فنگس

فنگس (Fungus) يوڪريوٽڪ جاندارن جي گروهه جو ڪو به ميمبر آهي جنهن ۾ خوردبيني جاندار جهڙوڪ خمير (yeast) ۽ مولڊ (mold)، انهي سان گڏ وڌيڪ واقف مشروم شامل آهن. اهي جاندار هڪ روايتي يوڪريوٽڪ ڪنگڊم جي طور تي درجه بندي ڪيا ويا آهن، ان سان گڏ انيماليا (Animalia)، پلانٽائي (Plantae) ۽ يا ته پروٽسٽا (Protista) يا پروٽوزوآ (Protozoa) ۽ ڪرومسٽا (Chromista) جي طور تي درجه بندي ڪيا ويا آهن.^[3]^[4]

هڪ خاصيت جيڪا فنگس کي ٻوٽن، بيڪٽيريا ۽ ڪجهه پروٽسٽن کان مختلف ڪنگڊم ۾ رکي ٿي انهن جي سيل جي ڀتين ۾ چيٽين جي موجودگي آهي. فنگس، جانورن وانگر، هيٽروٽروفس آهن. اهي پنهنجي خوراڪ، حل ٿيل ماليڪيولز کي جذب ڪري، خاص طور تي هضمي انزايمز کي پنهنجي ماحول ۾ لڪائڻ سان حاصل ڪن ٿا. فنگس فوٽو سنٿيسائيز نه ڪندا آهن. واڌ ويجهه انهن جي حرڪت جو وسيلو آهي، سواءِ سوراخ (spores) (جن مان ڪجھ جھنڊا هوندا آهن)، جيڪي هوا يا پاڻي ذريعي سفر ڪري سگهن ٿا. فنگس ماحولياتي نظام ۾ بنيادي طور تي ختم ڪرڻ وارا آهن. اهي ۽ ٻيا فرق فنگس کي جڙيل جاندارن جي هڪ گروهه ۾ رکن ٿا، جنهن جو نالو يومائڪوٽا (Eumycota) (سچو فنگس يا Eumycetes) آهي، جيڪي هڪ عام ابا ڏاڏا (يعني اهي هڪ مونوفيليٽڪ گروهه ٺاهين ٿا)، هڪ تعبير جنهن کي ماليڪيولر فائيولو جنيٽڪس پڻ مضبوطيءَ سان سپورٽ ڪري ٿو. هي ڦڦڙن جو گروهه ساخت جي لحاظ کان هڪجهڙائي رکندڙ ميڪسو مائسيٽس (سليم مولڊ) ۽ اووميسيٽس (واٽر مولڊ) کان الڳ آهي. فنگس جي مطالعي لاءِ وقف ڪيل حياتيات جو نظم مائڪولوجي (يوناني μύκης مائڪس، مشروم) جي نالي سان مشهور آهي. ماضي ۾، مائڪولوجي کي نباتات جي هڪ شاخ سمجهيو ويندو هو، جيتوڻيڪ اهو هاڻي معلوم ٿئي ٿو ته فنگي جينياتي طور تي جانورن جي ڀيٽ ۾ ٻوٽن سان وڌيڪ ويجهي سان لاڳاپيل آهن. سڄي دنيا ۾ گهڻي تعداد ۾، اڪثر فنگس غير واضح آهن ڇاڪاڻ ته انهن جي جوڙجڪ جي ننڍڙي سائيز، ۽ مٽي ۾ يا مئل مادي تي انهن جي خفيه طرز زندگي. فنگس ۾ ٻوٽن، جانورن، يا ٻين فنگس جي علامت ۽ پرازي پڻ شامل آهن. اهي شايد قابل ذڪر ٿي سگهن ٿا جڏهن ميوو لڳل هجي، يا ته مشروم يا ٺهيل وانگر. فنگس نامياتي مادي جي خراب ٿيڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا ۽ ماحول ۾ غذائيت جي چڪر ۽ تبادلي ۾ بنيادي ڪردار ادا ڪن ٿا. اهي ڊگهي وقت تائين انساني کاڌي جي سڌي ذريعن طور استعمال ڪيا ويا آهن، مشروم ۽ ٽرف جي صورت ۾؛ ماني لاء خمير ايجنٽ جي طور تي؛ ۽ مختلف کاڌي جي شين جي خمير ۾، جهڙوڪ شراب، بيئر، ۽ سويا ساس. 1940 جي ڏهاڪي کان وٺي، فنگس اينٽي بايوٽيڪٽس جي پيداوار لاء استعمال ڪيو ويو آهي، ۽، تازو، فنگي پاران پيدا ڪيل مختلف اينزائمز صنعتي طور تي ۽ ڊٽرجنٽ ۾ استعمال ڪيا ويا آهن. ڦڦڙن کي پڻ حياتياتي جراثيم جي طور تي استعمال ڪيو ويندو آهي روٽ، ٻوٽن جي بيمارين، ۽ حشرات جي حشرات کي ڪنٽرول ڪرڻ لاء. ڪيتريون ئي نسلون حياتياتي مرڪب پيدا ڪن ٿيون جن کي مائيڪوٽوڪسين سڏيو ويندو آهي، جهڙوڪ الڪالائيڊس ۽ پوليڪيٽائڊس، جيڪي انسانن سميت جانورن لاءِ زهريلا آهن. ڪجھ نسلن جي ميوي واري جوڙجڪ ۾ نفسياتي مرکبات شامل آهن ۽ تفريحي طور تي يا روايتي روحاني تقريب ۾ استعمال ڪيا ويندا آهن. فنگس ٺاهيل مواد ۽ عمارتن کي ٽوڙي سگهي ٿو، ۽ انسانن ۽ ٻين جانورن جي اهم پيٽروجن بڻجي سگهي ٿو. ڦڦڙن جي بيمارين جي ڪري فصلن جو نقصان (مثال طور، چانورن جي ڌماڪي جي بيماري) يا کاڌي جي خراب ٿيڻ سان انساني خوراڪ جي فراهمي تي وڏو اثر پئجي سگهي ٿو.

فنگس جي ڪنگڊم ٽيڪسا جي هڪ وڏي تنوع تي مشتمل آهي مختلف ماحوليات، زندگي جي چڪر واري حڪمت عملي ۽ مورفولوجيز ۾ يوني سيلولر آبي چيٽرڊ ( unicellular aquatic chytrids) کان وٺي وڏي مشروم تائين. بهرحال، فنگس جي ڪنگڊم جي حقيقي جيوتائي تنوع بابت ٿورڙي ڄاڻ آهي، جنهن جو اندازو 22 کان 38 لک جينس لڳايو ويو آهي.^[5] انهن مان صرف 1,48,000 بيان ڪيا ويا آهن،,^[6] جن ۾ 8,000 کان وڌيڪ جنسون ٻوٽن لاءِ نقصانڪار آهن ۽ گهٽ ۾ گهٽ 300 جيڪي انسانن لاءِ روڪجنڪ ٿي سگهن ٿيون.^[7]

18هين ۽ 19هين صديءَ کان وٺي ڪارل لينيس، ڪرسٽين هينڊرڪ پرسون ۽ ايلياس مئگنس فرائيز جي ٽئڪسونوميڪل ڪمن کان وٺي، فنگس کي انهن جي مورفولوجي (مثال طور، خاصيتن جهڙوڪ اسپور جا رنگ يا خوردبيني خصوصيتن) يا فزيالوجي جي مطابق ورهايو ويو آهي. ماليڪيولر جينياتيات ۾ پيش رفت ڊي اين اي جي تجزيي لاءِ رستو کولي ڇڏيو آهي ته جيئن ٽيڪسونامي ۾ شامل ڪيو وڃي، جنهن ڪڏهن ڪڏهن مورفولوجي ۽ ٻين خاصيتن جي بنياد تي تاريخي گروهه کي چيلينج ڪيو آهي. 21 هين صدي جي پهرين ڏهاڪي ۾ شايع ٿيل فائيلوجينيٽڪ اڀياس فنگس جي بادشاهي جي اندر درجه بندي کي ٻيهر ترتيب ڏيڻ ۾ مدد ڪئي آهي، جيڪا هڪ سبڪنگڊم، ست فائيلا ۽ ڏهه سبفيلا ۾ ورهايل آهي.

حوالا

↑ حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Moore1980
↑ "Record Details: Fungi R.T. Moore, Bot. Mar. 23(6): 371 (1980)". Index Fungorum. حاصل ڪيل 18 June 2024.
↑ Whittaker, R.H. (January 1969). "New concepts of kingdoms or organisms. Evolutionary relations are better represented by new classifications than by the traditional two kingdoms". Science 163 (3863): 150–60. doi:10.1126/science.163.3863.150. PMID 5762760. Bibcode: 1969Sci...163..150W.
↑ Cavalier-Smith, T. (1998). "A revised six-kingdom system of life". Biological Reviews 73 (3): 203–66. doi:10.1111/j.1469-185X.1998.tb00030.x. PMID 9809012. http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&aid=685.
↑ حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Lucking2017
↑ حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Cheek et al. 2020
↑ "Stop neglecting fungi". Nature Microbiology 2 (8): 17120. 25 July 2017. doi:10.1038/nmicrobiol.2017.120. PMID 28741610.

[Moore1980-1] حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Moore1980

[2] "Record Details: Fungi R.T. Moore, Bot. Mar. 23(6): 371 (1980)". Index Fungorum. حاصل ڪيل 18 June 2024.

[Whittaker-19692-3] Whittaker, R.H. (January 1969). "New concepts of kingdoms or organisms. Evolutionary relations are better represented by new classifications than by the traditional two kingdoms". Science 163 (3863): 150–60. doi:10.1126/science.163.3863.150. PMID 5762760. Bibcode: 1969Sci...163..150W.

[Cavalier-Smith_1998_203–662-4] Cavalier-Smith, T. (1998). "A revised six-kingdom system of life". Biological Reviews 73 (3): 203–66. doi:10.1111/j.1469-185X.1998.tb00030.x. PMID 9809012. http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&aid=685.

[Lucking2017-5] حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Lucking2017

[Cheek_et_al._2020-6] حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Cheek et al. 2020

[7] "Stop neglecting fungi". Nature Microbiology 2 (8): 17120. 25 July 2017. doi:10.1038/nmicrobiol.2017.120. PMID 28741610.

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]