بوليويا

پلوري نئشنل اسٽيٽ آف بوليويا
پلوري نئشنل اسٽيٽ آف بوليويا; Estado Plurinacional de Bolivia (اسپيني); Tetã Hetãvoregua Mborivia (Guarani); Puliwya Mamallaqta (Quechua); Wuliwya Suyu (Aymara)
جھنڊو	نِسبتي نشان
	شُعار: '"La Unión es la Fuerza" (اسپيني); "Unity is Strength"
	ترانو: Himno Nacional de Bolivia (اسپيني);
	مڪانيت بوليويا (تيز سائو) نقشو ڏکڻ آمريڪا (خاڪي)
گادي جو هنڌ	سڪري (آئيني ) ; لا پاز (حقيقت ۾)
سڀ کان وڏو شهر	سانتاڪروز ڊي لا سائيرا; 17°48′S 63°10′W / 17.800°S 63.167°W
سرڪاري ٻوليون	اسپينش ٻولي and ; مقامي 36 ٻوليون ايرائونا ; ايمارا ; ايئوريو ; بائور ; ڪئنيچانا ; ڪئوينينا ; ڪيئوواوا ; چاڪوبو ; چمني ; چائڪئيٽنو ; اوڀر بوليويئن گئاراني ; ايسي ايجا ; گئاراني ٻولي ; گئارايو ; اگناسيانو ; اٽيني ; اٽوناما ; ڪالاوايا ; ليڪو ; موسيٽين ; موويما ; پڪوارا ; پائوسيرنا ; پائرو ; پڪئينا ; ڪئچوئا ; ريسانو ; سرينو ; ٽئڪنا ; ٽورومونو ; ٽرائنيٽاريو ; اروچپايا ; وچين لھيميٽس ناڪٽن ياميناو ; يوڪي ; يوراڪيئر ;
نسلي گروھ (2018)	68% ميسٽيزو; 20% بوليويا جا اصل رھاڪو; 5% گورا; 1% ڪارا; 4% ٻيا; 2% اڻ ڄاتل;
مقامي آبادي	بوليوين يا بوليويائي
حڪومت	وحداني رياست صدارتي نظام آئيني ريپبلڪ
• صدر	ايوو موراليس
• نائب صدر	ايلويرو گريشيا
مقننه	پليوري نيشنل ليجسليٽو اسيمبلي
• مٿيون ایوان	سينيٽ
• ھيٺيون ایوان	چيمبر آف ڊيپوٽيز
آزادي جو اعلان اسپين کان
• اعلان	آگسٽ 6, 1825
• تسليم ڪيو ويو	جولاءِ 21, 1847
• گڏيل قومن جي اداري پاران تسليم ڪيو ويو	نومبر 14, 1945
• موجوده آئين	فبروري 7, 2009
پکيڙ
• جملي	1٬098٬581 km2 (424٬164 sq mi) (27th)
• پاڻي (%)	1.29
آبادي
• 2018 اندازو	11,248,864 (83rd)
• گھاٽائي	10.2 /km2 (26.4 /sq mi) (224th)
جِي ڊي پي (مساوي قوت خريد )	2018 لڳ ڀڳ
• ڪل	$89.352 ارب ڊالر (92nd)
• في سيڪڙو	$7,943 (125th)
جِي. ڊي. پي (رڳو نالي ۾ )	2018 لڳ ڀڳ
• ڪل	$41.833 ارب ڊالر (95th)

'بوليويا (Bolivia؛ ⁱ/bəˈlɪviə/) جنھن جو سرڪاري نالو پليوري نيشنل اسٽيٽ آف بوليويا (انگريزي: Plurinational State of Bolivia) آھي.^[7]^[8] ھڪ زمين سان گھيريل ملڪ آھي جيڪو ڏکڻ آمريڪا جي وچ اولھ ۾ واقع آهي.ملڪ جي ايراضي 10,98,581 چورس ڪلوميٽر (4,24,164 چورس ميل) آھي ۽ آبادي، اندازاً هڪ ڪروڙ 20 لک (12 ملين) آهي. هسپانوي سرڪاري ۽ غالب ٻولي آهي، جيتوڻيڪ 36 ڏيهي ٻولين کي به سرڪاري حيثيت حاصل آهي، جن مان سڀ کان وڌيڪ ڳالهائجندڙ گواراني، آئيمارا ۽ ڪيچوا آهن. ان جي گاديءَ جو هنڌ سڪري (انگريزي: Sucre) پر اصل ۾ حڪومت جو صدر مقام لا پاز شھر ۾ آھي.

بوليويا جي خود مختيار رياست هڪ آئيني طور متحد رياست آهي جيڪا نو شعبن ۾ ورهايل آهي. ان جي جاگرافي ۾ فرق اچي ٿو جيئن اونچائي ۾ ڦيرڦار ٿيندي رهي ٿي، اينڊس جي الهندي برفاني چوٽيءَ کان وٺي اڀرندي هيٺاهين علائقن تائين، جيڪو ایمانوں Amazon دریاھہ جی بيسن ۾ واقع آهي. ملڪ جو ٽيون حصو اینڈیز جبل (Andes) جي حد اندر آهي. ملڪ جي ايراضي 10,98,581 چورس ڪلوميٽر (4,24,164 چورس ميل) آھي ۽ آبادي، اندازاً هڪ ڪروڙ 20 لک (12 ملين)، گهڻ نسلي آهي، جنهن ۾ آمرينڊي، ميسٽيوز، يورپي، ايشيائي، آفريڪي ۽ ڪجهه ٻيا مرکب شامل آهن. هسپانوي سرڪاري ۽ غالب ٻولي آهي، جيتوڻيڪ 36 ڏيهي ٻولين کي به سرڪاري حيثيت حاصل آهي، جن مان سڀ کان وڌيڪ ڳالهائجندڙ گاراني، ايمارا ۽ ڪيچوا آهن. 10,98,581 چورس ڪلوميٽر (4,24,164 چورس ميل) جي ايراضيءَ سان، بوليويا ڏکڻ آمريڪا ۾ برازيل، ارجنٽائن، پيرو ۽ ڪولمبيا کان پوءِ پنجون نمبر وڏو ملڪ آهي، ۽ پيراگوئي سان گڏ، آمريڪا جي ٻن زميني بند ملڪن مان هڪ آهي. . اهو دنيا جو 27 نمبر وڏو ملڪ آهي، ڏاکڻي اڌ گول ۾ سڀ کان وڏو لينڊ لاڪڊ ملڪ، ۽ قزاقستان، منگوليا، چاڊ، نائجر، مالي ۽ ايٿوپيا کان پوءِ زمين تي ستين نمبر تي لينڊ لاکڊ ملڪ آهي. ملڪ جي آبادي، اندازاً هڪ ڪروڙ 20 لک (12 ملين)، گهڻ نسلي آهي، جنهن ۾ آمرينڊي، ميسٽيوز، يورپي، ايشيائي، آفريڪي ۽ ڪجهه ٻيا مرکب شامل آهن. هسپانوي سرڪاري ۽ غالب ٻولي آهي، جيتوڻيڪ 36 ڏيهي ٻولين کي به سرڪاري حيثيت حاصل آهي، جن مان سڀ کان وڌيڪ ڳالهائجندڙ گاراني، ايمارا ۽ ڪيچوا آهن. هسپانوي نوآبادي کان اڳ، بوليويا جو اينڊين علائقو عظيم انڪان سلطنت جو حصو هو، جڏهن ته اتر ۽ اوڀر هيٺيون زمينون آزاد قبيلن سان آباد هيون. اسپيني فتح ڪندڙ، Cusco، پيرو، ۽ Asunción، Paraguay کان اچي، 16 صدي عيسويء ۾ زبردستي علائقي تي قبضو ڪيو. بعد ۾ اسپيني نوآبادياتي دور ۾، بوليويا جو انتظام چارڪاس جي حقيقي آڊيوسيا طرفان ڪيو ويو. اسپين پنهنجي سلطنت ٺاهي، وڏي حصي ۾، چانديء تي، جيڪو بوليويا جي کاڻ مان ڪڍيو ويو هو. 1809ع ۾ آزاديءَ لاءِ پهرئين سڏ کان پوءِ، 16 سالن جي ويڙهه جمهوريت جي قيام کان اڳ ٿيندي، جنهن جو نالو سائمن بوليور رکيو ويو. 19 هين ۽ 20 صدي جي شروعات ۾، بوليويا ڪيترن ئي پردي وارن علائقن جو ڪنٽرول پاڙيسري ملڪن ڏانهن وڃائي ڇڏيو، جيئن ته برازيل جي ايڪي واري علائقي جي دعويٰ، ۽ پئسفڪ جي جنگ (1879)، جنهن ۾ چلي ملڪ جي پئسفڪ ساحلي علائقي تي قبضو ڪيو. . بوليويا فوجي ۽ سول حڪومتن جي جانشين جو تجربو ڪيو جيستائين هوگو بينزر 1971 ۾ سي آءِ اي جي مدد سان بغاوت جي اڳواڻي ڪئي، جوآن جوس ٽورس جي سوشلسٽ حڪومت کي فوجي آمريت سان تبديل ڪيو. بينزر جي حڪومت کاٻي ڌر ۽ سوشلسٽ اپوزيشن پارٽين ۽ اختلافن جي ٻين سمجھيل شڪلن تي سخت ڪاروائي ڪئي، جنهن جي نتيجي ۾ بيشمار بوليوين شهرين کي تشدد ۽ قتل ڪيو ويو. بينزر کي 1978 ۾ برطرف ڪيو ويو ۽، ويهن سالن کان پوء، بوليويا جي جمهوري طور تي چونڊيل صدر جي حيثيت ۾ واپس آيو (1997-2001). Evo Morales جي 2006-2019 صدارت هيٺ، ملڪ اهم معاشي ترقي ۽ سياسي استحڪام ڏٺو.

ھي ملڪ گڏيل قومن جي اداري جو چارٽرڊ ميمبر آهي. ان کان علاوه بين الاقوامي مالياتي فنڊ، غيرجانبدار تحريڪ، آمريڪي رياستن جي تنظيم، اميزون ڪوآپريشن ٽريٽي جو پڻ رڪن ملڪ آهي.^[9]

نالو

بوليويا جو نالو آزادي جي جنگ وڙھندڙ سائمن بوليوار(انگريزي: Simon BOLIVAR) جي نالي تي پيو جيڪو 1825 ۾ اسپيني حڪومت کان ڌار ٿي ويو ھو

تاريخ

سورج گيٽ (پيورٽا ڊيل سول) ھڪ آرڪيالاجيڪل مقام

بوليويا جي تاريخ بغاوتن تي مشتمل آھي. ھڪٻئي پٺيان بغاوتون ٿينديون رھيون آھن ۽ آخري دفعو ھن ملڪ ۾ بغاوت 1978 ۾ ٿي ھئي. ھن ملڪ ۾ جمھوري عوامي حڪومت 1982 ۾ قائم ٿي ھئي پر ملڪي قيادت غربت ، سماجي بيچيني ۽ غيرقانوني منشيات جي پيدوار جي ڪري ڏکي صورتحال ۾ رهي^[10].

انڪا جي توسيع (1438–1533)

بوليويا جيڪي علائقا وڃايا (1867–1938)

جاگرافي

ڏکڻ آمريڪا جي وچ ۾ برازيل جي ڏکڻ اولھ۾ واقع ھن ملڪ جي جاگرافيائي بيهڪ 17 00 S, 65 00 W آھي. ان جي پکيڙ 1,098,581 چورس ڪلوميٽر آهي جنھن مان 1,083,301 چورس ڪلوميٽر خشڪي ۽ 15,280 چورس ڪلوميٽر پاڻي آهي. پکيڙ ۾ ھي ملڪ دنيا جي ملڪن ۾ 29 نمبر تي آهي. ھي ملڪ چوڌاري خشڪي سان گھيريل آھي ۽ ان جي زميني سرحد 7,252 ڪلوميٽر آهي ۽ اھا سرحد پنجن ملڪن سان ملي ٿي جن مان ارجنٽائينا سان 942 ڪلوميٽر، برازيل سان 3403 ڪلوميٽر، چلي سان 942 ڪلوميٽر، پيراگوئي سان 753 ڪلوميٽر ۽ پيرو سان 1212 ڪلوميٽر آهي.ھن ملڪ جي سراسري بلندي 1192 ميٽر آھي. سڀ کان ھيٺاھون مقام ريئو پيراگوئي آھي جيڪو 90 ميٽرن تي آھي ۽ سڀ کان اوچو مقام نيواڊو سجاما آھي جنھن جي اوچائي 6542 ميٽر آھي^[10].

معدني ۽ قدرتي وسيلا

ٽين، قدرتي گئس، پيٽروليم، جست، ٽنگسٽن، سرمو، چاندي، لوھ، شيھو، سون، عمارتي ڪاٺ، ھائڊرو پاور ھن ملڪ ۾ ملن ٿا^[10].

زراعت

ھن ملڪ جي زرعي زمين ملڪ جي زمين جو 34.3 سيڪڙو آھي. ان ۾ پوکي لائق زمين 3.6 سيڪڙو آھي ۽ مستقل پوکي 0.2 سيڪڙو تي ٿئي ٿي. مستقل چراگاھون 30.5 سيڪڙو، ٻيلا 52.5 سيڪڙو آھي^[10].

بوليويائي ماڻھو

لا پاز، بوليويا

بوليويا جي آبادي جولاءِ 2017 ۾ 11,138,234 آھي ۽ آبادي م جي ملڪ دنيا جي ملڪن م 81 نمبر تي آهي. ھتان جي ماڻھن کي بوليوين چوندا آهن. ھتان جي آبادي جو وڏو حصو ميسٽيزو نسل جا ماڻهو آھن جيڪي ڪل آباديءَ جو 68 سيڪڙو آھن.

بوليويائي ٻار تارڪا نالي بئنسري نما ساز وڄائيندي

آبادي جو 60 سيڪڙو ماڻهو اسپينش ٻولي ڳالھائن ٿا جيڪا ملڪ جي سرڪاري ٻولين مان ھڪ آھي ٻئين نمبر تي ڪئيچوئا ٻولي آھي جيڪا 21.2 سيڪڙو ماڻهو ڳالھائن ٿا ۽ اھا پڻ سرڪاري ٻولي آھي. 14.6 سيڪڙو آبادي ايمارا ٻولي ڳالھائن ٿا جيڪا پڻ سرڪاري ٻولي آھي.ھتان جي 76.8 سيڪڙو ماڻھو رومن ڪيٿولڪ مذهب سان تعلق رکندڙ آهن 7.9 سيڪڙو پروٽسٽنٽ آھن^[10].

بوليويائي ماڻھو لا پاز جي بازار ۾

سياسي ۽ حڪومتي انتظام

ھتان جي رياست صدارتي ريپبلڪ آھي. ملڪ جو حڪومتي گاديءَ جو هنڌ لاپاز آھي پر ، آئيني، قانونسازي ۽ عدالتي صدرمقام سڪري آھي. ھتي صوبي کي ڊپارٽمينٽ چوندا آهن ملڪ ۾ ڪل 9 ڊپارٽمينٽ آھن جن ۾ : بيني، چوڪئيساڪا، چوڪاباما، لا پاز، اورورو، پئنڊو، پوٽوسي، سانتا ڪروزر ۽ ٽاريجا شامل آهن. ملڪ 6 آگسٽ 1825 ۾ اسپين کان آزاد ٿيو جيڪو ڏينھن ملڪ جو عام موڪل جو ڏينهن آهي. ھن ملڪ ديواني يا سول قانون جو نظام رومن ، اسپيني۽ فرينچ قانوني نظام مان ورتل آهي جن ۾ مذھبي اصول ۽ مقامي ماڻھن جا قانون بہ شامل آهن. ھن ملڪ ۾ ٻٽي شھريت جي اجازت آھي.ملڪ ۾ ووٽ جو حق ارزھن سالن جي عمر ۾ ملندو آھي^[10]

	نمبر	ڊپارٽمينٽ (صوبو)	گادي جو هنڌ
Territorial division of Bolivia
	1	پانڊو	ڪوبجا
	2	لا پاز	لا پاز
	3	بيني	ٽرائنيڊاڊ
	4	اورورو	اورورو
	5	ڪوچابامبا	ڪوچابامبا
	6	سانتا ڪروز	سانتا ڪروز ڊي لا سائيرا
	7	پوٽوسي	پوٽوسي
	8	چوڪئائيساڪا	سڪري
	9	تاريجا	تاريجا

حوالا

↑ "Moneda de 10 Centavos" (ٻولي ۾ Spanish). Central Bank of Bolivia. وقت 28 April 2007 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 28 January 2014.
↑ "South America :: Bolivia". The World Factbook. Central Intelligence Agency. حاصل ڪيل 25 March 2017.
↑ ^3.0 ^3.1 ^3.2 ^3.3 "Report for Selected Countries and Subjects". International Monetary Fund.
↑ حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named if
↑ "Gini index". World Bank. حاصل ڪيل 14 September 2018.
↑ "2018 Human Development Report" (PDF). United Nations Development Programme. حاصل ڪيل 14 September 2018.
↑ "Bolivia (Plurinational State of)". Who.int. حاصل ڪيل 30 August 2010.
↑ "Bolivia (Plurinational State of)". UNdata. حاصل ڪيل 30 August 2010.
↑ International Monetary Fund. "List of South American countries by GDP per capita". World Economic Outlook. International Monetary Fund. حاصل ڪيل September 25, 2017.
↑ ^10.0 ^10.1 ^10.2 ^10.3 ^10.4 ^10.5 [1] آرڪائيو ڪيا ويا 2018-12-11 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين. سي آء اي فيڪٽس بڪ__

[1] "Moneda de 10 Centavos" (ٻولي ۾ Spanish). Central Bank of Bolivia. وقت 28 April 2007 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 28 January 2014.

[cia-2] "South America :: Bolivia". The World Factbook. Central Intelligence Agency. حاصل ڪيل 25 March 2017.

[imf-3] 3.0 ^3.1 ^3.2 ^3.3 "Report for Selected Countries and Subjects". International Monetary Fund.

[if-4] حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named if

[WB1-5] "Gini index". World Bank. حاصل ڪيل 14 September 2018.

[HDI-6] "2018 Human Development Report" (PDF). United Nations Development Programme. حاصل ڪيل 14 September 2018.

[ReferenceA-7] "Bolivia (Plurinational State of)". Who.int. حاصل ڪيل 30 August 2010.

[8] "Bolivia (Plurinational State of)". UNdata. حاصل ڪيل 30 August 2010.

[IMFUNASURGDP-9] International Monetary Fund. "List of South American countries by GDP per capita". World Economic Outlook. International Monetary Fund. حاصل ڪيل September 25, 2017.

[سي_آء_اي-10] 10.0 ^10.1 ^10.2 ^10.3 ^10.4 ^10.5 [1] آرڪائيو ڪيا ويا 2018-12-11 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين. سي آء اي فيڪٽس بڪ__

[7]

[8]

[1]

[1]

[2]

[3]

[4]

[9]

[10]