محمد علي جناح

قائداعظم، محمد علي جناح (انگريزي ٻولي: Muhammad Ali Jinnah) (پيدائش محمد علي جناح ڀائي؛ 25 ڊسمبر 1876 - 11 سيپٽمبر 1948) هڪ بيرسٽر، سياستدان ۽ پاڪستان جو باني هو. قائداعظم 1913ع کان 14 آگسٽ 1947ع تي پاڪستان جي قيام تائين آل انڊيا مسلم ليگ جي اڳواڻ ۽ پوءِ پنهنجي وفات تائين پاڪستان جي پهرين گورنر جنرل جي حيثيت ۾ ڪم ڪيو.

قائداعظم بابائي قوم محمد علي جناح Muhammad Ali Jinnah
جناح 1945 ۾
پاڪستان جو پھريون گورنر جنرل
عهدو سنڀاليو 14 August 1947 – 11 September 1948
شاهي حڪمران	جارج ڇھون
وزير اعظم	لياقت علي خان
پيشرو	عھدو پھريون دفعو قائم ڪيو ويو
جانشين	خواجہ ناظم الدين
اسپيڪر نيشنل اسيمبلي
عهدو سنڀاليو 11 August 1947 – 11 September 1948
ڊپٽي	مولوي تميز الدين
پيشرو	نئون عھدو قائم ڪيو ويو
جانشين	مولوي تميز الدين
آئين ساز اسيمبلي جو صدر
عهدو سنڀاليو 11 August 1947 – 11 September 1948
ڊپٽي	لياقت علي خان
پيشرو	عھدو نئون قائم ڪيو ويو
جانشين	لياقت علي خان
ذاتي تفصيل
پيدائش	محمد علي 25 ڊسمبر 1876(1876-12-25) جھرڪ، سنڌ
وفات	11 سيپٽمبر 1948 (عمر 71 سال) ڪراچي، فيڊرل ڪيپيٽل ٽيريٽري، ڊومينين آف پاڪستان سنڌ، پاڪستان.
آخري آرامگاهه	مزار قائد
قوميت	سانچو:Country data برٽش انڊيا (1876–1947) پاڪستان (1947–1948)
سياسي جماعت	انڊين نيشنل ڪانگريس (1906–1920) آل انڊيا مسلم ليگ (1913–1947) پاڪستان مسلم ليگ (1947–1948)
جيون ساٿي	ايمي ٻائي يا ايمي بائي (1892–93) رتنا ٻائي يا رتنا بائي (1918–29)
لاڳاپا	جناح جو خاندان
ٻار ٻچا	دينا واڊيا رتنا بائي مان
ماءُپيءُ	جناح ڀائي پونجا جي تصوير جناح ڀائي پونجا (پيءُ) مٺي بائي (ماء)
مادر علمي	دي آنربل سوسائٽي آف لنڪنس ان
پيشو	بيريسٽر سياستدان
دستخط

جناح لنڊن، انگلينڊ ۾ لنڪنز ان ۾ بئريسٽر طور تربيت حاصل ڪئي. هندستان واپسي تي، هن بمبئي هاءِ ڪورٽ ۾ داخلا ورتي، ۽ قومي سياست ۾ دلچسپي ورتي، جنهن آخرڪار هن جي قانوني عمل کي تبديل ڪيو.

جناح 20 صديءَ جي پهرين ٻن ڏهاڪن ۾ انڊين نيشنل ڪانگريس ۾ نمايان حيثيت حاصل ڪئي. پنهنجي سياسي ڪيريئر جي شروعاتي سالن ۾، جناح هندو۔مسلم اتحاد جي حمايت ڪئي، ڪانگريس ۽ آل انڊيا مسلم ليگ جي وچ ۾ 1916ع جي لکنؤ معاهدي کي شڪل ڏيڻ ۾ مدد ڪئي، جنهن ۾ جناح پڻ ممتاز ٿي چڪو هو. جناح آل انڊيا هوم رول ليگ ۾ هڪ اهم اڳواڻ بڻجي ويو ۽ هندستان جي برصغير ​​​​۾ مسلمانن جي سياسي حقن جي حفاظت لاء 14 نقاطي آئيني سڌارن جو منصوبو پيش ڪيو. جڏهن ته 1920ع ۾، جناح ڪانگريس مان استعيفيٰ ڏئي ڇڏي، جڏهن اها ستياگرهه جي مهم جي پيروي ڪرڻ تي راضي ٿي وئي، جنهن کي هن سياسي انتشار سمجهيو. 1940ع تائين قائداعظم کي يقين ٿي ويو ته برصغير ​​جي مسلمانن کي پنهنجي رياست هئڻ گهرجي ته جيئن ممڪن حد تائين پسمانده حيثيت کان بچڻ لاءِ انهن کي هڪ آزاد هندو۔مسلم رياست ۾ گهٽائي سگهجي. ان سال، مسلم ليگ، جناح جي اڳواڻي ۾، ​​لاهور جي قرارداد پاس ڪئي، هندستاني مسلمانن لاء هڪ الڳ ملڪ جو مطالبو ڪيو. ٻي مهاڀاري لڙائيءَ دوران، ليگ مضبوط ٿي، جڏهن ڪانگريس جي اڳواڻن کي قيد ڪيو ويو ۽ جنگ کان ٿوري دير کان پوءِ ٿيندڙ صوبائي چونڊن ۾ هن مسلمانن لاءِ مخصوص ڪيل اڪثر سيٽون حاصل ڪيون. آخرڪار، ڪانگريس ۽ مسلم ليگ طاقت جي حصيداري واري فارمولي تي پهچي نه سگهيا، جيڪا سڄي برطانوي هندستان کي آزاد ٿيڻ کان پوء هڪ واحد رياست جي حيثيت سان متحد ٿيڻ جي اجازت ڏئي ٿي، سڀني پارٽين کي هندو اڪثريت واري هندستان جي آزاديء جي بدران متفق ٿيڻ لاء ۽ پاڪستان جي اڪثريتي مسلم رياست لاءِ. پاڪستان جي پهرين گورنر جنرل جي حيثيت ۾، جناح نئين قوم جي حڪومت ۽ پاليسين کي قائم ڪرڻ لاءِ ڪم ڪيو، ۽ انهن لکين مسلمان مهاجرن جي مدد ڪرڻ لاءِ جيڪي ٻه رياستن جي آزاديءَ کان پوءِ پاڙيسري هندستان مان هجرت ڪري پاڪستان آيا هئا، ذاتي طور تي پناهگير ڪئمپن جي قيام جي نگراني ڪئي. قائداعظم 71 سالن جي ڄمار ۾ سيپٽمبر 1948ع ۾ وفات ڪئي، پاڪستان جي برطانيه کان آزادي حاصل ڪرڻ کان صرف هڪ سال پوءِ. هن پاڪستان ۾ هڪ عميق ۽ عزت وارو ورثو ڇڏيو. پاڪستان ۾ ڪيتريون ئي يونيورسٽيون ۽ سرڪاري عمارتون جناح جي نالي سان جڙيل آهن. هن کي پاڪستان ۾ "قائداعظم" ۽ "بابائی قوم" جي حيثيت سان عزت ڏني وي آهي. سندس سالگرهه به ملڪ ۾ قومي موڪل جو ڏينهن ملهايو ويندو آهي. سندس سوانح نگار اسٽينلي وولپرٽ موجب، جناح پاڪستان جو عظيم ترين ليڊر رهيو.

ابتدائي زندگي

ڪراچي ۾ وزير مينشن

جناح ابتدائي تعليم جھرڪ جي سرڪاري اسڪول مان ۽ پوءِ سنڌ مدرسته الاسلام مان پرائي. اعليٰ تعليم لاءِ لنڊن ويو. لنڊن تعليم حاصل ڪرڻ لاءِ سال 1892ع ۾ روانو ٿيو جتان 1894ع ۾ آنربل سوسائٽي آف لنڪنس ان (Lincoln's Inn) مان بئريسٽري جو امتحان پاس ڪيائين ۽ 1896ع ۾ ڪراچي موٽي آيو.

قائداعظم جي پيدائش تي ٻي راء اھا آھي تہ ڪراچي وزير مينشن ۾ پيدا ٿيو ھو. برطانوي هندستان ۾ 25 ڊسمبر 1876 سنڌ جي درسي ڪتابن ۾ پاڪستان ٺھڻ کان پوءِ ان جي جاء پيدائش جھرڪ ظاھر ڪئي وئي بعد ۾ نصاب ۾ تبديلي آڻي ڪراچي ظاھر ڪئي وئي. تي سنڌ جي هاڻوڪي ٺٽي ضلعي جي شهر جھرڪ ۾ ڄائو.. هن جي والد جو نالو جناح پونجا هو. جيڪو راجڪوٽ ڪاٺياواڙ جو رهاڪو هو ۽ ڪراچيءَ ۾ چمڙي جو ڪاروبار ڪندو هو.

لنڪنس ان 2006 ۾

جناح بيريسٽر ٿيڻ کانپوءِ

ذاتي زندگي

جناح جو پاسپورٽ

قائدِ اعظم جي پيدائش جي جاءِ جهرڪ هاڻي هڪ ننڍڙي ڦٽل وسندي آهي. ڏيڍ ٻه صديون پهرين هتي ننڍڙو بندر هو، جتان سنڌوءَ نديءَ مان ننڍڙا بادباني جهاز توڙي اسٽيمر اچي لنگرانداز ٿيندا هئا. سنڌ مدرسته السلام جو باني خان بهادر حسن علي آفندي به پهريان جهرڪن جي بندر تي انهن اسٽيمرن ۽ جهازن جي اچ وڃ جو حساب رکندڙ منشي هو، اتان پوءِ انگريز سرڪار کيس مئجسٽريٽ ڪري رکيو هو.

ان زماني ۾ جهرڪن جي آبادي به گھڻو ڪري اسماعيلي فرقي جي ماڻهن جي هئي، جيڪي ڪجهه صديون اڳ مصر مان تڙجي ايران آيا پوءِ سنڌ ، هند توڙي افغانستان ۾ اچي آباد ٿيا. وڻج واپار ۾ ماهر هئا، جنهن ڪري هيءُ شهر ان زماني جي سکر يا سَرنديءَ وارن ماڻهن جو شهر سمجهيو ويندو هو. سنڌي شاعريءَ جي شروعات به اسماعيلي داعين جي بيتن جن کي ”گنان“ (Ginaan) چئبو آهي وٽان ٿي.

اسماعيلي فرقي جو روحاني پيشوا آغا خان اول ايران مان لڏي افغانستان جي شهر هرات ۾ اچي آباد ٿيو. سگهو ئي 1839ع ۾ افغانن ۽ انگريزن وچ ۾ جنگ لڳي، هرات ۾ انگريزن افغان امير دوست محمد ّجي پٽ اڪبر خان هٿان شڪست کاڌي ته آغا خان پهريون به اچي سنڌ جي شهر جهرڪن ۾ آباد ٿيو، جتي سندس پوئلڳ اڳ ۾ ئي آباد ٿيل هئا. جهرڪ ان زماني ۾ بندرگاھ ۽ خوشحال ماڻهن جو هڪ وسيل شهر هو آغا خان اول هتي پنهنجي رهائش لاءِ هڪ خوبصورت محل پڻ جوڙايو، جيڪو اڃا تائين سٺي حالت ۾ موجود آهي، پوءِ دريا شاھ پنهنجو رخ موڙيو جنهن ڪري وڻج واپار تي اثر پيو ماڻهو لڏڻ لڳا، جنهنڪري جهرڪن جو جوڀن ساڳيو نه رهيو.

عام طور تي پاڪستان جي درسي ڪتابن ۾ اھو ڄاڻايل آهي ته پاڪستان جو باني محمد علي جناح ڪراچي ۾ ڄائو هو پر حقيقت اھا آهي ته قائد اعظم مسٽر پونجا جيڻا جي گھر 1875ع ۾ جهرڪن ۾ ڄائو هو ۽ پوءِ تاريخ کي مسخ ڪندي درسي ڪتابن ۾ سندس جاءِ پيدائش ڪراچيءَ جي وزير مينشن ٻڌائي ويئي.انجو هڪ سبب اسماعيلي ۽ اثنا عشري کوجن جو اندروني جھيڙو ٻڌايو ويو ته قائدِ اعظم اسماعيلي فرقو ڇڏي کوجه اثنا عشري فرقو اختيار ڪيو.

ڪنهن زماني ۾ جھرڪن ۾ محمد علي جيڻا جي پيدائش وارو گھر به موجود هو. پر اتي يادگار طور هڪ ميوزيم جوڙائڻ بدران ضياءِ دور ۾ ان کي ڊاهي پٽ ڪيو ويو. ڀر ۾ ئي گورنمينٽ پرائمري اسڪول جهرڪ آهي، جيڪو 1870ع ۾ قائم ٿيو ۽ جتي قائدِ اعظم شروعاتي تعليم حاصل ڪئي هئي.

جهمپير ڏانهن نيشنل هاءِ وي کان ويندڙ ڪچي روڊ کان ويندي اڳيان هڪ وسنديءَ آهي. جيڪا ڪينجهر جي پرين ڪنڌيءَ تي آهي. جتي قائد اعظم جي اڳوڻين پيڙهي جي اسماعيلي فرقي سان لاڳاپيل هڪ بزرگ امير پير جي مزار پڻ ڪينجهر جي بلڪل ڪنڌيءَ تي آهي. اصل ۾ اها سڄي وسندي هڪ مذهبي تهوار يا ميلي جي وقت تي آباد ٿيندي آهي. جنهن کي ڪراچي ۽ ٻاهرين ملڪن مان ايندڙ اسماعيلي پانڌيئڙا اچي آباد ڪن ٿا نه ته سڀني گھٽين جي گھرن کي تالا ئي لڳل هوندا آهن. مزار يا پير امير جو آستانو سنگ مرمر سان جوڙيل هڪ خوبصورت غار آهي.

قانوني ۽ شروعاتي سياسي ڪيريئر

وڪالت

قائداعظم، بئريسٽر جي حيثيت ۾

20 سالن جي ڄمار ۾ قائداعظم بمبئيءَ ۾ پريڪٽس شروع ڪئي، جيڪو شهر جو واحد مسلمان بيرسٽر هو. قانون ۾ هن جا پهريان ٽي سال، 1897ع کان 1900ع تائين، هن کي ڪجهه مختصر احوال ڏنا. روشن ڪيريئر ڏانهن سندس پهريون قدم تڏهن پيو جڏهن بمبئي جي قائم مقام ايڊووڪيٽ جنرل جان مولس ورٿ ميڪفرسن جناح کي پنهنجي چيمبر مان ڪم ڪرڻ جي دعوت ڏني. سال 1900ع ۾ بمبئي پريزيڊنسي مئجسٽريٽ پي ايڇ دستور عارضي عهدو ڇڏي ڏنو ۽ جناح عبوري عهدو حاصل ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو. سندس ڇهن مهينن جي مقرري واري عرصي کان پوءِ، جناح کي 1500 رپيا ماهوار پگهار تي مستقل عهدي جي آڇ ڪئي وئي. جناح صاحب شائستگي سان اها آڇ رد ڪندي چيو ته هن روزاني 1500 رپيا ڪمائڻ جو ارادو ڪيو آهي. ان وقت هڪ وڏي رقم، جيڪا هن آخرڪار ڪئي. ان جي باوجود، پاڪستان جي گورنر جنرل جي حيثيت ۾، هن وڏي پگهار وٺڻ کان انڪار ڪيو، ان کي هڪ رپيو في مهيني مقرر ڪيو.

هڪ وڪيل جي حيثيت ۾، قائداعظم 1908ع واري ”ڪاڪس ڪيس“ کي مهارت سان هلائڻ جي ڪري شهرت حاصل ڪئي. اهو تڪرار بمبئيءَ جي ميونسپل اليڪشنن مان پيدا ٿيو، جنهن تي هندستانين الزام هنيو ته سر فيروز شاهه مهتا کي ڪائونسل کان ٻاهر رکڻ لاءِ يورپين جي ”ڪاڪس“ طرفان دھاندلي ڪئي وئي. سر فيروز شاهه لاءِ مقدمي جي اڳواڻي ڪندي جناح صاحب وڏي عزت حاصل ڪئي، جيڪو پاڻ هڪ مشهور بيرسٽر هو. اهو سندس ڪيس کان پوءِ هو ته جناح هڪ ڪامياب رڪارڊ پوسٽ ڪيو، جيڪو پنهنجي وڪيل ۽ قانوني منطق لاءِ مشهور ٿيو.

سال 1908ع ۾ انڊين نيشنل ڪانگريس ۾ سندس مخالف بال گنگاڌر تلڪ کي بغاوت جي الزام ۾ گرفتار ڪيو ويو. ان کان اڳ جو تلڪ ناڪاميءَ سان پاڻ کي مقدمي ۾ پيش ڪري، هن جناح کي ضمانت تي آزاد ڪرڻ جي ڪوشش ۾ مصروف ڪيو. جناح ڪامياب نه ٿيو، پر سال 1916ع ۾ جڏهن مٿس ٻيهر بغاوت جو الزام لڳايو ويو ته تلڪ کي بري ڪيو ويو.

ٽريڊ يونينسٽ

جناح پڻ مزدور طبقي جو حامي ۽ سرگرم ٽريڊ يونينسٽ هو. هو 1925ع ۾ آل انڊيا پوسٽل اسٽاف يونين جو صدر چونڊيو ويو، جنهن جي ميمبرن جو تعداد 70,000 هو. آل پاڪستان ليبر فيڊريشن جي پبليڪيشن پراڊڪٽيوٽ رول ​​آف ٽريڊ يونينز اينڊ انڊسٽريل رليشنز موجب ليجسليٽو اسيمبليءَ جو ميمبر هجڻ جي حيثيت سان جناح مزدورن جي حقن لاءِ زور ڀريو ۽ انهن لاءِ ”رهندڙ اجرت ۽ مناسب حالتون“ حاصل ڪرڻ لاءِ جدوجهد ڪئي. هن ٽريڊ يونين ايڪٽ 1926ع جي نفاذ ۾ پڻ اهم ڪردار ادا ڪيو جنهن ٽريڊ يونين تحريڪ کي پاڻ کي منظم ڪرڻ لاءِ قانوني ڍڪ ڏنو.

اڀرندڙ اڳواڻ

وڌيڪ ڏسو: هندستان جي آزاديءَ جي تحريڪ ۽ تحريڪ پاڪستان

قائداعظم 1910ع ۾

1857ع ۾ ڪيترائي هندستاني برطانوي راڄ خلاف بغاوت ڪري اٿيا. لڙائي جي نتيجي ۾، ڪجهه اينگلو-انڊين ۽ گڏوگڏ برطانيه ۾ هندستانين، برصغير ​​​​جي لاءِ وڏي خودمختياري جو مطالبو ڪيو، جنهن جي نتيجي ۾ 1885ع ۾ انڊين نيشنل ڪانگريس جو بنياد پيو ۽ حڪومت پاران ڪيل گهٽ ۾ گهٽ سڌارن جي ڪوششن تي راضي هئا. مسلمانن کي برٽش انڊيا ۾ جمهوري ادارن جي مطالبن تي ڪو به جوش نه هو، ڇاڪاڻ ته اهي آبادي جو چوٿون حصو هئا، هندوون جي تعداد وڌيڪ هئي. ڪانگريس جي شروعاتي گڏجاڻين ۾ مسلمانن جي اقليت، اڪثر ڪري اشرافيه مان، شامل هئي.

جناح 1900ع جي شروعات ۾ پنهنجو گهڻو وقت قانون جي مشق لاءِ وقف ڪيو، پر سياسي طور تي ان ۾ شامل رهيو. جناح صاحب سياسي زندگيءَ جي شروعات ڊسمبر 1904ع ۾ بمبئيءَ ۾ ڪانگريس جي 20هين سالياني اجلاس ۾ شرڪت سان ڪئي. هو ڪانگريس ۾ اعتدال پسند گروهه جو ميمبر هو، خود حڪومت حاصل ڪرڻ لاءِ هندو۔مسلم اتحاد جو حامي هو ۽ اهڙن اڳواڻن جهڙوڪ مهتا، نوروجي، ۽ گوپال ڪرشن گوڪالي جو حامي هو. اهي تلڪ ۽ لالا لجپت رائي جهڙن اڳواڻن جي مخالفت ڪندا هئا، جن آزاديءَ لاءِ تڪڙا قدم گهريا. سال 1906ع ۾ آغا خان جي سربراهيءَ ۾ مسلمان اڳواڻن جو هڪ وفد، جنهن کي شملا وفد سڏيو وڃي ٿو، هندستان جي نئين وائسراءِ لارڊ منٽو سان ملاقات ڪري، کيس پنهنجي وفاداريءَ جو يقين ڏياريو ۽ يقين ڏياريو ته هو ڪنهن به سياسي سڌاري ۾ شريڪ ٿيندا. "غير همدرد (هندو) اڪثريت" کان محفوظ آهي. ان کان ناراض ٿي جناح صاحب گجراتي اخبار جي ايڊيٽر کي خط لکي پڇيو ته وفد جي ميمبرن کي هندستاني مسلمانن لاءِ ڳالهائڻ جو ڪهڙو حق آهي، ڇاڪاڻ ته اهي غير چونڊيل ۽ خود مقرر آهن. جڏهن ساڳئي سال جي ڊسمبر ۾ ڍاڪا ۾ ڪيترن ئي اڳواڻن گڏ ٿي آل انڊيا مسلم ليگ ٺاهي ته جيئن پنهنجي برادريءَ جي مفادن جي حمايت ڪري، جناح صاحب جي ٻيهر مخالفت ڪئي وئي. آغا خان بعد ۾ لکيو ته اها ”عجيب طور تي ستم ظريفي“ هئي ته جناح، جيڪو ليگ کي آزاديءَ جي طرف وٺي ويندو، ”سڀني کان سخت دشمنيءَ ۾ نڪري آيو، جيڪو مون ۽ منهنجي دوستن ڪيو هو... هن چيو ته جدا جدا چونڊون اسان جو اصول هو. قوم کي پنهنجي خلاف ورهائڻ. جڏهن ته، پنهنجي ابتدائي سالن ۾، ليگ بااثر نه هئي؛ منٽو ان کي مسلم برادريءَ جو نمائندو سمجهڻ کان انڪار ڪيو ۽ اهو 1911ع ۾ بنگال جي ورهاڱي جي رد عمل کي روڪڻ ۾ غير اثرائتو ثابت ٿيو، ان عمل کي مسلم مفادن لاءِ هڪ ڌڪ جي طور تي ڏٺو ويو.

جيتوڻيڪ جناح شروع ۾ مسلمانن لاءِ الڳ چونڊون ڪرائڻ جي مخالفت ڪئي، پر هن 1909ع ۾ بمبئيءَ جي امپيريل ليجسليٽو ڪائونسل ۾ مسلم نمائندي جي حيثيت سان پنهنجو پهريون چونڊيل دفتر حاصل ڪرڻ لاءِ اهو طريقو استعمال ڪيو. هو هڪ سمجهوتو اميدوار هو جڏهن ٻه پراڻا، بهتر سڃاتل مسلمان جيڪي پوسٽ جي ڳولا ڪري رهيا هئا بند ٿي ويا. ڪائونسل، جنهن کي منٽو پاران لاڳو ڪيل سڌارن جي حصي طور 60 ميمبرن تائين وڌايو ويو، وائسراء کي قانون سازي جي سفارش ڪئي. ڪائونسل ۾ صرف آفيسر ووٽ ڏئي سگھن ٿا؛ غير سرڪاري ميمبرن، جهڙوڪ جناح، ڪو به ووٽ نه هو. پنهنجي سڄي قانوني ڪيريئر دوران، جناح پروبيٽ قانون (هندستان جي وڏيرن جي ڪيترن ئي گراهڪن سان گڏ) تي عمل ڪيو، ۽ 1911 ۾ وقف جي تصديق ايڪٽ متعارف ڪرايو ته جيئن مسلمان مذهبي ٽرسٽن کي برطانوي هندستاني قانون تحت صحيح قانوني بنياد تي رکڻ لاء. ٻن سالن کان پوء، ماپ پاس ڪيو ويو، پهريون ايڪٽ غير آفيسرن پاران اسپانسر ڪيو ويو ڪائونسل کي پاس ڪرڻ ۽ وائسراء طرفان نافذ ڪيو ويو. جناح صاحب کي هڪ ڪميٽيءَ ۾ به مقرر ڪيو ويو، جنهن دهرا دون ۾ انڊين ملٽري اڪيڊمي قائم ڪرڻ ۾ مدد ڪئي.

ڊسمبر 1912ع ۾ جناح صاحب مسلم ليگ جي سالياني اجلاس کي خطاب ڪيو جيتوڻيڪ هو اڃا ميمبر نه هو. هو ايندڙ سال شامل ٿيو، جيتوڻيڪ هو ڪانگريس جو ميمبر پڻ رهيو ۽ ان ڳالهه تي زور ڏنو ته ليگ جي رڪنيت هڪ آزاد هندستان جي "وڏي قومي مقصد" کي ٻي ترجيح ڏني. اپريل 1913ع ۾، هو وري برطانيه ويو، گوڪليءَ سان، ڪانگريس جي عهديدارن سان ملڻ لاءِ. گوکلي، هڪ هندو، بعد ۾ بيان ڪيو ته جناح "هن ۾ سچو سامان آهي ۽ اها آزادي سڀني فرقيوار تعصب کان جيڪا هن کي هندو۔مسلم اتحاد جو بهترين سفير بڻائيندو". جناح صاحب 1914ع ۾ ڪانگريس جي هڪ ٻي وفد جي اڳواڻي ۾ لنڊن ويو، پر آگسٽ 1914ع ۾ پهرين عالمي جنگ شروع ٿيڻ سبب، آفيسرن کي هندستاني سڌارن ۾ گهٽ دلچسپي نظر آئي. اتفاق سان، هو ساڳئي وقت برطانيه ۾ هو، جيڪو هن جو وڏو سياسي حریف، موهن داس گانڌي، هڪ هندو وڪيل هو، جيڪو ڏکڻ آفريڪا ۾، ستياگرهه، عدم تشدد جي عدم تعاون جي حمايت ڪرڻ لاء مشهور ٿي چڪو هو. . جناح صاحب گانڌي جي استقباليه تقريب ۾ شرڪت ڪئي جتي ٻنهي ماڻهن پهريون ڀيرو ملاقات ڪئي ۽ هڪ ٻئي سان ڳالهايو. ٿوري دير کان پوءِ، جناح جنوري 1915ع ۾ وطن واپس هندستان آيو.

ڪانگريس کي الوداع

سال 1915ع ۾ مهتا ۽ گوکلي جي موت کان ڪانگريس ۾ جناح جو اعتدال پسند گروهه ڪمزور ٿي ويو. هو ان حقيقت کان وڌيڪ الڳ ٿي ويو هو ته نوروزجي لنڊن ۾ هو، جتي هو 1917ع ۾ پنهنجي وفات تائين رهيو. ان جي باوجود، جناح ڪانگريس ۽ ليگ کي گڏ ڪرڻ لاءِ ڪم ڪيو. 1916ع ۾، جناح سان گڏ، جيڪو هاڻ مسلم ليگ جو صدر ھو، ٻنهي تنظيمن لکنؤ معاهدي تي صحيحون ڪيون، جن ۾ مختلف صوبن ۾ مسلمان ۽ هندو نمائندگيءَ لاءِ ڪوٽا مقرر ڪيا ويا. جيتوڻيڪ اهو معاهدو مڪمل طور تي لاڳو نه ڪيو ويو، ان جي دستخط ڪانگريس ۽ ليگ جي وچ ۾ تعاون جي دور ۾ شروع ٿي.

جنگ دوران، جناح انگريزن جي جنگ جي ڪوشش جي حمايت ۾ ٻين هندستاني اعتدال پسندن ۾ شامل ٿيو، جنھن کی اميد هئي ته هندستانين کي سياسي آزادين سان نوازيو ويندو. جناح صاحب 1916ع ۾ آل انڊيا هوم رول ليگ جي قيام ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو. سياسي اڳواڻن ايني بسنٽ ۽ تلڪ سان گڏ، جناح هندستان لاءِ ”هوم رول“ جو مطالبو ڪيو. ڪينيڊا، نيوزي لينڊ ۽ آسٽريليا وانگر سلطنت ۾ هڪ خودمختيار حڪمران جي حيثيت، جيتوڻيڪ، جنگ سان، برطانيه جي سياستدان هندستاني آئيني سڌارن تي غور ڪرڻ ۾ دلچسپي نه هئا. برطانوي ڪابينا جي وزير ايڊون مونٽيگو پنهنجي يادگيرين ۾ جناح کي ياد ڪيو، ”نوجوان، ڀرپور نموني، شاندار نظر، جدليات سان ڏندن سان هٿياربند ۽ پنهنجي سموري منصوبي تي اصرار“.

سال 1918ع ۾ جناح پنهنجي ٻي شادي رتن بائي پيٽيٽ (“رتي”) سان ڪئي، جيڪا سندس کان 24 سال ننڍي هئي. هوءَ سندس دوست سر ڊينشا پيٽيٽ جي فيشني نوجوان ڌيءَ هئي ۽ بمبئيءَ جي هڪ اعليٰ پارسي خاندان جو حصو هئي. رتن بائي جي خاندان ۽ پارسي برادريءَ سان گڏ ڪجهه مسلمان مذهبي اڳواڻن طرفان به شاديءَ جي وڏي مخالفت ڪئي وئي. رتن بائي پنهنجي خاندان جي مخالفت ڪئي ۽ نامياري طور تي اسلام قبول ڪيو، مريم جناح جو نالو اختيار ڪيو (جيتوڻيڪ ڪڏهن به استعمال نه ڪيو ويو) جنهن جي نتيجي ۾ هن جي خاندان ۽ پارسي سماج کان مستقل طور تي ڌار ٿي وئي. جوڙو بمبئي ۾ ڏکڻ ڪورٽ مينشن ۾ رهندو هو، ۽ اڪثر هندستان ۽ يورپ ۾ سفر ڪندو هو. 15 آگسٽ 1919ع تي هن جوڙي جو اڪيلو ٻار ڌيءَ دينا پيدا ٿيو. 1929ع ۾ رتيءَ جي موت کان اڳ ٻنهي ۾ الڳ ٿي ويو ۽ ان کان پوءِ جناح جي ڀيڻ فاطمه هن جي ۽ سندس ٻار جي سنڀال ڪئي.

هندستانين ۽ انگريزن جي وچ ۾ لاڳاپا 1919 ۾ خراب ٿي ويا جڏهن امپيريل ليجسليٽو ڪائونسل شهري آزادين تي هنگامي جنگ جي وقت جي پابنديون وڌايو؛ جناح صاحب ان وقت استعيفيٰ ڏئي ڇڏي. سڄي هندستان ۾ بدامني ڦهلجي وئي، جيڪا امرتسر ۾ جليانوالا باغ جي قتل عام کان پوءِ وڌيڪ خراب ٿي وئي، جنهن ۾ برطانوي هندستاني فوجين هڪ احتجاجي گڏجاڻي تي فائرنگ ڪئي، جنهن ۾ سوين ماڻهو مارجي ويا. امرتسر جي نتيجي ۾، گانڌي، جيڪو هندستان واپس آيو هو ۽ هڪ وڏي عزت وارو اڳواڻ بڻجي ويو ۽ ڪانگريس ۾ انتهائي بااثر ٿي، انگريزن جي خلاف ستياگرهه جو سڏ ڏنو. گانڌي جي تجويز کي وسيع هندن جي حمايت حاصل هئي ۽ خلافت جي ڪيترن ئي مسلمانن لاء پڻ پرڪشش هئي. انهن مسلمانن، گانڌي جي حمايت ڪئي، عثماني خلافت کي برقرار رکڻ جي ڪوشش ڪئي، جنهن ڪيترن ئي مسلمانن کي روحاني قيادت فراهم ڪئي. خليفي عثماني شهنشاهه هو، جنهن کي پهرين عالمي جنگ ۾ پنهنجي قوم جي شڪست کانپوءِ ٻنهي عهدن کان محروم ڪيو ويندو. گانڌي مسلمانن ۾ وڏي مقبوليت حاصل ڪئي هئي ڇاڪاڻ ته هن جنگ دوران قتل ٿيل يا قيد ٿيل مسلمانن جي لاءِ ڪم ڪيو هو.

جناح ۽ ڪانگريس جي ٻين اڳواڻن جي برعڪس، گانڌي مغربي طرز جو لباس نه پائيندو هو، انگريزيءَ جي بدران هندستاني ٻولي استعمال ڪرڻ جي ڀرپور ڪوشش ڪئي ۽ هندستاني ثقافت ۾ تمام گهڻي جڙيل هو. گانڌي جي مقامي طرز قيادت هندستاني عوام ۾ وڏي مقبوليت حاصل ڪئي. جناح گانڌي جي خلافت جي وکالت تي تنقيد ڪئي، جنهن کي هن مذهبي جنونيت جي توثيق طور ڏٺو. جناح گانڌي جي تجويز ڪيل ستياگرهه مهم کي سياسي انتشار جي طور تي سمجهيو ۽ يقين ڪيو ته خود حڪومت کي آئيني طريقن سان محفوظ ڪيو وڃي. هن گانڌي جي مخالفت ڪئي، پر هندستاني راءِ سندس خلاف هئي. 1920ع ۾ ناگپور ۾ ڪانگريس جي اجلاس ۾، جناح کي نمائندن پاران ڌڪايو ويو، جن گانڌي جي تجويز کي منظور ڪيو، هندستان جي آزاد ٿيڻ تائين ستياگرهه جو عزم ڪيو. جناح صاحب ان کان پوءِ ليگ جي اجلاس ۾ شرڪت نه ڪئي، جيڪا ساڳئي شهر ۾ منعقد ڪئي وئي، جنهن ۾ ساڳي قرارداد منظور ڪئي وئي. گانڌي جي مهم جي حمايت ۾ ڪانگريس جي عمل جي ڪري، جناح ان تان استعيفيٰ ڏئي ڇڏي، سواءِ مسلم ليگ جي سڀني عهدن کي ڇڏي.

سياست کان لاتعلقي

جناح جو پاسپورٽ

گانڌي ۽ خلافت گروپ جي وچ ۾ اتحاد گهڻو وقت نه هليو، ۽ مزاحمت جي مهم اميد کان گهٽ اثرائتو ثابت ٿي، جيئن هندستان جا ادارا ڪم ڪندا رهيا. جناح متبادل سياسي خيالن جي ڳولا ڪئي، ۽ ڪانگريس جي حریف طور هڪ نئين سياسي پارٽي کي منظم ڪرڻ تي غور ڪيو. سيپٽمبر 1923ع ۾ جناح نئين سينٽرل ليجسليٽو اسيمبليءَ ۾ بمبئيءَ لاءِ مسلم ميمبر طور چونڊيو ويو. هن پارليامينٽ جي ميمبر جي حيثيت ۾ تمام گهڻي مهارت ڏيکاري، ڪيترن ئي هندستاني ميمبرن کي سوراج پارٽي سان گڏ ڪم ڪرڻ لاءِ منظم ڪيو، ۽ مڪمل ذميوار حڪومت لاءِ مطالبن تي دٻاءُ وجهندو رهيو. 1925ع ۾، سندس قانون سازي جي سرگرمين جي اعتراف جي طور تي، لارڊ ريڊنگ طرفان کيس نائيٽ جو اعزاز پيش ڪيو ويو، جيڪو وائسراءِ جي عهدي تان رٽائر ٿي رهيو هو. هن جواب ڏنو: ”آئون صاف مسٽر جناح رهڻ پسند ڪريان ٿو."

سال 1927ع ۾، برطانوي حڪومت، قدامت پسند وزير اعظم اسٽينلي بالڊون جي ماتحت، گورنمينٽ آف انڊيا ايڪٽ 1919 پاران لازمي طور تي هندستاني پاليسي جو هڪ ڏهاڪو کن جائزو ورتو. اهو جائزو ٻه سال اڳ شروع ٿيو جڏهن بالڊون کي خوف هو ته هو ايندڙ اليڪشن هارائي ويندو (جيڪو هن، 1929ع ۾ ڪيو). ڪابينا وزير ونسٽن چرچل کان متاثر ٿي، جنهن هندستان لاءِ خودمختياري جي سخت مخالفت ڪئي ۽ ميمبرن کي اميد هئي ته ڪميشن جلد مقرر ڪرڻ سان، هندستان لاءِ اهي پاليسيون جن کي هو پسند ڪن ٿا، انهن جي حڪومت قائم رهندي. لبرل ايم پي جان سائمن جي اڳواڻيءَ ۾ نڪرندڙ ڪميشن، جيتوڻيڪ ڪنزرويٽو جي اڪثريت سان گڏ، مارچ 1928ع ۾ هندستان پهتو. انهن کي هندستان جي اڳواڻن، مسلمان ۽ هندو هڪجهڙائي، بائيڪاٽ ڪيو، انگريزن پاران ڪميشن م پنهنجا نمائندا شامل ڪرڻ کان انڪار ڪرڻ تي ناراض ٿيا. مسلمانن جي اقليت، جيتوڻيڪ، ليگ کان ڌار ٿي، سائمن ڪميشن جو استقبال ڪيو ۽ جناح کي رد ڪيو. ليگ جي ايگزيڪيوٽو ڪائونسل جا اڪثر ميمبر جناح جا وفادار رهيا، ڊسمبر 1927ع ۽ جنوري 1928ع ۾ ليگ جي اجلاس ۾ شرڪت ڪئي، جنهن کيس ليگ جو مستقل صدر مقرر ڪيو. ان اجلاس ۾ جناح صاحب وفدن کي چيو ته ”برطانيه خلاف آئيني جنگ جو اعلان ڪيو ويو آهي، اسان جي طرف کان ٺاهه لاءِ ڳالهيون نه ٿيڻيون آهن. هڪ خاص سفيد ڪميشن (هندستان لاءِ سيڪريٽريٽ) لارڊ برڪن هيڊ، مقرر ڪري، خود حڪومت لاءِ اسان جي نااهلي جو اعلان ڪيو آهي.

برڪن هيڊ 1928ع ۾ هندستانين کي چيلينج ڪيو ته هو هندستان لاءِ آئيني تبديليءَ لاءِ پنهنجي تجويز پيش ڪن. ان جي جواب ۾ ڪانگريس موتي لال نهرو جي اڳواڻي ۾ هڪ ڪميٽي جوڙي. نهرو رپورٽ ان بنياد تي جغرافيائي جي بنياد تي تڪن جي حمايت ڪئي هئي ته چونڊن لاءِ هڪ ٻئي تي انحصار ڪرڻ سان برادرين کي هڪ ٻئي جي ويجهو آڻيندو. جناح، جيتوڻيڪ هو مذهب جي بنياد تي الڳ چونڊون، حڪومت ۾ مسلمانن جي آواز کي يقيني بڻائڻ لاءِ ضروري سمجهي، ان نقطي تي سمجهوتو ڪرڻ لاءِ تيار هو، پر ٻنهي ڌرين ۾ ڳالهيون ناڪام ٿي ويون. هن تجويزون پيش ڪيون ته هن اميد ڪئي ته مسلمانن جي هڪ وسيع رينج کي راضي ڪري ۽ ليگ کي ٻيهر متحد ڪري، قانون سازي ۽ ڪابينا ۾ مسلمانن لاءِ لازمي نمائندگي جو مطالبو ڪيو. اهي سندس "چوڏهن نقطن" جي نالي سان مشهور ٿيا. هو چوڏهن نڪتن کي قبول ڪرڻ ۾ محفوظ نه رهي سگهيو، ڇاڪاڻ ته دهلي ۾ ليگ جي گڏجاڻي جنهن ۾ هن کي ووٽ حاصل ڪرڻ جي اميد هئي، ان جي بدران افراتفري واري دليل ۾ ڦهلجي ويو.

سال 1929ع جي برطانوي پارلياماني اليڪشن ۾ بالڊون جي شڪست کان پوءِ ليبر پارٽي جو رامسي ميڪڊونلڊ وزير اعظم ٿيو. ميڪ ڊونالڊ هندستان جي مستقبل تي بحث ڪرڻ لاءِ لنڊن ۾ هندستاني ۽ برطانوي اڳواڻن جي هڪ ڪانفرنس گهرائي. ٽن گول ميز ڪانفرنسن کان پوءِ ڪيترائي سال گذريا، جن مان ڪو به ٺاهه نه ٿيو. جناح صاحب پهرين ٻن ڪانفرنسن ۾ ڊيليگيٽ هو، پر آخرين ڪانفرنسن ۾ کيس دعوت نه ڏني وئي. هو 1930ع کان 1934ع تائين گهڻو وقت برطانيه ۾ رهيو، پرائيو ڪائونسل آڏو بيرسٽر جي حيثيت سان پريڪٽس ڪندو رهيو، جتي هن هندستان سان لاڳاپيل ڪيترن ئي ڪيسن کي منهن ڏنو. سندس سوانح نگار ان ڳالهه تي اختلاف رکن ٿا ته هو برطانيه ۾ ايترو عرصو ڇو رهيو؟ وولپرٽ چوي ٿو ته جيڪڏهن جناح کي لا لارڊ بڻايو وڃي ها ته هو سڄي ڄمار اتي ئي رهي ها ۽ جناح متبادل طور پارلياماني سيٽ گهري ها. سوانح نگار هيڪٽر بولائٿو ان ڳالهه کي رد ڪري ڇڏيو ته جناح برطانوي پارليامينٽ ۾ داخل ٿيڻ جي ڪوشش ڪئي، جڏهن ته جسونت سنگهه جناح جي برطانيه ۾ وقت کي هندستاني جدوجهد کان وقفو يا سببٽيڪل سمجهي ٿو. بولائٿو ان دور کي ”جناح جي نظم ۽ فڪر جا سال، شروعاتي جدوجهد جي وقت ۽ فتح جي آخري طوفان جي وچ ۾ جڙيل“ سڏيو آهي.

سال 1931ع ۾ فاطمه جناح پنهنجي ڀاءُ سان انگلينڊ ۾ رهي. ان وقت کان وٺي، محمد علي جناح کي هن جي طرفان ذاتي خيال ۽ مدد ملندي هئي جيئن هن جي عمر وڌي وئي ۽ ڦڦڙن جي بيمارين ۾ مبتلا ٿيڻ لڳو، جيڪو آخرڪار کيس ماري ڇڏيندو. هوءَ ساڻس گڏ رهندي هئي ۽ سفر ڪندي هئي، ۽ هڪ ويجهي صلاحڪار بڻجي وئي هئي. محمد جناح جي ڌيءَ دينا، انگلينڊ ۽ هندستان ۾ تعليم حاصل ڪئي. جناح بعد ۾ دينا کان ڌار ٿي ويو جڏهن هن هڪ پارسي، نيويل واڊيا سان شادي ڪرڻ جو فيصلو ڪيو جيڪو هڪ ممتاز ڪاروباري خاندان مان هو. جڏهن جناح دينا کي هڪ مسلمان سان شادي ڪرڻ لاءِ زور ڀريو ته هن کيس ياد ڏياريو ته هن هڪ عورت سان شادي ڪئي آهي جيڪا هن جي عقيدي ۾ پيدا نه ٿي هئي. جناح صاحب پنهنجي ڌيءَ سان خوشيءَ سان خط و ڪتابت ڪندو رهيو، پر سندن ذاتي لاڳاپا خراب ٿي ويا ۽ هوءَ پنهنجي حياتيءَ ۾ پاڪستان نه آئي، پر رڳو سندس جنازي لاءِ آئي.

بيريسٽر جناح

ھن بعد ۾ آل انڊيا مسلم ليگ ۾ شرڪت اختيار ڪئي ۽ آل انڊيا مسلم ليگ جو بہ ساڳي وقت رڪن ٿيو. 1911ع ۾ الھہ آباد ڪانفرنس ۾ شرڪت ڪيائين. سال 1912ع ۾ مسلم ليگ جي ڪلڪتي واري سالياني اجلاس ۾ شرڪت ڪيائين. سال 1916ع ۾ آل انڊيا مسلم ليگ ۽ انڊين نيشنل ڪانگريس جا اجلاس لکنو ۾ ٿيا جتي ٻنھي جو پاڻ ۾ معاھدو ٿيو جيڪو لکنو پيڪٽ جي نالي سان مشهور ٿيو. ٻنھي پارٽين جي ان اتحاد جي ڪاميابي تي جناح کي "امن جي سفير" جو خطاب مليو. سال 1920ع ۾ قائداعظم انڊين نيشنل ڪانگريس کان علحده ٿي آل انڊيا مسلم ليگ جو قائد مقرر ٿيو. سال 1927ع ۾ ڪلڪتي جي اجلاس ۾ پنھنجي سياسي جدوجھد جو آغاز ڪيائين. سال 1929ع ۾ محمد علي جوهر سان گڏجي 14 نڪتا پيش ڪيائين. سال 1930ع ۾ لنڊن جي گول ميز ڪانفرنس ۾ شرڪت ڪيائين ۽ مسلمانن طرفان موقف واضح ڪيائين. چار سال لنڊن ۾ قيام بعد 1936ع ۾ بمبئي ۾ مسلم ليگ جي اجلاس ۾ شرڪت ڪيائين.

سال 1937ع ۾ مسلم ليگ کي اليڪشن ۾ شرڪت جو مشورو ڏنائين ۽ انھيءَ سال لکنو جي اجلاس ۾ شريڪ ٿي علحده ملڪ جو خيال ڏنائين.

23 مارچ 1940ع لاھور ۾ مسلم ليگ جي اجلاس ۾ مسلمانن لاء علحدہ ملڪ ٺھڻ لاء قرارداد پاس ٿي.

سال 1945ع ۾ شملہ ڪانفرنس ۾ شرڪت ڪيائين. سال 1946ع ۾ لنڊن روانو ٿيو.اپريل 1947ع ۾ لارڊ مائونٽ بيٽن سان مذاڪرات ڪيائين.

3 جون 1947ع تي ھندوستان جي تقسيم جو اعلان ڪيو ويو. 7 آگسٽ 1947ع ۾ بطور گورنر جنرل پاڪستان آيو.

9 آگسٽ 1947ع ۾ پاڪستان جي آئين ساز اسيمبلي جو افتتاح ٿيو ۽14 آگسٽ 1947ع ۾ پاڪستان جو قيام ٿيو.

پاڪستان جي تحريڪ ۾ مسلمانن جي قيادت ڪيائين ۽ ننڍي کنڊ جي مسلمانن کي هڪ جهنڊي هيٺ گڏ ڪيائين. سندس تحريڪ رنگ لاتو ۽ هن جي ۽ ننڍي کنڊ جي مسلمانن جدوجهد جي سان 14هين آگسٽ 1947ع تي هڪ آزاد ملڪ پاڪستان دنيا جي نقشي نروار ٿيو.

سندس زندگي جا آخري بيماريءَ وارا ڏينهن بلوچستان جي شهر زيارت ۾ گذريا. 11 سيپٽمبر 1948ع تي وفات ڪيائين. سندس مقبرو ڪراچيءَ ۾ آهي جيڪو پڻ ڏسڻ وٽان آهي.

سياست ڏانهن واپسي

1930ع واري ڏهاڪي جي شروعات ۾ هندستاني مسلم قومپرستيءَ ۾ وري اڀري آئي، جيڪا پاڪستان جي اعلان سان سر تي آئي. 1933ع ۾ هندستاني مسلمانن، خاص ڪري گڏيل صوبن مان آيل مسلمانن جناح صاحب تي زور ڏيڻ شروع ڪيو ته هو واپس اچي ۽ مسلم ليگ، جيڪا هڪ غير فعال تنظيم ٿي چڪي هئي، جي قيادت ٻيهر سنڀالي. هو ليگ جو ٽائيٽل صدر رهيو، پر اپريل ۾ 1933ع جي اجلاس جي صدارت ڪرڻ لاءِ هندستان وڃڻ کان انڪار ڪري ڇڏيائين، جنهن ۾ لکيائين ته هو سال جي آخر تائين اتي واپس نه ٿو اچي سگهي.

جن ماڻهن جناح سان سندس واپسي جي خواهشمند ملاقات ڪئي، انهن ۾ لياقت علي خان به هو، جيڪو ايندڙ سالن ۾ جناح جو اهم سياسي ساٿي ۽ پاڪستان جو پهريون وزيراعظم ٿيو. جناح جي درخواست تي، لياقت ڪيترن ئي مسلمان سياستدانن سان واپسيءَ بابت بحث ڪيو ۽ جناح ڏانهن سندس سفارش جي تصديق ڪئي. سال 1934 جي شروعات ۾، جناح برصغير ​​​​۾ منتقل ٿي ويو، جيتوڻيڪ هن لنڊن ۽ هندستان جي وچ ۾ ڪاروبار تي ايندڙ ڪجهه سالن تائين بند ڪيو، هيمپسٽڊ ۾ پنهنجو گهر وڪرو ڪيو ۽ برطانيه ۾ پنهنجي قانوني عمل کي بند ڪيو.

بمبئيءَ جي مسلمانن جناح کي چونڊيو، جيتوڻيڪ پوءِ لنڊن ۾ غير حاضر هو، پر آڪٽوبر 1934ع ۾ سينٽرل ليجسليٽو اسيمبليءَ ۾ پنهنجو نمائندو مقرر ڪيو. برطانوي پارليامينٽ جي گورنمينٽ آف انڊيا ايڪٽ 1935ع ۾ هندستان جي صوبن کي ڪافي اختيار ڏنا ويا، جن ۾ نئين دهلي ۾ هڪ ڪمزور مرڪزي پارليامينٽ هئي. پرڏيهي پاليسي، دفاع ۽ بجيٽ جو گهڻو حصو جهڙن معاملن تي ڪو اختيار ناهو. مڪمل طاقت وائسراءِ جي هٿ ۾ رهي، تنهن هوندي به، جيڪو قانون سازيءَ کي ٽوڙي سگهي ٿو ۽ فرمان ذريعي حڪومت ڪري سگهي ٿو. ليگ ڪمزور پارليامينٽ جي باري ۾ تحفظات جو اظهار ڪندي ان اسڪيم کي بيچيني سان قبول ڪيو. 1937ع جي صوبائي چونڊن لاءِ ڪانگريس تمام بهتر نموني تيار ٿي چڪي هئي ۽ ليگ ڪنهن به صوبي ۾ مسلم سيٽن جي اڪثريت حاصل ڪرڻ ۾ ناڪام رهي، جتي ان عقيدي جي ميمبرن جي اڪثريت هئي. هن دهلي ۾ مسلم سيٽن جي اڪثريت حاصل ڪئي، پر ڪٿي به حڪومت نه ٺاهي سگهي، جيتوڻيڪ اهو بنگال ۾ حڪمران اتحاد جو حصو هو. ڪانگريس ۽ ان جي اتحادين اتر-اولهه سرحدي صوبي (N.W.F.P.) ۾ به حڪومت ٺاهي، جتي ليگ کي ڪا به سيٽ نه ملي، ان حقيقت جي باوجود ته لڳ ڀڳ سڀئي رهاڪو مسلمان هئا.

جناح (سامهون، کاٻي) مسلم ليگ جي ورڪنگ ڪميٽيءَ سان گڏ، آڪٽوبر 1937ع ۾ لکنؤ ۾ هڪ اجلاس کان پوءِ.

جسونت سنگهه موجب، ”1937ع جي واقعن جو جناح تي تمام وڏو، لڳ ڀڳ صدمي وارو اثر پيو“. ويهن سالن جي هن جي عقيدي جي باوجود ته مسلمان هڪ متحد هندستان ۾ پنهنجن حقن جي حفاظت ڪري سگهن ٿا جدا جدا چونڊون، مسلم اڪثريت جي تحفظ لاءِ ٺاهيل صوبائي حدون، ۽ اقليتن جي حقن جي ٻين تحفظن جي ذريعي، مسلم ووٽر متحد ٿيڻ ۾ ناڪام ويا هئا، جن مسئلن کي جناح آڻڻ جي اميد هئي. گروهه جي ويڙهه ۾ اڳتي هليو ويو. سنگهه مسلم سياسي راءِ تي 1937ع جي چونڊن جي اثر کي نوٽ ڪري ٿو، ”جڏهن ڪانگريس حڪومت ٺاهي، جنهن ۾ لڳ ڀڳ سڀني مسلمان ايم ايل ايز اپوزيشن بينچن تي ويٺا ها، تڏهن غير ڪانگريسي مسلمانن کي اوچتو هن حقيقت، سياسي بي طاقتيءَ جي ان حقيقت سان منهن ڏيڻو پيو. اها ڳالهه انهن لاءِ گهرائي وئي، ڄڻ ته ڪانگريس هڪ به مسلم سيٽ نه کٽي. ٿي سگهي ٿو ۽ مڪمل طور تي پنهنجي حڪومت ٺاهيندو ..."

ايندڙ ٻن سالن ۾ جناح مسلم ليگ لاءِ حمايت پيدا ڪرڻ لاءِ ڪم ڪيو. هن نئين دهلي ۾ مرڪزي حڪومت ۾ مسلمانن جي اڳواڻي ۾ بنگالي ۽ پنجابي صوبائي حڪومتن لاءِ ڳالهائڻ جو حق حاصل ڪيو (“سينٽر”). هن ليگ کي وڌائڻ لاءِ ڪم ڪيو، رڪنيت جي قيمت کي گهٽائي ٻه آنا (1/8 رپيو)، ڪانگريس ۾ شامل ٿيڻ جي قيمت جو اڌ، ڪيو. هن ڪانگريس جي طرز تي ليگ کي نئين سر ترتيب ڏنو، سڀ کان وڌيڪ طاقت هڪ ورڪنگ ڪميٽي ۾ رکي، جنهن کي هن مقرر ڪيو. ڊسمبر 1939ع تائين لياقت اندازو لڳايو ته ليگ ۾ ٽيهه لک ٻه آنا ميمبر هئا.

پاڪستان لاءِ جدوجهد

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو تحريڪ پاڪستان

آزاديءَ جو پس منظر

قائداعظم 1938ع ۾ پٽنہ ۾ مسلم ليگ جي اجلاس کي خطاب ڪندڙ.

1930ع واري ڏهاڪي جي آخر تائين، برطانوي راڄ جا اڪثر مسلمان، آزاديءَ کان پوءِ، هڪ متحد رياست جو حصو بڻجڻ جي اميد رکندا هئا، جنهن ۾ سموري برطانوي هندستان شامل هوندي، جيئن هندو ۽ ٻيا جيڪي خود حڪومت جي حمايت ڪندا هئا. ان جي باوجود قومپرستيءَ جون ٻيون تجويزون اچي رهيون هيون. 1930ع ۾ الهه آباد ۾ ليگ جي اجلاس کي ڏنل تقرير ۾ سر محمد اقبال برطانوي هندستان ۾ مسلمانن لاءِ هڪ رياست جو مطالبو ڪيو. چوڌري رحمت علي 1933ع ۾ هڪ پمفليٽ شايع ڪيو جنهن ۾ سنڌو ماٿريءَ ۾ هڪ رياست ”پاڪستان“ جي حمايت ڪئي وئي، جنهن ۾ هندستان جي ٻين هنڌن تي مسلمان اڪثريتي علائقن کي ٻيا نالا ڏنا ويا. جناح ۽ اقبال 1936ع ۽ 1937ع ۾ خط و ڪتابت ڪئي. ان کان پوءِ وارن سالن ۾، جناح اقبال کي پنهنجو مرشد قرار ڏنو ۽ پنهنجي تقريرن ​​۾ اقبال جي تصور ۽ بيان جو استعمال ڪيو.

جيتوڻيڪ ڪانگريس جي ڪيترن ئي اڳواڻن هڪ هندستاني رياست لاءِ هڪ مضبوط مرڪزي حڪومت جي طلب ڪئي، جناح سميت ڪجهه مسلمان سياستدان پنهنجي برادريءَ جي طاقتور تحفظات کان سواءِ ان ڳالهه کي قبول ڪرڻ لاءِ تيار نه هئا. ٻين مسلمانن ڪانگريس جي حمايت ڪئي، جنهن سرڪاري طور تي آزاديءَ تي هڪ سيڪيولر رياست جي حمايت ڪئي، جيتوڻيڪ روايتي ونگ (جنهن ۾ سياستدانن جهڙوڪ مدن موهن مالاويا ۽ ولڀ ڀائي پٽيل شامل آهن) اهو سمجهن ٿا ته هڪ آزاد هندستان کي قانون لاڳو ڪرڻ گهرجن جهڙوڪ ڳئون جي مارڻ تي پابندي ۽ هندي کي هندي ٺاهڻ. قومي ٻولي. ڪانگريس جي قيادت جي ناڪامي هندو ڪميونسٽن کي ناپسند ڪرڻ ۾ ڪانگريس جي حمايت ڪندڙ مسلمانن کي پريشان ڪيو. ان جي باوجود ڪانگريس کي 1937ع تائين مسلمانن جي ڀرپور حمايت حاصل رهي.

واقعا جن برادرين کي جدا ڪيو، انهن ۾ 1937ع جي چونڊن کانپوءِ گڏيل صوبن ۾ ڪانگريس ۽ ليگ سميت گڏيل حڪومت ٺاهڻ جي ناڪام ڪوشش شامل هئي. مؤرخ ايان ٽالبوٽ موجب، ”صوبائي ڪانگريس حڪومتن پنهنجي مسلمان آباديءَ جي ثقافتي ۽ مذهبي احساسن کي سمجهڻ ۽ ان جو احترام ڪرڻ جي ڪا به ڪوشش نه ڪئي، مسلم ليگ جي ان دعوى کي ته اُها اڪيلي ئي مسلم مفادن جي حفاظت ڪري سگهي ٿي، اهڙيءَ طرح هڪ وڏو واڌارو ان کان پوءِ ئي ٿيو. ڪانگريس جي حڪومت جو دور ته ان (مسلم ليگ) پاڪستان جي رياست جو مطالبو ڪيو...“

بلراج پوري جناح جي باري ۾ پنهنجي جرنل مضمون ۾ ڄاڻايو آهي ته مسلم ليگ جي صدر، سال 1937ع جي ووٽ کان پوء، "سرسري مايوسي" ۾ ورهاڱي جي خيال ڏانهن رخ ڪيو. مؤرخ اڪبر ايس احمد جي راءِ آهي ته جناح ڪانگريس سان مفاهمت جي اميد ڇڏي ڏني، ڇاڪاڻ ته هن ”پنهنجي پنهنجي اسلامي جڙ، پنهنجي سڃاڻپ جي احساس، ثقافت ۽ تاريخ کي ٻيهر دريافت ڪيو، جيڪي آخري سالن ۾ وڌيڪ تيزيءَ سان هن جي زندگي م سامهون اينديون". جناح به 1930ع واري ڏهاڪي جي آخر ۾ مسلمان لباس کي وڌيڪ تيزيءَ سان اختيار ڪيو. سال 1937ع جي ووٽنگ جي نتيجي ۾، جناح مطالبو ڪيو ته اقتدار جي ورهاڱي جو سوال آل انڊيا بنيادن تي حل ڪيو وڃي، ۽ هو، ليگ جو صدر بڻيو.

اقبال جو جناح تي اثر

اتي رڳو ھڪڙو رستو آھي. مسلمانن کي جناح جا هٿ مضبوط ڪرڻ گهرجن. انهن کي مسلم ليگ ۾ شامل ٿيڻ گهرجي. ھندستان جو سوال، جيئن ھاڻي حل ٿي رھيو آھي، ان جو مقابلو اسان جو گڏيل محاذ ھندون ۽ انگريزن ٻنهي جي خلاف ڪري سگھي ٿو. ان کانسواءِ اسان جا مطالبا تسليم نه ڪيا ويندا. ماڻهو چون ٿا ته اسان جا مطالبا فرقيواريت جو نشانو آهن. هي سراسر پروپيگنڊا آهي. انهن مطالبن جو تعلق اسان جي قومي وجود جي دفاع سان آهي.... مسلم ليگ جي قيادت ۾ ئي گڏيل محاذ ٺاهي سگهجي ٿو. ۽ مسلم ليگ صرف جناح جي ڪري ڪامياب ٿي سگهي ٿي. هاڻي جناح کان سواءِ ٻيو ڪو به مسلمانن جي اڳواڻي ڪرڻ جي قابل ناهي.

محمد اقبال، 1938ع

Jinnah seated with Iqbal at the round table conference

The well documented influence of Iqbal on Jinnah, with regard to taking the lead in creating Pakistan, has been described as "significant", "powerful" and even "unquestionable" by scholars. Iqbal has also been cited as an influential force in convincing Jinnah to end his self-imposed exile in London and re-enter the politics of India. Initially, however, Iqbal and Jinnah were opponents, as Iqbal believed Jinnah did not care about the crises confronting the Muslim community during the British Raj. According to Akbar S. Ahmed, this began to change during Iqbal's final years prior to his death in 1938. Iqbal gradually succeeded in converting Jinnah over to his view, who eventually accepted Iqbal as his mentor. Ahmed comments that in his annotations to Iqbal's letters, Jinnah expressed solidarity with Iqbal's view: that Indian Muslims required a separate homeland.

Iqbal's influence also gave Jinnah a deeper appreciation for Muslim identity. The evidence of this influence began to be revealed from 1937 onwards. Jinnah not only began to echo Iqbal in his speeches, he started using Islamic symbolism and began directing his addresses to the underprivileged. Ahmed noted a change in Jinnah's words: while he still advocated freedom of religion and protection of the minorities, the model he was now aspiring to was that of the Prophet Muhammad, rather than that of a secular politician. Ahmed further avers that those scholars who have painted the later Jinnah as secular have misread his speeches which, he argues, must be read in the context of Islamic history and culture. Accordingly, Jinnah's imagery of the Pakistan began to become clear that it was to have an Islamic nature. This change has been seen to last for the rest of Jinnah's life. He continued to borrow ideas "directly from Iqbal—including his thoughts on Muslim unity, on Islamic ideals of liberty, justice and equality, on economics, and even on practices such as prayers".

In a speech in 1940, two years after the death of Iqbal, Jinnah expressed his preference for implementing Iqbal's vision for an Islamic Pakistan even if it meant he himself would never lead a nation. Jinnah stated, "If I live to see the ideal of a Muslim state being achieved in India, and I was then offered to make a choice between the works of Iqbal and the rulership of the Muslim state, I would prefer the former."

Second World War and Lahore Resolution

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو Lahore Resolution

The leaders of the Muslim League, 1940. Jinnah is seated at centre.

On 3 September 1939, British Prime Minister Neville Chamberlain announced the commencement of war with Nazi Germany. The following day, the Viceroy, Lord Linlithgow, without consulting Indian political leaders, announced that India had entered the war along with Britain. There were widespread protests in India. After meeting with Jinnah and with Gandhi, Linlithgow announced that negotiations on self-government were suspended for the duration of the war. The Congress on 14 September demanded immediate independence with a constituent assembly to decide a constitution; when this was refused, its eight provincial governments resigned on 10 November and governors in those provinces thereafter ruled by decree for the remainder of the war. Jinnah, on the other hand, was more willing to accommodate the British, and they in turn increasingly recognised him and the League as the representatives of India's Muslims. Jinnah later stated, "after the war began, ... I was treated on the same basis as Mr Gandhi. I was wonderstruck why I was promoted and given a place side by side with Mr Gandhi." Although the League did not actively support the British war effort, neither did they try to obstruct it.

Jinnah and Gandhi arguing after a meeting between them in Dehli, November 1939

With the British and Muslims to some extent co-operating, the Viceroy asked Jinnah for an expression of the Muslim League's position on self-government, confident that it would differ greatly from that of the Congress. To come up with such a position, the League's Working Committee met for four days in February 1940 to set out terms of reference to a constitutional sub-committee. The Working Committee asked that the sub-committee return with a proposal that would result in "independent dominions in direct relationship with Great Britain" where Muslims were dominant. On 6 February, Jinnah informed the Viceroy that the Muslim League would be demanding partition instead of the federation contemplated in the 1935 Act. The Lahore Resolution (sometimes called the "Pakistan Resolution", although it does not contain that name), based on the sub-committee's work, embraced the two-nation theory and called for a union of the Muslim-majority provinces in the northwest of British India, with complete autonomy. Similar rights were to be granted to the Muslim-majority areas in the east, and unspecified protections given to Muslim minorities in other provinces. The resolution was passed by the League session in Lahore on 23 March 1940.

Jinnah makes a speech in New Delhi, 1943

Gandhi's reaction to the Lahore Resolution was muted; he called it "baffling", but told his disciples that Muslims, in common with other people of India, had the right to self-determination. Leaders of the Congress were more vocal; Jawaharlal Nehru referred to Lahore as "Jinnah's fantastic proposals" while Chakravarti Rajagopalachari deemed Jinnah's views on partition "a sign of a diseased mentality". Linlithgow met with Jinnah in June 1940, soon after Winston Churchill became the British prime minister, and in August offered both the Congress and the League a deal whereby in exchange for full support for the war, Linlithgow would allow Indian representation on his major war councils. The Viceroy promised a representative body after the war to determine India's future, and that no future settlement would be imposed over the objections of a large part of the population. This was satisfactory to neither the Congress nor the League, though Jinnah was pleased that the British had moved towards recognising Jinnah as the representative of the Muslim community's interests. Jinnah was reluctant to make specific proposals as to the boundaries of Pakistan, or its relationships with Britain and with the rest of the subcontinent, fearing that any precise plan would divide the League.

The Japanese attack on Pearl Harbor in December 1941 brought the United States into the war. In the following months, the Japanese advanced in Southeast Asia, and the British Cabinet sent a mission led by Sir Stafford Cripps to try to conciliate the Indians and cause them to fully back the war. Cripps proposed giving some provinces what was dubbed the "local option" to remain outside of an Indian central government either for a period of time or permanently, to become dominions on their own or be part of another confederation. The Muslim League was far from certain of winning the legislative votes that would be required for mixed provinces such as Bengal and Punjab to secede, and Jinnah rejected the proposals as not sufficiently recognising Pakistan's right to exist. The Congress also rejected the Cripps plan, demanding immediate concessions which Cripps was not prepared to give. Despite the rejection, Jinnah and the League saw the Cripps proposal as recognising Pakistan in principle.

Jinnah with Mahatma Gandhi in Bombay, September 1944

The Congress followed the failed Cripps mission by demanding, in August 1942, that the British immediately "Quit India", proclaiming a mass campaign of satyagraha until they did. The British promptly arrested most major leaders of the Congress and imprisoned them for the remainder of the war. Gandhi, however, was placed on house arrest in one of the Aga Khan's palaces prior to his release for health reasons in 1944. With the Congress leaders absent from the political scene, Jinnah warned against the threat of Hindu domination and maintained his Pakistan demand without going into great detail about what that would entail. Jinnah also worked to increase the League's political control at the provincial level. He helped to found the newspaper Dawn in the early 1940s in Delhi; it helped to spread the League's message and eventually became the major English-language newspaper of Pakistan.

In September 1944, Jinnah hosted Gandhi, recently released from confinement, at his home on Malabar Hill in Bombay. Two weeks of talks between them followed, which resulted in no agreement. Jinnah insisted on Pakistan being conceded prior to the British departure and to come into being immediately, while Gandhi proposed that plebiscites on partition occur sometime after a united India gained its independence. In early 1945, Liaquat and the Congress leader Bhulabhai Desai met, with Jinnah's approval, and agreed that after the war, the Congress and the League should form an interim government with the members of the Executive Council of the Viceroy to be nominated by the Congress and the League in equal numbers. When the Congress leadership were released from prison in June 1945, they repudiated the agreement and censured Desai for acting without proper authority.

Postwar

Nehru (left) and Jinnah walk together at Simla, 1946

Field Marshal Viscount Wavell succeeded Linlithgow as Viceroy in 1943. In June 1945, following the release of the Congress leaders, Wavell called for a conference, and invited the leading figures from the various communities to meet with him at Simla. He proposed a temporary government along the lines which Liaquat and Desai had agreed. However, Wavell was unwilling to guarantee that only the League's candidates would be placed in the seats reserved for Muslims. All other invited groups submitted lists of candidates to the Viceroy. Wavell cut the conference short in mid-July without further seeking an agreement; with a British general election imminent, Churchill's government did not feel it could proceed.

British voters returned Clement Attlee and his Labour Party to government later in July. Attlee and his Secretary of State for India, Lord Frederick Pethick-Lawrence, immediately ordered a review of the Indian situation. Jinnah had no comment on the change of government, but called a meeting of his Working Committee and issued a statement calling for new elections in India. The League held influence at the provincial level in the Muslim-majority states mostly by alliance, and Jinnah believed that, given the opportunity, the League would improve its electoral standing and lend added support to his claim to be the sole spokesman for the Muslims. Wavell returned to India in September after consultation with his new masters in London; elections, both for the centre and for the provinces, were announced soon after. The British indicated that formation of a constitution-making body would follow the votes.

Jinnah with Muslim League leaders in the corridor of the Central Legislative Assembly in New Delhi in 1946.

The Muslim League declared that they would campaign on a single issue: Pakistan. Speaking in Ahmedabad, Jinnah echoed this, "Pakistan is a matter of life or death for us." In the December 1945 elections for the Constituent Assembly of India, the League won every seat reserved for Muslims. In the provincial elections in January 1946, the League took 75% of the Muslim vote, an increase from 4.4% in 1937. According to his biographer Bolitho, "This was Jinnah's glorious hour: his arduous political campaigns, his robust beliefs and claims, were at last justified." Wolpert wrote that the League election showing "appeared to prove the universal appeal of Pakistan among Muslims of the subcontinent". The Congress dominated the central assembly nevertheless, though it lost four seats from its previous strength.

Jinnah with Stafford Cripps (right) and Pethick-Lawrence (left)

In February 1946, the British Cabinet resolved to send a delegation to India to negotiate with leaders there. This Cabinet Mission included Cripps and Pethick-Lawrence. The highest-level delegation to try to break the deadlock, it arrived in New Delhi in late March. Little negotiation had been done since the previous October because of the elections in India. The British in May released a plan for a united Indian state comprising substantially autonomous provinces, and called for "groups" of provinces formed on the basis of religion. Matters such as defence, external relations and communications would be handled by a central authority. Provinces would have the option of leaving the union entirely, and there would be an interim government with representation from the Congress and the League. Jinnah and his Working Committee accepted this plan in June, but it fell apart over the question of how many members of the interim government the Congress and the League would have, and over the Congress's desire to include a Muslim member in its representation. Before leaving India, the British ministers stated that they intended to inaugurate an interim government even if one of the major groups was unwilling to participate.

The Congress soon joined the new Indian ministry. The League was slower to do so, not entering until October 1946. In agreeing to have the League join the government, Jinnah abandoned his demands for parity with the Congress and a veto on matters concerning Muslims. The new ministry met amid a backdrop of rioting, especially in Calcutta. The Congress wanted the Viceroy to immediately summon the constituent assembly and begin the work of writing a constitution and felt that the League ministers should either join in the request or resign from the government. Wavell attempted to save the situation by flying leaders such as Jinnah, Liaquat, and Jawaharlal Nehru to London in December 1946. At the end of the talks, participants issued a statement that the constitution would not be forced on any unwilling parts of India. On the way back from London, Jinnah and Liaquat stopped in Cairo for several days of pan-Islamic meetings.

The Congress endorsed the joint statement from the London conference over the angry dissent from some elements. The League refused to do so, and took no part in the constitutional discussions. Jinnah had been willing to consider some continued links to Hindustan (as the Hindu-majority state which would be formed on partition was sometimes referred to), such as a joint military or communications. However, by December 1946, he insisted on a fully sovereign Pakistan with dominion status.

Following the failure of the London trip, Jinnah was in no hurry to reach an agreement, considering that time would allow him to gain the undivided provinces of Bengal and Punjab for Pakistan, but these wealthy, populous provinces had sizeable non-Muslim minorities, complicating a settlement. The Attlee ministry desired a rapid British departure from the subcontinent, but had little confidence in Wavell to achieve that end. Beginning in December 1946, British officials began looking for a viceregal successor to Wavell, and soon fixed on Admiral Lord Mountbatten of Burma, a war leader popular among Conservatives as the great-grandson of Queen Victoria and among Labour for his political views.

Mountbatten and independence

Lord Louis Mountbatten and his wife Edwina Mountbatten with Jinnah in 1947

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو Partition of India

On 20 February 1947, Attlee announced Mountbatten's appointment, and that Britain would transfer power in India not later than June 1948. Mountbatten took office as Viceroy on 24 March 1947, two days after his arrival in India. By then, the Congress had come around to the idea of partition. Nehru stated in 1960, "the truth is that we were tired men and we were getting on in years ... The plan for partition offered a way out and we took it." Leaders of the Congress decided that having loosely tied Muslim-majority provinces as part of a future India was not worth the loss of the powerful government at the centre which they desired. However, the Congress insisted that if Pakistan were to become independent, Bengal and Punjab would have to be divided.

Mountbatten had been warned in his briefing papers that Jinnah would be his "toughest customer" who had proved a chronic nuisance because "no one in this country [India] had so far gotten into Jinnah's mind". The men met over six days beginning on 5 April. The sessions began lightly when Jinnah, photographed between Louis and Edwina Mountbatten, quipped "A rose between two thorns" which the Viceroy took, perhaps gratuitously, as evidence that the Muslim leader had pre-planned his joke but had expected the vicereine to stand in the middle. Mountbatten was not favourably impressed with Jinnah, repeatedly expressing frustration to his staff about Jinnah's insistence on Pakistan in the face of all argument.

Mountbatten meets Jinnah, Nehru and other leaders to plan the Partition of India

Jinnah feared that at the end of the British presence in the subcontinent, they would turn control over to the Congress-dominated constituent assembly, putting Muslims at a disadvantage in attempting to win autonomy. He demanded that Mountbatten divide the army prior to independence, which would take at least a year. Mountbatten had hoped that the post-independence arrangements would include a common defence force, but Jinnah saw it as essential that a sovereign state should have its own forces. Mountbatten met with Liaquat the day of his final session with Jinnah, and concluded, as he told Attlee and the Cabinet in May, that "it had become clear that the Muslim League would resort to arms if Pakistan in some form were not conceded." The Viceroy was also influenced by negative Muslim reaction to the constitutional report of the assembly, which envisioned broad powers for the post-independence central government.

On 2 June 1947, the final plan was given by the Viceroy to Indian leaders: on 15 August, the British would turn over power to two dominions. The provinces would vote on whether to continue in the existing constituent assembly or to have a new one, that is, to join Pakistan. Bengal and Punjab would also vote, both on the question of which assembly to join, and on the partition. A boundary commission would determine the final lines in the partitioned provinces. Plebiscites would take place in the North-West Frontier Province (which did not have a League government despite an overwhelmingly Muslim population), and in the majority-Muslim Sylhet district of Assam, adjacent to eastern Bengal. On 3 June, Mountbatten, Nehru, Jinnah and Sikh leader Baldev Singh made the formal announcement by radio. Jinnah concluded his address with "سانچو:Transliteration" (Long live Pakistan), which was not in the script. Some listeners misunderstood his Urdu as "Pakistan's in the bag!". In the weeks which followed Punjab and Bengal cast the votes which resulted in partition. Sylhet and the N.W.F.P. voted to cast their lots with Pakistan, a decision joined by the assemblies in Sind and Baluchistan.

Jinnah announcing the creation of Pakistan over All India Radio on 3 June 1947

On 4 July 1947, Liaquat asked Mountbatten on Jinnah's behalf to recommend to the British king, George VI, that Jinnah be appointed Pakistan's first governor-general. This request angered Mountbatten, who had hoped to have that position in both dominions—he would be India's first post-independence governor-general—but Jinnah felt that Mountbatten would be likely to favour the new Hindu-majority state because of his closeness to Nehru. In addition, the governor-general would initially be a powerful figure, and Jinnah did not trust anyone else to take that office. Although the Boundary Commission, led by British lawyer Sir Cyril Radcliffe, had not yet reported, there were already massive movements of populations between the nations-to-be, as well as sectarian violence. Jinnah arranged to sell his house in Bombay and procured a new one in Karachi. On 7 August, Jinnah, with his sister and close staff, flew from Delhi to Karachi in Mountbatten's plane, and as the plane taxied, he was heard to murmur, "That's the end of that." On 11 August, he presided over the new constituent assembly for Pakistan at Karachi, and addressed them, "You are free; you are free to go to your temples, you are free to go to your mosques or to any other place of worship in this State of Pakistan ... You may belong to any religion or caste or creed—that has nothing to do with the business of the State ... I think we should keep that in front of us as our ideal and you will find that in course of time Hindus would cease to be Hindus and Muslims would cease to be Muslims, not in the religious sense, because that is the personal faith of each individual, but in the political sense as citizens of the State." On 14 August, Pakistan became independent; Jinnah led the celebrations in Karachi. One observer wrote, "here indeed is Pakistan's King Emperor, Archbishop of Canterbury, Speaker and Prime Minister concentrated into one formidable Quaid-e-Azam."

پڻ ڏسو

• آل انڊيا مسلم ليگ
• نظريه پاڪستان

خارجي لنڪس

برطانيا جو وزير اعظم سمجھندو هو ته سيڪيولرازم ۽ ڪميونزم جي طرف وڌندڙ ڀارت جي مقابلي ۾ پاڪستان سان لاڳاپا ٺاهڻ ۽ هلائڻ سولو هوندو. هو قائد اعظم جي نظريئي، سوچ ۽ خيال کي اولھ جي ويجھو سمجھندو هيو ۽ سوشلسٽ ڀارت سان لاڳاپا وڌاڻ جي حق ۾ نه هو.

قائد اعظم محمد علي جناح جو لاڙڪاڻي اچڻ

18 آڪٽوبر 1938ع تي قائد اعظم محمد علي جناح لاڙڪاڻي آيو هو. ان موقعي تي ميونسپالٽي لاڙڪاڻي جي صدر امير علي لاھوري آجياڻو ڏيندي تقرير ڪئي هئي، ان وقت نائب صدر پرتاب راءِ واسومل ھيو. لاڙڪاڻو

پاڪستان ٺھڻ کان پوءِ

پاڪستان ٺهڻ کان پوءِ ملڪ جو پهريون گورنر جنرل مقرر ٿيو ۽ موت تائين ان عهدي تي قائم رهيو. پاڪستان جهڙي ملڪ جو تحفو ڏيڻ تي وطن واسين کيس قائد اعظم جو لقب ڏنو.

گیلري

right جناح (اڳيان کاٻي پاسي) مسلم ليگ جي ورڪنگ ڪاميٽي جي ميمبرن سان لکنو واري ميٽنگ کان پوءِ (آڪٽوبر1937 ۾)

گانڌيءَ سان 1939 ۾ ڳالھائيندي

مسلم ليگ جا اڳواڻ جناح سان گڏ لاھور ۾ 1940 ۾

جناح 1938۾ مسلم ليگ جي پٽنا واري اجلاس ۾ خطاب ڪندي

دھليءَ ۾ 1943 ۾ تقرير ڪندي

بمبئيءَ ۾ 1944 ۾ گانڌيءَ سان

شملا ۾ 1946 ۾ نھرو سان گڏ

جناح 3 جون 1947 ۾ آل انڊيا ريڊيو تان پاڪستان جي وجود ۾ اچڻ جو اعلان ڪندي

لارڊ لوئيس مائونٽ بيٽن ۽ ان جي زال ايڊوينا (Edwina) سان گڏ 1947 ۾

آئين ساز اسيمبلي ۾ 14 آگسٽ 1947 تي خطاب ڪندي

زيارت ريزيڊنسي جتي بيماري واري آخري ڏينھن ۾ رھيو

جناح جو ڪراچي ۾ مقبرو

محمد علي جناح ۽ فاطمہ جناح جا پاڪستان مانيومينٽ جي ميوزيم ۾ رکيل ميڻ جا ٺھيل مجسما

ھن کي به ڏسندا

• پاڪستان