پاڪستاني عام چونڊون، 1970ع
1970ع جون پاڪستاني عام چونڊون، (انگريزي: 1970 Pakistani general election)، قومي اسيمبليءَ جي رڪنيت لاءِ 7 ڊسمبر 1970ع تي ٿي گذريون. ھي چونڊون پاڪستان جي آزاديءَ کان پوءِ پهرين سڌيون عام چونڊون هيون ۽ بنگلاديش جي آزادي تائين آخري چونڊون ثابت ٿيون. 300 عام تڪن ۾ چونڊون ٿيون، جن مان 162 تڪ اوڀر پاڪستان ۽ 138 تڪ اولھہ پاڪستان ۾ هئا. ان کان سواءِ اولھہ پاڪستان ۾ عورتن جي مخصوص سيٽن جو تعداد ڇھہ ھو ۽ اوڀر پاڪستان ۾ ست سيٽون رکيون ويون، جن جي چونڊ قومي اسيمبلي جي رڪنن کي ڪرڻي ھئي.[1]
 | |||||||||||||
| |||||||||||||
قومي اسيمبلي جي 313 سيٽن مان 300 سيٽن لاءِ ٿيل چونڊ 151 اڪثريت لاءِ گهربل سيٽون | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| داخل ووٽر | 56،941،500 | ||||||||||||
| ٽرن آئون | 57.96 سيڪڙو | ||||||||||||
| |||||||||||||
 Results by constituency | |||||||||||||
| |||||||||||||
ھنن چونڊون ۾ اوڀر پاڪستان جي جماعت عوامي ليگ ۽ اولھہ پاڪستان جي جماعت پاڪستان پيپلز پارٽي ۾ سخت مقابلو ھو، اوڀر پاڪستان ۾ عوامي ليگ جي واضع اڪثريت ھئي جڏھن تہ اولھہ پاڪستان ۾ پيپلز پارٽي جي مخالف ۾ مسلم ليگ جا ڪيترائي ڌڙا ۽ مذھبي جماعتون، جھڙوڪ مسلم ليگ (قيوم)، جماعت اسلامي، جمعيت علماءَ اسلام، جميت الماءَ پاڪستان شامل ھنيون.
ھنن چونڊن ۾ عوامي ليگ جي فتح ٿي، جنھن اوڀر پاڪستان جي 162 سيٽن مان 160 سيٽيون کٽيون ۽ عورتون جو ست مخصوص سيٽون پڻ عوامي ليگ کي مليون. اولھہ پاڪستان ۾ پاڪستان پيپلز پارٽي کي 81 عام سيٽون ۽ 5 عورتن جون مخصوص سيٽيون مليون. عام چونڊن کان ڏھہ ڏينھن پوءِ صوبائي چونڊون ٿيون، جنھن ۾ ھڪ دفعو ٻيھر اوڀر پاڪستان ۾ عوامي ليگ سوڀاري ٿي جڏھن تہ اولھہ پاڪستان ۾ پاڪستان پيپلز پارٽي کي سنڌ ۽ پنجاب ۾ ڪاميابي ملي جڏھن تہ اتر-اولهہ سرحدي صوبي ۽ بلوچستان ۾ مارڪسٽ پارٽي نيشنل عوامي پارٽي ڪاميابي حاصل ڪئي.
چونڊن کان پوءِ صدر يحييٰ خان اسيمبليءَ جو افتتاحي اجلاس طلب نہ ڪيو. ڇو تہ يحييٰ خان ۽ پاڪستان پيپلز پارٽيءَ جي چيئرمين ذوالفقار علي ڀٽي نہ پئي چاهيو تہ اوڀر پاڪستان جي پارٽي حڪومت ٺاھي ۽ اتي جو ماڻھو پاڪستان جو وزيراعظم ٿئي.[2] يحيٰ خان بنگالي سياستدان نور الامين کي پاڪستان جو وزيراعظم مقرر ڪيو، ۽ کيس پيپلز پارٽي ۽ عوامي ليگ جي وچ ۾ ٺاھہ ڪرائڻ جي زميواري سونپي، پر يحيٰ خان جو اهو قدم ناڪام ٿيو ڇاڪاڻ ته افتتاحي اجلاس جي گهرائڻ ۾ دير سبب، اڳ ۾ ئي اوڀر پاڪستان ۾ وڏي بيچيني ڦھلجي وئي. يحيٰ جي جي حڪم سان شروع ڪيل آپريشن سرچ لائيٽ وڌيڪ حالتون خراب ڪيون، ۽ گهرو ويڙھہ کي جنم ڏنو، جنھن سبب بنگلاديش ھڪ آزاد ملڪ جي حيثيت ۾ وجود ۾ آيو. آخرڪار 1972ع ۾ يحيٰ جي استعيفيٰ ۽ ذولفقار علي ڀٽو کي اقتدار ملڻ کان پوءِ اسيمبليءَ جو افتتاح ڪيو ويو. 1973ع جي نئين آئين ذريعي وزيراعظم جو عھدو بحال ڪيو ويو ۽ ڀٽو وزيراعظم چونڊيو ويو.
پسمنظر
23 مارچ 1956ع تي نئين آئين ذريعي پاڪستان برطانوي ڪامن ويلٿ جي ڊومينين مان تبديل ٿي ھڪ اسلامي جمھوريہ بڻجي ويو. جيتوڻيڪ پهريون عام چونڊون 1959ع جي اوائل ۾ ٿيڻيون هيون، پر سياسي عدم استحڪام سبب صدر اسڪندر مرزا 7 آڪٽوبر 1958ع تي آئين کي ختم ڪري, مارشل لا لاڳو ڪيو ۽ اقتدار پاڪستان جي ڪمانڊر ان چيف جنرل محمد ايوب خان جي حوالي ڪيو. صدر ايوب خان صدارت سنڀالڻ کان پوءِ پاڻ کي فيلڊ مارشل جي عهدي تي ترقي ڏني ۽ جنرل محمد موسيٰ خان کي نئون سپھہ سالار مقرر ڪيو.
17 فيبروري 1960ع تي صدر ايوب خان پاڪستان جي چيف جسٽس محمد شهاب الدين جي سربراهيءَ ۾ هڪ ڪميشن جوڙي، جنھن جي ذمي ملڪ جي سياسي فريم ورڪ جي باري ۾ رپورٽ پيش ڪرڻ جو ڪم سونپيو ويو. ان ڪميشن 29 اپريل 1961ع تي پنهنجي رپورٽ پيش ڪئي ۽ ان رپورٽ جي بنياد تي 1 مارچ 1962ع تي نئون آئين جوڙيو ويو. نئين آئين ۾ ملڪ کي ريپبلڪ آف پاڪستان قرار ڏئي صدارتي نظام لاڳو ڪيو ويو، جڏھن تہ 1956 جي آئين تحت ملڪ ۾ پارليامينٽري نظام لاڳو ھو. نئين نظام تحت 2 جنوري 1965ع تي صدارتي چونڊون ڪرايون ويون، جنهن جي نتيجي ۾ ايوب خان ڪاميابي ماڻي. ڪجھہ وقت اندر ئي صدر ايوب خان جي خلاف سياسي مخالفت وڌي وئي. اوڀر پاڪستان ۾، عوامي ليگ جو اڳواڻ، شيخ مجيب الرحمٰن، صدر ايوب خان جي مخالفت ڪرڻ وارن اهم اڳواڻن مان هڪ هو. 1966ع ۾ هن اوڀر پاڪستان جي خودمختياري لاءِ ڇهہ نقطن واري تحريڪ شروع ڪئي.
1968ع ۾ صدر ايوب خان جي حڪومت طرفان شيخ مجيب الرحمان تي ملڪي سالميت خلاف ھندوستان سان سازش ڪرڻ جي الزام ۾ بغاوت جو ڪيس داخل ڪيو ويو، پر ڪيس ھلڻ دوران حڪومت پاڪستان اھو الزام ثابت نہ ڪري سگهي. اگرتلا سازش ڪيس اوڀر پاڪستان ۾ بغاوت جو سبب بڻيو، جنهن ۾ عوامي مظاهرن جو هڪ سلسلو شروع ٿي ۽ عوام ۽ فوج جي وچ ۾ ڇڪتاڻ پڻ وڌيو.اولھہ پاڪستان ۾، ذوالفقار علي ڀٽي، جنهن صدر ايوب خان جي دور ۾ پرڏيهي وزير طور ڪم ڪيو، پنهنجي عهدي تان استعيفيٰ ڏئي، 1967ع ۾ ھڪ شوشلسٽ پارٽي پاڪستان پيپلز پارٽيجو بنياد رکيو، جنهن پڻ اڳتي ھلي صدر ايوب خان جي مخالفت ڪئي.
26 مارچ 1969ع تي ايوب خان سياسي دٻاءُ جو شڪار ٿي اقتدار پاڪستان فوج جي سپھہ سالار جنرل آغا محمد يحيٰ خان جي حوالي ڪيو. صدر يحيٰ خان مارشل لا لاڳو ڪيو ۽ 1962ع جي آئين کي ختم ڪري ڇڏيو. 31 مارچ 1970ع تي صدر يحيٰ خان هڪ قانوني فريم ورڪ آرڊر متعارف ڪرايو، جنهن ۾ اسيمبليءَ لاءِ سڌي ريت چونڊون ڪرائڻ جو مطالبو ڪيو ويو. اولهه ۾ گھڻا ئي ماڻھو اوڀر جي صوبائي خودمختياري واري مطالبي کان ڊڄندا هئا. متعارف ڪرايل قانوني فريم ورڪ آرڊر جو مقصد مستقبل جي آئين لاءِ ھدايتون ڏيڻيون ھنيون، تہ جيئن ان ۾ پاڪستان جي علائقائي سالميت ۽ اسلامي نظريي کي تحفظ ڏئي سگهجي.
22 نومبر 1954ع تي قائم ٿيل ون يونٽ کي ختم ڪري چار صوبا پنجاب، سنڌ، بلوچستان ۽ اتر-اولهه سرحدي صوبو بحال ڪيا ويا. نمائندگيءَ جا اصول آباديءَ جي بنياد تي ٺاهيا ويا، ۽ اوڀر پاڪستان ۾ اولهه پاڪستان جي چئن صوبن جي گڏيل آباديءَ کان وڌيڪ ماڻهو هئا، ان ڪري قومي اسيمبليءَ ۾ اڌ کان وڌيڪ سيٽون اوڀر پاڪستان کي مليون. يحيٰ خان انهن خبرن کي نظر انداز ڪيو ته شيخ مجيب ايل ايف او کي نظرانداز ڪرڻ جي رٿابندي ڪئي هئي ۽ هندستان اوڀر پاڪستان ۾ مداخلت ڪري رهيو هو. هن کي اھو پڻ يقين هو ته اوڀر پاڪستان ۾ عوامي ليگ وڏي انگ ۾ سيٽون نہ کٽي سگھندي.
چونڊن کان هڪ مهينو اڳ، اوڀر پاڪستان ۾ ڀولا طوفان آيو، جنھن جي سبب اندازاً 500،000 ماڻهو مارجي ويا هئا. يحي جي حڪومت تي آفت دوران نااھلي ڏيکارڻ جي ڪري پڻ شديد تنقيد ٿي.
جماعتون ۽ اميدوار
1970ع جون عام چونڊون پاڪستان جي تاريخ جي سڀ کان صاف ۽ شفاف چونڊون ٿيون، جن ۾ لڳ ڀڳ 24 سياسي پارٽين حصو ورتو. عوامي ليگ، اوڀر پاڪستان ۾ اڪثريت رکندڙ جماعت ھئي، جنھن تہ اولھ پاڪستان ۾ پاڪستان پيپلز پارٽي وڌيڪ مقبول ھئي. پاڪستاني حڪومت مذھبي پارٽين جي حمايت ڪئي پئي ڇاڪاڻ تہ اهي جماعتون مضبوط وفاقيت لاءِ پرعزم هيون. جماعت اسلامي کي شڪ هو ته عوامي ليگ جا ارادا علحدگي پسندن وارا آھن.
چونڊ نتيجا
حڪومتي دعوا موجب ملڪ ۾ داخل ووٽرن جو تعداد 56،941،500 ھو، جنھن مان اوڀر پاڪستان ۾ 31،211،220 ۽ اولھہ پاڪستان ۾ 25،730،280 ووٽر ھئا ۽ ووٽ ٽرن آئوٽ 63 سيڪڙو رھيو.
 | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Party | ووٽ | سيڪڙو | سيٽون | |||||
| عام | عورت | ڪُل | ||||||
| آل پاڪستان عوامي ليگ | 12,937,162 | 39.20 | 160 | 7 | 167 | |||
| پاڪستان پيپلز پارٽي | 6,148,923 | 18.63 | 81 | 5 | 86 | |||
| جماعت اسلامي | 1,989,461 | 6.03 | 4 | 0 | 4 | |||
| ڪائونسل مسلم ليگ | 1,965,689 | 5.96 | 7 | 0 | 7 | |||
| پاڪستان مسلم ليگ (قيوم) | 1,473,749 | 4.47 | 9 | 0 | 9 | |||
| جمعيت علماءَ اسلام | 1,315,071 | 3.98 | 7 | 0 | 7 | |||
| مرڪزي جمعيت علماءَ اسلام پاڪستان | 1,299,858 | 3.94 | 7 | 0 | 7 | |||
| ڪنونشنل مسلم ليگ | 1,102,815 | 3.34 | 2 | 0 | 2 | |||
| عوامي نيشنل پارٽي (ولي) | 801,355 | 2.43 | 6 | 1 | 7 | |||
| پاڪستان ڊيموڪريٽڪ پارٽي | 737,958 | 2.24 | 1 | 0 | 1 | |||
| جمعيت علماءَ اسلام (ٿانوي) | 521,764 | 1.58 | 0 | 0 | 0 | |||
| ٻيون جماعتون | 387,919 | 1.18 | 0 | 0 | 0 | |||
| آزاد | 2,322,341 | 7.04 | 16 | 0 | 16 | |||
| ڪُل ووٽ | 33,004,065 | 100.00 | 300 | 13 | 313 | |||
| Registered voters/turnout | 56,941,500 | – | ||||||
| Source: Nohlen et al.,[3] Bangladesh Documents | ||||||||
چونڊن کان پوءِ
چونڊن ۾ ڪامياب ٿيل اسيمبلي جو اجلاس صدر يحييٰ خان ۽ پاڪستان پيپلز پارٽي جي ذوالفقار علي ڀٽو گهرائڻ نٿي چاھيو، جنھن لاءِ اسيمبلي جو افتتاحي اجلاس نہ ٿي سگهيو، ان ڪري اوڀر پاڪستان ۾ وڏي بدامني پيدا ٿي. فوجي جنتا جواب ۾ آپريشن سرچ لائٽ شروع ڪيو، جنهن جي نتيجي ۾ بنگلاديش جي آزادي واري جنگ شروع ٿي، ۽ اوڀر پاڪستان آزاد ٿي بنگلاديش بڻجي ويو. نيٺ اسيمبليءَ جو اجلاس، پاڪستان فوج پاران بنگلاديش ۾ ھٿيار ڦٽا ڪرڻ جي چار ڏينھن پوءِ يحيٰ خان جي استعيفيٰ بعد گهرايو ويو، ۽ ذوالفقار علي ڀٽو اقتدار سنڀاليو. ڀٽي 1973ع ۾ پاڪستان جو وزير اعظم ٿيو، ۽ ان عهدي کي نئين آئين ذريعي بحال ڪيو.
وڌيڪ ڏسو
حوالا
- ↑ Craig Baxter (1971). "Pakistan Votes -- 1970". Asian Survey 11 (3): 197–218. doi:. ISSN 0004-4687. https://www.jstor.org/stable/3024655.
- ↑ ان پيپر ميگزين, کان (8 جنوري 2012). "1970 polls: When election results created a storm" (en ۾). DAWN.COM. https://www.dawn.com/news/686541/1970-polls-when-election-results-created-a-storm. Retrieved 17 آگسٽ 2024.
- ↑ Dieter Nohlen, Florian Grotz & Christof Hartmann (2001) Elections in Asia: A data handbook, Volume I, p686 ISBN 0-19-924958-X