چوڪنڊي قبرستان

چوڪنڊي قبرستان (Chaukundi Graveyard) هڪ ابتدائي اسلامي قبرستان آهي، جيڪو ڪراچي، کان 29 ڪلوميٽر (18 ميل) اوڀر ۾ واقع آهي. مقبرا انهن جي وسيع پٿر جي نقاشي لاءِ قابل ذڪر آهن. مقبرن جي طرز ٺٽي جي ويجهو مڪلي قبرستان ۾ موجود وسيع مقبرن وانگر آهي ۽ هيٺئين سنڌ جي فني طرز تعمير جي طرز تي ٺهيل آهن. چؤڪنڊي قبرستان ۾ مرڪزي مقبرو ڄام مريد ولد حاجي جوکيي جو آھي، جيڪو صحيح حالت ۾ موجود آھي ۽ قبر تي سندس نالو پڻ لکيل آھي.

چوڪنڊي قبرستان چوکنڈی قبرستان
چوڪنڊي قبرستان
عام معلومات
قسم	مزار
ملڪ	سنڌ، پاڪستان
مڪانيت	24°51′50″N 67°16′17″E

ھن تاريخي قبرستان ۾ سنڌ جا شاعر تاجل بيوس ۽ شمشيرالحيدري پڻ مدفون آھن.

تاريخ

عام طور تي مقبرن کي سنڌي قبيلي جوکيو (جنهن کي جوکيا به چيو ويندو آهي) سان منسوب ڪيو ويندو آهي ۽ جوکيو قبيلي جي خانداني قبرستان جي نالي سان مشهور آهي، ٻين سنڌي قبيلن جهڙوڪ برفت، جاکرا ۽ شيخ جا مقبرا پڻ مليا آهن، جيتوڻيڪ هتي ٻين ڪلمتي بلوچ قبيلن کي به دفن ڪيو ويو آهي. اهي خاص طور تي مغلن جي دور ۾ 15هين ۽ 18هين صدي عيسويء ۾ تعمير ڪيا ويا جڏهن اسلام غالب ٿيو.

فن تعمير

قبرن تي ميرانجھڙي پٿر کي اُڪري يا تراشي بھترين قسم جي چٽسالي ٺاھي ويئي آھي ـ قبرون مختلف طبقن ۾ ورھايل آھن، ڪي ست طبقا تي ڪي اَٺَ طبقن تي ٺھيل آھن ـ ھر طبقي تي چٽسالي جي اُڪر مختلف نمونن جي آھي ــ جيڪا ھڪ شاندار ھنري نموني کي پيش ڪري ٿي ـ عورتن ۽ مردن جي قبرن جي فرق کي ظاھر ڪرڻ لاء عورت جي قبر تي عورت جي ڳھن يا زيورن جا نمونا چٽيل آھن ۽ مرد جي قبر تي تلوار يا گھوڙي جو نشان ٺھيل آھي .

چوڪنڊي جي معنيٰ

چوڪنڊي معنا چار ڪنڊن واري.

پڻ ڏسو

مَلير وارو چؤڪُنڊِي قَبرسِتان صدين پراڻو قبرستان

ھِڪُ قَديم ۽ خاموش شَھرُ جيڪو ڪَراچِيءَ کان صِرف 20 ڪِلومِيٽرَن جي فاصِلي تي ٺَٽو ويِندَڙ روڊَ تي چَؤڪُنڊِي جي نالي سان مَشھُور آھي. جَنھِن کي سالَن صَديُن کان چَؤڪُنڊِي قَبرسِتان سَڏيو وَڃي ٿو. لَفظُ چَؤڪُنڊِي جي باري ۾ مُختَلِف راءِ موجُود آھِن پَر مَجمُوئِي خِيال ۽ پُختي يَقيِن مُطابِق تَہ چَؤڪُنڊِي يَعنی چارِ ڪُنڊُن وارو، تَنھِن ڪَري چارِ ڪُنڊُن واريُن قَبرُن ھُئڻ ڪَري ھِن کي چَؤڪُنڊِي قَبرسِتان سَڏيو وَڃي ٿو. ھِي قَبرسِتان جوکيو قَبِيلي جي قَبرُن سان لاڳاپيو وَڃي ٿو پَر ھِتي بَلوچ قَبِيلي جُون قَبرُون بِہ مِليوُن آھِن. ھِن قَبرسِتان ۾ مُرِيد بِن حاجِي جوکيو قَبِيلي جي سَردار جِي قَبر مِلي آھي، جَنھِن کي صاحبِ چَؤڪُنڊِي چَيو وَڃي ٿو. جوکيو قَبِيلي ۾ سَردارِي نِظامُ مُغل بادِشاه شاھَجَھان جي دؤر کان رائِج ھو. ٺَٽي جي مَشھُور مَڪِلي قَبرسِتان جَي باري ۾ تَہ ماڻُھو خاطِرخُواه ڄاڻَ رَکن ٿا پَر چَؤڪُنڊِي قَبرسِتان جَي باري ۾ گَھٽِ مَعلُوماتِ رَکن ٿا.}چَؤڪُنڊِي قَبرسِتان ۾ 15ھِين کان 18ھِين صَديءَ جُون قَبرُون موجُود آھِن. حَوالو ڪِتابَ تارِيخَ جا اَڏيِندَڙ مان وَرتل{ ھِنن قَبرُن کي ڏِسَندي ئِي اِنسان اَچرَجُ ۾ اَچيو وَڃي ٿو ۽ عَقُل دَنگ رَھجِيو وَڃي، ھِنَن قَبرُن جِي ويڪَر اَڍائِي کان ٽَي فوٽَ، ڊِگھائِي چارِ کان پَنجَ فوٽَ ۽ اُونچائِي چارِ کان تيرَنھن فوٽَن تائِين آھي ۽ ھِنَن قَبرُن جَي تَعمِير لاءِ جُنگشاھِيءَ جي جَبلن مان ذَردُ نِما پَٿَر آندا وَيا تَہ جِيئَن سَنگِ مَر مَر جِيان ھِنَن پَٿِرن تي اِضافِي رَنگ ۽ روغَن ڪَرڻ کان بَچِي سَگھجي.

چَؤڪنُڊِي قَبرسِتان جي قَبرُن ۾ جيڪو پَٿَر اِستعمال ٿِيلُ آھي نِھايَت قابِلِ دِيد آھي، اُن دؤر ۾ جَڏھِن جَدِيد آلات ۽ جَدِيد ٽيڪنالوجِي، مَشِينَري جو ڪِٿي بِہ ڪو نِشان نَہ ٿو مِلي اُن دؤر جَي اِنسانَن ۾ ھَٿَ جي ھُنَر جا شاھِڪار ۽ لازَوال فَن ڏِسي اَڄُ جو اِنسان سوچَڻ تي مَجبوُر آھي. قَبرُن جَي مِنارَن تي لَڳل اُنھَن پَٿرَن جِي ڊيِزائِن، ڪَٽائِي، مَنَ کي موھي وِجَھندَڙ نَقش ۽ بَناوَٽ کي ڏسِي حَواس خَطا ٿِيو پَون ٿا! اَڄُ جي جَدِيد دؤر جِتي اِنسانَ ۽ ٽيڪنالوجِي بي پَناھ تَرقِي ڪَئي آھي پَر مان چيلينج ۽ فَخَر سان اِھا دعویٰ ڪَيان ٿو تَہ اَڄوڪي دؤرَ ۾ تَوھان دُنيا جَھان جا ڪارِيگَر، ھُنرمَند ۽ اِنجِينيئَر ڪَٺي ڪَيو پَر قَبرُن تي لَڳل سَوين ھَزارين پَٿَرن سان هڪجھڙائي رَکندَڙ رڳو ھِڪڙو پَٿَرُ ڊِيزائِن ڪِري ڏيکارِيو !!مَرحُوم وَزيِر اعلیٰ سِنڌُ جَناب مُحترَم عَبدُالله شاه صاحبَ جَي دؤرِ حَڪُومتَ ۾ آرِڪيالاجِي کاتي ھِڪ زَبردَست ڪوشِش ڪَئي ھُئي تَہ جيڪي قَبرُون زَبوُن حالِي جو شِڪار آھِن اُنھَن قَبرُن کي ٻِيھَر ساڳِئي ڊِيزائِن ۾ تيار ڪَري ھِن شانِدار ماضِيءَ کي مَحفُوظ ڪَري سَگھجي پَر اَفسوس جو اُھا ساڳِئي ڊيِزائِن ۽ نَقش نَہ بيِھاري سَگھڻ ڪَري اُھو ڪَم اُتي ئِي ڇَڏيو وَيو. تَوھان دوستَن مان جيڪي ھِيءُ قَبرسِتان ڏِسي آيا آھِن تَہ اُنھَن کي يادِ ھوُندو تَہ قَبرسِتان جَي داخِلي در ڀَرسان اِھو پَٿَرُ ھِينئَر بِہ موجوُد آھِي جَنھِن کي اَڄُ جا ڪارِيگَر ۽ ھُنرمَند اَڌ ۾ ڇَڏي ھَليا وَيا. وَرِي ٻِيھَر ڪا ڪوشِش ڪَرڻ بَجاءِ ويتَر اِن قَبرسِتان کي عامَ ماڻُھن، عِلائِقي جي مَواليُن ۽ شَھر جي رُولو ڪُتَن جي پَناھ گاھُ بَڻجَڻ لاءِ ڇَڏيو وَيو. پوءِ ڏِسَندي ئِي ڏِسَندي قَبرسِتان جِي زَمين سوڙھِي ٿِيندي وَيئي ! قَبضا مافِيا قَبرسِتان جِي ايراضيءَ کي آسان حَدفُ سَمجِھي اُتي گَھر ۽ ٽَرڪُن جا وَڏا وَڏا وَرڪشاپَ تَعمِير ڪَرائي اُن سَمورِي آبادِيءَ جَي سيوِريج جَي گَندي پاڻِيءَ جو نَڪاسُ قَبرسِتان طَرف ڪَيو وَيو. سِنڌُ جِي اِھڙِي شاھُوڪار تَھذِيبَ سان ساڙُ رَکندَڙ لِسانِي سوچَ جَي پُوڄارِيُن آجُوجَ ماجُوجَ جِيان ڪَراچيءَ تي اِھڙو تَہ ڪَڙو چاڙِھي ڇَڏيو جو ھَر اَڇي ڪاري جا مالِڪَ بَڻِجي واسِينگَ وانگُر ڦَڻِ ڪَڍِي ڦُوڪُون ھَڻَڻ لَڳا، اُن وَقت سِنڌُ تي سِرَ گھورَ گھورَ ڪَري ڇَڏڻ لاءِ ٿِيلَ آتا، مَرسُون مَرسُون سِنڌُ نَہ ڊيسُون چَوڻ وارا مَھان اَسانجا موڀِي پُٽَ جِن کي اِسيمبِلي اَندر دورَن پَوڻ سان گَڏُ ڏَندَڻ بِہ پَئِجيو وِيندا ھُئا، اَڄُ اُھي موڀِي پُٽَ ڪِٿي آھِن ؟ قَبرُن جِي نَئين سِر تَعمِير تَہ پَري جِي ڳالھِ !! قَبرسِتان مان ٽرالِرَن، ھيوِي مَشِينَن ۽ ٽَرڪُ مالِڪَن جا ڪَيل ناجائِز قَبضا ئِي خَتم ڪَرائي قَبرسِتان ۾ صَفائِي سُٿرائِي ۽ اُن جِي اَصَل بِيھَڪ ئِي بَرقَرار رَکرائِڻ ۾ پَنھِنجو ڪِردار اَدا ڪَن. َڀنڀور جيڪو سَسُئِي جِي اَمانتَ ۽ لَطيفَ سائِين جَي ڪَلام جو جيِئَرو جاڳَندو ماڳُ آھي ھِينئَر اُھو مِٽِيءَ جو ڍيرُ بَڻيو پَيو آھي!

ھِن قَبرسِتان ۾ مَردَن ۽ عورتُن جوُن ڌارَ ڌارَ قَبروُن ٺاھيُون وَيوُن آھِن اِنھَن قَبرُن جِي بيھَڪ ۽ بَناوَٽ مان اِھيو صافُ ظاھِر ٿِئي ٿو تَہ ھِي مَردن جوُن قَبروُن آھِن ۽ ھِي عورِتُن جوُن قَبروُن آھِن. مَردَن جِي قَبرن تي گھوڙي سُوارِي، سوُرَمن ۽ ھَٿِيارَن جَي نَقش نِگارِيءَ مان پَروُڙ پَوي ٿِي تَہ ھِيءَ قَبر ڪھڙي رُتِبي واري مَرد جِي قَبر آھي، وَري عورِتُن جِي قَبرن تي زيوِرَن جِھڙوڪ ھارَ، پازيبِ ۽ ڪَنَن جي جھُمڪِين وارَن نَقش کي ڏِسي سَمجِھي سَگھجي ٿو تَہ ھِي عورِتُن جوُن قَبروُن آھِن. سِنڌُ جي ثَقافَتِي رِلي جي نَقشَن واريُون قَبروُن پِڻ مِليوُن آھِن. پَنھنِجَن اِرادَن ۾ اَرڏا ۽ اَٽَل ٿا ڏِسجَن، جنَگ جا ميدانَ ھُجَن يا مُقابِلن جا ميڙَ لَڳندا ھُجَن پَر ھِي ھَر جاءِ تي سُرخِرو ۽ سَچا ٿا ڏِسجَن، ڀَلِي اَنگريز، تُرخانَ ۽ عَربَ حَملي آورَ ٿيا ھُجَن پَر سِنڌُ اَمڙ اُنھَن غاصِبَن اَڳيان سُورِھيه بادِشاه جِھڙا سوُرما، دَرياخانَ جھِڙا دُولھَ، ھوشُو جِھڙا ھِمتَ ڀَريا پَنھِنجا ڪُونڌَر ۽ ڪُڏِي ڪَنڌُ ڪَپائِڻ وارا ارڏا پُٽَ پَئي پِيشُ ڪَيا آھِن.

خارجي لنڪس

• INCPak: The Historical Cemetery
• INCPak: Images of Chukhandi Cemetery By Farhan Imaan F.Abro
• Chaukhandi Art.com
• Ayaz.com: Photos of Chaukhandi graves
• Dukandar.com: Chaukhandi Tombs