زوايا

زوايا (Zawaya) ڏکڻ صحارا ۾ قبيلا آهن جن روايتي طور تي زندگي جي تمام گهڻي مذهبي طريقي جي پيروي ڪئي آهي. انهن جنگجو قبيلن جي ماتحت حيثيت قبول ڪئي، چاهي عرب هجي يا بربر، جن کي اسلام ۾ ٿوري دلچسپي هئي. زوايا صوفي سلسلن کي صحارا جي ڏکڻ ۾ ڪاري آباديءَ ۾ متعارف ڪرايو. ارڙهين ۽ اڻويهين صديءَ ۾ فولا قوم جي "جهادي" تحريڪن جي ابتدا زوايا سان ٿي. اڄ زوايا موريتانيا جي ٻن عظيم ذاتن مان هڪ آهي.

پس منظر

زوايا خانه بدوش قبيلا هئا جيڪي خشڪ زمينن کان اولهه آفريڪا ۾ سينیگال نديءَ جي اتر ۽ اوڀر طرف هئا. انهن جا مذهبي عقيدا شايد يارهين صديءَ جي المورد تحريڪ ڏانهن واپس ڳوليا وڃن، جيتوڻيڪ انهن جو عام طور تي وڌيڪ غير فعال رويو ويڙهاڪ المورد جي مقابلي ۾ آهي. پاڻ اسلامي علوم جي تعليم ۽ قرآن مجيد جي تلاوت کي وڏي اهميت ڏيندا هئا. زاويا هٿيارن کي ڇڏي ڏيڻ ۽ خراج پيش ڪندي مضبوط ويڙهاڪن گروپن سان تڪرار کان بچڻ جي ڪوشش ڪئي. اولهه ۾ زوايا بربر نسل جا هئا، جڏهن ته پندرهين صدي کان پوءِ جنگجو قبيلا عرب هئا. مرڪز ۾، الٹو لاڳو ڪيو ويو آهي. زوايا عرب هئا، جڏهن ته بربر يا تواريگ قبيلا فوجي ۽ سياسي طاقت رکندڙ هئا. زاويا، جن جي چرپر، نماز ۽ مطالعي جي فعال طرز زندگي جي ڪري، طاقتور گروهن طرفان ڪجهه حقارت سان ڏسيو ويو، پر اهو احترام سان ملائي ڇڏيو ويو. سورهين صديءَ جي ٽمبڪٽو فقيه الموصلي طرفان هڪ ڪهاڻي ٻڌائي وئي، جنهن کي ان ڪري سڏيو ويو، ڇاڪاڻ ته هو مسجد ۾ اڪثر عبادت ڪندو هو. هو المغرب کان زوايا هو ۽ فقيه محمود جي درسگاهه ۾ باقاعده حاضري ڀريندو هو، جيڪو عورتن جي سلسلي ۾ اندا اگ محمد جو پوٽو هو. المصيلي فيصلو ڪيو ته شاديءَ ۾ محمود جي ڌيءَ جو هٿ طلب ڪري. ان کان اڳ جو ھو پنھنجي تجويز پيش ڪري، محمود شائستيءَ سان ان کي رد ڪندي چيو ته ”ھک جیھڑا پکي گڏ ٿين ٿا“.

هن علائقي جي قبيلن جو جنگجو ۽ زوايا قبيلن ۾ ورهائجي وڃڻ شايد پندرهين صدي کان اڳ ٿي چڪو هو. ان وقت تائين ڪجهه زاوايا جنگي قبيلن جي تباهيءَ کان بچڻ لاءِ ڏکڻ طرف هليا ويا هئا، چيما، گورگول ۽ تاگنت جي رهجي ويل آباديءَ سان ٽڪراءَ جو خطرو هو. پندرهين صدي عيسويءَ ۾ بني حسن عرب خانه بدوش علائقي ۾ داخل ٿيڻ لڳا. حسني حڪمرانن زوايا تي زبردست خراج لگايو، پر انهن کي پنهنجن دشمنن کان مؤثر تحفظ نه ڏنو. جيتوڻيڪ بنو حسن جي ويڙهاڪن جي ماتحت هئي، زاوايا ٻين بربرن کان مٿي هئا. اهي بدلي ۾ لوهارن، جن کي چيو ويندو هو ته اصل ۾ يهودي هئا، کان ۽ مخلوط نسل جا ماڻهن کان مٿي هئا.

پڻ ڏسو

• آفريڪا ۾ اسلام

• فولا قبيلو