ايٿوپيا

ايٿوپيا (عربي: ابي سينيا)، سرڪاري طور تي فيڊرل ڊيموڪريٽڪ ريپبلڪ آف ايٿوپيا، اوڀر آفريڪا جي ھورن آف آفريڪا علائقي ۾ واقع ھڪ زمين بند ملڪ آھي. هن جون سرحدون اتر ۾ ايريٽريا، اتر اوڀر ۾ جبوتي، اوڀر ۾ صوماليا، ڏکڻ ۾ ڪينيا، اولهه ۾ ڏکڻ سوڊان ۽ اتر اولهه ۾ سوڊان سان ملن ٿيون. ايٿوپيا 11,12,000 چورس ڪلوميٽر (4,72,000 چورس ميل) جي ايراضيءَ تي پکڙيل آهي. 2024 تائين، اهو تقريباً 12 ڪروڙ 90 لک (129 ملين) رهاڪن جو گهر آهي، اهو دنيا جو 13 هون سڀ کان وڌيڪ آبادي وارو ملڪ، نائيجيريا کان پوءِ آفريڪا ۾ ٻيو نمبر سڀ کان وڌيڪ آبادي وارو ملڪ، ۽ ڌرتيءَ تي سڀ کان وڌيڪ آبادي وارو زمين بند ملڪ آهي. قومي راڄڌاني ۽ سڀ کان وڏو شهر، اديس ابابا، اوڀر آفريڪا جي رفٽ جي اولهه ۾ ڪيترن ئي ڪلوميٽرن تي واقع آهي، جيڪو ملڪ کي آفريقي ۽ صومالي ٽيڪنڪ پليٽن ۾ ورهائي ٿو.

ايٿوپيا جي وفاقي جمهوري جمهوريه Federal Democratic Republic of Ethoipia Amharic: የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዴሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ (yeʾĪtiyoṗṗya Fēdēralawī Dēmokirasīyawī Rīpebilīk) Afar: ityoppiah federalih demokrasih ummuno اورومو: Rippabliikii Federaalawaa Dimokraatawaa Itiyoophiyaa صومالي : Jamhuuriyadda Dimuqraadiga Federaalka Itoobiya ٽگرينيا: ናይኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዴሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ (nayi’ītiyop’iya fēdēralawī dēmokirasīyawī rīpebilīki)
جھنڊو سرڪاري نشان
ترانو:  ወደፊት ገስግሺ፣ ውድ እናት ኢትዮጵያ پياري امڙ ايٿوپيا، اڳتي قدم وڌاء
گادي جو هنڌ	اديس ابابا 9°1′N 38°45′E
دفتري ٻوليون	امهاري (وفاقي سطح تي رابطي جي ٻولي)
مقامي ٻوليون	افار امهاري گراج حراري اورومو ٽگرينيا سيڊامو صومالي وولئتا ايٿوپيا جون ٻوليون
ڌاريون ٻوليون	انگريزي عربي اطالوي (ڪاروبار ۽ تعليم)
مذهب	عيسائيت (62.8%) اسلام (33.9%) آفريڪي مذھبي عقيدا (2.6%) باقي ٻيا (0.7%)
مقامي آبادي	ايٿوپيائي يا ايٿوپين
حڪومت	وفاقي غالب پارٽي واري پارلياماني ريپبلڪ
• صدر	سحلي ورڪ زيدي
• وزيراعظم	ابي احمد علي
• نائب وزيراعظم	ڊيمڪي ميڪونين
• اسپيڪر	ٽيگسي چافو
• ايٿوپيا جي وفاقي سپريم ڪورٽ جو صدر	ميزا اشنفي
مقننه	فيڊرل پارليامينٽري اسيمبلي
• مٿيون ایوان	وفاقي ايوان
• ھيٺيون ایوان	ھائوس آف رپريزنٽيٽوز
قيام جي تاريخ
• دمت	980 ق.م
• اڪسم واري بادشاھت	100 عيسوي
• زاگوي گھراڻو	900
• ايٿوپيائي سامراج	1137
• اطالوي ايٿوپيا	1936
• خودمختياري حاصل ٿيس	1941
• سوشلسٽ ايٿوپيا جي عارضي فوجي حڪومت	1974
• عوامي جمھوريہ ايٿوپيا جي ريپبلڪ	1987
• موجوده آئين	2 آگسٽ 1995
پکيڙ
• جملي	1٬104٬300 km2 (426٬400 sq mi) (28th)
• پاڻي (%)	0.7
آبادي
• 2007 مردم شماري	73,750,932
•  گھاٽائي	92.7 /km2 (240.1 /sq mi) (123rd)
جِي ڊي پي (مساوي قوت خريد )	2019 لڳ ڀڳ
• ڪل	240.705 بلين آمريڪي ڊالر
• في سيڪڙو	2,516 آمريڪي ڊالر
جِي. ڊي. پي  (رڳو نالي ۾ )	2019 لڳ ڀڳ
• ڪل	90.968 بلين آمريڪي ڊالر

ايٿوپيا تقريباً ھڪ ھزار سال قبل مسيح ڏکڻ عرب جا ٻہ قبيلا جشات ۽ اقغران، احمر سمنڊ پار ڪري ھاڻوڪي ايٿوپيا جي صوبي اريٽيريا ۾ وڃي ڪري آباد ٿي ويا. اتان جي رهاڪن سان ملڻ جلڻ سان ھڪ نئين قوم وجود ۾ آئي جنھن کي حبشان جي نالو ڏنو ويو. پوءِ عرب ان سڄي علائقي کي جيڪو ھاڻي ايٿوپيا ۾ شامل آھي حبشہ چوڻ لڳا.

جسماني طور جديد انسان جديد دور جي ايٿوپيا مان نڪرندا هئا ۽ وچ اوڀر ۽ ٻين هنڌن لاءِ وچ پيليوليٿڪ دور ۾ نڪتا. ڏکڻ-اولهه ايٿوپيا کي آفريشيائي ٻولي خاندان جي ممڪن وطن طور تجويز ڪيو ويو آهي. 980 ق.م ۾، دمت (D'mt) جي بادشاهي ايريٽريا ۽ ايٿوپيا جي اتر واري علائقي تي پنهنجي دائري کي وڌايو، جڏهن ته اکسوم (Aksum) جي سلطنت 900ع سالن تائين علائقي ۾ هڪ متحد تهذيب برقرار رکي. عيسائيت 330ع ۾ بادشاهت ۾ قبول ڪئي وئي، ۽ اسلام 615 ع ۾ پهرين هجري ۾ پهتو. 960 ع ۾ اکسم جي خاتمي کان پوء، زگوي خاندان ايٿوپيا جي اتر-مرڪزي حصن تي حڪومت ڪئي، جيستائين 1271ع ۾ يڪونو املڪ جي حڪومت جو تختو اونڌو ڪيو ويو، ايٿوپيائي جو افتتاح ڪيو. سلطنت ۽ سليماني خاندان، بائبل جي سليمان ۽ شيبا جي راڻي کان سندن پٽ مينيلڪ I جي ماتحت دعوي ڪئي هئي. 14 صدي عيسويء تائين، سلطنت علائقائي توسيع ۽ ڀرپاسي وارن علائقن جي خلاف جنگ ذريعي وقار ۾ وڌي چڪي هئي؛ خاص طور تي، ايٿوپيائي-عادل جنگ (1529ع -1543ع) سلطنت جي ٽڪرا ٽڪرا ۾ حصو ورتو، جيڪو آخرڪار 18 صدي جي وچ ۾ زيميني ميسافينٽ Zemene) Mesafint) جي نالي سان مشهور غير مرڪزيت هيٺ اچي ويو. شهنشاهه ٽيوڊروس II پنهنجي راڄ جي شروعات ۾ 1855ع ۾ زيميني ميسافينٽ کي ختم ڪيو، ايٿوپيا جي ٻيهر اتحاد ۽ جديديت کي نشانو بڻايو. 1878ع کان پوءِ شهنشاهه مينيلڪ II فتحن جو هڪ سلسلو شروع ڪيو جنهن کي مينيلڪ جي توسيع جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو، جنهن جي نتيجي ۾ ايٿوپيا جي موجوده سرحد ٺهي ٿي. خارجي طور تي، 19 صدي جي آخر ۾، ايٿوپيا پاڻ کي ڌارين حملن جي خلاف دفاع ڪيو، بشمول مصر ۽ اٽلي کان؛ نتيجي طور، ايٿوپيا آفريڪا لاء اسڪربل جي دوران پنهنجي خودمختياري کي محفوظ ڪيو. 1936ع ۾ ايٿوپيا تي فاشسٽ اٽليءَ جو قبضو ٿي ويو ۽ اطالوي قبضي واري ايريٽريا ۽ صومالي لينڊ سان ملايو ويو، بعد ۾ اطالوي اوڀر آفريڪا ٺھيو. 1941ع ۾ ٻي عالمي جنگ دوران ان تي برطانوي فوج جو قبضو ٿي ويو ۽ 1944ع ۾ فوجي انتظاميه جي مدت کانپوءِ ان جي مڪمل خودمختياري بحال ڪئي وئي. ڊيرگ، هڪ سوويت حمايت يافته فوجي جنتا، 1974 ۾ شهنشاهه هيل سيلسي ۽ سولومونڪ خاندان کي معزول ڪرڻ کان پوءِ اقتدار تي قبضو ڪيو ۽ ايٿوپيائي گهرو ويڙهه جي وچ ۾ تقريبن 17 سالن تائين ملڪ تي حڪومت ڪئي. 1991 ۾ ڊيرگ جي خاتمي کانپوءِ، ايٿوپين پيپلز ريووليوشنري ڊيموڪريٽڪ فرنٽ (اي پي آر ڊي ايف) هڪ نئين آئين ۽ نسلي بنيادن تي وفاقيت سان ملڪ تي غلبو حاصل ڪيو. ان وقت کان وٺي، ايٿوپيا ڊگھي ۽ غير حل ٿيل بين القومي جھيڙن ۽ سياسي عدم استحڪام جو شڪار ٿي چڪو آھي، جنھن کي جمهوري پٺڀرائي سان نشانو بڻايو ويو آھي. 2018 کان، علائقائي ۽ نسلي بنيادن تي ٻڌل گروهن ايٿوپيا ۾ ڪيترن ئي جاري جنگين ۾ هٿياربند حملا ڪيا.

خارجي لنڪس

• Ethiopia. The World Factbook. Central Intelligence Agency.
• BBC Ethiopia Profile
• World Bank Ethiopia Summary Trade Statistics
• ايٿوپيا at Curlie
• Key Development Forecasts for Ethiopia from International Futures.
• Ethiopia pages – U.S. Dept. of State (which includes current State Dept. press releases and reports on Ethiopia)