وڪيپيڊيا

مائڪولوجي

مائڪولوجي (Mycology) حياتيات جي هڪ شاخ آهي، جيڪا فنگس جي مطالعي سان لاڳاپيل آهي، جنهن ۾ انهن جي درجي بندي، جينيات، حياتياتي ڪيميائي خاصيتون ۽ انسانن پاران استعمال شامل آهن. فنگس ٽنڊر، کاڌي ۽ روايتي دوائن جي گڏوگڏ اينٿيوجن، زهر ۽ انفيڪشن جو ذريعو ٿي سگھن ٿيون. مائڪولوجي جي هڪ شاخ ڦائٽوپيٿالاجي، ٻوٽن جي بيمارين جو مطالعو آهي. ٻن مضمونن جو ويجھو تعلق آهي، ڇاڪاڻ ته ٻوٽن جي پيٿوجين جي وڏي اڪثريت فنگس آهي. حياتيات جو ماهر جيڪا مائڪولوجي جو خاص مطالعو ڪندو آهي، مائڪولوجسٽ سڏيو ويندو آهي.

کنڀين کي فنگس جي پيدائش واري عضوي جو هڪ قسم سمجهيو ويندو آهي.

جائزو

سنواريو

جيتوڻيڪ مائڪولوجي کي تاريخي طور تي علم نباتات جي هڪ شاخ سمجهيو ويندو هو،[1] سال 1969ع ۾ جانورن سان فنگس جي ويجهي ارتقائي تعلق جي دريافت جي نتيجي ۾ مطالعي کي هڪ آزاد شعبي جي طور تي ٻيهر ورهايو ويو.[2] نامور وڏي مائڪولوجسٽ ۾ الياس مئگنس فرائيز، ڪرسٽين هينڊريڪ پرسون، هيئنرچ انتون ڊي بيري، ايلزبيٿ ايٽون مورس ۽ ليوس ڊيوڊ ڊي شوائنٽز شامل آهن. ٻيٽرڪس پوٽر، "دي ٽيل آف پيٽر رئبٽ" جو ليکڪ، پڻ فيلڊ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو.[3]

پاير اينڊري سئڪارڊو هڪ نظام تيار ڪيو جنهن لاءِ نامڪمل فنگس کي اسپور جي رنگن ۽ فارم ذريعي درجه بندي ڪيو ويو، جيڪو بنيادي نظام بڻجي ويو جيڪو ڊي اين اي تجزيي ذريعي درجه بندي کان اڳ استعمال ڪيو ويو. هو پنهنجي ڪتاب، "سلوج فنگورم" [4] لاءِ تمام گهڻو مشهور آهي، جيڪو انهن سڀني نالن جي هڪ جامع فهرست هئي جيڪا کنڀين لاءِ استعمال ڪيا ويا هئا. سلوج فنگورم اڃا تائين هن قسم جو واحد ڪم آهي جيڪو نباتات جي ڪنگڊم، فنگائي لاءِ جامع ۽ معقول حد تائين جديد آھي.[5]

ڪيتريون ئي فنگس زهر، [6] اينٽي بايوٽڪ[7] ۽ ٻيون ثانوي ميٽابولائٽس پيدا ڪن ٿيون. مثال طور، کاسموپوليٽن نسل، فيوساريم (Fusarium) ۽ انهن جا زهر جيڪي انسانن ۾ اليمينتري زهريلي اليوڪيا (aleukia) جي موتمار وباءَ سان جڙيل آهن انهن جو ابراهام زيڊ. جوف پاران وسيع مطالعو ڪيو ويو.[8]

فنگس ڌرتيءَ تي، انهن جي ڪردار ۾ علامتن جي طور تي، مثال طور، مائڪوريزائي، جيت جيڪا سمبائيونٽ طور ڪم ڪن ٿا ۽ لائڪن (lichens) جي صورت ۾، زندگيءَ لاءِ بنيادي آهن. ڪيتريون ئي فنگس پيچيده نامياتي حياتياتي ماليڪيولز جهڙوڪ لگنن، ڪاٺ جو وڌيڪ پائيدار جزو ۽ آلودگي پيدا ڪندڙ جهڙوڪ زينوبايوٽڪ، پيٽروليم ۽ پولي سائڪلڪ ايرومئٽڪ هائيڊرو ڪاربن، کي ٽوڙڻ جي قابل ھوندا آهن. . انهن ماليڪيولن کي توڙي ختم ڪرڻ سان، فنگس عالمي ڪاربن چڪر ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا.

Fungi and other organisms traditionally recognized as fungi, such as oomycetes and myxomycetes (slime molds), often are economically and socially important, as some cause diseases of animals (including humans) and of plants.[9]

Apart from pathogenic fungi, many fungal species are very important in controlling the plant diseases caused by different pathogens. For example, species of the filamentous fungal genus Trichoderma are considered one of the most important biological control agents as an alternative to chemical-based products for effective crop diseases management.[10]

Field meetings to find interesting species of fungi are known as 'forays', after the first such meeting organized by the Woolhope Naturalists' Field Club in 1868 and entitled "A foray among the funguses [ايس آئي سي]".[11]

Some fungi can cause disease in humans and other animals; the study of pathogenic fungi that infect animals is referred to as medical mycology.[12]

تاريخ

سنواريو

اهو مڃيو وڃي ٿو ته انسان قبل از تاريخ دور ۾ کنڀين کي خوراڪ طور گڏ ڪرڻ شروع ڪيو. کنڀين جي باري ۾ پهريون ڀيرو يورپيڊيس (480-406 ق.م) جي ڪم ۾ لکيو ويو. يوناني فيلسوف، ايريسس جو ٿيوڦراسٽس (371-288 ق.م) پهريون شخص هو جنهن ٻوٽن کي منظم طريقي سان درجه بندي ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي. کنڀيون ٻوٽا سمجهيو وينديون هيون، جيڪي ڪجهه عضون کان محروم آهن. اهو بعد ۾ پليني دي ايلڊر (23-79ع) هو، جنهن پنهنجي، "انسائڪلو پيڊيا نيچرل هسٽري" ۾ ٽرفلز بابت لکيو.[13] مائڪولوجي قديم يوناني لفظن، "μύκης" (ميوڪس، معنيٰ فنگس) ۽ "-λογία" (لوجيا، معنيٰ مطالعو)، مان ورتل آهي.[14]

وچين دور فنگس بابت علم جي باري ۾ ٿوري ترقي ڏٺو، پر پرنٽنگ پريس جي ايجاد مصنفن کي فنگس بابت غلط فهميون ختم ڪرڻ جي اجازت ڏني جيڪا ڪلاسيڪل مصنفن طرفان جاري ڪئي وئي هئي.[16]

 
سال 1913ع ۾ برٽش مائڪولوجيڪل سوسائٽيءَ جي گڏجاڻيءَ ۾ ورتل گروپ فوٽو

مائڪولوجي جي جديد دور جي شروعات انتونيو مائيڪلي جي سال 1737ع ۾ شايع ٿيل ”نووا پلانٽيرم جنرا“ سان ٿئي ٿي.[17] فلورنس ۾ شايع ٿيل، هي بنيادي ڪم گھاس، سينور ۽ فنگس جي منظم درجه بندي لاء بنياد رکيا. هن سال 1729ع جي تاريخ ۾، اڃا تائين موجود، نسلن جا نالا، پوليپورس[18] ۽ ٽيوبر[19] پيدا ڪيا (جيتوڻيڪ بعد ۾ وضاحتن کي جديد قاعدن طرفان غلط قرار ڏنو ويو).

سال 1753ع ۾ سائنسدان، ڪارل لينئي فنگس کي پنهنجي بائينومل نالي واري نظام ۾ شامل ڪيو، جتي هر قسم جي جاندار کي ٻن لفظن جو نالو ڏنو ويندو هو، جنهن ۾ هڪ نسل ۽ نوع شامل هوندي هئي (جڏهن ته ان وقت تائين جاندارن کي اڪثر لاطيني اصطلاحن سان ٺهرايو ويندو هو جنهن ۾ ڪيترا ئي لفظ هوندا هئا).[20] هن ڪيترن ئي مشهور کنڀين جي ٽئڪسا جا سائنسي نالا پيدا ڪيا، جهڙوڪ، بولئٽس[21] ۽ اگاريڪس،[22] جيڪي اڄ به استعمال ۾ آهن. ان عرصي دوران، فنگس اڃا تائين ٻوٽن جي ڪنگڊم سان تعلق رکندڙ سمجهيا ويندا هئا، تنهن ڪري انهن کي ٻوٽن (Plantarum) جي نسلن ۾ ورهايو ويو . لينئي جا فنگس جا ٽئڪسا هن جي ٻوٽي جي ٽئڪسا جيترا وسيع نه هئا، جڏهن ته، سڀني گل (Gill) وارن کنڀين کي گڏ ڪري هڪ نسل، اگاريڪس ۾ هڪ اسٽيم سان گڏ ڪيو.[23] [24] ھزارين گ<3ل وارا نسل موجود آھن، جن کي بعد ۾ درجنن مختلف نسلن ۾ ورهايو ويو؛ انجي جديد استعمال ۾، اگاريڪس صرف عام استعمال واري کنڀي (Agaricus bisporus) سان ويجهي لاڳاپيل کنڀين ڏانهن اشارو آهي.[25] مثال طور، لينئي زعفراني کير جي رنگ جي ٽوپي واري کنڀي جو نالو، اگاريڪس ڊيليسيوسس ڏنو، پر ان جو موجوده نالو، ليڪٽاريئس ڊيليسيوسس آهي.[26] ٻئي طرف، ميداني کنڀي، اگاريڪس ڪئمپيسٽرس جو نالو لينئي جي اشاعت کان وٺي ساڳيو ئي رکيو ويو آهي.[27] انگريزي لفظ "اگارڪ" (agaric) اڃا تائين ڪنهن به گليل کنڀي لاء استعمال ڪيو ويندو آهي، جيڪو لينئي جي ڏنل نالي سان ملندو آهي.[28]

اصطلاح، "مائڪولوجي" ۽ ان سان ورتل اصطلاح، "مائڪولوجسٽ" روايتي طور تي، 1836ع ۾، ايم. جي. بارڪيلي ڏانهن منسوب ڪيا ويا آهن.[29] بهرحال، مائڪولوجسٽ انگريزيءَ جي نباتات جي ماهر رابرٽ ڪيئي گريلي جي لکڻين ۾ سال 1823ع جي شروعات ۾ شيوينزا جي حوالي سان ظاهر ٿيو.[30]

مائڪولوجي ۽ دوائن جي دريافت

سنواريو

اصل مضمون: طبي فنگس

صدين تائين، ڪجهه کنڀيون چين، جاپان ۽ روس ۾ لوڪ دوا طور دستاويز ڪيا ويا آهن. جيتوڻيڪ لوڪ طب ۾ کنڀين جو استعمال گهڻو ڪري ايشيائي کنڊ تي آهي، دنيا جي ٻين حصن جهڙوڪ وچ اوڀر، پولينڊ ۽ بيلاروس ۾ ماڻهن کي دوائن جي مقصدن لاء کنڀيون استعمال ڪندي دستاويز ڪيو ويو آهي. مشروم الٽرا وائلٽ (UV) روشنيءَ ۾ وٽامن ڊي جي وڏي مقدار پيدا ڪرن ٿيو. پينسلين، سڪلواسپورن، گرائسيوفلاون، سيفالواسپورن ۽ سلوسائبن (psilocybin) اهڙي دوائن جا مثال آھن جن کي مولڊ يا ٻين فنگس کان ڌار ڪيو ويو آھي.

پڻ ڏسو

سنواريو

خارجي لنڪس

سنواريو
وڪيميڊيا العام ۾ مائڪولوجي سان لاڳاپيل ابلاغي مواد ڏسو.


حوالا

سنواريو
  1. ↑ Whittaker RH (10 January 1969). "New concepts of kingdoms of organisms: evolutionary relations are better represented by new classifications than by the traditional two kingdoms". Science 163 (3863): 150–160. doi:10.1126/science.163.3863.150. PMID 5762760. 
  2. ↑ "Towards a natural system of organisms: proposal for the domains Archaea, Bacteria, and Eucarya". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 87 (12): 4576–4579. June 1990. doi:10.1073/pnas.87.12.4576. PMID 2112744. Bibcode: 1990PNAS...87.4576W. 
  3. ↑ "On the Emergence of Candida auris: Climate Change, Azoles, Swamps, and Birds" (en-us ۾). mBio 10 (4): 1786–1787. July 2019. doi:10.3201/eid2509.ac2509. PMID 31337723. 
  4. ↑ Saccardo, P. A.; Traverso, G. B.; Trotter, A. (1882). Sylloge fungorum omnium hucusque cognitorum. doi:10.5962/bhl.title.5371. https://www.biodiversitylibrary.org/item/102125. سانچو:Pn
  5. ↑ Bolman, Brad (September 2023). "What mysteries lay in spore: taxonomy, data, and the internationalization of mycology in Saccardo's Sylloge Fungorum". The British Journal for the History of Science 56 (3): 369–390. doi:10.1017/S0007087423000158. PMID 37248705. 
  6. ↑ Microbial Toxins, Vol. VI Fungal Toxins. New York: Academic Press. 1971. p. 251. 
  7. ↑ Brian, P. W. (June 1951). "Antibiotics produced by fungi". The Botanical Review 17 (6): 357–430. doi:10.1007/BF02879038. Bibcode: 1951BotRv..17..357B. 
  8. ↑ Joffe, Abraham Z.; Yagen, Boris (January 1978). "Intoxication produced by toxic fungi Fusarium poae and F. sporotrichioides on chicks". Toxicon 16 (3): 263–273. doi:10.1016/0041-0101(78)90087-9. PMID 653754. Bibcode: 1978Txcn...16..263J. 
  9. ↑ "Harmful fungi in both agriculture and medicine". Revista Iberoamericana de Micologia 24 (1): 3–13. March 2007. PMID 17592884. 
  10. ↑ Ruano-Rosa, David; Prieto, Pilar; Rincón, Ana María; Gómez-Rodríguez, María Victoria; Valderrama, Raquel; Barroso, Juan Bautista; Mercado-Blanco, Jesús (June 2016). "Fate of Trichoderma harzianum in the olive rhizosphere: time course of the root colonization process and interaction with the fungal pathogen Verticillium dahliae". BioControl 61 (3): 269–282. doi:10.1007/s10526-015-9706-z. Bibcode: 2016BioCo..61..269R. 
  11. ↑ Anon (1868). "A foray among the funguses". Transactions of the Woolhope Naturalists' Field Club (Woolhope Naturalists' Field Club.) 1868: 184–192. https://www.biodiversitylibrary.org/item/44662#page/254/mode/1up. Retrieved 2018-01-14. 
  12. ↑ San-Blas, Gioconda; Calderone, Richard A. (2008). Pathogenic Fungi: Insights in Molecular Biology. Caister Academic Press. ISBN 978-1-913652-13-5. سانچو:Pn
  13. ↑ Pliny the Elder. "Book 19, Chapter 11.". www.perseus.tufts.edu. وقت April 4, 2022 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل February 28, 2021.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  14. ↑ (en ۾) A Glossary of Scientific Terms for general use. 1861. pp. 131. https://books.google.com/books?id=0idbAAAAcAAJ&q=muk%C4%93s&pg=PA113. 
  15. ↑ De stirpium maxime earum quae in Germania nostra nascuntur, usitatis nomenclaturis. Strasbourg. In Ainsworth 1976, p. 13 quoting "Micheli and the discovery of reproduction in fungi.". Transactions of the Royal Society of Canada. 3 9: 1–25. 1915. 
  16. ↑ Ainsworth 197613.
  17. ↑ Ainsworth 19764.
  18. ↑ "the Polyporus P. Micheli page". www.indexfungorum.org. وقت 2023-10-04 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 2024-06-12.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  19. ↑ "the Tuber P. Micheli page". www.indexfungorum.org. وقت 2023-07-15 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 2024-06-12.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  20. ↑ Kibby, Geoffrey (2017) (en ۾). Mushrooms and Toadstools of Britain & Europe. Geoffrey Kibby. pp. 14–15. ISBN 978-0-9572094-2-8. https://books.google.com/books?id=F1jnswEACAAJ. 
  21. ↑ "the Boletus L. page". www.indexfungorum.org. وقت 2023-11-11 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 2024-06-12.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  22. ↑ "the Agaricus L. page". www.indexfungorum.org. حاصل ڪيل 2024-06-12. 
  23. ↑ "Home". fmhibd.library.cmu.edu. وقت 2018-07-12 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 2024-06-12.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  24. ↑ Linné, Carl von; Linné, Carl von; Salvius, Lars (1753). Caroli Linnaei ... Species plantarum :exhibentes plantas rite cognitas, ad genera relatas, cum differentiis specificis, nominibus trivialibus, synonymis selectis, locis natalibus, secundum systema sexuale digestas.... 2 (1st ed.). Holmiae: Impensis Laurentii Salvii. pp. 1171. https://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/669. Retrieved 2020-07-16. 
  25. ↑ Læssøe, Thomas; Petersen, Jens Henrik (2019). Fungi of Temperate Europe. Princeton University Press. pp. 8, 500. ISBN 978-0-691-18037-3. 
  26. ↑ "the Agaricus deliciosus L. page". www.speciesfungorum.org. وقت 2023-12-01 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 2024-06-12.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  27. ↑ "the Agaricus campestris L. page". www.speciesfungorum.org. وقت 2023-11-16 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 2024-06-12.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  28. ↑ Læssøe, Thomas; Petersen, Jens Henrik (2019). Fungi of Temperate Europe. Princeton University Press. pp. 8, 500. ISBN 978-0-691-18037-3. 
  29. ↑ Ainsworth 19762.
  30. ↑ Greville, Robert Kaye (April 1823). "Observations on a New Genus of Plants, belonging to the Natural Order Gastromyci". The Edinburgh Philosophical Journal 8 (16): 257. 
"https://sd.wikipedia.org/w/index.php?title=مائڪولوجي&oldid=295460" تان ورتل