رعنا لياقت علي خان
بيگم رعنا لياقت علي (پيدائش: 13 فيبروري 1905ع | وفات: 13 جون 1990ع) [2] پاڪستان جي خاتون اول، 1947ع کان 1951ع تائين، پاڪستان جي پھرين وزيراعظم لياقت علي خان جي زال، تحريڪ پاڪستان جي ميمبر ۽ پھرين سنڌ جي عورت گورنر ھئي. پنھنجي مڙس ساڻ، هوءَ تحريڪ پاڪستان جي اهم عورتن ۾ شامل هئي.[3] بيگم رعنا انھن عورتن سياستدانن ۽ قومي طور تي معزز عورتن جي شخصيتن ۾ شامل هئي جن پنھنجي ڪيريئر جي شروعات 1940ع ۾ ڪئي ۽ پاڪستان ۾ اهم واقعن جون شاهد رهيون.[3] هوءَ پاڪستان تحريڪ جي اهم ۽ سربراھ خاتون شخصيتن مان هئي ۽ هن محمد علي جناح جي ماتحت ڪم ڪيو ۽ پاڪستان موومينٽ ڪميٽي جي انچارج ميمبر طور پڻ ڪم ڪيو. هن جناح جي پاڪستان موومينٽ ڪميٽي جي اقتصادي صلاحڪار طور پڻ ڪم ڪيو ۽ بعد ۾ پاڪستان جي پھرين خاتون بڻجي وئي جڏهن سندس مڙس لياقت خان علي پاڪستان جو پھريون وزيراعظم ٿيو. پاڪستان جي پھرين خاتون جي حيثيت سان، هن نئين ٺھندڙ ملڪ (پاڪستان) ۾ عورتن جي ترقي لاءِ پروگرام شروع ڪيا.[4]
| مادر پاڪستان بيگم رعنا لياقت علي Bagum Ra'ana Liaquat Ali Khan شيلا اراني پنٽ يا شيلا آئرن پينٽ Sheila Irene Pant | |
|---|---|
.jpg) بيگم رعنا لياقت علي، 1961ع | |
| ڏھين گورنر سنڌ | |
| عهدو سنڀاليو 15 فيبروري 1973ع – 28 فيبروري 1976ع | |
| صدر | فضل الاھي چوڌري |
| وزير اعظم | ذوالفقار علي ڀٽو |
| پيشرو | مير بخش ٽالپور |
| جانشين | محمد دلاور |
| حلقو | ڪراچي |
| خاتون اول پاڪستان | |
| عهدو سنڀاليو 14 آگسٽ 1947ع – 16 آڪٽوبر 1951ع | |
| صدر آل پاڪستان ويمنز ايسوسيئشن | |
| عهدو سنڀاليو 14 آگسٽ 1949ع – 29 آڪٽوبر 1951ع | |
| ذاتي تفصيل | |
| پيدائش | شيلا اراني پنٽ (Sheila Irene Pant) 13 فيبروري 1905 الموڙا، آگرہ ۽ اوڌ گڏيل صوبو |
| وفات | 13 جون 1990 (عمر 85 سال) ڪراچي، سنڌ |
| شهريت | برطانوي راڄ (1912ع–1947ع) پاڪستان (1947ع–1990ع) |
| قوميت | ھندستاني،پاڪستاني |
| سياسي جماعت | مسلم ليگ آزاد |
| جيون ساٿي | لياقت علي خان |
| پيءُ | ميجر جنرل ھيڪٽر پينٽ |
| مادر علمي | لکنئو يونيورسٽي (بي ايس سي ۽ ايم ايس سي) |
| ڪرت | سياستدان |
| مذهب | اسلام |
| اعزاز | نشان امتياز (فوجي) |
| فوجي خدمتون | |
| عرفيت | مادر پاڪستان [1] |
| فرمانبرداري |  پاڪستان |
| سروس/شاخ |  پاڪ فوج |
| سال خدمتون | 1947–1951 |
| عهدو |  برگيڊيئر جنرل (اعزازي) [1] |
| ڪمانڊر | پاڪ بحريہ پاڪ فوج پاڪستان آرمي ميڊيڪل ڪور |
| لڙائيون/جنگيون | پاڪ ڀارت جنگ 1947ع |
زندگيءَ جا حالات
سنواريوبيگم رعنا لياقت علي 1905ع ۾ لکنؤ، برٽش انڊيا ۾ هڪ عيسائي خاندان ۾ پيدا ٿي. سندن جو جنم جو نالو شيلا آئرين پنت هو. پاڻ الموڙا جي ڌيءَ جي نالي سان پڻ مشھور آهي. سندس پيءُ، ڊينيئل پنت، گڏيل صوبن جي سيڪريٽريٽ ۾ خدمتون سرانجام ڏيندو ھيو. هڪ ڪموني برهمڻ (هڪ مٿئين ذات جو هندو)، پنت خاندان 1871ع ڌاري عيسائيت اختيار ڪئي.[5] [6] بيگم رعنا پنھنجي ابتدائي تعليم نينيتال جي گرلز هاءِ اسڪول ۾ حاصل ڪئي. لکنئو يونيورسٽي مان اقتصاديات ۽ سماجيات ۾ ايم اَي ڪيائون. پاڻ ڪجهہ وقت لاءِ استاد رھي. 1933ع ۾ خان لياقت علي خان سان شادي ڪيائين. پاڪستان ٺھڻ کان اڳ پاڻ عورتن جي هڪ تنظيم ”آل پاڪستان وومينز ايسوسيئيشن (APWA)“ قائم ڪئي هئائون.پاڪستان ٺھڻ کان پوءِ روزگار جي تبادلي ۽ اغوا ٿيل ڇوڪرين جي ڳولا ۽ نڪاح جا ادارا انھن جي حوالي ڪيا ويا. 1952ع ۾ هن گڏيل قومن جي اجلاس ۾ پاڪستان جي نمائندي طور شرڪت ڪئي. 1954ع ۾ هوءَ هالينڊ ۽ پوءِ اٽليءَ ۾ سفير ۽ سنڌ جي گورنر بہ رهي.
سوانح عمري ”دي بيگم“ ۾ رعنا جي شخصيت جو احوال
سنواريورعنا لياقت علي جي سوانح عمري ”دي بيگم“ جي گڏيل ليکڪ ديپا اگروال جو چوڻ آهي تہ هوءَ هڪ آزاد روح ۽ وڏي اعتماد واري عورت هئي. هن 86 سالن جي ڄمار ۾ 43 سال هندستان ۾، جڏھن تہ ايترو ئي عرصو پاڪستان ۾ گذاريو. هنن نہ رڳو تاريخ کي پنھنجين اکين اڳيان اڀرندي ڏٺو پر ان جو حصو بہ بڻجي ويئي. جناح کان وٺي جنرل ضياءُ الحق تائين، ھوءَ ڪڏهن بہ پنھنجي ذهن جي ڳالهہ ڪرڻ کان نہ جهڪي.ايم اَي جي پنھنجي ڪلاس ۾ ھوءَ اڪيلي ڇوڪري هئي ۽ ڇوڪرا هن کي تنگ ڪرڻ لاءِ هن جي سائيڪل جي ھوا ڪڍندا هئا.
جواهر لعل نھرو يونيورسٽي جي اڳوڻي پروفيسر پشپيش پنت جي نرسري بہ ان ئي جاءِ تي هئي جتي آئرن روٿ پنت جو خاندان رهندو هو. اٽڪل 60 سال اڳ، مان اٺن يا ڏهن سالن جي عمر ۾ پنھنجي ننڍڙي گهر ۾ رهندو هوس، پروفيسر پشپيش پنت جو چوڻ آهي.
”ماڻهو هن جي باري ۾ چوندا هئا تہ هن جي ڀيڻ جي شادي پاڪستان جي پھرين وزيراعظم لياقت علي خان سان ٿي هئي ۽ انهن ماڻھن پنهنجو مذهب مٽايو هو.هن چيو تہ رعنا جو ڏاڏو هڪ اعليٰ ذات وارو برهمڻ هو ۽ اتي جو مشھور ويد يا حڪيم هو ۽ جڏهن هن عيسائيت اختيار ڪئي تہ سڄي علائقي ۾ افراتفري مچي وئي ڇو تہ اڪثر ڪري هيٺئين ذات وارا ماڻهو عيسائيت اختيار ڪندا هئا. ان کان پوءِ جڏهن رعنا هڪ مسلمان سان شادي ڪئي تہ ماڻهو وڌيڪ ڳالھائڻ لڳا.
ان دور ۾ الموڙي جي اسٽريٽجڪ سماج ۾ جديد سڏرائيندڙ پنت ڀينرن جو نہ رڳو سڄي شھر ۾ بحث مباحثو ٿيو، پر ڪي ماڻهو کين حسد جي نظرن سان بہ ڏسڻ لڳا. مشھور ناول نگار جي ڌيءَ ايرا پانڊي لکي ٿي تہ، ”منھنجي ڏاڏي جي ڀرسان وارو گهر ڊينيئل پنت جو هو، جنھن جي خاندان عيسائي مذهب اختيار ڪيو هو، پر ڪنھن زماني ۾ اهي اسان جي ماءُ جا مائٽ هئا.‘
اسان جي ناني پنھنجي دنيا کي اسان کان الڳ ڪرڻ لاءِ اسان جي گهرن جي وچ ۾ ديوار ٺاهي هئي ۽ اسان کي سختي سان هدايت ڪئي وئي هئي تہ ٻئي طرف ڏسڻ جي ڪوشش بہ نہ ڪريو.منھنجي ماءُ شواڻيءَ لکيو ھو تہ
’برلن جي ديوار‘ جي ٻئي پاسي ٻارن ۾، هينري پنت منھنجو خاص دوست هو ۽ اسان کي ان وقت حسد ٿيو، جڏهن سندس ڀينرون اولگا ۽ موريل پنھنجي جارجٽ ساڙين ۾ الموڙي بازار مان گهمندا هئا. آئرن پنت عرف رعنا لکنؤ جي لال باغ اسڪول ۾ تعليم حاصل ڪئي ۽ پوءِ اتي جي مشھور آئي ٽي ڪاليج ۾ پڻ. قرة العين حيدر، عصمت چغتائي ۽ عطيہ حسين جھڙا ڪيترائي اهم اديب ان ڪاليج مان پڙهيا آهن.آئرين جو ننڍپڻ جي دوست مائلز پنھنجي ڪتاب ’اي ڊائنامو ان سلڪ‘ ۾ لکي ٿي تہ، ”جتي بہ هوءَ هئي، زندہ دلي هن جي چوڌاري گهيريل هئي. ڪاليج ۾ ڇوڪرا بليڪ بورڊ تي سندس تصويرون ڪڍندا هئا، پر ان جو مٿس ڪو اثر ڪو نہ ٿيندو هو.‘[7]
لياقت علي خان سان ملاقات جو قصو
سنواريوديپا اگروال جو چوڻ آهي تہ انھن ڏينھن ۾ بھار رياست ۾ ٻوڏ هئي ۽ لکنؤ يونيورسٽي جي شاگردن هڪ پروگرام منعقد ڪرڻ ۽ امداد لاءِ فنڊ گڏ ڪرڻ جو فيصلو ڪيو. آئرين پنت جيڪا لکنؤ يونيورسٽي مان ايم اي ڪري رهي هئي، شو جي ٽڪيٽون وڪڻڻ لاءِ پارليامينٽ پھتي ۽ اتي هن پھريون دروازو کڙڪايو، جيڪو لياقت علي خان کوليو هو.
لياقت ٽڪيٽ خريد ڪرڻ کان لنوائي رهيو هو ۽ وڏي مشڪل سان ٽڪيٽ خريد ڪيائين.ديپا اگروال جو چوڻ آهي تہ آئرين کيس چيو تہ گهٽ ۾ گهٽ ٻہ ٽڪيٽون خريد ڪريو ۽ ڪنھن کي پاڻ سان گڏ آڻيو شو ڏسڻ لاءِ.جنهن جي جواب ۾ لياقت علي چيو تہ مون کي خبر ناهي تہ ڪنھن کي پاڻ سان گڏ آڻيان، آئرين چيو تہ مان تنهنجي لاءِ ساٿي جو بندوبست ڪنديس ۽ جيڪڏهن ڪو نہ مليو تہ توسان گڏ ويھندس ۽ شو ڏسنديس. لياقت انھن جي ان درخواست کي رد نہ ڪري سگهيو.
لياقت علي پنھنجي دوست مصطفيٰ رضا سان شو ڏسڻ آيو، پر ڪافي دير سان. بعد ۾، آئرين اندراپرسٿ ڪاليج ۾ ليڪچرار ٿي وئي. جڏهن کيس خبر پيئي تہ لياقت علي قانون ساز اسيمبلي جو اسپيڪر چونڊجي ويو آهي تہ هن کيس مبارڪباد جو خط لکيو. جواب ۾ لياقت علي لکيو تہ ”توهان کي اهو ڄاڻي خوشي ٿي تہ توهان دهليءَ ۾ آهيو، جيڪو منھنجي شھر ڪرنال جي بلڪل ويجهو آهي، هن ڀيري جڏهن مان دهليءَ مان لنگهندي لکنؤ ڏانهن وينديس تہ ڇا توهان مون سان چانھن پيئڻ پسند ڪندا؟آئرين سندس دعوت قبول ڪئي ۽ اتان ئي سندن ملاقاتن جو سلسلو شروع ٿيو ۽ 16 اپريل 1933ع تي معاملو شاديءَ تائين پھچي ويو.[8]
لياقت علي خان ۽ رعنا جي شادي
سنواريولياقت علي کانئس ڏھ سال وڏو هو ۽ شادي شده ۽ هڪ ٻار جو پيءُ هو. لياقت علي جي شادي سندس ڪزن جھان آرا سان ٿي ۽ سندن پٽ ولايت علي خان هو. تنھن هوندي بہ، انھن جي شادي ٿي وئي ۽ جامع مسجد جي امام انھن جو نڪاح پڙھايو ۽ آئرين اسلام قبول ڪيو ۽ ان جو نالو گل رعنا رکيو ويو. ان ۾ ڪو شڪ ناهي تہ ان وقت لياقت علي سياسي افق تي اڀرندڙ ستارو هو ۽ محمد علي جناح جي تمام ويجهو هو. ديپا اگروال جو چوڻ آهي تہ لياقت علي کي فوٽوگرافي جو شوق هو، هن موسيقي سکي، پيانو ۽ طبلا وڄايا ۽ ڳائڻ ۾ بہ سٺو هو. سندس محفلن ۾ نہ رڳو غزلون ڳايون وينديون ھيون پر انگريزي گيت بہ ٻڌا ويندا هئا.
ٻنھي مڙس ۽ زال کي برج کيڏڻ جو شوق هوندو هو. پنج فوٽ ڊگهي رعنا کي نہ زيورن جو شوق هو ۽ نہ ڪپڙن جو، کيس خوشبو ’جوائي‘ نالي پسند هئي. جڏهن تہ لياقت علي زيتونن جو تمام گهڻو شوقين هو ۽ چوندو هو تہ اهو رت کي صاف ڪري ٿو. وڃڻ کان اڳ، جڏهن جناح پنھنجو اورنگزيب روڊ وارو بنگلو رامڪرشن ڊالميا کي وڪڻي ڇڏيو هو، تڏهن لياقت علي پنھنجو بنگلو پاڪستان کي عطيو ڪيو هو. اهو اڄ بہ پاڪستان هائوس سڏجي ٿو ۽ هندستان ۾ پاڪستاني سفير اتي رهن ٿا.
ديپا اگروال جو چوڻ آهي تہ لياقت علي پنھنجي گهر جي هر هڪ شيءِ پاڪستان کي ڏني هئي ۽ هو صرف ذاتي استعمال لاءِ ڪجهہ شيون کڻي پاڪستان ويو هو. انھن شين ۾ سگريٽ جي لائيٽرن سان ڀريل هڪ سوٽ ڪيس بہ هو ۽ ان جو سبب اهو هو تہ کيس سگريٽ جا لائيٽر گڏ ڪرڻ جو ڏاڍو شوق هو. آگسٽ 1947ع ۾ لياقت علي، سندس زال رعنا لياقت علي ۽ ٻہ پٽ اشرف ۽ اڪبر دهلي جي ويلنگٽن ايئرپورٽ تان اڏام ۾ ڪراچي پهتا.[9]
لياقت علي خان جو قتل
سنواريولياقت علي پاڪستان جو پھريون وزيراعظم ٿيو ۽ رعنا کي پھرين زال قرار ڏنو ويو. اڃان چار سال ئي گذريا ھيا تہ لياقت علي کي راولپنڊي ۾ جلسي کي خطاب ڪندي قتل ڪيو ويو. سندس وفات کان پوءِ ڪيترن ئي ماڻھن جو خيال هو تہ رعنا هاڻي واپس هندستان هلي ويندي، پر هن پاڪستان ۾ رهڻ جو فيصلو ڪيو. ڪتاب ”دي بيگم“ جي گڏيل ليکڪہ تھمينہ عزيز ايوب جو چوڻ آهي تہ شروع ۾ هوءَ ڏاڍي پريشان هئي ۽ ڊڄندي بہ هئي تہ هاڻي هو ڇا ڪندي ڇو تہ لياقت هن لاءِ ڪو بہ پئسو يا ملڪيت نہ ڇڏي هئي. هن جي اڪائونٽ ۾ صرف 300 رپيا هئا ۽ هن جو بنيادي مسئلو پنھنجي ٻارن جي پرورش ۽ تعليم هو. ڪجهہ ماڻهن ھن
بيگم رعنا بطور پاڪستاني سفير
سنواريوحڪومت پاڪستان کيس ٻہ هزار رپيا ماهوار وظيفو ڏيڻ شروع ڪيو. ٽن سالن کان پوءِ کيس هالينڊ ۾ پاڪستان جو سفير ڪري موڪليو ويو، جنھن سان کين ڪجهہ آسرو ٿيو. رعنا 1949ع ۾ آل پاڪستان وومين ايسوسيئيشن جو بنياد رکيو ۽ پرڏيھ ۾ رهندي بہ ان تنظيم سان لاڳاپيل رهي. هالينڊ کانپوءِ کيس اٽلي ۾ پاڪستان جو سفير بڻايو ويو.
تھمينہ ايوب جو چوڻ آهي تہ هوءَ تمام پڙهيل ڳڙهيل هئي ۽ کيس مختلف مضمونن تي سٺي گرفت هئي. رعنا لياقت علي پنھنجا سفارتي فرض بھتر نموني سرانجام ڏنا. هالينڊ بہ کيس پنھنجي اعليٰ ترين اعزاز ’اورينج ايوارڊ‘ سان نوازيو. ان وقت، هو هالينڊ جي راڻي جي سٺي دوست بڻجي وئي ۽ راڻي کيس هڪ شاندار گهر پيش ڪيو ۽ چيو تہ هو پنھنجي سفارتخاني لاءِ تمام سستي قيمت تي خريد ڪري. هي گهر شھر جي دل ۾ آهي ۽ شاهي محل کان فقط هڪ ڪلوميٽر پري آهي. اها عمارت اڄ بہ پاڪستان وٽ آهي جتي پاڪستان جو سفارتي عملو هالينڊ ۾ رهي ٿو.
بيگم رعنا سوئٽزرلينڊ جي سفير پڻ رهي ۽ اڳوڻي هندستاني پرڏيھي سيڪريٽري جگت مھتا جي فليٽ ۾ رهي، جيڪو ان وقت سوئٽزرلينڊ ۾ هندستان جو جونيئر سفير هو. جگت مھتا بعد ۾ پنھنجي ڪتاب Negotiating for India, Resolving Problems Through Diplomacy ۾ لکيو آهي تہ هو پنھنجي ٻن ٻارن سان گڏ اسان جي ننڍڙي فليٽ ۾ رهندي هئي، جڏهن تہ برطانوي سفير، جيڪو پاڪستان جي سفير جي حيثيت سان پڻ ڪم ڪندو هو، اتي کيس پنھنجي گهر رهڻ جي دعوت ڏني وئي هئي. هن لکيو تہ جيئن ئي هوءَ آئي تہ هوءَ بغير ڪنھن پريشاني جي منھنجي باورچي خاني ۾ وئي ۽ هڪ ڀيرو هن منھنجي ٻن ننڍڙن ٻارن کي غسل بہ ڪرايو. سفارتي تاريخ ۾ هندستان ۽ پاڪستان جي سفيرن جي اهڙي دوستيءَ جو شايد ئي ڪو مثال ملي سگهي.
"آءِ مس الموڙہ"
سنواريورعنا لياقت علي جنھن 1947ع کان پوءِ پاڪستان کي پنھنجو گهر بڻايو، ٽي ڀيرا هندستان آيو پر الموڙي واپس نہ آيو، پر هو الموڙي کي وساري نہ سگهيو. ديپا اگروال جو چوڻ آهي تہ هن کي الموڙي جا روايتي کاڌا پسند هئا ۽ هڪ ڀيرو هن جي سالگره تي پنھنجي ڀاءُ نارمن کي لکيل خط ۾ چيو ھو تہ ”آءِ مس الموڙہ“.
رعنا جو ايوب/ جنرل ضياءَ سان ٽڪراءُ
سنواريوسفارتڪاريءَ جي ميدان ۾ ڪافي ڪامياب ٿيڻ جي باوجود پاڪستان جي صدر ايوب خان سان سندس لاڳاپا ڪڏهن بھت
ہ
هتر نه ٿيا ۽ ايوب خان کيس۾تنگ ڪہ ڪہ ڪاہ هہ سر نه ڇڏي.
تھمينہ عزيز لکي ٿي تہ ايوب خان چاهيو ٿي تہ هو فاطمہ جناح خلاف چونڊ مھم ۾ حصو وٺي، پر رعنا صاف انڪار ڪندي چيو تہ هو پاڪستاني سفير آهي. تھمينہ ٻڌائي ٿي تہ ”جڏهن جنرل ضياءُ الحق ڀٽو کي ڦاهي ڏني تہ هن فوجي حڪومت خلاف احتجاجي مظاهرا ڪيا ۽ جنرل ضياءُ الحق جي اسلامي قانونن جي سخت مخالفت ڪئي.“
موت
سنواريوبيگم رعنا لياقت علي 13 جون 1990ع تي دل جو دورو پوڻ سبب ڪراچي ۾ وفات ڪئي ۽ کيس لياقت علي خان جي مزار جي ڀرسان دفن ڪيو ويو.[10]
اوارڊ ۽ اعزاز
سنواريوبيگم رعنا لياقت علي کي سندس خدمتن تي پاڪستان جي اعليٰ ترين سول اعزاز سان نوازيو ويو، کيس مدر آف پاڪستان جو خطاب پڻ ڏنو ويو.
حوالا
سنواريو- ↑ 1.0 1.1 "Legend: Ra'ana Liaqat Ali Khan" (aspx). The Directorate for Electronic Government. Women Parliament Caucuses of Pakistan Parliament. 2010. Retrieved 2011.
- ↑ Profile of Ra'ana Liaquat Ali Khan
- ↑ 3.0 3.1 Faisal Abdulla. "Women of Pakistan: Begum Ra'ana Liaqat Ali Khan". وقت 17 July 2012 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل.
- ↑ "Legend: Ra'ana Liaqat Ali Khan". The Directorate for Electronic Government. Women Parliament Caucuses of Pakistan Parliament. وقت 28 March 2014 تي اصل (aspx) کان آرڪائيو ٿيل.
- ↑ Faisal Abdulla. "Women of Pakistan: Begum Ra'ana Liaqat Ali Khan". وقت 17 July 2012 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل.
- ↑ (APWA) Kumauni people, All Pakistan Woman Association. "APWA Public Press". APWA Directorate for Public Services. All Pakistan Woman Association. وقت 27 November 2011 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل.
- ↑ https://www.bbc.com/urdu/regional-49347293
- ↑ [مئل ڳنڍڻو] https://www.bbc.com/urdu/regional-49347293۔[مئل ڳنڍڻو]
- ↑ https://www.bbc.com/urdu/regional-49347293
- ↑ Faisal Abdulla. "Women of Pakistan: Begum Ra'ana Liaqat Ali Khan". وقت 17 July 2012 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل.