پاڪستان جي معيشت
پاڪستان جي معيشت کي ترقي پذير معيشت ۾ شمار ڪيو ويو آهي. اهو مجموعي ملڪي پيداوار (خريداري سگهه برابري) جي لحاظ کان دنيا جي 24هين وڏي معيشت آهي ۽ ڪل ديسي پيداوار جي لحاظ کان 46هين وڏي معيشت آهي.[1] [2] [3] سال 2023 تائين 241.5 ملين ماڻهن جي آبادي سان، پاڪستان جي في کس آمدني جي لحاظ کان 161هين نمبر تي آهي.[4] پنهنجي شروعاتي سالن ۾، پاڪستان جي معيشت گهڻو ڪري خانگي صنعتن تي ڀاڙيندي هئي. 1970ع واري ڏهاڪي جي شروعات ۾ ذوالفقار علي ڀُٽي جي دور ۾ مالياتي خدمتون، پيداوار ۽ ٽرانسپورٽ سميت شعبي جي هڪ اهم حصي کي قومي (Nationalize) ڪرڻ شروع ڪيو ويو. 1980ع واري ڏهاڪي ۾ ضياءُ الحق جي حڪومت دوران، ”اسلامي“ معيشت اختيار ڪئي وئي، جنهن ۾ شريعت ۾ منع ٿيل معاشي عملن کي غير قانوني قرار ڏنو ويو ۽ روايتي مذهبي عملن کي لازمي قرار ڏنو ويو. 1990 جي ڏهاڪي ۾ معيشت ٻيهر پرائيويٽ ڪرڻ شروع ڪيو.
پاڪستان ۾ معاشي ترقي جا مرڪز سنڌو نديءَ جي ڪناري تي واقع آهن;[5][6] انهن ۾ ملڪ جي ٻين حصن ۾ گهٽ ترقي يافته علائقن سان گڏ ڪراچي جون متنوع معيشتون ۽ پنجاب جا اهم شهري مرڪز (جهڙوڪ فيصل آباد، لاهور، سيالڪوٽ، راولپنڊي ۽ گوجرانوالا) شامل آهن. پاڪستان کي 1990 جي ڏهاڪي جي آخر ۾ پهريون ڀيرو هڪ نيم صنعتي معيشت جي طور تي درجه بندي ڪيو ويو، جيتوڻيڪ هڪ ترقي پذير ملڪ جو زراعت تي گهڻو انحصار آهي،[7] خاص طور تي ڪپڙي جي صنعت جو انحصار ڪپهه جي پيداوار تي آهي.[8][5][9] پرائمري ايڪسپورٽ ڪموڊٽيز ۾ ٽيڪسٽائل، چمڙي جو سامان، راندين جو سامان، ڪيميائي سامان ۽ قالين شامل آهن.[10][11] پاڪستان هن وقت معاشي لبرلائيزيشن مان گذري رهيو آهي، جنهن ۾ سمورن سرڪاري ڪارپوريشنز جي نجڪاري شامل آهي، جنهن جو مقصد پرڏيهي سيڙپڪاري کي راغب ڪرڻ ۽ بجيٽ خسارو گهٽائڻ آهي.[12] تنهن هوندي به، ملڪ کي چئلينجن جهڙوڪ تيزي سان وڌندڙ آبادي، اعلي ناخواندگي، سياسي عدم استحڪام، هڪ دشمن پاڙيسري، ۽ ڳري پرڏيهي قرض سان منهن ڏيڻ جاري آهي.
اقتصادي تاريخ
سنواريو===شروعات: ===1950: ===1960: ===1970: ===1980: ===1990: ===2000:
معاشي منظرنامو
سنواريوسال 2000-2001ع ۾ غربت جي واقعن ۾ 34.5 سيڪڙو جي واڌ جي ذريعي آباديءَ کي درپيش پيچيدگين جي عڪاسي ڪري ٿو. تنهن هوندي، سال 2005-2006 ۾ 22.3 سيڪڙو تائين بعد ۾ گهٽتائي ڏهاڪي جي اقتصادي پيچيدگي تي هڪ اهم نقطه نظر پيش ڪيو. بيروزگاري جي شرح سال 2002ع ۾ 7.8 سيڪڙو تائين وڌي وئي، پر بعد ۾ سال 2008ع تائين 5 سيڪڙو تائين گهٽجي وئي. تعليم ۽ خواندگي جي شرح کي وڌائڻ لاءِ ڪوششون پڌريون ٿيون جيئن سال 2007-2008 ۾ بالغن جي خواندگي 55 سيڪڙو رهي. ان جي باوجود، چئلينجز برقرار رهيا، ۽ 2008ع ۾ پاڪستان تي معاشي بحران آيو، بنيادي طور تي عالمي مالياتي بحران کان متاثر ٿيو. انهن مشڪلاتن جي باوجود، سال 2009-2010 ۾، مختلف شعبن جي مثبت تعاون سان، معاشي ترقي قابل احترام 4.1 سيڪڙو تائين پهچي وئي، جن ۾ زراعت ۾ 2 سيڪڙو واڌ، صنعتي پيداوار ۾ 4.9 سيڪڙو واڌ، وڏي پيماني تي پيداوار ۾ 4.4 سيڪڙو واڌ ۽ خدمتن جي شعبي ۾ 4.6 سيڪڙو واڌ شامل آهي.
مارچ 2010ع تائين، مجموعي طور تي 56 سيڪڙو سرڪاري قرض/جي ڊي پي جي تناسب ۽ 25 سيڪڙو جي غير ملڪي قرض/جي ڊي پي جي تناسب سان، سرڪاري قرض 8,160 ارب روپين تائين جمع ٿي چڪو هو. انهن معاشي حرڪيات جي وچ ۾، پاڪستان هڪ ڍانچي جي منتقلي کان گذريو. زراعت جو جي ڊي پي شيئر 1947ع ۾ 53 سيڪڙو کان گهٽجي 2010ع ۾ 21.2 سيڪڙو ٿي ويو، جڏهن ته صنعت جو جي ڊي پي حصو 1949-1950ع ۾ 9.6 سيڪڙو مان وڌي سال 2010ع ۾ 25.4 سيڪڙو ٿي ويو. ان کان علاوه، خدمتن جي شعبي جو جي ڊي پي شيئر، 1950ع کان 2010ع ۾ 53.4 سيڪڙو تائين 37.2 سيڪڙو مان وڌي ويو. سال2000ع واري ڏهاڪي ۾ پاڪستان لاءِ هڪ گهڻ رخي معاشي داستان شامل ڪيو ويو، جنهن ۾ چيلينجز، بحرانن، ۽ اهم ڍانچي جي تبديلين جي نشاندهي ڪئي وئي، جيڪا قوم جي لچڪ ۽ موافقت جي عڪاسي ڪري ٿي.
مجموعي گھربل پيداوار (GDP)
سنواريوهيٺ ڏنل جدول سال 1980ع کان 2022ع تائين اهم معاشي اشارا ڏيکاري ٿو. %5 کان هيٺ مهانگائي جي شرح سائي رنگ ۾ نمايان ٿيل آهي.[4]
| Year | GDP
(Billion US$ PPP) |
GDP per capita
(US$ PPP) |
GDP
(Billion US$ nominal) |
GDP per capita
(US$ nominal) |
GDP growth
(Real) |
Inflation rate
(Percent) |
Unemployment
(Percent) |
Government debt
(% of GDP) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1980 | 79.0 | 950.0 | 34.8 | 418.9 |  7.3%
|
 11.9%
|
n/a | n/a |
| 1981 | 91.8
|
1,072.8
|
41.2
|
481.3
|
6.4%
|
11.9%
|
n/a | n/a |
| 1982 | 104.9
|
1,190.0
|
45.0
|
511.0
|
7.6%
|
5.9%
|
n/a | n/a |
| 1983 | 116.4
|
1,283.6
|
 42.0
|
463.7
|
6.8%
|
6.4%
|
3.9% | n/a |
| 1984 | 125.4
|
1,345.3
|
45.6
|
489.8
|
4.0%
|
6.1%
|
 3.8%
|
n/a |
| 1985 | 140.6
|
1,468.4
|
 45.6
|
476.7
|
8.7%
|
5.6%
|
3.7%
|
n/a |
| 1986 | 152.5
|
1,551.3
|
46.7
|
475.3
|
6.4%
|
3.5%
|
3.3%
|
n/a |
| 1987 | 165.4
|
1,638.5
|
48.8
|
483.9
|
5.8%
|
4.7%
|
3.1%
|
n/a |
| 1988 | 182.2
|
1,759.4
|
56.3
|
543.1
|
6.4%
|
8.8%
|
3.1%
|
n/a |
| 1989 | 198.5
|
1,868.3
|
58.7
|
552.0
|
4.8%
|
7.9%
|
3.1%
|
n/a |
| 1990 | 215.4
|
1,970.1
|
58.9
|
538.4
|
4.6%
|
9.1%
|
3.1%
|
n/a |
| 1991 | 234.1
|
2,094.8
|
66.9
|
598.4
|
5.4%
|
12.6%
|
5.9%
|
n/a |
| 1992 | 257.5
|
2,211.1
|
71.5
|
614.2
|
7.6%
|
4.8%
|
5.9%
|
n/a |
| 1993 | 269.2
|
2,252.4
|
75.7
|
633.6
|
2.1%
|
9.8%
|
4.7%
|
n/a |
| 1994 | 286.9
|
2,341.1
|
76.3
|
622.8
|
4.4%
|
11.3%
|
4.8%
|
64.8% |
| 1995 | 307.8
|
2,449.6
|
89.2
|
709.9
|
5.1%
|
13.0%
|
5.4%
|
58.0%
|
| 1996 | 334.1
|
2,594.8
|
93.1
|
723.5
|
6.6%
|
10.8%
|
5.4%
|
58.2%
|
| 1997 | 345.6
|
2,620.8
|
91.8
|
696.4
|
1.7%
|
12.8%
|
6.1%
|
58.5%
|
| 1998 | 361.7
|
2,678.9
|
91.4
|
677.0
|
3.5%
|
6.8%
|
5.9%
|
59.5%
|
| 1999 | 382.2
|
2,765.6
|
86.6
|
626.5
|
4.2%
|
5.7%
|
5.9%
|
67.2%
|
| 2000 | 406.1
|
2,855.1
|
89.7
|
630.3
|
3.9%
|
3.6%
|
7.8%
|
68.4%
|
| 2001 | 423.4
|
2,916.7
|
87.4
|
602.0
|
3.7%
|
4.4%
|
7.8%
|
72.2%
|
| 2002 | 443.4
|
2,995.0
|
87.9
|
593.9
|
2.4%
|
3.5%
|
8.3%
|
67.6%
|
| 2003 | 473.5
|
3,119.8
|
101.1
|
666.1
|
5.6%
|
3.1%
|
8.3%
|
62.7%
|
| 2004 | 522.6
|
3,376.5
|
118.8
|
767.8
|
7.7%
|
4.6%
|
7.7%
|
56.3%
|
| 2005 | 587.3
|
3,722.9
|
132.8
|
842.0
|
7.5%
|
9.3%
|
7.7%
|
52.3%
|
| 2006 | 640.6
|
3,986.8
|
154.5
|
961.4
|
5.6%
|
7.9%
|
6.2%
|
48.4%
|
| 2007 | 694.4
|
4,244.6
|
171.5
|
1,048.4
|
5.5%
|
7.8%
|
5.2%
|
47.1%
|
| 2008 | 743.0
|
4,362.9
|
191.4
|
1,124.0
|
5.0%
|
12.0%
|
5.2%
|
51.9%
|
| 2009 | 750.5
|
4,314.4
|
189.0
|
1,186.5
|
0.4%
|
19.6%
|
5.5%
|
52.8%
|
| 2010 | 779.1
|
4,386.4
|
199.4
|
1,122.7
|
2.6%
|
10.1%
|
6.0%
|
54.5%
|
| 2011 | 824.1
|
4,545.1
|
240.4
|
1,325.8
|
3.6%
|
13.7%
|
6.0%
|
52.8%
|
| 2012 | 847.1
|
4,577.9
|
252.5
|
1,364.8
|
3.8%
|
11.0%
|
6.0%
|
56.7%
|
| 2013 | 883.4
|
4,679.4
|
260.3
|
1,378.6
|
3.7%
|
7.4%
|
6.0%
|
57.9%
|
| 2014 | 931.7
|
4,838.4
|
275.1
|
1,428.4
|
4.1%
|
8.6%
|
6.0%
|
57.1%
|
| 2015 | 981.6
|
4,998.5
|
304.5
|
1,550.5
|
4.1%
|
4.5%
|
5.9%
|
57.0%
|
| 2016 | 1,010.7
|
5,048.9
|
313.6
|
1,566.6
|
4.6%
|
2.9%
|
5.9%
|
60.8%
|
| 2017 | 1,058.5
|
5,159.0
|
339.2
|
1,653.4
|
4.6%
|
4.1%
|
5.8%
|
60.9%
|
| 2018 | 1,150.0
|
5,482.7
|
356.2
|
1,698.0
|
6.1%
|
3.9%
|
5.8%
|
64.8%
|
| 2019 | 1,207.1
|
5,642.1
|
321.1
|
1,500.7
|
3.1%
|
6.7%
|
6.9%
|
77.5%
|
| 2020 | 1,211.4
|
5,550.6
|
300.4
|
1,376.5
|
-0.9%
|
10.7%
|
6.6%
|
79.6%
|
| 2021 | 1,338.8
|
6,014.7
|
348.5
|
1,565.6
|
5.8%
|
8.9%
|
6.3%
|
73.5%
|
| 2022 | 1,520.0
|
6,693.7
|
374.7
|
1650.7
|
6.2%
|
12.1%
|
6.2%
|
76.2%
|
| 2023 | 1,572.4
|
6,790.9
|
338.2
|
1,460.7
|
-0.2
|
29.2%
|
8.5%
|
77.1%
|
اسٽاڪ مارڪيٽ
سنواريواصل مضمون:پاڪستان اسٽاڪ ايڪسچينج
ايڪويهين صديءَ جي پهرئين چئن سالن ۾ پاڪستان جي KSE 100 انڊيڪس کي انٽرنيشنل ميگزين ”بزنس ويڪ“ پاران دنيا ۾ بهترين ڪارڪردگي ڏيکاريندڙ اسٽاڪ مارڪيٽ انڊيڪس قرار ڏنو ويو.[13] ورلڊ بئنڪ پاران سال 2005ع ۾ پاڪستان ۾ لسٽ ٿيل ڪمپنين جي اسٽاڪ مارڪيٽ جي سرمائيداري 5,937 ملين آمريڪي ڊالر هئي.[14] 11 جنوري 2016ع تي، مارڪيٽ جي ٽڪراءَ کي گهٽائڻ ۽ ٽيڪنالاجي ماهر مهيا ڪرڻ لاءِ ضروري اسٽريٽجڪ پارٽنرشپ کي راغب ڪرڻ لاءِ هڪ مضبوط ڪيس ٺاهڻ جي مقصد سان، ڪراچي، لاهور ۽ اسلام آباد اسٽاڪ ايڪسچينج سميت ٽنهي اسٽاڪ ايڪسچينجز کي هڪ متحد پاڪستان اسٽاڪ ايڪسچينج ۾ شامل ڪيو ويو.[15]
پاڪستان اسٽاڪ ايڪسچينج (PSE) پڻ ڪاميابيءَ سان ابتدائي COVID-19 سبب ٿيل معاشي بدحالي ذريعي نيويگيٽ ڪئي ۽ 2020ع ۾ 'بهترين ايشيائي اسٽاڪ مارڪيٽ ۽ دنيا جي چوٿين بهترين ڪارڪردگي واري منڊي' جو لقب حاصل ڪيو.[16] پي ايس اي-100 انڊيڪس سڄو سال مٿي چڙهندو رهيو. سال2021ع ۾ PSE-100 انڊيڪس ۾ لڳ ڀڳ %40 واڌ حڪومت جي وڏي محرڪ پيڪيج، مرڪزي بئنڪ جي مستحڪم پاليسي جي شرح، وڏي پيماني تي پيداوار ۾ واڌ، ٻاهرين اڪائونٽن ۾ بهتري ۽ پاڪستان سڪيورٽي اينڊ ايڪسچينج ڪميشن (SECP) پاران متعارف ڪرايل سڌارن PSX COVID-19 جي نتيجي جي ڪري هئي.[17]
پي ايس ايڪس 100 انڊيڪس جي واڌ جي شرح[18]
| فهرست | مالي سال 2006 | مالي سال 2007 | مالي سال 2008 | مالي سال 2009 | مالي سال 2010 | مالي سال 2011 | مالي سال 2012 | FY 2013 | FY 2014 | FY 2015 | FY 2016 | FY 2017 | FY 2018 | FY 2019 | FY 2020 | FY 2021 | FY 2022 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| PSX۔100 انڊيڪس جي واڌ % | 34.1
|
37.9
|
-10.8
|
-41.7
|
35.7
|
28.5
|
10.4
|
52.2
|
41.2
|
16.0
|
9.8
|
23.2
|
-10.0
|
-19.1
|
1.5
|
37.6
|
-12.3
|
مالي سال 2021 ۾ سڀني غير مالياتي ڪمپنين جو وڪرو وڌي 9,521 بلين رپيا ٿي ويو، گذريل سال جي 807 بلين رپين جي گهٽتائي جي مقابلي ۾ 1,465 بلين رپين جو وڏو اضافو ٿيو. ٽيڪس کان اڳ آمدني مالي سال 2021 دوران 433 بلين رپيا (53.21 سيڪڙو YoY واڌ) رڪارڊ ڪئي، جيئن ته ساڳئي عرصي ۾ عام، انتظامي ۽ ٻين خرچن ۾ نسبتا ننڍا واڌارو ڏٺو ويو. سود جا خرچ مالي سال 21 ۾ 224 ارب رپيا ٿي ويا جيڪي مالي سال 2020 ۾ 299 بلين رپيا هئا، جنهن جي نتيجي ۾ مالي سال 2020 ۾ منافعي ۾ 514 بلين رپين جو وڏو ساليانو اضافو ٿيو. اضافي طور تي، سڀني ڪمپنين جي ٽيڪس کانپوءِ منافعو 404 بلين رپيا وڌي ويو، جيڪو مالي سال 2020 جي ڀيٽ ۾ مالي سال 2021 جي دوران 125.06 سيڪڙو جي سالياني واڌ جي پوسٽ ڪري ٿو. سڀني ڪمپنين جو خالص منافعو مارجن، بنيادي طور تي نجي شعبي جي ڪمپنين جي خالص منافعي جي مارجن ۾ غير معمولي بهتري سبب، مالي سال 2021 ۾ 4.01 مان مالي سال 2020 ۾ 7.64 تائين وڌيو. سڀني ڪمپنين جي اثاثن تي واپسي (ROA) ۽ ريٽرن آن ايڪوٽي (ROE) گذريل سال جي 3.10 سيڪڙو ۽ 8.91 سيڪڙو جي مقابلي ۾ مالي سال 2021 ۾ %6.37 ۽ %17.93 تائين وڌي وئي. پاڪستان اسٽاڪ ايڪسچينج ۾ درج ڪيل سڀني سرڪاري ۽ خانگي غير مالياتي ڪمپنين جا اهم انگ اکر ھيٺ ڏنل جدول ۾ ڏنل آھن:[19]
| فهرست | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ڪل اثاثا | 6,781 | 7,672
|
8,845
|
10,131
|
10,712
|
12,143
|
| ڪل ذميواريون | 4,024 | 4,646
|
5,598
|
6,628
|
6,955
|
7,780
|
| شيئر هولڊرز جي برابري | 2,757 | 3,025
|
3,247
|
3,503
|
3,756
|
4,363
|
| ڪل وڪرو | 5,504 | 6,405
|
7,702
|
8,863
|
8,056
|
9,521
|
| ٽيڪس کان اڳ منافعو | 498 | 606
|
613
|
612
|
482
|
996
|
| ٽيڪس کان پوء منافعو | 361 | 435
|
431
|
412
|
323
|
728
|
| % | ||||||
| خالص منافعو مارجن | 6.55 | 6.79
|
5.59
|
4.65
|
4.01
|
7.64
|
| اثاثن تي واپسي | 0.84 | 0.89
|
0.93
|
0.93
|
0.77
|
0.83
|
| سرمايي تي واپسي | 13.77 | 15.03
|
13.76
|
12.20
|
8.91
|
17.93
|
| في شيئر آمدني | 3.91 | 4.49
|
4.47
|
4.17
|
3.18
|
6.87
|
درميانو طبقو
سنواريوڪراچي ۾ ايم.ٽي. خان روڊ تي دائود سينٽر.
سال 2017ع جي مطابق، وال اسٽريٽ جرنل، اندازن جو حوالو ڏيندي وڏي پئماني تي آمدني ۽ استعمال جي سامان جي خريداري تي ٻڌل آهي، اهو تجويز ڪيو ويو هو ته پاڪستان جي 42 سيڪڙو آبادي هاڻي مٿين ۽ وچولي طبقي سان تعلق رکي ٿي. جيڪڏهن اهي انگ اکر درست هجن يا ڪنهن وسيع معنيٰ ۾ اشاري به هجن ته پوءِ اٺ ڪروڙ ستر لک (87 ملين) پاڪستاني وچولي ۽ مٿئين طبقي سان تعلق رکن ٿا، جن جي آبادي جو انگ جرمنيءَ کان به وڏو آهي. سرڪاري انگ اکر پڻ ڏيکاري ٿو ته گهرن جو تناسب جيڪو هڪ موٽرسائيڪل ۽ واشنگ مشينن جو مالڪ آهي، گذريل 15 سالن ۾ شاندار طور تي وڌيو آهي. ان کان علاوه، IBA-SBP صارفين جي اعتماد واري انڊيڪس جنوري 2017ع ۾ 174.9 پوائنٽن جي ان جي بلند ترين سطح رڪارڊ ڪئي، جيڪا جولاء 2016ع جي ڀيٽ ۾ 17 پوائنٽن جو اضافو ڏيکاريندي. مالي سال 2022ع جي دوران 179 بلين روپيا الڳ الڳ، صارفين جي فنانسنگ تي رڪارڊ ڪيو ويو. آٽو فنانس جو وڏو حصو رهيو، جنهن کان پوءِ هائوس بلڊنگ، جنهن ڊسمبر 2020ع ۾ اسٽيٽ بئنڪ آف پاڪستان پاران شروع ڪيل ميرا پاڪستان ميرا گھر اسڪيم کان پوءِ شاندار ترقي ڏيکاري. اسڪيم تحت 100 ارب رپيا 30 جون 2022ع تائين بئنڪن طرفان ورهائي وئي آهي. بئنڪن پاران منظور ڪيل ڪل رقم سال 2000ع ۾ 236 ارب رپين تائين پهچي وئي آهي، جڏهن ته گهربل رقم اڌ ٽريلين روپين کان وڌي وئي.
غربت جي خاتمي لاءِ خرچ
سنواريواصل مضمون: پاڪستان ۾ غربت
پاڪستان حڪومت گذريل چئن سالن دوران غربت جي خاتمي جي پروگرامن تي هڪ ٽريلين رپيا (تقريباً 16.7 بلين ڊالر) خرچ ڪيا، جنهن سان غربت سال 2000-2001ع ۾ 35 سيڪڙو کان گهٽجي 2013ع ۾ 29.3 سيڪڙو ۽ 2015ع ۾ 17 سيڪڙو تائين وڌي وئي. ڳوٺاڻن غربت باقي رهي، جيڪو هڪ اهم مسئلو آهي، ڇاڪاڻ ته انهن علائقن ۾ ترقي وڏي شهري علائقن جي ڀيٽ ۾ تمام گهڻو سست آهي.
روزگار
سنواريوگذريل ڪجھ ڏهاڪن ۾ وڌندڙ آبادي جي واڌ سبب نوجوانن جو وڏو تعداد روزگار جي مارڪيٽ ۾ داخل ٿيو آهي. جيتوڻيڪ پاڪستان ايشيا جي ڇهن وڏين آبادي وارن ملڪن ۾ شامل آهي، ماضيءَ ۾ تمام گهڻي لال ٽيپ نوڪرين تان برطرفي ڪئي، ۽ نتيجي ۾ نوڪرين تي ڀرتي ڪرڻ مشڪل ٿي ويو. ٽيڪسيشن ۽ ڪاروباري سڌارن ۾ اهم اڳڀرائي يقيني بڻائي ٿي ته ڪيتريون ئي ڪمپنيون هاڻي زير زمين معيشت ۾ ڪم ڪرڻ تي مجبور نه آهن.
حڪومتي آمدني ۽ خرچ
سنواريواصل مضمون: پاڪستان ۾ ٽيڪسيشن
جيتوڻيڪ ملڪ وفاقي حڪومت ۽ چئن صوبن جي وچ ۾ ٽيڪسيشن اختيارين جي آئيني تقسيم سان هڪ وفاق آهي، وفاقي حڪومت جو روينيو کاتو، فيڊرل بورڊ آف روينيو، سڄي قومي ٽيڪس جي مجموعي جو 80 سيڪڙو کان وڌيڪ گڏ ڪري ٿو. حڪومت جي آمدني جو سلسلو بنيادي طور تي ٻن ذريعن مان ٿئي ٿو: ٽيڪسيشن ۽ غير ٽيڪس آمدني. ٽيڪسيشن، جنهن ۾ آمدني ٽيڪس، سيلز ٽيڪس، ۽ ڪسٽم ڊيوٽي شامل آهن، آمدني جو هڪ وڏو حصو آهي، ٻنهي وفاقي ۽ صوبائي حڪومتن جي ماليات کي مضبوط ڪري ٿو. غير ٽيڪس آمدني جا ذريعا، جهڙوڪ رياستي ادارن مان مارڪ اپ، اسٽيٽ بئنڪ آف پاڪستان کان اضافي منافعو، ۽ تيل ۽ گئس تي رائلٽي، مالي فريم ورڪ ۾ وڌيڪ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا. برعڪس، حڪومتي خرچن کي حڪمت عملي طور تي ڪيترن ئي شعبن ۾ مختص ڪيا ويا آهن، جن ۾ دفاع، سماجي خدمتون، انفراسٽرڪچر جي ترقي، ۽ قرض جي خدمت شامل آهن. موجوده خرچ، آپريشنل خرچن، سود جي ادائگي، پينشن، ۽ ٻين ذميدارين کي ڍڪيندي، احتياط سان ترقياتي خرچن جي مقابلي ۾ متوازن آھن جن جو مقصد ڊگھي مدت جي ترقي ۽ ترقي کي فروغ ڏيڻ آھي. آمدني پيدا ڪرڻ ۽ خرچن جي مختص جي وچ ۾ توازن حاصل ڪرڻ جو چئلينج بجيٽ خساري جو سبب بڻجي ٿو جيڪو خال کي پورو ڪرڻ لاءِ قرض وٺڻ جي ضرورت پئجي سگھي ٿو.
ڊيٽا ناڻي واري وزارت مان حاصل ڪئي وئي آهي.[20]
| فهرست | مالي سال 2008 | مالي سال
2009 |
مالي سال 2010 | مالي سال 2011 | مالي سال 2012 | مالي سال 2013 | مالي سال 2014 | مالي سال 2015 | مالي سال 2016 | مالي سال 2017 | مالي سال 2018 | مالي سال 2019 | مالي سال 2020 | مالي سال 2021 | مالي سال 2022 | مالي سال 2023 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| مجموعي آمدني | 1,499
|
1,851
|
2,078
|
2,253
|
2,567
|
2,982
|
3,637
|
3,931
|
4,447
|
4,937
|
5,228
|
4,901
|
6,272
|
6,903
|
8,035
|
9,634
|
| ٽيڪس آمدني | 1,065
|
1,317
|
1,473
|
1,699
|
2,053
|
2,199
|
2,565
|
3,018
|
3,660
|
3,969
|
4,467
|
4,473
|
4,748
|
5,272
|
6,755
|
7,819
|
| ايف بي آر ٽيڪس | 1,008
|
1,161
|
1,327
|
1,558
|
1,883
|
1,946
|
2,255
|
2,590
|
3,113
|
3,368
|
3,842
|
3,830
|
3,998
|
4,764
|
6,143
|
7,169
|
| ڪل خرچ | 2,277
|
2,531
|
3,007
|
3,447
|
3,936
|
4,816
|
5,026
|
5,388
|
5,796
|
6,801
|
7,488
|
8,346
|
9,649
|
10,307
|
13,295
|
16,155
|
| مالي خسارو | 777
|
680
|
929
|
1,194
|
1,370
|
1,834
|
1,389
|
1,457
|
1,349
|
1,864
|
2,260
|
3,445
|
3,376
|
3,403
|
5,260
|
6,521
|
| جي ڊي پي جي٪ جي طور تي | ||||||||||||||||
| مجموعي آمدني | 14.1
|
14.0
|
14.0
|
12.3
|
12.8
|
13.3
|
14.5
|
14.3
|
13.6
|
13.9
|
13.3
|
11.2
|
13.2
|
12.4
|
12.0
|
11.4
|
| ٽيڪس آمدني | 9.9
|
9.1
|
9.9
|
9.3
|
10.2
|
9.8
|
10.2
|
11.0
|
10.4
|
10.4
|
10.8
|
9.7
|
9.3
|
9.4
|
10.1
|
9.2
|
| ڪل خرچ | 21.4
|
19.2 | 20.2
|
18.9
|
21.4
|
21.5
|
20.0
|
19.6
|
17.7
|
19.1
|
19.1
|
19.1
|
20.3
|
18.5
|
19.9
|
19.1
|
| مالي خسارو | 7.3
|
5.2 | 6.2
|
6.5
|
8.8
|
8.2 | 5.5
|
5.3
|
4.1
|
5.2
|
5.8
|
7.9
|
7.1
|
6.1
|
7.9
|
7.7
|
==ڪرنسي: ==پرڏيهي واپار: ==پرڏيهي مٽا سٽا جا ذخيرا:
وڏا اقتصادي شعبا
سنواريوزراعت
سنواريومکيه مضمون: پاڪستان ۾ زراعت
آبادي جي اڪثريت، سڌي يا اڻ سڌي طرح، هن شعبي تي منحصر آهي، مجموعي گهريلو پيداوار (GDP) جو 23.0 سيڪڙو حصو ڏئي ٿو ۽ سال2021ع ۾ ملازم مزدور قوت جو 37.4 سيڪڙو حصو ڏني. اهو پرڏيهي مٽاسٽا جي آمدني جو سڀ کان وڏو ذريعو آهي.[21] سڀ کان اهم فصلون ڪڻڪ، ڪمند، ڪپهه ۽ چانور آهن، جيڪي فصلن جي مجموعي پيداوار جو 75 سيڪڙو کان وڌيڪ آهن. پاڪستان جو سڀ کان وڏو خوراڪي فصل ڪڻڪ آهي. فاوستیت (FAOSTAT) جي مطابق، 2017ع ۾، پاڪستان 2,66,74,000 ٽن ڪڻڪ پيدا ڪئي، جيڪا لڳ ڀڳ سڄي آفريڪا (27.1 ملين ٽن) ۽ سڄي ڏکڻ آمريڪا (25.9 ملين ٽن) کان وڌيڪ هئي.[22] سال 2018-2019ع جي گذريل مارڪيٽ سال ۾، پاڪستان هڪ رڪارڊ 45 لک (4.5 ملين) ٽن چانورن جي برآمد ڪئي جيڪا گذريل سال جي ساڳئي عرصي دوران تقريبن 40 لک ٽن جي مقابلي ۾ هئي.[23]
پاڪستان هڪ خالص کاڌ خوراڪ برآمد ڪندڙ ملڪ آهي، سواءِ ڪڏهن ڪڏهن سالن ۾ جڏهن ان جو فصل خشڪيءَ سبب متاثر ٿيندو آهي. پاڪستان چانور، ڪپهه، مڇي، ميوا (خاص ڪري نارنگي ۽ آم) ۽ ڀاڄيون برآمد ڪري ٿو ۽ نباتاتي تيل (پام آئل)، ڪڻڪ، دال ۽ خوراڪ درآمد ڪري ٿو.[24] آزادي کان پوءِ زراعت جي معاشي اهميت گهٽجي وئي آهي جڏهن ان جو حصو جی ڈی پی GDP ۾ 53 سيڪڙو جي لڳ ڀڳ هو. 1993ع جي خراب فصلن کان پوءِ، حڪومت زرعي امداد جون پاليسيون متعارف ڪرايون، جن ۾ ڪيترن ئي زرعي شين جي امدادي قيمتن ۾ اضافو ۽ زرعي قرض جي دستيابي کي وڌايو ويو. سال 1993ع کان 1997ع تائين، زرعي شعبي ۾ حقيقي ترقي 5.7 سيڪڙو هئي پر ان کان پوءِ اها گهٽجي 4 سيڪڙو ٿي وئي آهي. زرعي سڌارا، بشمول ڪڻڪ ۽ تيل جي ٻج جي پيداوار ۾ اضافو، حڪومت جي معاشي سڌارن واري پيڪيج ۾ مرڪزي ڪردار ادا ڪن ٿا.
| فهرست | مالي سال 2008 | مالي سال 2009 | مالي سال 2010 | مالي سال 2011 | مالي سال 2012 | مالي سال 2013 | مالي سال 2014 | مالي سال 2015 | مالي سال 2016 | مالي سال 2017 | مالي سال 2018 | مالي سال 2019 | مالي سال 2020 | مالي سال 2021 | مالي سال 2022 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| زرعي شعبو | 0.81
|
3.41
|
0.31
|
2.71
|
3.23
|
3.14
|
2.42
|
1.78
|
0.41
|
2.22
|
3.88
|
0.94
|
3.91
|
3.52
|
4.27
|
| اهم فصلن جي پيداوار (ملين ٽن) | |||||||||||||||
| ڪڻڪ | 20.9
|
24.0
|
23.3
|
25.2
|
23.5
|
24.2
|
26.0
|
25.1
|
25.6
|
26.7
|
25.1
|
24.3
|
25.2
|
27.5
|
26.4
|
| چانور | 5.6
|
6.9
|
6.9
|
4.8
|
6.2
|
5.6
|
6.8
|
7.0
|
6.8
|
6.8
|
7.5
|
7.2
|
7.4
|
8.4
|
9.3
|
| ڪمند | 63.9
|
50.0
|
49.4
|
55.3
|
58.4
|
63.8
|
67.5
|
62.8
|
65.5
|
75.5
|
83.3
|
67.2
|
66.4
|
81.0
|
88.7
|
| •ڪپهه | 11.7
|
11.8
|
12.9
|
11.5
|
13.6
|
13.0
|
12.8
|
14.0
|
9.9
|
10.7
|
11.9
|
9.9
|
9.1
|
7.1
|
8.3
|
| مڪئي | 3.6
|
3.6
|
3.3
|
3.7
|
4.3
|
4.2
|
5.0
|
4.9
|
5.3
|
6.1
|
5.9
|
6.8
|
7.9
|
8.9
|
9.5
|
• ڪپهه جي پيداوار ملين بيلز ۾
پاڪستان جا بنيادي قدرتي وسيلا قابل زراعت زمين ۽ پاڻي آهن. پاڪستان جي ڪل زمين جو 25 سيڪڙو حصو پوکيل آهي ۽ دنيا جي سڀ کان وڏي آبپاشي نظام مان هڪ آهي. پاڪستان روس جي ڀيٽ ۾ ٽي ڀيرا وڌيڪ ايڪڙ زمين کي سيراب ڪري ٿو. پاڪستان جي زراعت پڻ سال بھر جي گرمي مان فائدو حاصل ڪري ٿي. زري طارقي بئنڪ لميٽيڊ سڀ کان وڏو مالياتي ادارو آهي جيڪو، مالي خدمتن ۽ فني مهارت جي فراهمي ذريعي، زرعي شعبي جي ترقيءَ لاءِ ڪم ڪري
==پرڏيهي قرض==
پڻ ڏسو
سنواريو• پنجاب، پاڪستان جي معيشت. • سنڌ جي معيشت. • خيبرپختونخواهه جي معيشت. • بلوچستان جي معيشت، پاڪستان. • آزاد ڪشمير جي معيشت. • گلگت بلتستان جي معيشت.
خارجي لنڪس
سنواريوحوالا
سنواريو- ↑ Faryal Leghari. "GCC investments in Pakistan and future trends". Gulf Research Center. وقت 2012-01-11 تي >%20GCC%20Investments%20in%20Pakistan%20and%20Future%20Trends&book_id=25458&op_lang=en اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 12 February 2008.
- ↑ "Quid Pro Quo 45 – Tales of Success" (PDF). Muslim Commercial Bank of Pakistan. صفحو. 2. وقت 2018-12-26 تي اصل (PDF) کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 12 February 2008.
- ↑ Malcolm Borthwick (1 June 2006). "Pakistan steels itself for sell-offs". BBC News. http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/5007680.stm.
- ↑ 4.0 4.1 "World Economic Outlook database: April 2024". imf.org. حاصل ڪيل 11 May 2024.
- ↑ 5.0 5.1 "World Bank Document" (PDF). صفحو. 14. حاصل ڪيل 2 January 2010.
- ↑ "Arquivo.pt". arquivo.pt. وقت 20 July 2009 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 6 April 2022. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - ↑ Dunn, Kawana, Brewer, Trade Globalization since 1795, American Sociological Review, 2000 February, Vol. 65 article, Appendix with the country list آرڪائيو ڪيا ويا 18 July 2010 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.
- ↑ Henneberry, S. (2000). "An analysis of industrial–agricultural interactions: A case study in Pakistan". Agricultural Economics 22: 17–27. doi:. http://ageconsearch.umn.edu/record/175305/files/agec2000v022i001a002.pdf.
- ↑ "Pakistan Country Report" (PDF). RAD-AID. صفحا. 3, 7. وقت 12 January 2012 تي اصل (PDF) کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 26 December 2011. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - ↑ Design, Websynergi. "Pakistan Trade, Pakistan Industries, India Pakistan Trade Unit". iptu.co.uk. وقت 14 September 2019 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 9 October 2014. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - ↑ "Pakistan's Top 10 Exports 2020". worldstopexports.com. حاصل ڪيل 6 April 2022.
- ↑ "Privatisation process: Govt to sell assets in sole offering". The Express Tribune.
- ↑ Shirajiv, Sirimane. "Pakistan-Sri Lanka trade zooming to US$ one billion mark". http://www.dailynews.lk/2007/05/23/fin03.asp.
- ↑ "Data – Finance". Web.worldbank.org. وقت 5 April 2010 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 29 July 2010. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - ↑ "Pakistan Stock Exchange formally launched Index". DAWN News. حاصل ڪيل 12 September 2017.
- ↑ "Market dips as MSCI reclassifies PSX to Emerging Markets Index". DAWN News. حاصل ڪيل 12 September 2017.
- ↑ "Pakistan economic survey" (PDF). Finance Division. وقت 10 June 2021 تي اصل (PDF) کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 3 September 2021. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - ↑ "Social Indicators" (PDF). Finance Division. حاصل ڪيل 27 July 2023.
- ↑ "Financial Statements Analysis of Companies (Non-Financial) Listed at Pakistan Stock Exchange 2022". sbp.org.pk. حاصل ڪيل 31 October 2023.
- ↑ "consolidated fiscal operations". Ministry of Finance. وقت 8 June 2010 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 21 August 2023. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - ↑ "Agriculture" (PDF). SBP. حاصل ڪيل 22 February 2020.
- ↑ "wheat production". fao.org. حاصل ڪيل 20 April 2019.
- ↑ "Pakistan Grain and Feed Update". gain.fas.usda.gov. حاصل ڪيل 22 February 2020.
- ↑ "Pakistan Business Facts". وقت 20 April 2020 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - ↑ حوالي جي چڪ: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedfinance.gov.pk - ↑ "Real Growth Rates of GDP at constant basic prices" (PDF). Pakistan Bureau of Statistics. حاصل ڪيل 4 August 2023.
- ↑ "Pakistan Economic Survey 2020–21" (PDF). finance.gov.pk. حاصل ڪيل 10 June 2022.