سائنس جون شاخون

اسان جا ریسرچ جا اوزار، OpenAlex ۽ Scholia سائنسي شعبن ۽ تحقيقي عنوانن کي ڏسڻ ۽ ڳولڻ لاءِ استعمال ڪري سگھجن ٿا.

Cluster network of scientific publications in relation to Nobel prizes^[1]

A visualization of scientific outputs by field in OpenAlex.^[2]
A study can be part of multiple fields and lower numbers of papers is not necessarily detrimental for fields.

Graph illustrating the recent development or history of scientific outputs based on data in OpenAlex.org^[2]

سائنس جون شاخون، جن کي سائنس، سائنسي شعبو يا سائنسي مضمون به چيو ويندو آهي، عام طور تي ٽن وڏن گروهن ۾ ورهايل آهن:

فارمل سائنسز: رسمي نظامن جو مطالعو، جيئن ته منطق ۽ رياضي جي شاخن جي تحت، جيڪي تجرباتي، طريقي جي برخلاف، هڪ ترجيح استعمال ڪن ٿا. اهي رسمي سسٽم پاران بيان ڪيل تجريدي جوڙجڪ جو مطالعو ڪن ٿا.
قدرتي سائنس: قدرتي واقعن جو مطالعو (جنهن ۾ ڪائنات جي سائنس، ارضياتي، طبیعیاتي، ڪيميائي ۽ حياتياتي عنصر شامل آهن). قدرتي سائنس کي ٻن مکيه شاخن ۾ ورهائي سگهجي ٿو:

طبیعي سائنس ۽ لائف سائنس (حياتيات.
سماجي سائنس ۽ انسانيات: انساني رويو جو مطالعو ان جي سماجي ۽ ثقافتي پهلوئن ۾.^[3]

سائنسي علم لازمي طور تي مشاهدي واري رجحان تي ٻڌل هجڻ گهرجي ۽ ساڳئي حالتن ۾ ڪم ڪندڙ ٻين محققن طرفان تصديق ڪرڻ جي قابل هجڻ گهرجي.^[4] اها تصديق، سائنسي نظم جي اندر شايد مختلف ٿي سگهي ٿي.^[5] ^[6]

قدرتي، سماجي ۽ رسمي سائنس بنيادي سائنسن کي ٺاهيندا آهن، جيڪي بين العلمي تقسيم ۽ [[اپلائيڊ سائنس، انجنيئرنگ ۽ طب جو بنياد ٺاهيندا آهن. خاص سائنسي مضمون جيڪي ڪيترن ئي ڀاڱن ۾ موجود هوندا آهن انهن ۾ ٻين سائنسي مضمونن جا حصا شامل هوندا آهن پر اڪثر انهن جا پنهنجا اصطلاح ۽ ماهر هوندا آهن.^[7]

رسمي سائنس

اصل مضمون: رسمي سائنس

رسمي سائنس سائنس جون شاخون آھن جن جو تعلق رسمي نظامن سان آھي، جھڙوڪ منطق، رياضي، نظرياتي ڪمپيوٽر سائنس، انفارميشن ٿيوري، سسٽم ٿيوري، شماريات وغیرہ. ٻين شاخن جي برعڪس، رسمي سائنسن جو تعلق حقيقي دنيا ۾ مشاهدن (تجرباتي علم) جي بنياد تي نظرين جي جانچ سان نه آهي، بلڪه وصفن ۽ قاعدن جي بنياد تي رسمي نظامن جي خاصيتن سان آھی. ان ڪري ان ڳالهه تي اختلاف آهي ته ڇا رسمي علوم اصل ۾ هڪ سائنس جي حيثيت رکن ٿا یا نہ. باضابطه سائنس جا طريقا، جيتوڻيڪ، سائنسي ماڊلز جي تعمير ۽ جانچ لاءِ ضروري آهن، جيڪي مشاهدي واري حقيقت سان واسطو رکن ٿا، ۽ رسمي سائنسن ۾ وڏيون ترقيون اڪثر ڪري تجرباتي سائنسن ۾ وڏيون ترقيون ڪيون آهن.

منطق

اصل مضمون: منطق

منطق (يوناني:logiki:λογική کان؛ یعنی استدلال، عقل، جدلياتي، استدلال جو قبضو) صحيح قاعدن جو منظم مطالعو آهي، يعني اهي لاڳاپا جيڪي هڪ تجويز (نتيجو) جي بنياد تي، ٻين تجويزن جو هڪ سيٽ (مقام) کی قبول ڪن ٿا. وڌيڪ وسيع طور تي، منطق دليلن جو تجزيو ۽ جائزو آهي. اهو روايتي طور تي دليلن جي درجه بندي م شامل آهي؛ منطقي شڪلن جي منظم نموني؛ ڪٽائي واري دليل جي جانچ ۽ استحڪام؛ استدلال جي طاقت؛ باضابطه ثبوتن ۽ انفرنس جو مطالعو (بشمول تضاد ۽ فڪر)؛ ۽ نحو ۽ اصطلاح جو مطالعو. تاريخي طور تي، منطق فلسفو (قديم دور کان وٺي) ۽ رياضي (19ھین صدي جي وچ کان وٺي) ۾ اڀياس ڪئي وئي آهي. اڃا تازو، منطق جو اڀياس ڪيو ويو آهي سنجيدگي واري سائنس ۾، جيڪو ڪمپيوٽر سائنس، لسانيات، فلسفو ۽ نفسيات تي ڌيان ڏئي ٿو، ٻين مضمونن جي وچ ۾.

ڊيٽا سائنس

اصل مضمون: ڊيٽا سائنس

انفارميشن سائنس

اصل مضمون: انفارميشن سائنس

انفارميشن سائنس هڪ تعليمي ميدان آهي جيڪو بنيادي طور تي معلومات جي تجزيي، گڏ ڪرڻ، درجه بندي، هٿرادو، اسٽوريج، حاصل ڪرڻ، حرڪت، ورهائڻ، ۽ تحفظ سان لاڳاپيل آهي. فيلڊ جي اندر ۽ ٻاهران عمل ڪندڙ ماڻهن، تنظيمن ۽ ڪنهن به موجود معلوماتي سسٽم جي وچ ۾ رابطي کان علاوه ادارن ۾ ايپليڪيشن ۽ علم جي استعمال جو مطالعو ڪن ٿا، انفارميشن سسٽم ٺاهڻ، تبديل ڪرڻ، بهتر ڪرڻ، يا سمجهڻ جي مقصد سان. پڻ ڏسو: معلوماتي بصري ۽ DIKW پیرامڊ

رياضي

اصل مضمون: رياضي

رياضي، وسيع معنيٰ ۾، صرف رسمي سائنس جو مترادف آهي؛ پر روايتي طور تي رياضي جو مطلب آهي وڌيڪ خاص طور تي چئن علائقن جو مطالعو: رياضي، الجبرا، جاميٽري ۽ تجزيو، جيڪي ڪنهن حد تائين، مقدار، ساخت، خلا ۽ تبديليءَ جو اڀياس ڪن ٿا.

شماريات

اصل مضمون: شماريات

شماريات ڊيٽا جي گڏ ڪرڻ، تنظيم، ۽ تشريح جو مطالعو آهي. اهو هن جي سڀني پهلوئن سان تعلق رکي ٿو، بشمول سروي ۽ تجربن جي ڊيزائن جي لحاظ کان ڊيٽا گڏ ڪرڻ جي منصوبابندي. شماريات دان اهو آهي جيڪو خاص طور تي شمارياتي تجزيي جي ڪامياب ايپليڪيشن لاءِ ضروري سوچڻ جي طريقن سان واقف هجي. اهڙن ماڻهن گهڻو ڪري اهو تجربو ڪنهن وڏي شعبي ۾ ڪم ڪرڻ ذريعي حاصل ڪيو آهي. اتي پڻ ھڪڙو نظم آھي جنھن کي رياضياتي شماريات سڏيو ويندو آھي، جيڪو موضوع جي نظرياتي بنياد سان تعلق رکي ٿو. لفظ انگ اکر، جڏهن سائنسي نظم جو حوالو ڏئي ٿو، اڪيلو آهي، جيئن ته "انگريزي هڪ فن آهي." هن کي انگن اکرن جي لفظ سان پريشان نه ٿيڻ گهرجي، هڪ مقدار جي حوالي سان (جهڙوڪ مطلب يا وچين) ڊيٽا جي هڪ سيٽ مان ڳڻيو ويو آهي، جنهن جي جمع انگ اکر آهي ("هي انگ اکر غلط لڳي ٿو" يا "اهي انگ اکر گمراهه ڪندڙ آهن").

قدرتي سائنس

اصل مضمون: فطرتي سائنس

قدرتي سائنس سائنس جي هڪ شاخ آهي جيڪا قدرتي رجحان جي وضاحت، پيش گوئي ۽ سمجھڻ سان لاڳاپيل آهي، مشاهدي ۽ تجربن مان تجرباتي ثبوتن جي بنياد تي. ميکانيزم جهڙوڪ پير صاحب جو جائزو ۽ نتيجن جي ورجائي قابليت کي سائنسي پيش رفت جي صحيحيت کي يقيني بڻائڻ جي ڪوشش ڪرڻ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي. قدرتي سائنس کي ٻن مکيه شاخن ۾ ورهائي سگهجي ٿو: حياتياتي سائنس ۽ جسماني سائنس. حياتياتي سائنس کي متبادل طور تي حياتيات جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو، ۽ جسماني سائنس شاخن ۾ ورهايل آهي: فزڪس، ڪيمسٽري، فلڪيات ۽ ڌرتي سائنس. قدرتي سائنس جي انهن شاخن کي وڌيڪ خاص شاخن ۾ ورهائي سگهجي ٿو (جنهن کي فيلڊ پڻ سڏيو ويندو آهي).

طبعي سائنس

اصل مضمون: طبعي سائنس

فزيڪل سائنس قدرتي سائنس جي شاخن لاءِ هڪ جامع اصطلاح آهي، جيڪي غير جاندار نظامن جو مطالعو ڪن ٿا، زندگيءَ جي سائنسن جي ابتڙ. تنهن هوندي به، اصطلاح "جسماني" هڪ غير ارادي، ڪنهن حد تائين تفاوت پيدا ڪري ٿو، ڇاڪاڻ ته فزيڪل سائنس جون ڪيتريون ئي شاخون پڻ حياتياتي رجحان جو مطالعو ڪن ٿيون. فزيڪل سائنس ۽ فزڪس ۾ فرق آهي.

فزڪس

مکيه مضمون: فزڪس

ڪيمسٽري

اصل مضمون: ڪيمسٽري

ڌرتي سائنس

اصل مضمون: ڌرتي سائنس

ارضيات

اصل مضمون: ارضيات

سامونڊي سائنس يا بحري سائنس

اصل مضمون: بحري سائنس

موسميات

اصل مضمون: موسميات

فلڪيات

مکيه مضمون: فلڪيات

حياتياتي سائنس

اصل مضمون: حياتيات

حياتياتي سائنس، جنهن کي حياتيات جي نالي سان پڻ سڃاتو وڃي ٿو، هڪ قدرتي سائنس آهي جيڪا حياتيات جو مطالعو ڪري ٿي جهڙوڪ خوردبيني، ٻوٽن ۽ جانورن سميت انسانن، جن ۾ انهن جي جسماني ساخت، ڪيميائي عمل، ماليڪيولر رابطي، جسماني ميڪانيزم، ترقي، ۽ ارتقا شامل آهن. سائنس جي پيچيدگي جي باوجود، ڪجهه متحد تصورات ان کي هڪ واحد، مربوط فيلڊ ۾ مضبوط ڪن ٿا. حياتيات سيل کي زندگيءَ جي بنيادي يونٽ طور، جين کي وراثت جي بنيادي يونٽ طور، ۽ ارتقاءَ کي انجڻ جي طور تي تسليم ڪري ٿو جيڪو نسلن جي تخليق ۽ ختم ٿيڻ کي اڳتي وڌائي ٿو. زنده جاندار کليل نظام آهن جيڪي توانائي کي تبديل ڪندي ۽ انهن جي مقامي اينٽراپي کي گهٽائي هڪ مستحڪم ۽ اهم حالت برقرار رکڻ لاءِ زنده رهن ٿا جنهن کي هوموسٽاسيس چيو وڃي ٿو.

حياتياتي ڪيميا

اصل مضمون: حياتياتي ڪيميا

مائڪرو بائيولاجي

اصل مضمون: مائڪرو بائيولاجي

نباتیات

اصل مضمون: نباتیات

حیوانیات

اصل مضمون: زولوجي

ماحوليات

اصل مضمون: ماحوليات

سماجي سائنس

اصل مضمون: سماجي سائنس

اطلاقي سائنس

اصل مضمون: اپلائيڊ سائنسز

شاخن جي وچ ۾ لاڳاپا

تخيلیات ۽ ميٽاسائنس

اصل مضمون: تخيلیات ۽ ميٽاسائنس

ميٽا سائنس يا تخيلیات، سائنس جو حوالو ڏئي ٿو يا سائنس جي هڪ شعبي ۾ شامل آهي جيڪو خود سائنس بابت آهي.

پڻ ڏسو

حوالا

↑ Ioannidis, John P. A.; Cristea, Ioana-Alina; Boyack, Kevin W. (29 July 2020). "Work honored by Nobel prizes clusters heavily in a few scientific fields" (en ۾). PLOS ONE 15 (7): e0234612. doi:10.1371/journal.pone.0234612. ISSN 1932-6203. PMID 32726312. Bibcode: 2020PLoSO..1534612I.
↑ ^2.0 ^2.1 "Open Alex Data Evolution". observablehq.com. حاصل ڪيل 20 February 2022.
↑ "social science | History, Disciplines, & Facts". Encyclopedia Britannica. حاصل ڪيل 2020-08-18.
↑ Popper 2002.
↑ Davide Castelvecchi, Nature Magazine. "Is String Theory science?". Scientific American. حاصل ڪيل 2018-04-03.
↑ Editorial Staff (2016-03-03). "Psychology's reproducibility problem". Nature. doi:10.1038/nature.2016.19498. https://www.nature.com/news/psychology-s-reproducibility-problem-is-exaggerated-say-psychologists-1.19498. Retrieved 2018-04-03.
↑ Editorial Staff. "Scientific Method: Relationships among Scientific Paradigms". Seed magazine. وقت March 10, 2007 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 2007-09-12.

[1] Ioannidis, John P. A.; Cristea, Ioana-Alina; Boyack, Kevin W. (29 July 2020). "Work honored by Nobel prizes clusters heavily in a few scientific fields" (en ۾). PLOS ONE 15 (7): e0234612. doi:10.1371/journal.pone.0234612. ISSN 1932-6203. PMID 32726312. Bibcode: 2020PLoSO..1534612I.

[openalexvis-2] 2.0 ^2.1 "Open Alex Data Evolution". observablehq.com. حاصل ڪيل 20 February 2022.

[3] "social science | History, Disciplines, & Facts". Encyclopedia Britannica. حاصل ڪيل 2020-08-18.

[FOOTNOTEPopper2002-4] Popper 2002.

[5] Davide Castelvecchi, Nature Magazine. "Is String Theory science?". Scientific American. حاصل ڪيل 2018-04-03.

[6] Editorial Staff (2016-03-03). "Psychology's reproducibility problem". Nature. doi:10.1038/nature.2016.19498. https://www.nature.com/news/psychology-s-reproducibility-problem-is-exaggerated-say-psychologists-1.19498. Retrieved 2018-04-03.

[7] Editorial Staff. "Scientific Method: Relationships among Scientific Paradigms". Seed magazine. وقت March 10, 2007 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 2007-09-12.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]