بابا فريد الدين گنج شڪر: جي ورجائن ۾ تفاوت
ڊاٿل مواد شامل ڪيل مواد
نئون صفحو: حضرت فريد الدين مسعود، جنهن کي عام ۽ خاص ’بابا فريد گنج شڪر‘ جي نالي سان ياد ڪري ٿو، برصغير جو ول... |
Indus Asia (بحث | ڀاڱيداريون) سنوار جو تَتُ ڪونهي |
||
سِٽَ 1:
حضرت فريد الدين مسعود، جنهن کي عام ۽ خاص ’بابا فريد گنج شڪر‘ جي نالي سان ياد ڪري ٿو، برصغير جو ولي ڪامل ۽ وقت جو وڏو عالم ٿي گذريو آهي. پاڻ 569هه/1173ع ۾ ملتان ضلعي جي هڪ ڳوٺ چاولي مشائخ ۾ ڄائو. سندس والد جمال الدين سليمان ڪامل ولي هو. سندس نسب جو سلسلو حضرت عمر رضه سان ملي ٿو. ملتان ۾
بابا فريد گنج شڪر جي -تعليم- ۽ طريقي جو سلسلو سنڌ تائين پهتل هو. سندس سلسلي ۾ سماع کي خاص اهميت هئي ۽ -ان- ڪري يقيني طور سنڌي ذاڪرن ۽ قوالن، -پاڪ پتڻ- ۾ سندس خانقاهه تي سماع جون محفلون مچايون هونديون. هڪ حوالي موجب، دهليءَ ۾ شيخ نظام الدين اولياءُ وٽ شيخ فريد گنج شڪر جو مريد حسين سنڌيءَ نالي قوال رهندو هو، جيڪو اتي سرود ڪندو ۽ ڳائيندو هو. مير خورد ڪرماني ’سيرالاولياءُ‘ ۾ ڄاڻايو آهي ته ”شيخ فريد ’هندي‘ چڱيءَ طرح ڳالهائي سگهندو هو.“ هنديءَ مان مراد ملتان ۽ سنڌ واري مقامي -ٻولي- ’هندوي‘ ٿي سگهي ٿي، جيڪا -ان- وقت جي سرائڪي- سنڌي ٻولين جي آميزش واري زبان هئي. شيخ فريد پنهنجن مريدن کي پنهنجي زبان ۾ ذڪر ڪرڻ جي -تلقين- ڪئي ته جيئن هو لفظن کي سمجهن ۽ سندن دل تي اثر ٿئي. محمد غوث گوالياريءَ پنهنجي ڪتاب ”جواهر خمسہ“ ۾ انهيءَ ذڪر جا ٽي فقرا ڏنا آهن، -جن- جي سٽاءَ مان ظاهر آهي ته اهي سرائڪي ۽ سنڌيءَ جا آهن. انهيءَ ۾ شڪ ڪونهي ته حضرت -بابا فريد مسعود گنج شڪر- عام مقامي -ٻولي- ’هندويءَ‘ ۾ دوها چيا. ڪن محققن جي راءِ ۾ اهي دوها، جيڪي ’بابا فريد‘ جي نالي سان منسوب آهن، سي -بابا فريد مسعود گنج شڪر- جا نه، پر سندس جاءِ نشينن مان ڪنهن دوريش ”فريد ثانيءَ“ جا چيل آهن. سکن جي ڌرمي ڪتاب ”آد گرنٿ“ (گروگرنٿ) جي آخري پنجين ڀاڱي ’ڀوڳ‘ هيٺ ڪن دوهن تي سرائڪي- سنڌيءَ جو رنگ چڙهيل آهي. -ان- سلسلي ۾ هيٺيان دوها غور طلب آهن: ▼
سرور پنڇي هيڪڙو، ڦاهيوال پچاس ▼
تن لهرين گڏ ٿيا، سچي تيري آس ▼
▲بابا فريد گنج شڪر جي -تعليم- ۽ طريقي جو سلسلو سنڌ تائين پهتل هو. سندس سلسلي ۾ سماع کي خاص اهميت هئي ۽ -ان- ڪري يقيني طور سنڌي ذاڪرن ۽ قوالن، -پاڪ پتڻ- ۾ سندس خانقاهه تي سماع جون محفلون مچايون هونديون. هڪ حوالي موجب، دهليءَ ۾ شيخ نظام الدين اولياءُ وٽ شيخ فريد گنج شڪر جو مريد حسين سنڌيءَ نالي قوال رهندو هو، جيڪو اتي سرود ڪندو ۽ ڳائيندو هو. مير خورد ڪرماني ’سيرالاولياءُ‘ ۾ ڄاڻايو آهي ته ”شيخ فريد ’هندي‘ چڱيءَ طرح ڳالهائي سگهندو هو.“ هنديءَ مان مراد ملتان ۽ [[سنڌ]] واري مقامي
اِنِي نِڪي جنگَيم، ٿَلُ ڊوگر ڀَويوم ▼
اَجَ فريدئي ڪوجڙا، سَو ڪُهان ٿيوم ▼
▲<center>سرور پنڇي هيڪڙو، ڦاهيوال پچاس </center>
▲<center>تن لهرين گڏ ٿيا، سچي تيري آس </center>
▲<center>اِنِي نِڪي جنگَيم، ٿَلُ ڊوگر ڀَويوم </center>
▲<center>اَجَ فريدئي ڪوجڙا، سَو ڪُهان ٿيوم </center>
<center>فريدا سبنئان مَن ماڻڪ، ڊاهڻ مول مَ چنگا </center>▼
<center>جِي توءِ پري دي سِڪ، هِيانَو نه ڊاه ڪنهين دا. </center>▼
▲فريدا سبنئان مَن ماڻڪ، ڊاهڻ مول مَ چنگا
▲جِي توءِ پري دي سِڪ، هِيانَو نه ڊاه ڪنهين دا.
انهن دوهن جي صورتخطي ائين آهي، جيئن ”آد گرنٿ“ ۾ ڏنل آهي، يعني گهٽ ۾ گهٽ 1604ع تائين (جڏهن ”آد گرنٿ“ تاليف ٿيو) اُهي دوها ائين لکيا، -پڙهيا- ۽ اچاريا ويندا هئا. پهرين ٻن دوهن ۾ سنڌي اثر نمايان آهي. معلوم ٿئي ٿو ته شاهه لطيف خود بابا فريد کان متاثر هو. هيٺيون -بيت- بابا فريد جي -بيت- جو سڌو سنئون ترجمو آهي، پر تخليقي سٽاءَ لطيف جي وڌيڪ بهتر آهي.
<center>سر ۾ پکي هيڪڙو، پاڙهيري پنجاهه
<center>سندي
<center>(شاهه) </center>
ان کان سواءِ هي -بيت- سنڌ جي سگهڙن وٽ زباني روايتن ذريعي هلندو آيو آهي.
ٿر ڏونگر بر روهه، ميي سڀ مناڙيا ▼
اڱڻ اسي ڪوه، هاڻي هن جَهاز کي. ▼
▲<center>ٿر ڏونگر بر روهه، ميي سڀ مناڙيا </center>
ٽالپرن جي دؤر جي هڪ قلمي نسخي ۾ شاعر غلام علي ملاح، مير فتح علي خان جو ڪلام گڏ ڪيو آهي، تنهن جي آخر ۾ هي -بيت- غلط نموني سان هيٺينءَ ريت لکيل آهي، بهرحال -ان- مان ظاهر آهي ته گذريل اڻويهين صديءَ ۾ هيءَ -بيت- اديبن ۽ شاعرن کي پڻ معلوم هو: ▼
▲<center>اڱڻ اسي ڪوه، هاڻي هن جَهاز کي. </center>
ٿر -ٿر- ڏيهه ڏونگر هن، ميي سڀ مناڙيا ▼
هاڻي هن جهاز کي، اڱڻ پڻ اُسي ڪُهن. ▼
▲ٽالپرن جي دؤر جي هڪ قلمي نسخي ۾ شاعر غلام علي ملاح، مير فتح علي خان جو ڪلام گڏ ڪيو آهي، تنهن جي آخر ۾ هي -بيت- غلط نموني سان هيٺينءَ ريت لکيل آهي، بهرحال
بهرحال، بابا فريد گنج شڪر جي شاعريءَ تي سنڌيءَ جو يا سنڌيءَ تي سندس شاعريءَ جو اثر آهي، جيڪا حقيقت آهي، ۽ اُها سنڌي شاعريءَ جي -تاريخ- جو باب ۽ حصو آهي. بابا فريد جي دوهن تي سنڌيءَ ۾ [[آغا سليم]] ڪم ڪيو آهي.<ref>http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D8%A7%20%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AF%20%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%20%DA%AF%D9%86%D8%AC%20%D8%B4%DA%AA%D8%B1</ref>
شاهه ڪريم کان چار سَئو سال اڳ ٻارهين صديءَ ۾ پاڪ پتڻ جي شيخ فريد پنهنجي دل جو درد ههڙن سنڌيءَ گاڏڙ بيتن ۾ بيان پئي ڪيو:
<center>فريدا ڏُکان سيتي ڏينهن ڳيا، سولان سيتي رات،</center>
<center>کڙا پڪاري پاتڻي، ٻيڙا ڪپر وات.</center>
فريد! ڏينهن ڏکن ۾ گذري ويو ۽ رات سورن ۾، مٿان پاتڻي بيٺو دانهون ڪري ته پنهنجو ٻيڙو ڪُنن جي وات ۾ اچي ويو!
<center>فريدا مين جاڻيا دک مجهه ڪو، دک سڀا اي جڳ،</center>
<center>اُچي چڙهه ڪي ويکيا، تان گهر گهر ايها اڳ.</center>
فريد! مون ڀانيو ته رُڳو مون کي ڏک آهن پر ڏک سڄي جهان کي آهن. مٿي ڪوٺي تي چڙهي ڏٺم ته گهر گهر اها ئي ڏک جي آڳ پيئي ٻري! <ref>http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=281</ref>
{{حوالا}}
[[زمرو:شخصيتون]]
[[زمرو:شاعري]]
[[زمرو:تاريخ]]
| |||