ابو حنيفه دينوري

ابو حنيفه دينوري
Abu Hanifa Dinawari
ابو حنيفه دينوري; Abu Hanifa Dinawari
ذاتي معلومات
پيدائش	نائن صدي عيسوي جي شروعات ۾; دينور، جبال، موجوده ايران (عباسي خلافت)
وفات	895ع; دينور، جبال، موجوده ايران (عباسي خلافت)
مذھب	اسلام
دور	اسلامي سونهري دور
دلچسپي	نباتاتيات، زراعت، تاريخ، جاگرافي، رياضي، فلڪيات ۽ ڌات ڪاري
ڪم	مسلم اسڪالر

ابوحنيفه احمد بن داؤد دينوري (Abu Hanifah Dinawari؛ وفات: 895ع) اسلامي سونهري دور ۾ هڪ نباتات جو ماهر، زراعت جو ماهر، ميٽالرجسٽ، جاگرافي دان، فلڪيات جو ماهر، رياضي دان ۽ مؤرخ هو.^[1]^[2]

سوانح عمري

فارسي ذريعن جي مطابق، دينوري شهر دينور (هاڻي کنڊر) ۾ پيدا ٿيو، جيڪو اڄوڪي مغربي ايران ۾ آهي. دينور جي جاگرافيائي بيهڪ، "جبال" جي علائقي ۾ داخل ٿيڻ ۽ ايران جي ثقافت ۽ زاغروس جبلن جي ٻئي پاسي جي باشندن جي وچ ۾ هڪ سنگم جي حيثيت سان ڪم ڪندي، کي ڪجهه اهميت حاصل هئي. دينوري جي ڄمڻ جي تاريخ غير يقيني آهي. ممڪن آهي ته هو نائين صدي جي پهرين يا ٻئي ڏهاڪي ۾ پيدا ٿيو هجي.^[3] هن کي عباسي دور جي گرامر جي ٻن مکيه روايتن ۾ البصري ۽ الڪوفي لکيو ويو آهي. سندس مکيه استاد ابن السڪيت ۽ سندس والد هئا.^{[n 1]} هن گرامر، فلڪيات، جاميٽري، رياضي ۽ علم البيان جو اڀياس ڪيو ۽ هڪ معتبر روايت پسند طور سڃاتو ويندو هو.^[4] هن جو سڀ کان مشهور ڪم "ٻوٽن جي ڪتاب" آهي، جنهن لاءِ هن کي ان دور جي نباتاتيات جو باني سمجهيو وڃي ٿو.^[5]

دينوري جي ڪتاب الاخبار الطوال (عام تاريخ)، جيڪو فارسي نقطه نظر سان لکيو ويو آهي، ^[6] ممڪن آهي ته ايراني ۽ اسلامي تاريخ کي گڏ ڪرڻ جي پهرين ظاهري ڪوشش هئي.^[7] جڏهن ته مورخن جهڙوڪ الطبري ۽ البلعمي پنهنجي ڪم جي تعارف کي دنيا جي مدت تي ڊگھي بحثن لاء وقف ڪيو، دينوري ايرانشهر (ايران جي سرزمين) جي اهميت کي دنيا جي مرڪز طور قائم ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي.^[8] هن جي ڪم ۾، دينوري خاص طور تي ايران جي مقابلي ۾ نبي محمد صلي الله عليه وسلم جي لاء تمام گهٽ جڳهه وقف ڪئي. بهرحال، دينوري هڪ عقيدتمند مسلمان هو، جيئن قرآن تي سندس تفسير مان ظاهر ٿئي ٿو. هن سال 837ع ۾ بابڪ خرمي جي بغاوت کي دٻائڻ ۽ ان کان پوءِ ايراني جنرل خيضار بن ڪائوس الافشين جي موت سان تاريخ جو خاتمو ڪيو.^[9]

ابتدائي عربي ماخذن تائين رسائي حاصل ڪرڻ کان سواءِ دينوري فارسي ماخذن جو به استعمال ڪيو، جن ۾ اسلام کان اڳ واري دور جي رومانيت به شامل آهي. فارسي زبان جي مڪمل ڄاڻ رکندڙ، دينواري ڪڏهن ڪڏهن ان ٻوليءَ جا لفظ به پنهنجي ڪم ۾ داخل ڪندو هو.^[10] دينوري جو روحاني جانشين حمزه اصفهاني (وفات 961ع کانپوء) هو.^[9]

ڪم

ڏهين صديءَ جو سوانح عمري وارو انسائيڪلوپيڊيا، الفهرست، جيڪا النديم جو لکيل آهي، جنهن ۾ دينوري جي سورهن ڪتابن جي فهرست ڏنل آهي.^[11]

رياضي ۽ قدرتي سائنس

ڪتاب الڪسوف (سج گرهڻ جي باري ۾)^{[n 2]}
ڪتاب النبات يفضله العلماء في تأليفه (ٻوٽن جي ڪتاب جن کي عالمن طرفان ان جي ساخت جي لحاظ کان اهميت ڏني وئي آهي)
ڪتاب الانواء (موسم جي باري ۾)
ڪتاب القبلة والزوال (فلڪياتي ترتيبن جي حساب سان قبلي ۽ طلوع، زوال ۽ غروب جو تعين)^{[n 3]}
ڪتاب حساب الدور، (شمسي ۽ قمري چڪر جو حساب
ڪتاب الردّ على رصدٌ الاصفهانى (اصفهاني جي فلڪيات جي رد ۾ ڪتاب)^{[n 4]}
ڪتاب البحث في حسا الهند (قديم هندستان جي رياضي جو تجزيو)
ڪتاب الجمع والتفريق (رياضي/جمع ۽ فرق جي ڪتاب)
ڪتاب الجبر والمقابلة) (الجبرا ۽ مساوات جي ڪتاب)
ڪتاب نوادرالجبر (الجبرا جي نادر روپ مٿي ڪتاب)

سماجي سائنس ۽ بشريات

انساب الاڪراد (ڪردن جي نسل مٿان)^{[n 5]}
ڪتاب ڪبير (”عظيم ڪتاب“، علم جي تاريخ مٿان)
ڪتاب الفصاحة (صحيح ڳالهائڻ جو بيان)
ڪتاب البلدان (شهرن ۽ علائقن مٿان جاگرافي جي ڪتاب)
ڪتاب الشعر والشعراء (شاعري ۽ شاعرن مٿان ڪتاب)
ڪتاب الوصايا، احڪام (نصيحتون)
ڪتاب ما يلحن فيه العامّة (ڪئين ماڻهو ڳالهائڻ ۾ غلطي ڪندا آهن)
اصلاح المنطق (تقرير جي بهتري)^{[n 6]}
ڪتاب الاخبار الطوال (عام تاريخ جي ڪتاب)^{[n 7]}^[13]

ايڊيشن ۽ ترجما

دينوري جي عام تاريخ، "الاخبار الطوال" جي ڪيترائي ڀيرا تاليف ۽ اشاعت ٿي چڪي آهي (ولاديمر گرگاس، 1888ع؛ محمد سعيد رفيع، 1911ع؛ ڪرچوفسڪي، اگنيس 1912ع؛ عبدالمنعم امير ۽ جمال الدين العرب شايل، 1960؛ عصام محمد الحاج علي، 2001ع)، پر ان جو مڪمل طور تي يورپي زبان ۾ ترجمو نه ڪيو ويو آهي. جيڪسن بونر تازو ئي الاخبار الطوال جي اسلام کان اڳ واري اقتباس جو انگريزي ترجمو تيار ڪيو آهي.

ڪتاب النبات

الدينوري کي سندس ڪتاب النبات (ٻوٽن جي ڪتاب) لاءِ عربي نباتاتيات جو باني سمجهيو وڃي ٿو، جيڪو ڇهن جلدن تي مشتمل آهي. صرف ٽيون ۽ پنجون جلد بچيا آهن، جيتوڻيڪ ڇهين جلد کي جزوي طور تي بعد ۾ ڪمن جي حوالن جي بنياد تي بحال ڪيو ويو آهي. هن جي ڪم جي بچيل حصن ۾ اکر، س کان ي تائين 637 ٻوٽن جو بيان ڪيو ويو آهي. هن ٻوٽي جي ترقي ۽ گلن ۽ ميوي جي پيداوار جي مرحلن کي بيان ڪيو آهي. ٻوٽن جي ڪتاب جو پهريون حصو فلڪياتي ۽ موسمياتي تصورات کي بيان ڪري ٿو جيئن اهي ٻوٽن سان لاڳاپيل آهن، جن ۾ سيارا ۽ ستارا، سج ۽ چنڊ، قمري مرحلن، موسمن ۽ مينهن ۽ فضائي واقعن جهڙوڪ واهه، گجگوڙ، وڄ، برفباري ۽ ٻوڏ جو اشارو آهي. ڪتاب ۾ زمين جي مختلف قسمن جو به ذڪر ڪيو ويو آهي، جنهن مان ظاهر ٿئي ٿو ته ڪهڙيون قسمون ٻوٽن لاءِ وڌيڪ آسان آهن ۽ سٺي زمين جون خاصيتون ڇا آهن. الدينوري ٻين ابتدائي مسلم نباتاتيات جي ڪمن جهڙوڪ الشيباني، ابن العربي، الباهلي ۽ ابن سڪيت مان نقل ڪيو ويو آهي، جيڪي هاڻي گم ٿي ويا آهن.

پڻ ڏسو

خارجي لنڪس

Dinawari at Encyclopædia Britannica
The Book of plants of Abu Hanifa ad-Dinawari
Translation of the Pre-Islamic Portion of al-Akhbar al-Tiwal by Jackson Bonner آرڪائيو ڪيا ويا 2018-11-11 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.

سانچو:Islamic geography سانچو:Astronomy in medieval Islam

حوالا

↑ Pellat, Charles. "DĪNAVARĪ, ABŪ ḤANĪFA AḤMAD". ENCYCLOPÆDIA IRANICA. حاصل ڪيل 27 April 2016.
↑ Clarke, Nicola (2018). "al-Dinawari". in Nicholson, Oliver. The Oxford Dictionary of Late Antiquity. Oxford University Press. p. 484. ISBN 978-0192562463.
↑ Pezeshk & Khaleeli 2017.
↑ Nadim (al-), Abū al-Faraj M. i. Isḥāq (1970). Dodge, Bayard. ed. Al-Fihrist. New York & London: Columbia University Press. p. 172.
↑ حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Fahd-815
↑ Pellat, Charles. "DĪNAVARĪ, ABŪ ḤANĪFA AḤMAD". ENCYCLOPÆDIA IRANICA. حاصل ڪيل 27 April 2016.
↑ Herzig & Stewart 201161.
↑ Herzig & Stewart 201161–62.
↑ ^9.0 ^9.1 Herzig & Stewart 201162.
↑ Bosworth, C. E. "AḴBĀR AL-ṬEWĀL, KETĀB AL-". ENCYCLOPÆDIA IRANICA.
↑ Nadim (al-), Abū al-Faraj M. i. Isḥāq (1970). Dodge, Bayard. ed. Al-Fihrist. New York & London: Columbia University Press. p. 172.
↑ Nadim (al-) 19701015, II.
↑ Nadim (al-) 1970172, I.

حوالي جي چڪ: "n" نالي جي حوالن جي لاءِ ٽيگ <ref> آهن، پر لاڳاپيل ٽيگ <references group="n"/> نہ مليو

[1] Pellat, Charles. "DĪNAVARĪ, ABŪ ḤANĪFA AḤMAD". ENCYCLOPÆDIA IRANICA. حاصل ڪيل 27 April 2016.

[2] Clarke, Nicola (2018). "al-Dinawari". in Nicholson, Oliver. The Oxford Dictionary of Late Antiquity. Oxford University Press. p. 484. ISBN 978-0192562463.

[FOOTNOTEPezeshkKhaleeli2017-3] Pezeshk & Khaleeli 2017.

[Al-F3-5] Nadim (al-), Abū al-Faraj M. i. Isḥāq (1970). Dodge, Bayard. ed. Al-Fihrist. New York & London: Columbia University Press. p. 172.

[Fahd-815-6] حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Fahd-815

[7] Pellat, Charles. "DĪNAVARĪ, ABŪ ḤANĪFA AḤMAD". ENCYCLOPÆDIA IRANICA. حاصل ڪيل 27 April 2016.

[FOOTNOTEHerzigStewart201161-8] Herzig & Stewart 201161.

[FOOTNOTEHerzigStewart201161–62-9] Herzig & Stewart 201161–62.

[FOOTNOTEHerzigStewart201162-10] 9.0 ^9.1 Herzig & Stewart 201162.

[11] Bosworth, C. E. "AḴBĀR AL-ṬEWĀL, KETĀB AL-". ENCYCLOPÆDIA IRANICA.

[Al-F2-12] Nadim (al-), Abū al-Faraj M. i. Isḥāq (1970). Dodge, Bayard. ed. Al-Fihrist. New York & London: Columbia University Press. p. 172.

[FOOTNOTENadim_(al-)19701015II-15] Nadim (al-) 19701015, II.

[FOOTNOTENadim_(al-)1970172I-20] Nadim (al-) 1970172, I.

[1]

[2]

[3]

[n 1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[n 2]

[n 3]

[n 4]

[n 5]

[n 6]

[n 7]

[13]

ابو حنيفه دينوري Abu Hanifa Dinawari
ذاتي معلومات
پيدائش	نائن صدي عيسوي جي شروعات ۾ دينور، جبال، موجوده ايران (عباسي خلافت)
وفات	895ع دينور، جبال، موجوده ايران (عباسي خلافت)
مذھب	اسلام
دور	اسلامي سونهري دور
دلچسپي	نباتاتيات، زراعت، تاريخ، جاگرافي، رياضي، فلڪيات ۽ ڌات ڪاري
ڪم	مسلم اسڪالر