هڪ رسمي معيشت آهي جيڪا سال 2021ع تائين 190 بلين يو ايس ڊالر جي آهي، جيڪا ملڪ ۾ سڀ کان وڏي آهي. ڪراچي پاڪستان جي ٽيڪس روينيو جو 35 سيڪڙو گڏ ڪري ٿو ۽ پاڪستان جي پوري جي ڊي پي جو لڳ ڀڳ 25 سيڪڙو پيدا ڪري ٿو. پاڪستاني صنعتي پيداوار جو لڳ ڀڳ 30 سيڪڙو ڪراچي مان ٿئي ٿو، جڏهن ته ڪراچي جون بندرگاهون پاڪستان جي پرڏيهي واپار جو لڳ ڀڳ 95 سيڪڙو هٿ ڪن ٿيون. پاڪستان ۾ هلندڙ تقريبن 90 سيڪڙو ملٽي نيشنل ڪارپوريشنز ۽ 100 سيڪڙو بئنڪن جو هيڊ ڪوارٽر ڪراچي ۾ آهن. اهو پڻ هڪ ٽرانسپورٽ مرکز (Hub) طور ڪم ڪري ٿو ۽ پاڪستان جي ٻن وڏين بندرگاهن تي مشتمل آهي، ڪراچي جي بندرگاهه ۽ پورٽ قاسم، گڏوگڏ پاڪستان جو مصروف ترين ايئرپورٽ، جناح انٽرنيشنل ايئرپورٽ. ڪراچي کي پاڪستان جي فيشن جي گاديءَ جو هنڌ پڻ سمجهيو ويندو آهي، ۽ سال 2009ع کان وٺي سالياني ڪراچي فيشن ويڪ جي ميزباني ڪري رهيو آهي.
سال 1960ع ۽ 1970ع جي ڏهاڪي ۾ ”روشنيءَ جو شهر“ جي نالي سان مشهور رات جي زندگي جي ڪري، ڪراچيءَ کي 1980ع جي ڏهاڪي ۾ سوويت-افغان جنگ دوران هٿيارن جي وڏي پئماني تي آمد سان، 1980ع جي ڏهاڪي ۾ سخت نسلي، فرقيواراڻي ۽ سياسي تڪرارن جي ور چڙهي ويو. هي شهر پرتشدد ڏوهن جي اعليٰ شرحن جي ڪري مشهور ٿي چڪو هو، پر پاڪستان رينجرز پاران سال 2013ع ۾ شروع ڪيل، ايم ڪيو ايم جي سياسي جماعت ۽ اسلام پسند شدت پسندن خلاف ڪريڪ ڊائون آپريشن کانپوءِ رڪارڊ ٿيل ڏوهن ۾ تيزي سان گهٽتائي آئي. آپريشن جي نتيجي ۾، ڪراچي سال 2014ع ۾ ڏوهن جي لحاظ کان دنيا جي 6هين خطرناڪ ترين شهر مان سال 2022ع تائين 128هين نمبر تي اچي ويو.
تفصيلي تعارف
سنواريوڪراچي 52´ 24° اتر ۽ 03´ 67° اوڀر تي واقع آهي. ھن جو شمار بيٽا ورلڊ سٽي ۾ ٿئي ٿو. [12][13] شھر پاڪستان جو سڀ کان وڏو صنعتي ۽ مالياتي مرڪز آھي [14] ء پاڪستان جو ڪاسموپوليٽن شھر آھي. [15] ڪراچي دنيا جو ٻارهون وڏو شھر آھي.[16] ڪراچي پاڪستان جي صوبي سنڌ جو گادي جو ھنڌ آھي. ڪراچي شهر عربي سمنڊ جي ساحل تي سنڌو ٽڪور جي اتر اولهه ۾ قائم آهي. پاڪستان جي سڀ کان وڏي بندرگاھ ۽ ھوائي اڏو بہ ڪراچي ۾ قائم آھي۔ ڪراچي سال 1947ع کان 1960ع تائين پاڪستان جي گاديء جو ھنڌ بہ رھيو. ڪراچي شھر نه رڳو سنڌ جو ڪاروباري مرڪز آهي، پر هن خطي جو هڪ اهم بندر پڻ آهي.
هاڻوڪي ڪراچي جي جڳهه تي واقع قديم ماهي گيرن جي بستين مان هڪ جو نالو ڪولاچي جو ڳوٺ هيو. انگريزن اڻويهين صدي ۾ هن شهر جي تعمير و ترقي جا بنيادَ وڌا. 1947ع ۾ پاڪستان جي آزادي جي وقت ڪراچی کي نيئن ملڪ جو گاديءَ جو هنڌ چونڊيو ويو. ان ڪارڻ شهر ۾ لکين مهاجر اچي آباد ٿيا. پاڪستان جي گاديء جو هنڌ ۽ بين الاقوامي بندرگاھ هئڻ جي ڪارڻ شهر ۾ صنعتي سرگرميون ٻين شهرن کان پهريان شروع ٿي ويون. 1959ع ۾ پاڪستان جي گاديءَ جو هنڌ اسلام آباد نئيو ويو پر ڪراچي جي آبادي ۽ معيشت ۾ ترقی جي رفتار گهٽ ناهي ٿي۔ سڄي پاڪستان مان ماڻهون روزگار جي ڳولا ۾ ڪراچي ايندا آهن ۽ ان جي ڪارڻ هتي مختلف مذهبي، نسلي ۽ لساني گروھ آباد آهن. ڪراچي کي ان ڪري مِنِي پاڪستان يا ننڍو پاڪستان بہ چيو ويندو آهي. هن شهر ۾ مختلف گروهن جي پاڻ ۾ ڇڪتاڻ جي ڪارڻ 1980ع ۽ 1990ع جي ڏهاڪن ۾ ڪراچي لساني فسادن، تشدد ۽ دهشتگردي جو شڪار رهيو. بگڙندڙ حالتن کي سنڀالڻ جي لاء پاڪ فوج کي به ڪراچی ۾ مداخلت ڪرڻي پئي. ايڪويهين صدي ۾ تيز قومي معاشي ترقي سان گڏ و گڏ ڪراچي جي حالتن ۾ تمام گهڻي تبديلي آئي آهي. ڪراچي جي امن جي صورتحال اڳي کان بهتر ٿي آهي ۽ شهر ۾ مختلف شعبن ۾ ترقي جي رفتار ۾ سٺو واڌارو آيو آهي. ڪراچي سنڌو درياءَ جي ڪناري جي اترين حد تي آهي. شهر هڪ قدرتي بندرگاهه جي چوڌاري اڏيل آهي.
نالو
سنواريوجديد ڪراچيءَ جو بنياد سال 1729ع ۾ ڪلهوڙي خاندان جي دور ۾ "ڪولاچي جو ڳوٺ" جي آباديءَ طور رکيو ويو. چيو وڃي ٿو ته نئين بستيءَ جو نالو مائي ڪولاچي جي نالي تي رکيو ويو آهي، جنهن جي پٽ چيو وڃي ٿو ته هن ڳوٺ ۾ هڪ آدم خور مگرمڇ کي ماري وڌو هو، جڏهن ته هن جا وڏا ڀائر اڳ ۾ ئي مارجي ويا هئا. نالو ڪراچي (Karachee)، اصل نالو ڪولاچي جو ڳوٺ جو هڪ مختصر ۽ بگڙيل نسخو، پهريون ڀيرو ڊچ سال 1742ع ۾ ڊچ ٻوليءَ جي ھڪ ڪاغذ ۾ ڏيکاريل آهي تہ ان ڪراچيءَ واري وسندي لڳ ھڪ واپاري جھاز ٽڪرجي تباھ ٿيو جنھن جو نالو "ڊِي رِڊَرڪِرڪ" ھو.[17][18]
تاريخ
سنواريو
مائي ڪولاچي جي وسندي جو بنياد 1729 ۾ چوڻ ۾ اچي ٿو[19]. جتي هينئر ڪراچي آهي اتي اڳي ڪو به شھر ڪو نه هو. سمنڊ جي هڪڙي ڇاڙ ٿي آئي ۽ ڪي مهاڻن جا گهر هئا ۽ ڪي هندو واپاري هئا ۽ انهيءَ هنڌ کي ڪلاچيءَ جو ڪُنُ چوندا هئا[19]. اڳي ننڍڙو ڳوٺ هيو، جتي مهاڻا ۽ ڪي واڻيا رهندا هئا ۽ ان جو نالو ڪلاچي ھو[19] ڪلاچيءَ جو ڪُن نالو شاھ جي رسالي ۾ به آيل آهي[19]. سن 11990 (سن 1777ع) ۾ مير بجار خان حج تان موٽي آيو ۽ ڪراچيءَ مان لهي شهدادپور آيو، جتي مير رهندا هئا[19]. ميان نور محمد جي راڄ ۾ سنه 1155ھ يا سن 1742ع ۾، نادر شاھ بادشاھ سورت بندر ۾ ڪي جهاز ٺهرايا هئا، تن جي وٺڻ لاءِ مظفر علي خان بيات بيگلر بيگي ڪراچيءَ آيو ۽ اتان ٿي ٺٽي آيو ۽ ميان نور محمد (نواب شاھ قلي خان) هن جي پيشوا ويو ۽ هن کي ٺٽي ۾ آڻي رهايائين. ٻن مهينن کان پوءِ هو هليو ويو[19]. سن 1207 (سن 1792ع) ۾ قلات جي خان جو ناٺي زرڪ خان ميان عبدالنبيءَ کي مدد ڏيندي ۽ ميرن سان وڙهندي مارجي ويو هو. انهيءَ جي عيوض ۾ ميان عبدالنبيءَ ڪراچي ۽ ڪُورن وارو ڀاڱو قلات جي خان کي ڏيئي ڇڏيو هو[19]. جيڪي ماڻهو اتي رهندا هئا، اهي جوکين جي ڄام جي نظر هيٺ هوندا هئا[19]. پوءِ اتي هڪڙو جهنگلي ڪوٽ ٺاهيائون، جنهن کي ڪلاچي ڪوٽ چوندا هئا ۽ قلات جي خان جي هٿ ۾ هو[19]. سنه 1795ع ۾ مير فتح علي خان ٽالپر اهو هٿ ڪيو ۽ اتي هڪڙو حاڪم مقرر ڪيائون ۽ اتي جي هندو واپارين مان لک ڏيڍ پيدا ٿيندو هون[19]. ورهيه ٻن کان پوءِ انهيءَ جي بچاءَ لاءِ ميرن منوڙي تي هڪڙو ڪوٽ ٺهرايو[19]. سنه 1252ھ (سنه 1836ع) ۾ انگريز سرڪار شاه شجاع الملڪ جي مدد لاءِ لشڪر ٿي موڪليو، جو ڪراچي اچي لٿو. ميرن انهيءَ کي درياه جي رستي سنڌ مان لنگهڻ نٿي ڏنو. پر انگريز توبون هڻي منهڙي جو ڪوٽ ڀڃي زور سان ڪراچيءَ ۾ اچي لٿا ۽ پوءِ درياه جي رستي لنگهي ويا[19]. ميرن جي طرفان آغا اسماعيل شاه وڪيل ٿي ڪراچيءَ ويو ۽ سرجان ڪين سان وڃي ٺهراءُ ڪيائين ۽ انگريزن ۽ ميرن جي وچ ۾ هڪڙو عهدنامو ٿيو[19]. سن 1258ھ (سن 1842ع) ۾ سرچارلس نيپئر پوني مان سنڌ جو ريزيڊنٽ مقرر ٿي ڪراچي آيو ۽ اُتان آگبوٽ تي چڙهي حيدرآباد ۾ آيو، جتي مير نصير خان سان ملاقات ڪيائين ۽ ٻين ميرن کي به گڏيو ۽ ٻيو عهدنامو ڪيائين، جنهن موجب ڪراچي، شڪارپور، عمرڪوٽ ۽ سبزلڪوٽ انگريز سرڪار کي مليا[19].
ڪراچيءَ تي ايسٽ انڊيا ڪمپنيءَ 3 فيبروري 1839 تي حملو ڪري منھوڙي واري مٽيءَ جي ٺھيل ڪچي قلعي کي گولي باري سان تباھ ڪيو ۽ ھن وسنديءَ تي قبضو ڪيو.
ڪراچي انگريزن جي دور ۾
سنواريو1843 ۾ ڪمپني سرڪار جي ميجر جنرل چارلس نيپيئر مياڻيءَ جي جنگ کٽي ڪراچيءَ کي سنڌ جو پھريون دفعو گاديءَ جو هنڌ بڻايو. انگريزن کي هن شھر جي اھميت جو اندازو ھيو ۽ انھن 1854 ۾ ڪراچي پورٽ قائم ڪيو. بندرگاه جي قيام سان ھي شھر آمد و رفت جو وڏو مرڪز بڻيو ۽ کيس روڊن ۽ ريلوي نظام ذريعي سنڌ جي اندروني شھرن ۽ پنجاب سان ملايو ويو..[20]برطانوي سرڪار ڪراچيء پھرين اينگلو افغان جنگ جي ڪري پنھنجي فوج کي مدد ڏيڻ لاءِ ڪراچيءَ ۾ فوجي ڇانوڻي قائم ڪئي جيڪا ھڪ فوجي گيريزن جي درجي واري ھئي. 1865 ۾ فريئر ھال ۽ ملڪہ برطانيه جي گولڊن جوبلي جي ياد ۾ ايمپريس مارڪيٽ واري عمارت ٺاھي وئي. 1878 ۾ ڪراچيءَ کي برٽش ريلوي سسٽم سان ڳنڍيو ويو.1899 ۾ ڪراچي ڪڻڪ برآمد ڪرڻ وارو اوڀر جي سڀ کان وڏي بندرگاه بڻجي وئي.[21] انگريز سرڪار جي شروع ڪيل وڏن ترقياتي منصوبن جي ڪري ٻاھران مختلف قومن ۽ مذھبن جي آبادي جو واڌارو ٿيندو رھيو جنھن ۾ برطانوي انگريز، پارسي، مراٺي، گوا جا عيسائي ۽ ٻيا شامل ھئا. يھودين به 1893 ۾ ڪراچيءَ ۾ سڀ کان پھريون سنگاگ ٺاھيو جنھن جو نالو مگئن شالوم رکيائون.[22]ڪراچيءَ ۾ ميونسپل ڪاميٽي قائم ڪئي وئي جنھن جو پھريون ميئر سيٺ هرچند راءِ وشنداس 1911 ۾ بڻيو جنھن کي جديد ڪراچيءَ جو ابو سڏيندا هئا.[23]
_Head_Office_Building_Karachi.jpg)
پاڪستان جي قيام بعد
سنواريوپاڪستان ٺھڻ وقت ڪراچي سنڌ جو سڀ کان وڏو شهر هو جنهن جي آبادي 400000 لک ھئي.[15] ھي شھر انڊيا مان ايندڙ مسلمان مھاجرن جو مرڪز بڻيو. انھن جي ڪراچي ۾ آمد 1960 تائين جاري رھي. شھر ۾ ٻاھران آيل ماڻهن جي ان اضافي ڪراچيءَ جي آبادي جي انگن اکرن ۽ معيشت کي بلڪل تبديل ڪري ڇڏيو. ڪراچيءَ کي پاڪستان جو پھريون گاديءَ جو هنڌ بڻايو ويو بعد ۾ 1958 ۾ گاديءَ جو هنڌ راولپنڊي منتقل ڪيو ويو.[24] پرڏيھي سفارتخانا پڻ ڪراچيءَ مان منتقل ٿي ويا.[25]1958 کان 1970 تائين ڪراچيءَ جي ون يونٽ ٺھڻ جي ڪري سنڌ جي گاديءَ جي هنڌ ھجڻ جي حيثيت بہ ختم ٿي وئي.[23] 1960 واري ڏھاڪي ۾ ڪراچي دنيا ۾ ھڪ رول ماڊل بڻجي ويو . ڏکڻ ڪوريا جي سيئول ڪراچي جي پنج سالن واري منصوبي کي اپنايو.[26]
جاگرافي
سنواريو
ھي شھر پاڪستان جي ڏاکڻي صوبي سنڌ جو ساحلي ڪناري تي ڪراچي بندر لڳ واقع آهي جيڪو عربي سمنڊ جو قدرتي بندر آھي. اھو پٿريلي ساحلي ميدان تي اڏيل آھي جيڪو جابلو ٽڪرين، مٿي اڀريل پٿريلي ۽ گچ واري زميني ٽڪرن سان پکڙيل آھي. جنھن جي ڪناري تي تمر جي وڻن جا پاڻي کي اڳتي وڌڻ کان روڪيندڙ جھڳٽا واقع آھن جيڪي ٻيلن جي روپ م سنڌوندي جي ڊيلٽا تائين پکڙيل آهن.
ھي شھر انڊين زميني پليٽ ۽ عربي زمين پليٽ جي سنگم جي ويجھو واقع آهي.[27] شھر منجھ ٻه ننڍڙا جابلو سلسلا: قصبا واريون ٽڪريون ۽ منگھوپير واريون ٽڪريون ڪراچي جي اتر اولھ واري حصي م واقع آھن جيڪي نارٿ ناظم آباد ۽ اورنگي وچ ۾ آھن ۽ انھن کي الڳ ڪن ٿيون.[28] ڪراچي جون ٽڪريون ساوڪ کان خالي آھن ۽ اھي کيرٿر جبل جي قطارن جو حصو آهن جن جي وڌ کان وڌ اوچائي سامونڊي سطح کان 528 ميٽرن تائين بلند آھي. ٽڪريون وچ ۾ ڪشادا ساحلي ميدان واقع آھن. ان منجھان ملير ندي ۽ لياري ندي وھندڙ آھن. لياري ندي واري جاء تي ڪولاچي نالي مھاڻن جي وسندي ھوندي ھئي.[29].
موسم
سنواريو
ڪراچي ۾ گرم ريگستاني آبهوا آهي (ڪوپن اسڪيل: BWh) ڊگھي "گرميءَ جي موسم" تي غلبو آهي جڏهن ته عربي سمنڊ جي سامونڊي اثرن جي ڪري معتدل آهي. شهر ۾ گهٽ سالياني اوسط ورن جي سطح آهي (تقريبن 174 ملي ميٽر (7 انچ) في سال)، جنهن جو وڏو حصو جولاءِ کان آگسٽ جي چوماسي جي موسم ۾ ٿئي ٿو. اونهاري گرم ۽ خشڪ آهي، ۽ ڪراچي موتمار گرمي جي لهرن جو شڪار آهي. ٻئي طرف، ٿڌي سامونڊي هوائون عام طور تي گرم اونهاري جي مهينن ۾ رليف فراهم ڪن ٿيون. هڪ ٽيڪسٽ ميسيج تي ٻڌل ارلي وارننگ سسٽم ماڻهن کي خبردار ڪري ٿو ته احتياطي اپاءَ وٺن ۽ غير معمولي مضبوط گرمي جي لهر يا گجگوڙ دوران موت کي روڪڻ ۾ مدد ڪري ٿو. سياري جي موسم خشڪ آهي ۽ ڊسمبر ۽ فيبروري جي وچ ۾ رهي ٿي. سياري ۾ اهو خشڪ ۽ خوشگوار هوندو آهي، جنهن جي پٺيان گرم گرم موسم، جيڪا مارچ ۾ شروع ٿئي ٿي ۽ آڪٽوبر تائين رهي ٿي. سمنڊ جي ويجھو نمي جي سطح کي برقرار رکي ٿي ويجھي مسلسل سطحن تي سال گول. اهڙيءَ طرح، آبهوا خشڪ براعظمي اثر جي ڪري گهٽ ورن ۽ ڪڏهن ڪڏهن 100 فارانائيٽ (38 سينٽي گريڊ) کان مٿي گرمي پد کان سواءِ، خشڪ اڀرندڙ اڀرندڙ اڀرندڙ آبهوا وانگر آهي. شهر جي سڀ کان وڌيڪ مهيني برسات، 19 انچ (480 ملي ميٽر) جولاءِ 1967ع ۾ ٿي. شهر ۾ 24 ڪلاڪن ۾ سڀ کان وڌيڪ برسات 7 آگسٽ 1953ع تي ٿي، جڏهن شهر ۾ اٽڪل 278.1 ملي ميٽر (10.95 انچ) برسات پئي، جنهن جي نتيجي ۾ وڏي ٻوڏ آئي. ڪراچي ۾ سڀ کان وڌيڪ رڪارڊ ٿيل گرمي پد 47.8 ° سينٽي گريڊ (118 ° فارنهائيٽ) آهي جيڪو 9 مئي 1938 تي رڪارڊ ڪيو ويو، ۽ سڀ کان گهٽ 0 °C (32 ° F) 21 جنوري 1934 تي رڪارڊ ڪيو ويو. ڪراچي جي موسم وچولي ٿئي ٿي.
انتظامي ورهاست
سنواريو
ڪراچي انتظامي طور تي 6 ضلعن ۾ ورھايل آھي:
| # | ضلعو | تعلقا | پکيڙ | آبادي | ڇانوڻيون |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | ڪراچي ايسٽ | 4 | ڪابہ نہ | ||
| 2 | ڪراچي سينٽرل | 5 | ڪابہ نہ | ||
| 3 | ڪراچي ويسٽ | 5 | منوڙا ڪينٽ | ||
| 4 | ڪراچي سائوٿ | 7 | ڪراچي ڪينٽ ڪلفٽن ڪينٽ | ||
| 5 | ملير ضلعو | 6 | ملير ڪينٽ | ||
| 6 | ڪورنگي ضلعو | 4 | ڪورنگي ڪريڪ ڪينٽ فيصل ڪينٽ | ||
| 7 | ڪياماڙي ضلعو | 3 |
ڪراچي جا تعلقا
سنواريو| ڪراچي ايسٽ | ڪراچي ويسٽ | ڪراچي سينٽرل | ڪراچي سائوٿ | ملير ضلعو | ڪورنگي ضلعو |
|---|---|---|---|---|---|
| 1.گلزار ھجري | 1. بلديه | 1.لياقت آباد | 1.صدر | 1.بن قاسم | 1.ماڊل ڪالوني |
| 2. گلشن اقبال | 2.اورنگي | 2.ناظم آباد | 2.سول لائينز | 2.شاھ مريد | 2. ڪورنگي |
| 3.جمشيد ڪواٽرز | 3.منگھو پير | 3. نارٿ ناظم آباد | 3.گارڊن | 3.ايئرپورٽ | 3.شاھ فيصل |
| 4. فيروز آباد | 4. مومن آباد | 4.گلبرگ | 4.آرام باغ | 4.مراد ميمڻ | 4. لانڍي |
| 5.سائيٽ | 5.نيو ڪراچي | 5.لياري | 5.گڏاپ | ||
| 6.ھاربر | 6.ابراهيم حيدري | ||||
| 7. ماڙي پور |
ڪراچي جا اڳوڻا ٽائون
سنواريوڪراچي ۾ 2000 ناظمن واري بلدياتي قانون تحت سڀ ضلعا ۽ تعلقا ختم ڪري شھري حڪومت قائم ڪري شھر کي 18 ٽائون م ورھايو ويو. 2011 ۾ ان نظام جو خاتمو اڻي پراڻا ضلعا ء تعلقا بحال ڪيا ويا.
| نمبر | ٽائون | نمبر | ٽائون |
|---|---|---|---|
| 1 | لياري ٽائون | 2 | صدر ٽائون |
| 3 | جمشيد ٽائون | 4 | گڏاپ ٽائون |
| 5 | سائيٽ ٽائون | 6 | ڪياماڙي ٽائون |
| 7 | شاھ فيصل ٽائون | 8 | ڪورنگي ٽائون |
| 9 | لانڍي ٽائون | 10 | بن قاسم ٽائون |
| 11 | ملير ٽائون | 12 | گلشن ٽائون |
| 13 | لياقت آباد ٽائون | 14 | نارٿ ناظم آباد ٽائون |
| 15 | گلبرگ ٽائون | 16 | نيو ڪراچي ٽائون |
| 17 | اورنگي ٽائون | 18 | بلديہ ٽائون |
ڪراچي جون ديھون
سنواريوڪراچي م 93 ديھون واقع آهن.
| # | ديھ | # | ديھ | # | ديھ | # | ديھ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | آبدار | 2 | الھ ٻنون | 3 | الھ ڦھائي | 4 | اميلاڻون |
| 5 | ٻٻراڻون | 6 | ٻاڪراڻ | 7 | بازار | 8 | ڀاڏ |
| 9 | بجار جي بٺي | 10 | ٻٽي آمري | 11 | ٻولھاڙي | 12 | بند مراد خان |
| 13 | ڇتارا | 14 | چوھڙ | 15 | درساڻو ڇنو | 16 | ڌاٻيجي 1 |
| 17 | ڌاٻيجي 2 | 18 | ڍانڍو | 19 | ڊھ | 20 | دوزان |
| 21 | ڊگھ روڊ | 22 | ڊگھ | 23 | گڏاپ | 24 | ڳاڱيارو |
| 25 | گابو پٽ | 26 | گھگھر | 27 | ڳجھڙو | 28 | گونڊ پاس |
| 29 | ھلڪاڻي | 30 | حب | 31 | حد رواء | 32 | ابراهيم حيدري |
| 33 | ڄام جو جکرو | 34 | جھنگ ڪنڊ | 35 | جھونجھار | 36 | جوريجي |
| 37 | ڪاري لڪي | 38 | ڪرمتاڻي لٽ | 39 | ڪاٺوڙ | 40 | کديجي |
| 41 | کاکڙ | 42 | کانٽو | 43 | کرکرو | 44 | ڪونڪر |
| 45 | ڪوٽيرڙو | 46 | ڪنڊ | 47 | لعل بکر 1 | 48 | لعل بکر 2 |
| 49 | لانڍي | 50 | لوسر | 51 | لوھارڪو لنگھ | 52 | لنگھيجي |
| 53 | ميھر جبل | 54 | مائي ڳاڙهي | 55 | ملھ | 56 | مانڊڙو |
| 57 | من | 58 | مواڇ | 59 | مھراڻ | 60 | مھيو |
| 61 | مٺا گھر | 62 | ميٽاڻ | 63 | ماڇڪو | 64 | موئيدان |
| 65 | موکي | 66 | منڍياري | 67 | نانگڻ | 68 | ناراٿر |
| 69 | اوڪيواري | 70 | اوڙنگي | 71 | ڦھائي | 72 | پپري |
| 73 | پير منگھو | 74 | ريڙھي صفوران | 75 | سنھڙو | 76 | شاھ مريد |
| 76 | شاھي ڇپ | 77 | شرابي | 78 | شورڪنڍي | 79 | شورينگ |
| 80 | سونگل | 81 | سونڍي | 82 | سورجاڻي | 83 | تائيسر |
| 84 | تراڙي | 85 | ٿڌو | 86 | ٿومبس | 87 | ٽوڙ |
| 88 | واڻ ڪنڊ | 89 | ٿھومينگ | 90 | ٿاڻو | 91 | [[]] |
| 92 | [[]] | 93 | [[]] |
مردم نگاري
سنواريوڪراچي پاڪستان جو سڀ کان وڌيڪَ گھڻن نسلن، گھڻن مذھبن ۽ گھڻين ٻولين ڳالهائيندڙن جو شھر آھي[15] 2017ع جي آدمشماري مطابق ھن شھر جي آبادي 14,910,352 ھئي ۽ شھر جي آبادي جي سالياني واڌ جي شرح %2.49 ھئي. 1998ع جي آدمشماري مطابق ھن شھر جي آبادي 93 لک ھئي[31] شھرين کي ڪراچي وارا يا ڪراچيئيٽس سڏيو ويندو آهي. اوڻويھين صدي م ھن شھر جي آبادي 1،05،000 ھئي[32]. 1947 م پاڪستان جي قيام وقت وڌي 4,00,000 ٿي چڪي ھئي[15]. جنھن بعد مھاجرن جي آمد سان شھري آبادي ۾ زبردست اضافو ٿيو[33] تيزي سان ٿيل معاشي ترقيءَ ملڪ جي ھر پاسي جي ماڻھن کي سميت ڏکڻ ايشيائي ماڻھن کي ھن شھر طرف مائل ڪيو [34]. ڪجهه سياسي گروھن ڪراچي جي 2017 جي آدمشماري کي تڪراري قرار ڏنو آهي[35][36][37] 1998 کان 2017 تائين ڪراچي جي آبادي ۾ 59.8 سيڪڙو اضافو آيو ۽ لاھور شھر ۾ اھو اضافو 75.3 سيڪڙو ھيو[38]
مذھب
سنواريوڪراچي جي آبادي جو 90 سيڪڙو کان وڌيڪ آبادي مسلمانن جي آھي. باقي عيسائي، ھندو ۽ پارسي مذھب وارا آھن. مسلم آبادي جي اڪثريت سني اسلام ء ٻئي نمبر تي شيعه اسلام سان تعلقي رکندڙ آھن. باقي ۾ اسماعيلي خوجا، اھل حديث ۽ بوھري شامل آهن. ڪراچي ۾ ڪيتريون ئي مشهور مسجدون ۽ مدرسا آهن. مشهور مسجدون: ڪراچي جي مشهور مسجدن ۾ نيو ميمن مسجد، بولٽن مارڪيٽ، طوبيٰ مسجد، ڊي ايڇ اي، بيت المڪرم مسجد، گلشن اقبال، ڪشتي مسجد، مسجد خضره، ڪنز الايمان مسجد، بابري چوڪ ۽ پاڪستان مسجد، رنڇوڙ لين شامل آهن.
مشهور مدرسا: دارالعلوم ڪورنگي، دارالعلوم امجديه، دارالعلوم نعيميه، جامعه اسلاميه، نيو ٽائون، جامعه بنوريه، سائيٽ، جامعه فاروقيه، شاه فيصل ڪالوني، جامعه راشديه، احسن آباد جامعه نعيميه، ملير مشهور آهن.
تعليم
سنواريو
ڪراچي جي سڀ کان وڏي يونيورسٽي ڪراچي يونيورسٽي آھي. ان کان سواءِ ھتي سنڌ ميڊيڪل يونيورسٽي، اين اي ڊي انجنيئرنگ يونيورسٽي، ڊائو يونيورسٽي آف هيلٿ سائنسز، دائود يونيورسٽي آف انجنيئرنگ اينڊ ٽيڪنالاجي، انسٽيٽيوٽ آف بزنس ايڊمنسٽريشن، ايس ايم لا کالج\يونيورسٽي، آغا خان اسڪول آف نرسنگ، ڊي جي سائنس ڪاليج، آدمجي سائنس ڪاليج، ايس ايم سائنس ڪاليج، دهلي سائنس ڪاليج، گورنمينٽ ڪاليج آف ڪامرس، خاتون پاڪستان ڪاليج آف هوم اڪنامڪس، نيشنل انسٽيٽيوٽ آف پبلڪ ايڊمنسٽريشن، نيشنل انسٽيٽيوٽ آف پرفارمنگ آرٽس، سر سيد يونيورسٽي آف انجنيئرنگ اينڊ ٽيڪنالاجي، بقائي ميڊيڪل ڪاليج، آغا خان ميڊيڪل يونيورسٽي، همدرد يونيورسٽي ۽ ڪراچي ميڊيڪل اينڊ ڊينٽل ڪاليج ڪراچيءَ جا ڪجهه معزز تعليمي مرڪز آهن.
صحت
سنواريو
سول اسپتال، جناح پوسٽ گريجوئيٽ ميڊيڪل سينٽر، لياقت نيشنل اسپتال، آغا خان اسپتال، بقائي اسپتال، عباسي شهيد اسپتال، ٽبا دل اسپتال، ڪڊني سينٽر، انڊس اسپتال، ميمن ميڊيڪل انسٽيٽيوٽ، ايس آءِ يو ٽي، اين آءِ سي وي ڊي، ڪي آءِ ايڇ ڊي، پي او بي اسپتال، مرشد اسپتال، اين آءِ سي ايڇ، ڪراچي جي نفسياتي اسپتال، اسپينسر اکين جي اسپتال، ليڊي ڊفرن اسپتال، ڪراچي ڊينٽل اسپتال ۽ چنيوٽ جنرل اسپتال مشهور طبي سهولتون آهن.
ڪراچي جي معيشت
سنواريو.jpg)
سڀ کان وڏو شهر هجڻ جي ڪري ڪراچي پاڪستان جي مالي ۽ تجارتي راڄڌاني پڻ آهي. پاڪستان جي آزاديءَ کان وٺي، ڪراچي قومي معيشت جو مرڪز رهيو آهي، ۽ 1980ع ۽ 1990ع جي ڏهاڪي دوران سماجي سياسي بدامني سبب پيدا ٿيل معاشي جمود جي باوجود پاڪستان جي سڀ کان وڏي شهري معيشت رهي. شهر ڪراچي کان ويجھي حيدرآباد ۽ ٺٽي تائين پکڙيل اقتصادي راهداري جو مرڪز بڻجي ٿو.
سال2021ع تائين، ڪراچي ۾ 5.5 سيڪڙو جي سالياني واڌ جي شرح سان 190 بلين آمريڪي ڊالر جي مجموعي گھربل پيداوار (PPP) جو اندازو لڳايو ويو. ڪراچي سنڌ جي جي ڊي پي جو 90 سيڪڙو حصو ڏئي ٿو ۽ پاڪستان جي ڪل جي ڊي پي جو لڳ ڀڳ 25 سيڪڙو حصو ڏئي ٿو. شهر ۾ هڪ وڏي غير رسمي معيشت آهي جيڪا عام طور تي جي ڊي پي تخميني ۾ ظاهر نه ٿيندي آهي. غير رسمي معيشت پاڪستان جي ڪل معيشت جو 36 سيڪڙو، ڀارت جي معيشت جو 22 سيڪڙو، ۽ چيني معيشت جو 13 سيڪڙو ٿي سگھي ٿو. غير رسمي شعبي شهر جي افرادي قوت جو 70 سيڪڙو تائين ملازمت ڪري ٿو. سال 2018ع ۾ گلوبل ميٽرو مانيٽر رپورٽ ڪراچي جي معيشت کي پاڪستان ۾ بهترين ڪارڪردگي ڪندڙ ميٽروپوليٽن معيشت قرار ڏنو. اڄڪلهه پاڪستان جي مسلسل معاشي توسيع سان گڏ ڪراچي هاڻي دنيا ۾ صارفين جي خرچن جي واڌ ۾ ٽئين نمبر تي آهي ۽ ان جي مارڪيٽ 2018 ۾ حقيقي اصطلاحن ۾ 6.6 سيڪڙو وڌڻ جي توقع ڪئي وئي آهي. اهو پڻ دنيا جي مٿين شهرن ۾ شامل آهي. 13 لک (1.3 ملين) خاندانن جو تعداد 20,000 يو ايس ڊالر کان مٿي جي سالياني آمدني 2025 تائين پي پي پي جي مٽاسٽا جي شرحن تي ماپي وئي. فائنانشل ٽائمز پاران شايع ٿيل گلوبل ايف ڊي آءِ انٽيليجنس رپورٽ 2017-2018، FDI حڪمت عملي لاء، ڪراچي کي مستقبل جي 10 ايشيا پيسفڪ شهرن ۾ شامل ڪري ٿو. اناتولی لیوین جي مطابق ڪراچي جي معاشي ترقي 1940ع جي ڏهاڪي جي آخر ۽ 1950ع جي شروعات ۾ مهاجرن جي ڪراچيءَ ۾ آمد جو نتيجو آهي.
فنانس ۽ بئنڪنگ
سنواريوپاڪستان جي اڪثر سرڪاري ۽ خانگي بئنڪن جو هيڊ ڪوارٽر ڪراچي جي I. I. چندريگر روڊ تي آهي، جيڪو ”پاڪستان جي وال اسٽريٽ“ جي نالي سان مشهور آهي، پاڪستاني معيشت ۾ نقدي جي وهڪري جو وڏو حصو I. I. چندريگر روڊ تي ٿئي ٿو. پاڪستان ۾ ڪم ڪندڙ سڀ کان وڏيون غير ملڪي ملٽي نيشنل ڪارپوريشنز جو هيڊ ڪوارٽر ڪراچي ۾ آهي. ڪراچي پاڪستان اسٽاڪ ايڪسچينج جو گهر پڻ آهي، جنهن کي سال 2015ع ۾ ايشيا جي بهترين پرفارمنگ اسٽاڪ مارڪيٽ جو درجو ڏنو ويو هو جڏهن پاڪستان جي MSCI پاران اڀرندڙ مارڪيٽ جي حيثيت ۾ واڌارو ڪيو ويو.
ميڊيا ۽ انفارمیشن ٽيڪنالاجي
سنواريوڪراچي پاڪستان ۾ ڪيبل نيٽ ورڪنگ ۾ اڳڀرو رهيو آهي، پاڪستان جي ڪنهن به شهر جي ڪيبل نيٽ ورڪن ۾ سڀ کان وڌيڪ نفيس آهي ۽ انفارميشن ۽ ڪميونيڪيشن ٽيڪنالاجي ۽ اليڪٽرانڪ ميڊيا جي توسيع کي ڏٺو آهي. هي شهر پاڪستان لاءِ سافٽ ويئر آئوٽ سورسنگ جو مرڪز بڻجي ويو آهي. ڪراچي ۾ ڪيترائي آزاد ٽيليويزن ۽ ريڊيو اسٽيشنون قائم آهن، جن ۾ بزنس پلس، آج نيوز، جيو ٽي وي، ڪي ٽي اين، سنڌ ٽي وي، سي اين بي سي، پاڪستان، ٽي وي ون، ايڪسپريس ٽي وي، اي آر وائي ڊیجيٽل، انڊس ٽيليويزن نيٽ ورڪ، سما ٽي وي، اب تڪ نيوز، بول ٽي وي، ڊان نيوز ۽ گڏوگڏ ڪيترائي مقامي اسٽيشنون شامل آهن.
صنعت
سنواريوصنعت ڪراچي جي معيشت جو هڪ وڏو حصو ادا ڪري ٿي، شهر ۾ پاڪستان جون ڪيتريون ئي وڏيون ڪمپنيون آهن جيڪي ٽيڪسٽائيل، سيمينٽ، اسٽيل، ڳري مشينري، ڪيميڪل ۽ کاڌي پيتي جي شين ۾ واپار ڪن ٿيون. هي شهر پاڪستان جي پيداواري شعبي جي لڳ ڀڳ 30 سيڪڙو جو گھر آهي، ۽ پاڪستان جي تقريبن 42 سيڪڙو جي پيداوار وڏي پيماني تي پيداوار ۾ شامل ڪري ٿو. گھٽ ۾ گھٽ 4500 صنعتي يونٽ ڪراچي جي باضابطه صنعتي معيشت کي قائم ڪن ٿا. ڪراچي جو غير رسمي پيداواري شعبو رسمي شعبي جي ڀيٽ ۾ تمام گهڻو ماڻهن کي ملازمت ڏئي ٿو، جيتوڻيڪ پراڪسي انگن اکرن مان معلوم ٿئي ٿو ته اهڙن غير رسمي ادارن مان حاصل ڪيل سرمائيداري ۽ قدر ۾ اضافو، رسمي شعبي جي ادارن جي ڀيٽ ۾ تمام ننڍو آهي. هڪ اندازي مطابق ڪراچي جي افرادي قوت جو 63 سيڪڙو واپار ۽ پيداوار ۾ ڪم ڪري ٿو.
ٽرانسپورٽ
سنواريوروڊ
سنواريوڪراچي روڊ نيٽ ورڪ جي ذريعي خدمت ڪئي وئي آهي جيڪا اندازي مطابق 15,500 ڪلوميٽر (9,600 ميل) ڊگھائي آهي، جيڪا روزانو لڳ ڀڳ 50 لک (5 ملين) گاڏين جي خدمت ڪري ٿي. ڪراچي ۾ 6 سگنل فري ڪوريڊور آهن جيڪي شهري ايڪسپريس روڊن جي طور تي ٺاهيا ويا آهن ته جيئن ٽريفڪ کي وڏين فاصلن تي گذرڻ جي اجازت ڏني وڃي بغير چونڪن ۽ اسٽاپ لائيٽن تي روڪڻ جي. 16 ڪلوميٽر (10 ميل) ڪارساز روڊ مرڪزي ڪراچي ۾ PAF ميوزيم کي SITE انڊسٽريل ايريا سان ڳنڍي ٿو. راشد منهاس روڊ 20 ڪلوميٽرن جي مفاصلي تي سرجاني ٽائون کي شاهه فيصل ٽائون سان ڳنڍي ٿو. 19 ڪلوميٽر (12 ميل) يونيورسٽي روڊ ڪراچي جي شهري مرڪز کي گلستان جوهر جي مضافات سان ڳنڍي ٿو. 18 ڪلوميٽر (11 ميل) شاهراهه فيصل ڪراچي جي صدر واري علائقي کي جناح انٽرنيشنل ايئرپورٽ سان ڳنڍي ٿو. 18 ڪلوميٽر (11 ميل) شاهراهه پاڪستان شهر جي مرڪز کي فيڊرل بي ايريا سان ڳنڍي ٿو. 18 ڪلوميٽر (11 ميل) شير شاهه سوري روڊ شهر جي مرڪز کي ناظم آباد سان ڳنڍي ٿو. لياري ايڪسپريس وي هڪ 16 ڪلوميٽر کنٽرول-ايڪسس هاءِ وي آهي جيڪو لياري نديءَ سان گڏ آهي. هي ٽول هاءِ وي شهر جي اندر رش کي گهٽائڻ لاءِ ٺهيل آهي. ڪراچي جي اتر ۾ 39 ڪلوميٽر ڪراچي ناردرن بائي پاس (M-10) آهي، جيڪو M-9 موٽر وي کي N-25 نيشنل هاءِ وي سان ڳنڍڻ لاءِ شهر کي بائي پاس ڪري ٿو. ملير نديءَ جي ڀرسان 39 ڪلوميٽر (24 ميل) ملير ايڪسپريس وي تعمير هيٺ آهي. اهو ڪراچي جي ڊي ايڇ اي کي ڪراچي جي ملير ٽائون سان ڳنڍيندو ۽ M-9 موٽر وي تي ڪاٿور وٽ ختم ٿيندو. ڪراچي M-9 موٽر وي جو ٽرمينس آهي، جيڪو ڪراچي کي حيدرآباد سان ڳنڍي ٿو. M-9 موٽر وي هڪ وڏي ملڪ جي موٽر وي نيٽ ورڪ جو حصو آهي، جن مان ڪيترائي چائنا پاڪستان اڪنامڪ ڪوريڊور پروجيڪٽ ذريعي ٺاهيا ويا آهن. حيدرآباد کان، موٽر ويز پاڪستان جي سڀني وڏن شهرن، پشاور، اسلام آباد، لاهور، ملتان ۽ فيصل آباد سميت تيز رفتار روڊ تائين رسائي فراهم ڪن ٿا. ڪراچي پڻ N-5 نيشنل هاءِ وي جو ٽرمينس آهي جيڪو شهر کي سنڌ جي تاريخي وچين دور جي گادي واري هنڌ ٺٽي سان ڳنڍي ٿو. اهو اتر پاڪستان ۽ طورخم جي ويجهو افغان سرحد سان وڌيڪ ڪنيڪشن پيش ڪري ٿو. N-25 نيشنل هاءِ وي ڪراچي کي بلوچستان جي راڄڌاني ڪوئيٽا سان ڳنڍي ٿو. N-10 نيشنل هاءِ وي ڪراچي کي اڀرندڙ بندرگاهه شهر گوادر سان ڳنڍي ٿو.
ڪراچي پورٽ
سنواريوڪراچي بندرگاهه سنڌ جي پُراڻي بندرگاهه آهي، جنهن جو انتظام ڪراچي پورٽ ٽرسٽ جي سنڀال هيٺ آهي. منهوڙا ٻيٽ تي ڪراچي پورٽ ٽرسٽ جو هڪ ٽيڪنيڪل ڪاليج ڪي پي ٽي اپرينٽس ٽريننگ ڪاليج نالي سان آهي، جتي ميرين انجنيئرنگ جي شاگردن کي سکيا ڏني ويندي آهي.
ھوائي آمدورفت
سنواريوڪراچيءَ جو هوائي اڏو، جناج انٽرنيشنل ايرپورٽ جي نالي سان آهي.
ريل رستي آمدورفت
سنواريوڪراچي کان اُتر پاڪستان ڏي ريل جو وڏو رستو وڇايل آهي جيڪو ڪراچي سميت سنڌ کي پوري پاڪستان سان ڳنڍي ٿو.
ٽرام
سنواريوٽرام ھلائڻ لاءِ سال 1881ع ۾ جيمس اسٽريچن نالي ڪراچي ميونسپالٽي جي ھڪ انجنيئر تجويز تيار ڪئي جيڪا 1883 ۾ بمبئي حڪومت منظور ڪئي ۽ ٽرام ايڪٽ پاس ڪيو جنھن کان پوءِ ٽينڊر گھرايا ويا. لنڊن جي ايڊورڊ ميٿيو فرم جو ٽينڊر منظور ٿيو. 20 اپريل 1885 ۾ سنڌ جي ڪمشنر ھينري ارسڪن ڪراچيءَ ۾ ٽرام نظام جو افتتاح ڪيو. شروعات ۾ ٽرام کي ڪوئلي جي انجڻ تي ھلايو ويو پر مشينن جي شور سبب شھرين جي احتجاج تي انجڻيون ختم ڪري ٽرام کي گھوڙن سان ڇڪڻ جو سلسلو شروع ڪيو ويو.1909 ۾ گھوڙن جي جاء تي پيٽرول جون انجڻيون لڳايون ويون. 30 اپريل 1975 ۾ ٽرام سسٽم ڪراچيءَ مان ختم ڪيو ويو.[39]
سياحت
سنواريوڪراچيءَ ۾ ڪيترائي سيرسپاٽي جا ماڳ آهن، جهڙوڪ هاڪس بي، سي وويو، منوڙو ٻيٽ وغيره.
عجائب گھر
سنواريومسجدون ۽ يادگار
سنواريو
تاريخي ۽ ٻيون قابل ذڪر عمارتون
سنواريو
مارڪيٽون
سنواريوساحل
سنواريو• ڪيپ مونز
• ڪلفٽن بیچ
• فرينچ بیچ
• هاڪس بي بیچ
• پيراڊائز پوائنٽ
• سي ویو بیچ
===پارڪ===
ويجھي ڪشش
سنواريوٻيٽ
سنواريو• بابا ۽ ڀٽ ٻيٽ
• بڊو ٻيٽ
• بنڊل ٻيٽ
• ڪلفٽن اويسٽر راڪس
• ڪپريانوالا ٻيٽ
• منوڙو ٻيٽ
• شمس پير ٻيٽ
• چرنا ٻيٽ
ھوٽلون
سنواريوڪراچيءَ ۾ ميريٽ هوٽل، پي سي هوٽل، ريجنٽ پلازا هوٽل سميت ٻيا انيڪ هوٽل آهن.
ڀينر شهر
سنواريو• مشهد، ايران
• قم، ايران
• تيانجن، چين
• اورمقي (Ürümqi)، چين
پڻ ڏسو
سنواريو- ڪراچي ۾ سب ڊويزنون
- ڪراچي جي يونين ڪائونسلن جي فهرست
- ڪراچي ۾ پارڪن ۽ باغن جي فهرست
- ڪراچي جي بلند ترين عمارتن جي فهرست
- ڪراچي ۾ ثقافتي ورثي جي ماڳن جي فهرست
- ڪراچي ۾ سياحتي مقام جي فهرست
- ڪراچي ۾ ترقي
- ڪراچي ۾ سئنيما
- ڪراچي جا کاڌا
- ڪراچي ۾ قبرستانن جي فهرست
- ڪراچي جي اسپتالن جي فهرست
- ڪراچي ۾ رسالن جي فهرست
- ڪراچي جي اخبارن جي فهرست
- ڪراچي جي ماڻهن جي فهرست
- ڪراچي جي گهٽين جي فهرست
- ڪراچي ۾ ٽيليويزن اسٽيشنن جي فهرست
- ڪراچي ۾ ميڊيا
- ڪراچي جا ڀائر شهر
- ڪراچي ۾ ٽرانسپورٽ
خارجي ربط
سنواريو| Karachi بابت وڌيڪ ڏسو وڪيپيڊيا جي ڀينر رٿائن ۾: | |
 |
معني ڏسو وِڪِشنري تي |
 |
تصويرون ۽ وڊيو ڏسو وڪي ڪامنز تي |
 |
تربيتي مواد ڏسو وڪي ورسٽي تي |
 |
نيوز اسٽوريز وڪي نيوز تان |
 |
چَوِڻيون Quotations وڪي ڪوٽ تان |
 |
سورس ٽيڪسٽس وڪي سورس تان |
 |
درسي ڪتاب وڪي ڪتاب تان |
- Official website
- Karachi at the end of the Raj آرڪائيو ڪيا ويا 4 April 2018 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين., film by an unknown British soldier, 1942–1947, Mowgli Productions.
- ڪراچي at Curlie
- Growth of the city آرڪائيو ڪيا ويا 18 February 2021 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.
حوالا
سنواريو- ↑ "PROVISIONAL SUMMARY RESULTS OF 6TH POPULATION AND HOUSING CENSUS-2017". Pakistan Bureau of Statistics. حاصل ڪيل 21 October 2017.
- ↑ "District in Karachi". Karachi Metropolitan Corporation. حاصل ڪيل 6 May 2014.
- ↑ name=autogenerated1>"Government". Karachi Metropolitan Corporation. حاصل ڪيل 6 May 2014.
- ↑ "Geography & Demography". City District Government of Karachi. حاصل ڪيل 22 August 2010.[مئل ڳنڍڻو]
- ↑ "Ten major cities' population up by 74pc". حاصل ڪيل 21 October 2017.
- ↑ "Global city GDP rankings 2008-2025". PricewaterhouseCoopers. وقت 13 May 2011 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 12 February 2010.
- ↑ "SOCIAL DEVELOPMENT IN PAKISTAN ANNUAL REVIEW 2014–15" (PDF). SOCIAL POLICY AND DEVELOPMENT CENTRE. حاصل ڪيل 26 March 2017.
- ↑ "Population size and growth of major cities" (PDF). Pakistan Bureau of Statistics.
- ↑ Amer, Khawaja (10 June 2013). "Population explosion: Put an embargo on industrialisation in Karachi". The Express Tribune. http://tribune.com.pk/story/614409/population-explosion-put-an-embargo-on-industrialisation-in-karachi/. Retrieved 16 June 2017.
- ↑ "Population explosion: Put an embargo on industrialisation in Karachi". tribune.com.pk. 6 October 2013. http://tribune.com.pk/story/614409/population-explosion-put-an-embargo-on-industrialisation-in-karachi/. Retrieved 16 June 2017.
- ↑ Brinkhoff, Thomas. "The Principal Agglomerations of the World". City Population. حاصل ڪيل 8 April 2015.
- ↑ "GaWC – The World According to GaWC 2008". Lboro.ac.uk. حاصل ڪيل 14 September 2009.
- ↑ "GAWC World Cities Ranking List". Diserio.com. حاصل ڪيل 14 September 2009.
- ↑ "PIGJE". pigje.com.pk. حاصل ڪيل 25 February 2016.
- ↑ 15.0 15.1 15.2 15.3 Inskeep, Steve (2012). Instant City: Life and Death in Karachi. Penguin Publishing Group. pp. 284. ISBN 978-0-14-312216-6. https://books.google.com/books?id=bbjaCwAAQBAJ&printsec=frontcover&dq=Instant+City:+Life+and+Death+in+Karachi&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjAtse4gIPQAhXKy4MKHWfRCFEQ6AEILDAA#v=onepage&q=Instant%20City:%20Life%20and%20Death%20in%20Karachi&f=false. Retrieved 30 October 2016.
- ↑ List of cities proper by population - Wikipedia
- ↑ The Dutch East India Company (VOC) and Diewel-Sind (Pakistan) in the 17th and 18th centuries, Floor, W. Institute of Central & West Asian Studies, University of Karachi, 1993–1994, p. 49.
- ↑ "The Dutch East India Company's shipping between the Netherlands and Asia 1595–1795". حاصل ڪيل 14 June 2015.
- ↑ 19.00 19.01 19.02 19.03 19.04 19.05 19.06 19.07 19.08 19.09 19.10 19.11 19.12 19.13 [قديم سنڌ -ان جا مشهور شهر ۽ ماڻهو. مصنف: مرزا قليچ بيگ. ايڊيشن: چوٿون 1999ع. ڇپائيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شورو]
- ↑ Blood, Peter R. (1996). Pakistan: A Country Study. DIANE Publishing. p. 96. ISBN 978-0-7881-3631-3.
- ↑ [Herbert Feldman [1970]: Karachi Through a Hundred Years: The Centenary History of the Karachi Chamber of Commerce and Industry 1860–1960. 2. ed. Karachi: Oxford University Press (1960).]
- ↑ Askari, Sabiah, ed (2015). Studies on Karachi: Papers Presented at the Karachi Conference 2013. Cambridge Scholars Publishing. pp. 325. ISBN 978-1-4438-8450-1.
- ↑ 23.0 23.1 Nadeem F. Paracha. "Visual Karachi: From Paris of Asia, to City of Lights, to Hell on Earth". dawn.com. حاصل ڪيل 10 March 2016.
- ↑ Barbara A. Weightman, Dragons and Tigers: A Geography of South, East, and Southeast Asia, John Wiley & Sons, ISBN 978-1-118-13998-1
- ↑ Party, Government and Freedom in the Muslim World: Three Articles Reprinted from the Encyclopaedia of Islam, 2d Ed., V. 3, Parts 49–50. Brill Archive. 1968. p. 37.
- ↑ Planning Commission, The Second Five Year Plan: 1960–65, Karachi: Govt. Printing Press, 1960, p. 393
- ↑ "KARACHI: Karachi’s earthquake history".
- ↑ "A story behind every name". The News International, Pakistan. حاصل ڪيل 14 June 2015.
- ↑ "The case of Karachi, Pakistan" (PDF). University College London. حاصل ڪيل 1 June 2016.
- ↑ › ...PDFWeb resultsList of Dehs in Sindh
- ↑ حوالي جي چڪ: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedETT - ↑ "Karachi Population 2016". World Population Review. حاصل ڪيل 25 February 2016.
- ↑ حوالي جي چڪ: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedPort Qasim | About Karachi - ↑ حوالي جي چڪ: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedRowman & Littlefield - ↑ "Karachiites lash out against census results on social media – Samaa TV". samaa.tv. حاصل ڪيل 24 January 2018.
- ↑ "Assembly rejects initial census results". The Nation. https://nation.com.pk/03-Nov-2017/assembly-rejects-initial-census-results.
- ↑ "After PPP and PSP, MQM-Pakistan rejects census 2017 results". NewsOne. 29 August 2017. Archived from the original on 22 January 2018. https://web.archive.org/web/20180122001204/https://www.newsone.tv/pakistan-news/ppp-psp-mqm-pakistan-rejects-census-2017-results-2. Retrieved 12 July 2021.
- ↑ حوالي جي چڪ: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedstats - ↑ { يادن جي ڳڙکيء مان (يادگيريون) از: عبدالرزاق سومرو؛ ترتيب:خالد چانڊيو؛ پبلشر: رائيٽرس ڪلب لاڙڪاڻو؛ ايڊيشن :2011 پيج نمبر 35}