وڪيپيڊيا

پاڪستان: جي ورجائن ۾ تفاوت

دلچسپ نموني سوانح جهانگهيو
← اڳوڻو تفاوتاڃا نئين سنوار ←
ڊاٿل مواد شامل ڪيل مواد
وزيوئلوڪي‌متن
ڄاڻ وڌي۔
ٽيگَ: وزيوئل سنوار موبائل سنوار موبائل ويب سنوار وڌيل موبائل سنوار
سنوار جو تَتُ ڪونهي
سِٽَ 3:
| conventional_long_name = اسلامي جمھوريه پاڪستان
| common_name = پاڪستان
| native_name = {{native name|ur|{{nobold|{{Nastaliq|اسلامی جمہوریہ پاكستان}}}}|italics=off}}<br /><small>{{transl|اردو|ALA-LC|''Islāmī Jumhūriyah Pākistān''}}</small><ref name="LatinSpelling">{{cite book|author=James Minahan|title=The Complete Guide to National Symbols and Emblems [2 Volumes]|date=23 December 2009|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-0-313-34497-8|page=141}}</ref>
| image_flag = Animated-Flag-Pakistan.gif
| image_coat = Coat of arms of Pakistan.svg
| symbol_type = [[پاڪستان جو رياستي نشان]]
| national_motto = '''ايمان، اتحاد، نظم'''<br /> "Faith, Unity, Discipline"
<ref name="The State Emblem">{{cite web |title=The State Emblem |url=http://www.infopak.gov.pk/Eemblem.aspx |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070701023430/http://www.infopak.gov.pk/Eemblem.aspx |archivedate=1 July 2007 |publisher=Ministry of Information and Broadcasting, [[Government of Pakistan]]. |accessdate=18 December 2013}}</ref>
</ref>
| national_anthem = ''[[پاڪستان جو قومي ترانو|پاڪ سرزمين شادباد]]
<br />[[فائل:Pakistan anthem - United States Navy Band.ogg]]
| image_map = Pakistan (orthographic projection).svg
| map_width = 280px
Line 17 ⟶ 16:
| capital = [[اسلام آباد]]
| coordinates = {{Coord|33|40|N|73|10|E|type:city}}
| largest_city = [[ڪراچي]]<br />{{small|{{coord|24|51|36|N|67|00|36|E|display=inline}}}}
| official_languages = [[اردو]]<ref>{{cite web|title=SC orders immediate implementation of Urdu as official language|url=http://tribune.com.pk/story/952913/sc-orders-implementation-of-urdu-as-official-language/|publisher=[[The Express Tribune]]|date=7 September 2015|accessdate=8 September 2015}}</ref><ref>{{cite web|title=Pakistan to replace English with Urdu as official language|url=http://tribune.com.pk/story/928480/pakistan-to-replace-english-with-urdu-as-official-language/|publisher=[[The Express Tribune]]|date=29 July 2015|accessdate=8 September 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://dunyanews.tv/index.php/en/Pakistan/288574-PM-approves-implementation-of-Urdu-language-in-gov|title=PM approves implementation of Urdu language in govt departments – Pakistan – Dunya News|work=dunyanews.tv}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.dawn.com/news/1193624|title=PM, president to deliver speeches in Urdu on foreign trips, SC told|author=Irfan Haider|work=dawn.com}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.thenewsteller.com/pakistan/govt-submits-plan-to-supreme-court-to-promote-urdu-as-official-language/19569/|title=Govt. submits plan to Supreme Court to promote Urdu as official language|work=The News Teller}}</ref><br />[[پاڪستان ۾ انگريزي|انگريزي]]
| national_languages = [[اردو]]
| languages_type = مقامي ٻوليون
| languages = [[پنجابي ٻولي|پنجابي]]، [[سنڌي ٻولي|سنڌي]]، [[پشتو ٻولي|پشتو]]، [[سرائڪي ٻولي|سرائڪي]], [[بلوچي ٻولي|بلوچي]]، [[ڪشميري ٻولي|ڪشميري]]، [[براھوي ٻولي|براھوي]]، [[شينا ٻولي|شينا]]، [[بلتي ٻولي|بلتي]]، [[کووار ٻولي|کووار]]، [[بروشسڪي]]، [[يدغه ٻولي|يدغه]]، [[داميلي ٻولي|داميلي]]، [[ڪيلاشه ٻولي|ڪيلاشه]]، [[گوار-باتي ٻولي|گوار-باتي]]، [[ڊوماڪي ٻولي|ڊوماڪي]]<ref>{{cite web|title=Population by Mother Tongue |url=http://www.census.gov.pk/MotherTongue.htm |publisher=Population Census Organization, Government of Pakistan |accessdate=28 December 2011 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110912021653/http://www.census.gov.pk/MotherTongue.htm |archivedate=12 September 2011}}</ref>
| ethnic_groups = 44.68% [[پنجابي ماڻھو|پنجابي]]<br />15.42% [[پختون ماڻھو|پختون]]<br />14.1% [[سنڌي ماڻهو|سنڌي]]<br />8.38% [[سرائڪي ماڻھو|سرائڪي]]<br />7.57% [[اردو ڳالهائيندڙ سنڌي|اردو ڳالهائيندڙ سنڌي]]<br />3.57% [[بلوچ ماڻھو|بلوچ]]< 1.85 %{{هندو}}
br/>6.28% ٻيا<ref name="cia">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pk.html "Pakistan"] The World Factbook — Central Intelligence Agency.</ref>
| ethnic_groups_year = 2016
| religion = 96.4% [[اسلام]] {{small|(سرڪاري)}}
<br />3.6% ۽ ٻيا<ref name="cia" />
| demonym = [[پاڪستاني]]
| government_type = [[وفاق|وفاقي]] [[پارلياماني نظام|پارليامينٽري]] [[ريپبلڪ|آئيني جمھوريت]]
Line 33 ⟶ 32:
| leader_title2 = [[پاڪستان جا وزيراعظم|وزيراعظم]]
| leader_name2 = [[عمران خان]]
| leader_title3 = [[ پاڪستان جي سينيٽ جا چيئرمين| سينيٽ جو چيئرمين]]
| leader_name3 = [[صادق سنجراڻي]]
| leader_title4 = [[پاڪستان جي قومي اسيمبلي جا اسپيڪر|قومي اسيمبليءَ جو اسپيڪر]]
Line 59 ⟶ 58:
| area_sq_mi = 307,374
| percent_water = 2.86
| population_estimate = 201,995,540<ref name="cia" />
| population_estimate_year = 2016
| population_estimate_rank = 6ھون
Line 68 ⟶ 67:
| GDP_PPP_year = 2016
| GDP_PPP_rank = 25ھون
| GDP_PPP_per_capita = $5,084<ref name="imf2" />
| GDP_PPP_per_capita_rank = 137ھون
| GDP_nominal = {{nowrap|$270.961 ارب ڊالر <ref name="imf2" />}}
| GDP_nominal_year = 2015
| GDP_nominal_rank = 43ھون
| GDP_nominal_per_capita = $1,427<ref name=imf2 />
| GDP_nominal_per_capita_rank = 143ھون
| Gini = 30.7 <!--number only-->
Line 102 ⟶ 101:
[[فائل:Badshahi Masjid - Side View.jpg|200px|thumb|کاٻو|بادشاھي مسجد، لاھور]]
 
== نالو ==
پاڪستان لفظ ٻن لفظن پاڪ ۽ ستان ( جاء يا ملڪ) مان نڪتل آھي. پاڪستان لفظ جي معني آهي پاڪ جاء. اھو نالو 28 جنوري 1933 ۾ برطانيا م ھڪ مسلمان شاگرد چوڌري رحمت علي پاران ھڪ پمفليٽ "ھاڻي يا ڪڏھن بهبہ نه" ۾ ڏنو ھيو<ref name="nowornever">{{cite web|url=http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00islamlinks/txt_rahmatali_1933.html|title=Now or never: Are we to live or perish for ever?|author=Choudhary Rahmat Ali|publisher=Columbia University|date=28 January 1933|accessdate=4 December 2007}}</ref>.
 
== تاريخ ==
Line 110 ⟶ 109:
[[فائل:Gandhara Buddha (tnm).jpeg|thumb|150px|ساڄو|گنڌارا تھذيب جي دؤر جو گوتم ٻڌ جو مڪمل مجسمو]]
ان کان سواءِ ٽيڪسيلا وارو علائقو ۽ کوڙ ٻين علائقن دراوڙن جي تھذيبن ، آرين جي تھذيبن ، ھندستاني شاھي گھراڻن جا راڄ ، ٻڌ مذھب جو عروج، يونانين جي آمد ۽ حڪمراني، مقامي ننڍيون ننڍيون بادشاھتون، اسلام جي امد، عربن جي حڪمراني، افغانستان جي غزنوي، غوري گھراڻن جي بادشاھي ، دھلي جي سلطنت جو تسلط جن ۾ غلام بادشاھن، خلجي، تغلق، لوڌي گھراڻن جي سلطانن، مغلن جي بادشاھي جو ڊگھو دؤر، دھلي ۽ افغانستان جي مختلف مرڪزي سلطنتن کي خراج ڏيندڙ کوڙ مقامي حڪومتن، سکن جي بادشاھي، سنڌ ۾ ارغونن، ترخانن، ڪلھوڙن ۽ ٽالپر شاھي خاندانن جا راڄ ڏٺا. ھي سرزمين اڻويھين صدي عيسويءَ ۾ جي چوٿين ڏھاڪي کان ايسٽ انڊيا ڪمپني جي ڪلڪتي واري سرڪار جي قبضي هيٺ آئي ۽ 1857 کان باقائده يونائيٽيڊ ڪنگڊم جي دھلي واري برٽش سرڪار جي سڌي اختيار ۾ اچي وئي. 1947 ۾ يونائيٽيڊ ڪنگڊم ڏکڻ ايشيائي برٽش انڊيا کي ورھاڱي سان آزاد ڪيو. برٽش انڊيا ۾ مسلمانن محسوس ڪيو تہ اھي جديد تعليمي نظام کان پري رھجي وڃڻ ڪري نئين نظام ۾ پوئتي رھجي ويا ھئا ۽ ھندو نظام اندر جلد ئي طاقت وٺي ويا ان ڪري سر سيد احمد مسلمانن کي روايتي مدرسن جي تعليم جي برعڪس جديد تعليم طرف راغب ڪرڻ لاء جدوجھد جو آغاز ڪيو جنھن جي مسلمان عالمن سخت مخالفت ڪئي. سر سيد احمد علي ڳڙھ م مسلمانن لاء ھڪ اسڪول قائم ڪرڻ م ڪامياب ٿي ويو جيڪو اڳتي ھلي ڪاليج ۽ پوء علي ڳڙھ يونيورسٽي بڻجي ويو. ڪراچي م حسن علي آفندي پڻ ھڪ اسڪول سنڌ مدرسة السلام جي نالي سان قائم ڪيو. انھن ادارن مان ھزارين مسلمان جديد تعليم پرائي برٽش سرڪار جي مختلف محڪمن م عملدار ٿيا ۽ ڪيترن ئي سياسي ميدان تي اچي مسلمانن جي حقن جي حاصلات ۽ تحفظ لاء جدوجھد ڪئي. پاڪستان جو باني بہ ڪراچي جي سنڌ مدرسة السلام مان ميٽرڪ تائين تعليم حاصل ڪئي. سر سيد احمد جي شروع ڪيل اھا تحريڪ ننڍي کنڊ جي مسلمانن جي سياسي، مذھبي ۽ سماجي حقن جي حاصلات لاء ھڪ علحده وطن حاصل ڪرڻ جي تحريڪ ۾ تبديل ٿي وئي ۽ اھڙي طرح پاڪستان جي قيام جو بنياد پيو.
 
 
{{multiple image
Line 127 ⟶ 125:
=== آل انڊيا مسلم ليگ ===
 
مسلمانن جي سياسي ۽ معاشي حقن جي حفاظت جي سلسلي ۾ '''[[آل انڊيا مسلم ليگ]]''' هڪ وڏي پارڻي بڻجي اڀري ۽ محمد علي جناح، جنهن کي [[سروجني نيڊو]] ’سفير اتحاد‘ سڏيو آهي، سو بهبہ اڳتي هلي [[انڊين نيشنل ڪانگريس]] کي ڇڏي اچي آل انڊيا مسلم ليگ ۾ شامل ٿيو. [[محمد علي جناح]] کان گهڻو اڳ، ان قسم جي جدوجهد، [[سر سيد احمد]] جي زماني ۾ شروع ٿي چڪي هئي ۽ ان سان گڏ آئيني سڌارن جو سلسلو بهبہ جاري هو، جنهن ڪري، آهستي آهستي مسلمانن جي الڳ حيثيت ٺهندي وئي، مسلمانن جي الڳ حيثيت جو سلسلو ان ياداشت کان شروع ٿئي ٿو، جيڪا، 1 آڪٽوبر 1906ع تي مسلمانن جي هڪ وفد [[سر آغا خان ٽيون]] جي اڳواڻيءَ ۾، [[وائسراء|وائسراءِ ھند]] '''[[لارڊ منٽو]]''' کي پيش ڪيو. 1909ع ۾ [[مارلي منٽو سڌارا|منٽو مارلي سڌارن]]، مسلمانن جي آئيني جدوجهد جي لاءِ چڱا موقعا پيدا ڪيا. 1919ع ۾ [[مانٽيگو چيلمسفورڊ سڌارا|مانٽيگو چيلمسفورڊ سڌارن]] ۾، مسلمانن جي الڳ حيثيت جو اصول مڇيو ويو. 1934ع ۾ [[محمد علي جناح]]، مسلم ليگ جو مستقل صدر بڻايو ويو،
اڳتي هلي 1948ع ۾ [[محمد علي جناح]]، هندو مسلم اتحاد ۽ اتفاق لاءِ ’ [[قائداعظم جا چوڏھن نقطا|چوڏهن نقطا]]‘ پيش ڪيا. جناح جي ان قدم سان مسلمانن جي الڳ حيثيت لاءِ راهه هموار ٿي. 1935 ۾ [[گورنمنٽ آف انڊيا ايڪٽ، 1935|گورنمينٽ آف انڊيا ايڪٽ]] جي تحت صوبائي خودمختياري لاڳو ٿي. جتي مسلمانن جي [[اڪثريت]] هئي، اتي کين مڪمل سياسي اقتدار حاصل رهيو، اڳتي هلي ’پاڪستان‘ جي ٺهڻ تائين پهتو.
1 اپريل 1937ع ۾ نئون '''قانون هند''' لاڳو ٿيو ۽ 36- 1937ع ۾ چونڊو ڪرايون ويون. انڊين نيشنل ڪانگريس کي ستن صوبن [[مدراس پريزيڊنسي|مدراس]]، [[يونائيٽيڊ پراونسز|يو پي ]]، [[بمبئي پريزيڊنسي|بمبئي]]، [[سينٽرل پراونس|سي پي]]، [[بھار (رياست)|بھار]]، [[اوڙيسيا]] ۽ [[خيبر پختونخوا|اتر اولھ سرحد صوبو]] ۾ اڪثريت حاصل ٿي؛ آل انڊيا مسلم ليگ کي [[پنجاب]]، [[سنڌ]]، [[بنگال]] ۽ [[آسام]] ۾ ڪاميابي ملي.
===پاڪستان ٺھڻ جي ضرورت ===▼
 
▲=== پاڪستان ٺھڻ جي ضرورت ===
مسلم ليگ، 10 مارچ 1938ع تي، هڪ ڪاميٽي [[راجا سيد محمد مهدي آف پيرپور]] جي صدارت هيٺ مقرر ڪئي، جنهن جي حوالي اهو ڪم لڳايو ويو ته هو انهن واقعن جي تحقيق ڪري، جي واقعا ڪانگريس وزارتن جي دور ۾ رونما ٿيا آهن. ان ڪاميٽيءَ جي رپورٽ '''[[پيرپور رپورٽ]]''' جي نالي سان پڌري ٿي. پيرپور ’رپورٽ کان پوءِ [[ڪيمبرج يونيورسٽي|ڪيمبرج يونيورسٽيءَ]] جي [[پروفيسر ڪوپ لينڊ]] جي رپورٽ پڌري ٿي، جنهن ڪانگريس حڪومتن لاءِ هيٺين رپورٽ درج ڪئي آهي: آڪٽوبر 1937ع جي شروعات کان وٺي، سيپٽمبر 1939ع جي آخر تائين، ڪانگريسي صوبن ۾، 57 زبردست فساد ٿيا. انهن مان بهار ۾ 15، يو پي ۾ 14، سي پيءَ ۾ 11، مدراس ۾ 8، بمبئيءَ ۾ 7، [[اوڙيسيا]] ۾ 1 ۽ اتر اولھ سرحد صوبي ۾ 1، انهن فسادن ۾ قتل ٿيلن جو اندازو 17000 هزار هو.“ اهو فسادن جو سلسلو هلندو رهيو. 1944ع ۾ محمد علي جناح، علي ڳڙه ۾ هڪ تقرير ڪئي جنھن ۾ ۽ پشاور ۾ 27 نومبر 1945ع تي وڌيڪ ان جي وضاحت ڪندي فرمايو: ”اسان ٻنهي قومن ۾، صرف مذهب جو فرق ناهي؛ اسان جو ڪلچر، هڪ ٻئي کان جدا آهي؛ اسان جو دين، اسان کي هڪ جداگانه قانون حيات ٿو ڏئي، جو زندگيءَ جي هر شعبي ۾ اسان جي رهنمائيءَ لاءِ ڪافي آهي. اسان ان نصب العين تي زندگي گذارڻ گهرون ٿا.“ <ref>27 تقرير: نومبر 1945ع، ايڊورڊز ڪاليج پشاور</ref> جون 1945ع ۾، فرنٽيئر مسلم اسٽوڊنٽس جي نالي پنهنجي پيغام ۾ [[محمد علي جناح]] فرمايو: ”پاڪستان مان اسان جو مطلب اهو ناهي ته اسان غير ملڪي حڪومت کان آزادي ٿا گهرون، پر ان مان اها مراد آهي ته اسان جو ’اسلامي نطريه حيات‘ هجي، جنهن جي حفاظت ضروري آهي. اسان کي رڳو پنهنجي آزادي حاصل ڪرڻي ناهي، پر قابل به ٿيڻو آهي، جيئن اسان ان جي حفاظت به ڪري سگهون ۽ اسلامي تصورن ۽ اصولن تي زندگي به گذاري سگهون.“ ان حوالي سان، جواهر لال نهرو اعلان ڪيو ته: ”هندوستان ۾ رڳو ٻه قوتون آهن، هڪ انگريز ٻي ڪانگريس!“ جنهن جي جواب ۾ جناح چيو ته ”بيشڪ! ٽين قوت به آهي، جيڪا آهي مسلمان!" 1946ع ۾، برطانيه مان هڪ وزارتي مشن آيو، جنهن هندو مسلم مسئلي کي حل ڪرڻ لاءِ، مختلف سياسي پارٽين ۽ اڳواڻن سان ڳالهه ٻولهه ڪئي. پر مسلمانن ان کي رد ڪري ڇڏيو. ان جي رد عمل طور بمبئيءَ ۾ مسلم ڪائونسل ’راست اقدام‘ جو اعلان ڪيو. 16 آگسٽ 1946ع تي ڪلڪتي ۾ وڏا فساد ٿيا، جنهن ۾ هزارين شهري مارجي ويا، ان کان پوءِ بمبئي، [[ڳڙه مڪتيشر]]، [[ڪوئٽه]] ۽ [[اله آباد]] ۾ فساد ٿيا. [[نواکلي]] ۽ بهار ۾ خونريز واقعا ٿيا، هزارين شهري ماريا ويا، ڪروڙن جي جائداد ساڙي وئي. محمد علي جناح اعلان ڪيو ته: ”پاڪستان هاڻي مسلمانن لاءِ زندگيءَ جو هڪ لازمي شرط بنجي چڪو آهي، ان کي دنيا جي ڪا به طاقت ٽاري نه ٿي سگهي!“ <ref>[http://www.sindhiadabiboard.org/catalogue/Specialized/Book2/Book_page6.html Sindhi Adabi Board Online Library (Specialized)<!-- Bot generated title -->]</ref>▼
 
▲مسلم ليگ، 10 مارچ 1938ع تي، هڪ ڪاميٽي [[راجا سيد محمد مهدي آف پيرپور]] جي صدارت هيٺ مقرر ڪئي، جنهن جي حوالي اهو ڪم لڳايو ويو تهتہ هو انهن واقعن جي تحقيق ڪري، جي واقعا ڪانگريس وزارتن جي دور ۾ رونما ٿيا آهن. ان ڪاميٽيءَ جي رپورٽ '''[[پيرپور رپورٽ]]''' جي نالي سان پڌري ٿي. پيرپور ’رپورٽ کان پوءِ [[ڪيمبرج يونيورسٽي|ڪيمبرج يونيورسٽيءَ]] جي [[پروفيسر ڪوپ لينڊ]] جي رپورٽ پڌري ٿي، جنهن ڪانگريس حڪومتن لاءِ هيٺين رپورٽ درج ڪئي آهي: آڪٽوبر 1937ع جي شروعات کان وٺي، سيپٽمبر 1939ع جي آخر تائين، ڪانگريسي صوبن ۾، 57 زبردست فساد ٿيا. انهن مان بهار ۾ 15، يو پي ۾ 14، سي پيءَ ۾ 11، مدراس ۾ 8، بمبئيءَ ۾ 7، [[اوڙيسيا]] ۾ 1 ۽ اتر اولھ سرحد صوبي ۾ 1، انهن فسادن ۾ قتل ٿيلن جو اندازو 17000 هزار هو.“ اهو فسادن جو سلسلو هلندو رهيو. 1944ع ۾ محمد علي جناح، علي ڳڙه ۾ هڪ تقرير ڪئي جنھن ۾ ۽ پشاور ۾ 27 نومبر 1945ع تي وڌيڪ ان جي وضاحت ڪندي فرمايو: ”اسان ٻنهي قومن ۾، صرف مذهب جو فرق ناهي؛ اسان جو ڪلچر، هڪ ٻئي کان جدا آهي؛ اسان جو دين، اسان کي هڪ جداگانه قانون حيات ٿو ڏئي، جو زندگيءَ جي هر شعبي ۾ اسان جي رهنمائيءَ لاءِ ڪافي آهي. اسان ان نصب العين تي زندگي گذارڻ گهرون ٿا.“ <ref>27 تقرير: نومبر 1945ع، ايڊورڊز ڪاليج پشاور</ref> جون 1945ع ۾، فرنٽيئر مسلم اسٽوڊنٽس جي نالي پنهنجي پيغام ۾ [[محمد علي جناح]] فرمايو: ”پاڪستان مان اسان جو مطلب اهو ناهي تهتہ اسان غير ملڪي حڪومت کان آزادي ٿا گهرون، پر ان مان اها مراد آهي تهتہ اسان جو ’اسلامي نطريه حيات‘ هجي، جنهن جي حفاظت ضروري آهي. اسان کي رڳو پنهنجي آزادي حاصل ڪرڻي ناهي، پر قابل بهبہ ٿيڻو آهي، جيئن اسان ان جي حفاظت بهبہ ڪري سگهون ۽ اسلامي تصورن ۽ اصولن تي زندگي بهبہ گذاري سگهون.“ ان حوالي سان، جواهر لال نهرو اعلان ڪيو تهتہ: ”هندوستان ۾ رڳو ٻه قوتون آهن، هڪ انگريز ٻي ڪانگريس!“ جنهن جي جواب ۾ جناح چيو تهتہ ”بيشڪ! ٽين قوت بهبہ آهي، جيڪا آهي مسلمان!" 1946ع ۾، برطانيه مان هڪ وزارتي مشن آيو، جنهن هندو مسلم مسئلي کي حل ڪرڻ لاءِ، مختلف سياسي پارٽين ۽ اڳواڻن سان ڳالهه ٻولهه ڪئي. پر مسلمانن ان کي رد ڪري ڇڏيو. ان جي رد عمل طور بمبئيءَ ۾ مسلم ڪائونسل ’راست اقدام‘ جو اعلان ڪيو. 16 آگسٽ 1946ع تي ڪلڪتي ۾ وڏا فساد ٿيا، جنهن ۾ هزارين شهري مارجي ويا، ان کان پوءِ بمبئي، [[ڳڙه مڪتيشر]]، [[ڪوئٽه]] ۽ [[اله آباد]] ۾ فساد ٿيا. [[نواکلي]] ۽ بهار ۾ خونريز واقعا ٿيا، هزارين شهري ماريا ويا، ڪروڙن جي جائداد ساڙي وئي. محمد علي جناح اعلان ڪيو تهتہ: ”پاڪستان هاڻي مسلمانن لاءِ زندگيءَ جو هڪ لازمي شرط بنجي چڪو آهي، ان کي دنيا جي ڪا بهبہ طاقت ٽاري نه ٿي سگهي!“ <ref>[http://www.sindhiadabiboard.org/catalogue/Specialized/Book2/Book_page6.html Sindhi Adabi Board Online Library (Specialized)<!-- Bot generated title -->]</ref>
 
=== پاڪستان جو ٺهراءُ/ قرارداد لاهور ===
 
(آل انڊيا مسلم ليگ [[لاهور]] ۾ منظور ٿيل: 22 کان 24 مارچ 1940ع).
* (1) آئيني مسئلي تي آل انڊيا مسلم ليگ ڪائونسل ۽ [[مجلس عامله]] جي هن پيش قدميءَ جي تائيد ۽ [[توثيق]] ڪندي، جيڪا 27 آگسٽ، 17- 18 سيپٽمبر، 22 آڪٽوبر 1939ع ۽ 3 فيبروري 1940ع جي قراردادن مان واضح ٿئي ٿي. آل انڊيا مسلم ليگ جو هي اجلاس پر زور طريقي سان اهو دهرائي ٿو ته،تہ، اهو وفاقي منصوبو، جنهن جو اظهار [[گورنمنٽ آف انڊيا ايڪٽ 1935ع]] ۾ ڪيو ويو آهي. بلڪل غير موزون، هن ملڪ جي خاص حالتن جي پيش نظر ناقابل عمل ۽ هندستان جي مسلمانن لاءِ مڪمل طور ناقابل قبول آهي.
* (2) هن اجلاس جي اها حتمي راءِ آهي تهتہ 18 آڪٽوبر 1939ع تي جيڪو اعلان وائسراءِ، حڪومت جي طرفان ڪيو هو، اهو ان حد تائين تهتہ اطمينان بخش آهي، جو جنهن ملڪ ۽ منصوبي تي [[گورنمنٽ آف انڊيا ايڪٽ 1935ع]] ٻڌل آهي. ان تي هندستان جي مختلف جماعتن، مفادن ۽ فرقن جي مشوري سان ٻيهر غور ڪرڻ جو يقين ڏياريو ويو آهي، پر هندستان جا مسلمان ان وقت تائين مطمئن نه ٿيندا، جيستائين پوري آئيني منصوبي تي ٻيهر نئين سر غور نه ڪيو ويندو ۽ ڪو بهبہ نئون منصوبو انهن جي رضامندي ۽ منظوري سان مرتب نه ڪيو ويندو.
* (3) طئي ٿيو تهتہ آل انڊيا مسلم ليگ جي اجلاس جي هيءَ منظور شده راءِ آهي، تهتہ ڪو بهبہ آئيني منصوبو هن ملڪ ۾ قابل عمل ۽ مسلمانن لاءِ قابل قبول نه هوندو، جيستائين اهو هيٺ ڄاڻايل بنيادي اصولن تي وضع نه ڪيو وندو، يعني جاگرافيائي طور ويجهڙائي وارن علائقن جي حد بندي اهڙي خطي ۾ ڪئي وڃي، جو جن علائقن ۾ مسلمانن جي اڪثريت آهي، مثلاً: هندستان جا اتر اولهندي ۽ اڀرندي وارا حصا. انهن جي تشڪيل اهڙي تهتہ آزاد رياستن جي صورت ۾ ڪئي وڃي، جو اهي خود مختيار ۽ مقتدر هجن.
 
گڏوگڏ انهن ويجهڙائي وارن علائقن ۾ اقليتن جي مذهبي، ثقافتي، معاشي، سياسي، انتظامي ۽ ٻين حقن ۽ مفادن جو مناسب ۽ مؤثر تحفظ انهن جي مشوري سان آئين ۾ وضاحت سان ڪيو وڃي ۽ هندستان جي ٻين حصن ۾ جتي مسلمان اقليت ۾ آهن، انهن جي ٻين اقليتن جي مذهبي، ثقافتي، معاشي، سياسي، انتظامي ۽ ٻين حقن ۽ مفادن جو مناسب ۽ موثر تحفظ انهن جي مشوري سان آئين ۾ وضاحت سان شامل ڪيو وڃي. وڌيڪ هيءُ اجلاس مجلس عامله کي اهو اختيار ڏئي ٿو تهتہ اها انهن بنيادي اصولن مطابق آئين جو هڪ اهڙو منصوبو مرتب ڪري، جنهن جي مدد سان ذڪر ڪيل علائقن کي پورا اختيار حاصل ٿي وڃن، جيئن: دفاع، پرڏيهي مامرا، مواصلات، محصولات ۽ ٻيا مامرا جيڪي ضروري سمجهيا وڃن. ان کان پوءِ 1946ع ۾ مسلم ليگ جي اجلاس ۾ ان ”قرارداد“ ۾ تبديلي آڻي، ”آزاد ۽ خود مختيار رياستن“ جي جاءِ تي ”هڪ رياست (State)“ جو لفظ ڪم آندو ويو. 1946ع واري دهلي قرارداد: قرارداد پاڪستان جي وڌيڪ تشريح هن ليگ ڪنوينشن جي هڪ قرارداد ۾ مرڪزي ۽ صوبائي قانون ساز مجلس جي چونڊيل ميمبرن گڏيل راءِ سان ڪئي، جيڪا قائداعظم جي صدارت ۾ 9 اپريل 1946ع تي دهليءَ ۾ منعقد ٿي، جنهن ۾ ٻين مامرن مان صرف هي نڪتو واضح ڪيو ويو تهتہ: ’هندستان جي اتر اڀرندي ۾ بنگال ۽ آسام ۽ اتر الهندي ۾ پنجاب، صوبو سرحد، سنڌ ۽ بلوچستان، يعني مسلم اڪثريت وارا علائقا آهن، اتي واحد ۽ خود مختيار مملڪت جي تشڪيل ڪئي وڃي ۽ ان امر جو واضح اعلان ڪيو وڃي تهتہ پاڪستان جو قيام بنا دير عمل ۾ آندو وڃي.
 
=== پاڪستان جو قيام ===
 
ان کان پوءِ پاڪستان جي حق ۾ سڀ کان پهرين اپريل 1943ع ۾ [[سنڌ اسيمبلي|سنڌ اسيمبليءَ]] ٺهراءُ پاس ڪيو هو. انگريز دؤر ختم ٿيڻ سان هندستان کي ٻن آزاد ملڪن: ڀارت ۽ پاڪستان ۾ ورهايو ويو. پاڪستان جي حصي ۾ برطانوي هند جا اتر الهندي وارا پرڳڻا آيا، جن ۾ مسلمانن جي اڪثريت هئي، جهڙوڪ: اولهندو پنجاب، سنڌ، بهاولپور رياست، خيرپور رياست، بلوچستان ۽ سرحد صوبو (هاڻوڪو خيبر پختونخوا) ۽ اُن جون رياستون آيون. اوڀر بنگال وارو حصو بهبہ پاڪستان ۾ شامل ڪيو ويو، جيڪو ”[[مشرقي پاڪستان]]“ سڏيو ويو. پاڪستان جي اڀرندي حصي ۾ اوڀر بنگال ۽ [[سلهٽ]] جو ضلعو شامل ٿيا. ڄمون ۽ [[ڪشمير]] بابت ڪو فيصلو نه ڪيو ويو. [[ڪاٺياواڙ]] جي ڪجهه رياستن جهڙوڪ: [[جهوناڳڙھ]]، [[ماناوادر]] ۽ [[مانگرول]] جو پاڪستان سان ظاهري [[الحاق]] ڪيو هو، پر عملي طرح ٿي نه سگهيو. [[حيدرآباد دکن]] پاڪستان سان الحاق جو اعلان ڪيو هو، پر اها رياست [[ڀارت]] سان ئي رهي.
 
=== پاڪستان جي قيام کان پوءِ ===
پاڪستان آزاد ٿيڻ کان پوء 1947 کان 1956 تائين [[ڊومينين]] رياست ھئي. 1949 تائين پاڪستاني عدالتن جي سڀ کان وڏي عدالت [[يونائيٽيڊ ڪنگڊم]] جي [[پروي ڪائونسل]] ھئي جتي آخري اپيل داخل ٿيندي ھئي. جنھن بعد ھتي [[پاڪستان جي فيڊرل ڪورٽ|فيڊرل ڪورٽ]] جو قيام عمل ۾ آيو جنھن کي بعد م [[پاڪستان جي سپريم ڪورٽ|سپريم ڪورٽ]] جو نالو ڏنو ويو. پاڪستان جي فوج جا چيف بہ اڃان [[برٽش آرمي]] وارا آفيسر ھيا. ڊومينين انڊيا م رياستي سربراھ پھريون گورنر جنرل [[لارڊ مائونٽ بيٽن]] رھيو پر ڊومينين پاڪستان ۾ محمد علي جناح ان جي مقرري جي مخالفت ڪئي اھڙي طرح ڊومينين پاڪستان جو رياستي سربراھ يعني پھريون گورنر جنرل قائد اعظم محمد علي جناح خود ٿيو. ملڪ جي پھرين حڪومت 15 آگسٽ 1947ع تي [[لياقت علي خان]] بطور ملڪ جي وزيراعظم جي ٺاھي جنھن جي ڪابينا ۾ پاڪستان جو پھريون وزير خارجه قادياني عقيدي جو [[سر ظفر الله خان]] ھيو ء پھريون وزير خزانه [[غلام محمد]] ٿيو جيڪو پھرين برٽش انڊيا جي ريلوي م [[چارٽرڊ اڪائونٽنٽ]] ھيو. پاڪستان جو گاديءَ جو ھنڌ [[ڪراچي]] کي ڪيو ويو. ملڪ جي [[پاڪستان جي پھرين آئين ساز اسيمبلي|آئين ساز اسيمبلي]] آئين ٺاهڻ جو ڪم شروع ڪيو. اردو کي پاڪستان جي واحد سرڪاري ٻولي قرار ڏيڻ جي ڪري بينگال جي اندر تحريڪ شروع ٿي وئي. بينگالي ٻولي جو رسم الخط عربي وارو نہ ھيو جنھن ڪري انھن مخالفت ڪئي ۽ انھن جو خيال ھيو تہ پاڪستان م بينگالي ڳالھائيندڙ اڪثريت م ھيا ان ڪري بينگالي کي بہ سرڪاري ٻولي قرار ڏيڻ جو مطالبو ڪيو ويو. 1948ع ۾ پاڪستان ۽ انڊيا جي وچ ۾ جنگ لڳي ۽ [[ڪشمير]] ٻن حصن م ورھائجي ويو. سيپٽمبر 1948 م قائد اعظم وفات ڪري ويو ۽ [[خواجه ناظم الدين]] گورنر جنرل ٿيو. 16 آڪٽوبر 1951ع تي لياقت علي خان [[راولپنڊي]] م ھڪ افغاني اڪبر خان جي ڪيل حملي ۾ جان بحق ٿيو جنھن بعد 17 آڪٽوبر تي بينگال سان تعلق رکندڙ خواجه ناظم الدين ملڪ جو ٻيون وزيراعظم ٿيو ۽ غلام محمد ملڪ جو ٽيون گورنر جنرل ٿيو. ملڪ م مسلسل سياسي عدم استحڪام جي ڪري جلد جلد حڪومتون ٺھنديون ۽ ڊھنديون رھيون 17 اپريل 1953 تي خواجه ناظم الدين کان زبردستي استعيفا ورتي وئي. ۽ ساڳي تاريخ تي ھڪ ٻئي بنگال سان تعلق رکندڙ [[محمد علي بوگرہ]] کي پاڪستان جو ٽيون وزيراعظم بڻايو ويو جنھن پنھنجي ڪابينه م فوج جي حاضر خدمت ڪمانڊر ان چيف جنرل ايوب خان کي وزير دفاع ۽ ميجر جنرل (ر) اسڪندر مرزا کي وزير داخله طور شامل ڪيو. ھن وزيراعظم ون يونٽ جي تجويز پڻ پيش ڪئي ھئي. گورنر جنرل غلام محمد بيمار ھجڻ جي ڪري ڪجھ وقت لاء موڪل تي ويو ۽ ان جي جاء تي اسڪندر مرزا قائم مقام گورنر جنرل ٿيو ۽ پوء ان غلام محمد کي برطرف ڪري پاڻ مستقل گورنر جنرل ٿي ويو ۽ محمد علي بوگرہ کي 12 آگسٽ 1955 تي برطرف ڪري آمريڪا م سفير مقرر ڪيو ۽ ساڳي تاريخ تي انڊيا جي شھر جالنڌر جي [[چوڌري محمد علي]] کي پاڪستان جو چوٿون وزيراعظم بڻايو ويو. ھن بوگرہ واري ون يونٽ جي تجويز جي حمايت ڪئي ۽ عمل درآمد ڪيو. نئين گادي جي ھنڌ اڏڻ جو منصوبو رٿيو.ملڪ جو نئون [[پاڪستان جو آئين، 1956|ائين]] پڻ ٺاھيو. سيپٽمبر 1956 م ھن کي پارٽي جي صدارت تان هٽايو ويو ۽ ھن خلاف تحريڪ عدم اعتماد آندي وئي جنھن ڪري ھن 12 سيپٽمبر 1956ع تي استعيفا ڏئي ڇڏي. ساڳي تاريخ تي بينگال جو [[حسين شھيد سھروردي]] ملڪ جو پنجون وزيراعظم ٿيو. جنھن جنرل ايوب خان کي ٽن سالن جي ايڪسٽينشن ڏني. سويت يونين جي ڀيٽ م يونائيٽيڊ اسٽيٽس سان تعلقات فوجي سطح تائين وڏائي مضبوط ڪرڻ تي عوامي ليگ ۾ ان جي ڏاڍي مخالفت ٿي چڪي هئي. ھن 17 آگسٽ 1957 م استعيفا ڏئي ڇڏي. ۽ ساڳي تاريخ تي بمبئي م پيدا ٿيندڙ [[آء آء چندريگر]] پاڪستان جو ڇھون وزيراعظم ٿيو جنهن اسيمبلي جي پھرين اجلاس م اليڪشن جي نظام ۾ سڌارن آڻڻ جو اعلان ڪيو پر جلد ئي سياسي سرگرميون ٿيون ء ھن جي خلاف تحريڪ عدم اعتماد اسيمبلي ۾ آڻڻ جي ڪوشش ٿي جنھن ڪري ھن ساڳي سال 11 ڊسمبر تي استعيفا ڏئي ڇڏي. ان بعد ھاڻوڪي سرگوڌا ضلعي سان تعلق رکندڙ ملڪ فيروز خان نون ساڳي سال 16 ڊسمبر تي پاڪستان جو ستون وزيراعظم ٿيو. ھن جي ڪوششن سان گوادر پاڪستان جو حصو بڻجي ويو. اسڪندر مرزا ج جي صدارت جو مدو پورو تيڻ وارو ھو ۽ ھي ان جي ٻيھر صدر ٿيڻ تي راضي نہ ھيو جنھن ڪري 7 آڪٽوبر ۽ 8 آڪٽوبر جي وچ واري رات اسڪندر مرزا کيس برطرف ڪري آئين منسوخ ڪري ملڪ م مارشلا لڳائڻ جو اعلان ڪيو. اسڪندر مرزا جو تعلق بينگال جي شھر مرشد آباد سان ھيو ۽ [[سراج الدوله]] سان 1757 ۾ [[جنگ پلاسي]] ۾ غداري ڪندڙ [[مير جعفر]] جو پڙپوٽو ھيو . پھرين برٽش آرمي م آفيسر ھيو ۽ سندس مقرريون بطور پوليٽيڪل ايجنٽ پرنسلي رياستن م ٿيون. پاڪستان ٺھڻ وقت پاڪستاني فوج ۾ ڪرنل جي عھدي تي ھيو ۽ ميجر جنرل ٿي رٽائر ٿيو ھو. اسڪندر مرزا جي وقت 1956 وارو پھريون آئين نافذ ٿيو ۽ ڊومينين پاڪستان جو خاتمو آيو ۽ پاڪستان پھريون دفعو ريپبلڪ يا جمھوريه بڻيو. ان جو نالو اسلامڪ ريپبلڪ آف پاڪستان رکيو ويو. ان آئين تحت ملڪ م [[پارلياماني نظام]] لاڳو ڪيو ويو. ملڪ م رياستي سربراھ صدر ۽ حڪومتي سربراهه وزيراعظم کي بڻايو ويو. ملڪ جي [[پاڪستان جي پارليامينٽ|پارليامينٽ]] ھڪ ايواني ھئي يعني سينيٽ جو ايوان ڪونہ ھيو صرف قومي اسيمبلي ھئي جنھن م [[مشرقي پاڪستان]] ء [[مغربي پاڪستان]] کي برابر نمايندگي ڏني وئي ۽ قومي اسيمبلي جا اجلاس سال م اڌ ڪراچي م ۽ اڌ ڍاڪا ۾ ٿيندا ھيا. اسڪندر مرزا ڊومينين جي خاتمي تي صدر واري نئين عھدي تي مقرر ٿيو. ملڪ م سياسي عدم استحڪام عروج تي ھيو. ملڪ م صدر جي نئين مدي جي لاءِ چونڊ ٿيڻي ھئي پر 1958 م بغير ڪنھن غير معمولي سبب جي اسڪندر مرزا ملڪ جي پھرين آئين کي منسوخ ڪري ملڪ م مارشل لا لڳائي چيف آف آرمي اسٽاف [[جنرل ايوب خان]] کي چيف مارشل لا ايڊمنسٽريٽر مقرر ڪيو. بعد ۾ جنرل ايوب اسڪندر مرزا کان زبردستي استعيفا ان بنياد تي ورتي تہ صدر جو عھدو 1956ع جي آئين تحت ھيو ۽ آئين جي منسوخي سان اھو عھدو بہ ختم ٿي چڪو ھو ۽ ملڪ جو چيف ايگزيڪيوٽو صرف [[چيف مارشل لا ايڊمنسٽريٽر]] ئي ھيو تنھن ڪري [[اسڪندر مرزا]] جو عھدو غيرقانوني ھيو. اسڪندر مرزا کي گرفتار ڪري ڪوئيٽا آندو ويو جتان کيس [[يونائيٽيڊ ڪنگڊم]] ۾ جلاوطن ڪيو ويو ۽ سندس باقي زندگي لنڊن م گذري. [[جنرل ايوب خان]] 1962 ۾ نئون ائين ڏنو جنھن تحت [[صدارتي نظام]] آندو ويو جنھن م [[بنيادي جمھوريت]] کي متعارف ڪرايو ويو. ايوب خان جي دور ۾ پاڪستان جي نئين گادي جي ھنڌ لاء روالپنڊي جي ڀرسان اسلام آباد نالي شھر اڏڻ جي منظوري ڏني وئي . راولپنڊي شھر ۽ ان جي پسگردائيءَ وارا علائقا پنجاب کان وفاق جي حوالي ڪيا ويا ۽ گادي جو هنڌ 1958 م ڪراچي کان راولپنڊي-اسلام اباد منتقل ڪيو ويو. اسلام آباد شھر اڏجي وڃڻ کان پوء فيڊرل ڪيپيٽل ٽيريٽري قائم ڪري راولپنڊي شھر کي جنرل ضياءَ الحق جي دور ۾ پنجاب کي واپس ڏنو ويو. سيپٽمبر 1965 م پاڪستان ۽ انڊيا جي وچ م [[پاڪ-ڀارت جنگ، 1965 |جنگ]] لڳي جنھن کان پوءِ [[سويت يونين]] جي ٽياڪڙي سان تاشقند ۾ پاڪستان ۽ انڊيا وچ م [[تاشقند وارو معاھدو]] ٿيو. 1969 ۾ ايوب خان جي خلاف ملڪ گير تحريڪ ھلڻ بعد ان استعيفا ڏئي ۽ اقتدار چيف آف آرمي اسٽاف [[جنرل يحي خان]] جي حوالي ڪيو. 1962ع جي ائين منسوخ ٿي چڪو ھو.<br />
اڳوڻي [[اوڀر پاڪستان]] جي 90 سيڪڙو زمين سنوت واري هئي، جنهن کي ”گنگا واديءَ واري زمين“ چيو ويندو آهي. هن واديءَ ۾ ٽي مکيه درياهه آهن: [[گنگا]] ([[پدما]])، [[برهمپترا]]([[جمنا]]) ۽ [[مينگهنا]]. ان جي ڏکڻ اوڀر ۾ [[چٽگام]] جون پهاڙيون آهن، جيڪي [[آسام]] جي جبلن ۽ [[برما]] جي پهاڙن جون شاخون آهن. انهن پهاڙين جي لهواري حصي ۾ تمام گهڻي برسات پوندي آهي. هن علائقي جي مشهور ندي ’[[ڪرنافلي]]‘ آهي. پاڪستان سان اوڀر بنگال جي شرڪت 24 سال رهي، ان بعد [[پاڪ- ڀارت جنگ]] جي نتيجي ۾ 16 ڊسمبر 1971ع تي ”[[بنگلاديش]]“ جي نالي سان نئون ملڪ وجود ۾ آيو. هن ملڪ کي قديم تاريخي پسمنظر اڳ ئي هو. پاڪستان کان [[بنگلاديش]] جي ڌار ٿيڻ جا ڪيترائي سبب هئا، جن ۾ پهريون وڏو سبب هڪ هزار ميلن جو فاصلو هو، جنهنڪري ان علائقي جي سرحدن جي صحيح طرح سنڀال نه پئي ٿي سگهي. ٻيو سبب سياسي ادارن ۾ اڻبرابريءَ جو هو. اولهه پاڪستان ۾ 80 سيڪڙو [[جاگيردار]] ۽ وڏا زميندار چونڊجي ٿي آيا، جڏهن تهتہ اوڀر پاڪستان ۾ 80 سيڪڙو وچولي طبقي جا نمائندا اسيمبلين ۾ چونڊبا هئا. ان ڪري ڪنهن بهبہ معاملي تي منجهن هم آهنگي پيدا نه ٿي سگهي، جنهن جو سڀ کان وڏو سبب ڀارتي مداخلت هو، جنهن پاڪستان خلاف اوڀر پاڪستان ۾ ماحول پيدا ڪرڻ ۾ وڏو ڪردار ادا ڪيو هو.<br />
1970 ۾ مغربي پاڪستان واري [[ون يونٽ]] کي ٽوڙي پراڻن صوبن کي نئين حدبندين سان بحال ڪيو ويو ۽ ملڪ ۾ عام چونڊون ڪرايون ويون. مشرقي پاڪستان صوبي ۾ عوامي ليگ مڪمل اڪثريت سان کٽي آئي جنھن جي قائد [[شيخ مجيب الرحمان]] ڇھن نقطن جو پروگرام ڏنو ھيو ۽ جيڪو ملڪ جو آئين انھن نقطن تي ٺاھڻ چاھي پيو. پنجاب ۽ سنڌ ۾ پيپلزپارٽي اڪثريت سان کٽي آئي ۽ اتر-اولھ سرحدي صوبي ۽ بلوچستان م قومپرست جماعت [[نيشنل عوامي پارٽي]] يا نعپ سادي اڪثريت سان کٽي آئي. ملڪ م ھڪ نئين سياسي بحران جنم ورتو. يحي خان جي ڪمان م ملڪ جي سول ۽ فوجي اسٽيبلشمينٽ چاھيو پئي تہ مجيب الرحمان اقتدار ملڻ کان اڳ پنھنجي ڇھ نقطن واري پروگرام تي نظرثاني ڪري ۽ ھو ايئن ڪرڻ لاء تيار نہ ھيو. اقتدار جي منتقلي نہ ٿيڻ جي ڪري پيدا ٿيل سياسي بحران مشرقي پاڪستان م ھڪ زبردست تحريڪ کي جنم ڏنو جنھن کي فوجي حڪومت طاقت جي ذريعي چيڀاٽڻ شروع ڪرڻ لاء فوجي اپريشن جي شروعات ڪئي جنھن جي نتيجي م اھا تحريڪ پرتشدد ٿي وڃڻ جي ڪري بغاوت ۾ تبديل ٿي وئي. مجيب الرحمان گرفتار ٿي چڪو ھيو ء کيس راولپنڊي منتقل ڪيو ويو ھو. عوامي تحريڪ جي قيادت پاڪستان کان علحدگي جو نعرو ڏنو اھڙي طرح مشرقي پاڪستان م گھرو ويڙھ شروع ٿي وئي 7 ڊسمبر 1971 م يحي خان بينگال سان تعلق رکندڙ نورالامين کي پاڪستان جو اٺون وزيراعظم مقرر ڪيو ۽ ذولفقار علي ڀٽو پاڪستان جو نائب وزيراعظم ٿيو ڊسمبر 1971 م ڀارت پاڪستان تي حملو ڪيو جنھن سان [[ پاڪ-ڀارت جنگ 1971|جنگ]] ڇڙي پئي جنھن جي نتيجي م پاڪستان جي فوجي قيادت جي حڪم تي مشرقي پاڪستان ۾ [[جنرل اي ڪي نيازي]] ھٿيار ڦٽا ڪيا. جنرل نيازي رسمي طريقي سان ھڪ تقريب م پنھنجو ريوالور ڀارتي فوج جي چيف جنرل اروڙا سامھون پيش ڪيو. مشرقي پاڪستان م موجود 90000 پاڪستاني فوجي گرفتار ٿي ويا جن کي ڀارت منتقل ڪيو ويو. مشرقي پاڪستان علحده ٿي [[بنگلاديش]] بڻجي ويو. مجيب الرحمان کي آزاد ڪري ڍاڪا وڃن ڏنو ويو. اولھ واري پاڪستاني حصي ۾ نئين سر شروعات ڪئي وئي. جنرل يحي خان ملڪ جي صدارت تان استعيفا ڏئي۽ عھدو نائب وزيراعظم [[پاڪستان پيپلز پارٽي]] جي قائد [[ذوالفقار علي ڀٽو]] جي حوالي ڪيو جيڪو ھن نئين پاڪستان جو صدر ۽ پھريون سويلين چيف مارشلا ايڊمنسٽريٽر ٿيو. وزيراعظم نورالامين 20 ڊسمبر 1971 تي ان عھدي تان فارغ ٿي ويو ء کيس ملڪ جو نائب صدر مقرر ڪيو ويو. ذولفقار علي ڀٽي ملڪ جي نئين آئين ٺاھڻ جو ڪم شروع ڪيو ۽ پاڪستان م ھر قسم جا سڌارا اندا. 1973ع م پاڪستان جو نئون آئين ٺھيو جنھن ذريعي ٻيھر پارلياماني نظام آندو ويو ۽ ٻن ايوانن واري پارليامينٽ متعارف ڪرائي وئي جنھن جو مٿيون ايوان سينيٽ ۽ ھيٺيون ايوان قومي اسيمبلي ھيو. 14 آگسٽ 1973 تي نئين آئين تحت ذوالفقار علي ڀٽي ملڪ جي نائين وزيراعظم طور قسم کنيو. سنڌ، پنجاب ۽ اتر-اولھ سرحدي صوبي م پيپلزپارٽي جون حڪومتون ٺھيون ۽ بلوچستان م نعپ جي حڪومت ٺھي. سرحد صوبي جي وزيراعلي [[حيات محمد شيرپائو]] جي بم ڌماڪي ۾ جان بحق ٿيڻ جي ڪري ۽ بلوچستان م نعپ جي مشڪوڪ سرگرمين جي الزام تحت ڀٽو سرڪار بلوچستان جي نعپ حڪومت کي معزول ڪري سپريم ڪورٽ ذريعي نعپ تي بندش وڌي جنھن ڪري مينگل ء مري. قبيلن جي سياسي قيادت مزاحمت ڪئي ۽ بلوچستان م گھرو ويڙھ جي شروعات ٿي. نعپ جي سموري گرفتار قيادت تي خان ولي خان سميت حيدرآباد جي سينٽرل جيل م حيدرآباد سازش ڪيس ھلايو ويو. ملڪ م ذولفقار علي ڀٽو جي خلاف پاڪستان قومي اتحاد ٺھيو ۽ 1977 ۾ عام چونڊون ٿيون جن م پيپلزپارٽي وڏي اڪثريت سان کٽي آئي. پاڪستان قومي اتحاد ڌانڌلي جو الزام لڳايو ۽ ٻيھر چونڊون ڪرائڻ جو مطالبو ڪيو ۽ ملڪ گير تحريڪ شروع ڪئي. 5 جولاءِ 1977 تي ملڪ م چيف آف آرمي اسٽاف [[جنرل ضياءَ الحق]] فوجي بغاوت ذريعي ڀٽو سرڪار کي معزول ڪري اقتدار تي قبضو ڪي، ۽ پوء ملڪ جو صدر بڻجي ويو. ذولفقار علي ڀٽو تي ھڪ سياسي اڳواڻ جي پيء جي قتل جي جاچ ۾ شامل ڪري گرفتار ڪري ان تي [[لاھور ھاء ڪورٽ]] م خون جو مقدمو ھلايو ويو جنھن م کيس موت جي سزا ڏني وئي ۽ ان جي سپريم ڪورٽ م اپيل پڻ رد ٿي وئ. اھڙي طرح ذولفقار علي ڀٽو کي ڦاسي ڏني وئي. ملڪ ۾ پرويژنل ڪانسٽيٽيوشنل آرڊر يا پي سي او جي نالي سان عبوري آئين ڏئي سياسي نظام ھلايو ويو. 1985 م [[ پاڪستان ۾ ريفرينڊم، 1985|ريفرينڊم]] ڪرايو ويو جنھن تحت جنرل ضياءَ الحق ملڪ جو صدر برقرار رھڻ جو حق حاصل ڪيو ۽ ائين ۾ ھڪ وڏي ترميم ڪئي جيڪا اٺين ترميم جي نالي سان مشھور ٿي. جنھن تحت ملڪ جو نظام نيم پارلياماني ۽ نيم صدارتي ٿي ويو ء صدر کي بي پناھ اختيار ڏنا ويا. ملڪ م غيرجمائتي بنيادن تي چونڊون پڻ ڪرايون ويون. اھڙي طرح 24 مارچ 1985 تي [[محمد خان جوڻيجو]] ملڪ جو ڏھون وزيراعظم ٿيو. 1973 جي آئين کي نئين ترميم سان بحال ڪيو ويو. 1987 ۾ [[اوجڙي ڪيمپ وارو واقعو]] ٿيو جنھن جي جاچ واري معاملي تي اختلاف سبب 29 مئي 1988 تي جنرلل ضياءَ الحق محمد خان جوڻيجو جي حڪومت سميت سڀ صوبائي حڪومتون برطرف ڪري سڀ قومي ۽ صوبائي اسيمبليون ٽوڙي ملڪ م جماعتن بنيادن تي چونڊون ڪرائڻ جو اعلان ڪيو. آگسٽ 1988 ۾ جنرل ضياءَ الحق پنھنجي لڳ ڀڳ سموري فوجي قيادت سميت [[بھاولپور وارو سانحو، 1988|سي 130 جھاز جي حادٽي]] م بھاولپور ڀرسان مارجي ويو. سينيٽ چيئرمين [[غلام اسحاق خان]] ملڪ جو صدر ٿيو.۽ [[جنرل مرزا اسلم بيگ]] چيف آف آرمي اسٽاف مقرر ٿيو. ملڪ م چونڊون ٿيون ۽ 2 ڊسمبر 1988 تي [[بينظير ڀٽو]] ملڪ جي يارھين وزيراعظم ٿي. 6 آگسٽ 1990 تي صدر غلام اسحاق بينظير ڀٽو جي حڪومت ڪرپشن جي الزامن تي برطرف ڪري اسيمبليون ٽوڙي چونڊون ڪرائڻ جو اعلان ڪيو. اھڙي طرح چونڊن م 6 نومبر 1990 تي [[ميان نواز شريف]] ملڪ جو ٻارھون وزيراعظم ٿيو. 1993ع ۾ ميان نوازشريف جي حڪومت کي صدر غلام اسحاق برطرف ڪري اسيمبليون ٽوڙي نئين چونڊن جو اعلان ڪيو پر سپريم ڪورٽ ان قدم کي ڪالعدم قرار ڏئي حڪومت بحال ڪئي پر پوء ٻنھي 18 جولاء 1993ع تي نوازشريف ۽ غلام اسحاق خان پنھنجن عھدن تان استعيفا ڏئي. اليڪشن ٿيڻ بعد 18 آڪٽوبر 1993تي بينظير ڀٽو ملڪ جي تيرھين وزيراعظم ٿي ۽ پوء [[فاروق لغاري]] ملڪ جو صدر ٿيو. 5 نومبر 1996 تي ڪرپشن جي الزامن تي صدر فاروق لغاري بينظير ڀٽو جي حڪومت برطرف ڪري سموريون اسيمبليون ٽوڙي نئين اليڪشن جو اعلان ڪيو. 17 فيبروري 1997ع تي ميان نواز شريف ملڪ جو چوڏھون وزيراعظم ٿيو ۽ 12 آڪٽوبر 1999 تي چيف آف آرمي اسٽاف [[جنرل پرويز مشرف]] فوجي بغاوت ذريعي اقتدار تي قبضو ڪري کيس برطرف ڪري آئين کي معطل ڪندي مارشل لا لاڳو ڪئي. 2002 ۾ چونڊون ٿيون ۽ 22 نومبر 2002 تي [[ظفرالله جمالي]] ملڪ جو پندرھون وزيراعظم ٿيو جيڪو 26 جون 2004 تائين رھيو. کانئس استعيفا ورتي وئي ۽ 26 آگسٽ 2004 تائين [[چوڌري شجاعت]] ملڪ جو سورھون وزيراعظم رھيو. 28 آگسٽ 2004 کان 15 نومبر 2007 تائين پرويز مشرف جي رضامندي سان [[شوڪت عزيز]] ملڪ جو سترھون وزيراعظم رھيو. جنھن بعد نگران حڪومت م 27 ڊسمبر 2007 تي بينظير ڀٽو کي راولپنڊي م قاتلاڻي حملي ۾ شھيد ڪيو ويو ملڪ ۾ 2008 ۾ عام چونڊون ٿيون. [[يوسف رضا گيلاني]] ملڪ جو ارڙھون وزيراعظم ٿيو ۽ جنرل پرويز مشرف فوج جو عھدو ڇڏڻ بعد صدرات جو عھدو بہ ڇڏيو ء [[آصف علي زرداري]] ملڪ جو صدر ٿيو. آئين م ترميم ڪري صدر جا اختيار ختم ڪري وزيراعظم جا اصل اختيار بحال ڪري ان کي حقيقي چيف ايگزيڪيوٽو بڻايو ويو. 26 آڪٽوبر 2012 تي ڪورٽ جي فيصلي تي نا اھل ٿي وڃڻ ڪري يوسف رضا گيلاني فارغ ٿي ويو ۽ [[راجا پرويز اشرف]] ملڪ جو اوڻويھون وزيراعظم ٿيو جيڪو 24 مارچ 2013 تائين رھيو ۽ پاڪستان جي ان قومي اسيمبلي ملڪ ٺھڻ بعد پھريون دفعو پنھنجو آئيني مدو پورو ڪيو. نئين چونڊن بعد 5 جون 2013 تي ميان محمد نوازشريف ملڪ جو ويھون وزيراعظم ٿيو . 28 جولاءِ 2017 عدالت کيس نااهل قرار ڏنو جنھن ڪري عھدي تان معزول ٿي ويو ۽ سندس پارٽي جو [[شاھد خاقان عباسي]] ملڪ جو ايڪويھون وزيراعظم تيو ۽ 31 مئي 2018 تي قومي اسيمبلي جي مدي پوري ٿيڻ تائين ان عھدي تي رھيو جنھن کان پوءِ عام چونڊون ٿيون ۽ تحريڪ انصاف جو [[عمران خان ]] 18 آگسٽ 2018 تي ملڪ جو ٻاويھون وزيراعظم ٿيو.
 
== جاگرافي ==
ڏکڻ ايشيا ۾ واقع ھن ملڪ جي ڏکڻ ۾ عربي سمنڊ، اوڀر ۾ انڊيا، اولھ ۾ ايران ۽ افغانستان اتر م چين واقع آهن<ref name="سي آء اي" />. ملڪ جي بين الاقوامي سرحد جي ڊيگھ 7257 ڪلوميٽر آهي جنھن مان 2670 ڪلوميٽر افغانستان سان، 438 ڪلوميٽر چين سان، 3190 ڪلوميٽر انڊيا سان ۽ 959 ڪلوميٽر ايران سان ملي ٿيون<ref name="سي آء اي" />. ملڪ جي سمنڊ سان ملندڙ حد 1046 ڪلوميٽر آهي. پاڪستان جي سمنڊ جي پاڻي ۽ فضائي اسپيس جي حد ان جي ڪناري جي حد کان سمنڊ طرف 12 [[ ناٽيڪل ميل|ناٽيڪل ميلن]] تائين آهي، جنھن کان علاوه اڳتي وڌيڪ 200 ناٽيڪل ميلن تائين ملڪ جو معاشي زون آھي جتي کنڊ جي حد ھوندي آھي<ref name="سي آء اي" />. ان جو جاگرافيائي مقام 00 30 اتر ۽ 70 00 اوڀر آھي<ref name="سي آء اي" />.ان جي ڪل پکيڙ 796095 چورس ڪلوميٽر آهي جنھن مان 770875 چورس ڪلوميٽر خشڪي ۽ 25220 چورس ڪلوميٽر پاڻي اٿس. ايراضي م دنيا جو ملڪن م 37ھہن نمبر تي آهي<ref name ="سي آء اي " > - https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pk.html - </ref>. جنھن جو 24 سيڪڙو علائقو زرعي آھي جنھن مان وري 40 سيڪڙو پوک جي قابل، 13 سيڪڙو پوک ھيٺ، 20 سيڪڙو بيڪار، 3 سيڪڙو ٻيلا آهن. پاڪستان ۾ ٽي بندرگاھون آهن جن جا نالا ڪراچي پورٽ، بن قاسم پورٽ ۽ گوادر پورٽ آھن.
[[فائل:Indus.A2002274.0610.1km.jpg|thumb|200px|مصنوئي سياري يا [[سيٽلائيٽ]] تان ورتل پاڪستان جي تصوير جنھن پاڪستان جي [[ٽوپو گرافي]] ڏيکاريل آھي.]]
[[فائل:Pakistan map of Köppen climate classification.svg|thumb|280px| پاڪستان جي [[ڪوپن ڪلائيميٽ]] جي درجہ بندي]]
Line 163 ⟶ 161:
=== جابلو علائقو ===
 
پاڪستان جي اتر ۽ اولهه ۾ [[جابلو علائقو]] آهي. هن ۾ اتر وارا جبل، [[هماليہ]] جون شاخون آهن، جن جون قطارون ديوارن وانگر هڪٻئي پٺيان بيٺل آهن. انهن ۾ [[چترال]] ۽ [[مري|مريءَ]] جا پهاڙ، [[ڪاغان وادي]] ۽ قبائلي علائقن جا پهاڙ شامل آهن. انهن جبلن مان هماليه جبل جي سراسري اوچائي 20 هزار فوٽ آهن، جنهنڪري اُن جون چوٽيون سدائين برف سان ڍڪيل رهنديون آهن، [[گلگت]]جي ويجهو [[نانگاپربت]] جي چوٽي 26 هزار فوٽ اوچي آهي، ۽ [[قراقرم]] جابلو قطار ۾ [[ڪي-2|K-2]] جي پهاڙي 28250 فوٽ اوچي آهي، جتي وسيع برف موجود رهندي آهي. اتر- اولهه واريءَ سرحد تي [[هندوڪش جبل]] پکڙيل آهي، جنهن جي چوٽي ([[ترچ مير]]) 25353 فوٽ آهي. پهاڙي لڪن جهڙوڪ: [[بابُوسر]]،[[دره خنجراب]] ۽ [[لواري]]وغيره بهبہ گهڻو ڪري برف سان ڍڪيل هوندا آهن، گرمين ۾ برف ڳرڻ کان پوءِ ئي آمدرفت ٿيندي آهي.
 
{{Multiple image
Line 170 ⟶ 168:
| width = 280
| image1 = K2 2006b.jpg
| caption1 = زمين تي ٻيون نمبر اوچي جابلو چوٽي [[ڪي-2]] پاڪستان ۾ واقع آهي.
| image2 = SHIGAR.jpg
| caption2 = دنيا جي سڀ کان اوچي ٿڌي رڻپٽ (Cold Desert)جو نالو [[ڪٽپانہ]] آھي ۽ اھو [[اسڪردو]]،پاڪستان ۾ واقع آهي.
Line 181 ⟶ 179:
=== ميداني علائقو ===
 
پاڪستان جو تقريباً اوڀر وارو حصو ميداني آهي. ان کي [[سنڌو ماٿري]] چوندا آهن، ڇوتهڇوتہ [[سنڌو درياء]] ۽ ان جون ڀرتي ڪندڙ شاخون: [[ڪابل ندي]]، [[جهلم درياء]]، [[ستلج درياء]]، [[راوي درياء]]، [[بياس]] ۽ [[چناب]] درياءَ آهن . سنڌو درياهه وارو علائقو وسيع ميدان آهي، جيڪو [[ڪشمير]] کان وٺي [[عربي سمنڊ]] تائين پکڙيل آهي، اُن جا ٻه حصا آهن:<br />
'''1.سنڌوءَ جو مٿيون حصو:''' هن حصي ۾ [[پنجاب]] ۽ [[بهاولپور]] جا علائقا شامل آهن. هتي جي زمين زرخيز آهي، ڇو تهتہ هتي نهرن جو ڄار وڇايل آهي. بهاولپور واري خطي ۾، اوڀر طرف جيڪو حصو خشڪ آهي، ان کي ”[[چولستان]]“ چوندا آهن.<br />
'''2.سنڌوءَ جو هيٺاهون ميدان:''' هن حصي ۾ سنڌو درياهه جو پيٽ وڌيڪ ويڪرو آهي. اُن کان سواءِ [[برسات]] جي اڻاٺ سبب ڪجهه زمين [[ريگستان]] بنجي وئي، انهيءَ کي آباد ڪرڻ لاءِ [[گڊو]]، [[سکر]] ۽ [[ڪوٽڙي|ڪوٽڙيءَ]] وٽان [[بئراج]] ٺاهي، ڪيتريون ئي شاخون ڪڍيون ويون آهن.
 
=== مٿانهون پٽ ===
 
هن علائقي جا ٻه حصا آهن:<br> />
1.[[پوٽوهار]]، جهلم درياء جي ڪناري سان، ٻه هزار فوٽ اوچو جابلو لوڻ ([[سينڌي لوڻ]]) جو پهاڙي سلسلو الهندي طرف هليو وڃي ٿو، جنهن ۾ هر هنڌ [[لوڻ]] جون ڇپون ملن ٿيون. اهو سڄو علائقو [[باراني]] آهي. ان ۾ [[گاسليٽ]]، [[ڪوئلو]] ۽ ٻي [[معدنيات]] جا ذخيرا موجود آهن. [[ڪوهستان]] لوڻ، [[جھلم درياء|جهلم نديءَ]] جي الهندي ڪناري سان لڳو لڳ ڏکڻ اولهه طرف [[سنڌو ندي|سنڌو درياء]] تائين پکڙيل آهي. ان سلسلي جي اوچائي لڳ ڀڳ ست سؤ ميٽر ٿيندي. ڪوهستان لوڻ ۽ اتر اولهه وارن جبلن وچ ۾ پوٽوهار جو مٿانهون پٽ آهي. ان ۾ اٽڪ، راولپنڊي (خاص ڪري ڪوهه مري ۽ ڪهوٽا جا علائقا) ۽ جهلم ضلعو شامل آهن.<br />
2.[[ڪوھ سليمان|سليمان جبل]] ۽ [[کيرٿر جبل]] جي الهندي ۾ بلوچستان نهايت مٿانهون علائقو آهي، جنهن جي اوچائي 600 کان 900 ميٽر ٿيندي. هتي جي هوا نهايت خشڪ آهي ۽ برسات نه پوڻ ڪري سبب صوبي جي گهڻي ايراضي غيرآباد آهي. وچ ۾ لوڻ واري پاڻيءَ جي ڍنڍ آهي، اترئين حصي ۾ [[ڪروميم]] جا ذخيرا ملن ٿا.
 
Line 203 ⟶ 201:
=== ريڙهيون پائيندڙ جانور مڇيون ===
 
پاڪستان ۾ ريڙهيون پائيندڙ جانورن ۾[[واڳون]]، [[مانگر مڇ]]، [[ڪڇون]]، [[ڪرڙي|ڪرڙيون]]، [[سانڊو|سانڊا]]، [[گلوئي|گِلوئيون]]، [[مڇي|مڇيون]] ([[ڪرڙو|ڪُرڙا]]، [[پلو|پلا]]، [[نوراني|موراکيون]]۽ [[پاپليٽ]]وغيره اچي وڃن ٿا)، سامونڊي پيداوار ۾ [[مرجان]] ۽ [[جھينگو|جهينگا]] قابل ذڪر آهن. ان کان سواءِ ٻيا بهبہ هزارين [[جيت]] ۽[[سُرڻا]] هن سرزمين جي پيداوار آهن.
 
=== ٻيلا ۽ جهنگل ===
 
پاڪستان ۾ ٻيلن جي ايراضي هڪ [[ڪروڙ]]ايڪڙن کان بهبہ گهٽ آهي. اهو اندازو مجموعي ايراضيءَ جو ساڍا چار سيڪڙو آهي، ان مان اڌ وڻن جو ڪاٺ اڏاوتن ۽ [[ٻارڻ]] جي ڪم اچي ٿو، باقي حصو [[بيڪار ٻوٽا|بيڪار ٻوٽن]] ۽ [[ول|ولين]] تي مشتمل آهي. اهوئي سبب آهي، جو ٻيلن جي پيداوار اڻ پوري آهي، انهيءَ ڪري ملڪ لاءِ [[عمارتي ڪاٺ]] ٻين ملڪن مان گهرائڻو پوندو آهي. حڪومت جي اها ئي ڪوشش آهي تهتہ جديد طريقن سان موجوده ٻيلن کي ترقي ڏني وڃي.
 
== آبهوا ==
 
پاڪستان پُوري پُني [[ڪمربند]] ۾ اچي ٿو. پاڪستان جو گهڻو حصو [[سمنڊ]] کان پري آهي ۽ اتر ۾ اوچا [[جبل]] اٿس. اهوئي سبب آهي، جو هتان جي [[آبهوا]] مجموعي طور خشڪ ۽ گرم آهي. گرميءَ جي موسم ۾ پاڪستان جو [[گرمي پد]] سڀ کان وڌيڪ [[سبي]]، [[جيڪب آباد]]، [[لاڙڪاڻو|لاڙڪاڻي]] ۽ [[نوابشاھ]] ۾ آهي. تازو جون 2010ع ۾ [[موھن جو دڙو|موهن جي دڙي]] واري علائقي۾ گرمي پد 54 ڊگري سينٽي گريڊ تائين وڃي پهتو هو، جيڪو پاڪستان جي تاريخ جو سڀ کان وڌيڪ گرمي پد رڪارڊ ٿيو. ان کان اڳ سبي، جيڪب آباد، سکر ۽ نوابشاھ ۾ وڌ کان وڌ 51 ڊگري سينٽي گريڊ تائين گرمي پد مختلف وقتن تي رڪارڊ ٿيو، جڏهن تهتہ [[سيارو|سياري]] ۾ پاڪستان ۾ سخت [[سيءُ]] ٿئي ٿو. پاڪستان ۾ [[برسات]] تمام گهٽ پوندي آهي. بلوچستان ۽ سنڌ ۾ سراسري 5 انچ برسات پوندي آهي. پاڪستان ۾ وڻڪار جي ايراضي هڪ [[ڪروڙ]] ايڪڙن کان وڌيڪ آهي، جيڪو ملڪ جي جملي ايراضيءَ جو ساڍا 4 سيڪڙو آهي. پاڪستان جو گهڻو علائقو ويران ۽ [[خشڪ]] آهي. هتي فقط 2 سيڪڙو ٻيلا ۽ جهنگ آهن. گهڻي وڻڪار اترئين ۽ اولاهين پهاڙي علائقي ۾ آهي. اڪثر درياهي ڪنارن تي ٻيلا آهن. ميداني علائقن ۾ [[ٽالهي]]، [[توت]]، [[ٻٻر]] ۽ [[لئو|لئيءَ]] جا وڻ ٿيندا آهن. سنڌ ۽ پنجاب ۾ [[انب]]، [[ڪيلو|ڪيلا]]، [[زيتون]]، [[س ھڪڙو|سنگتڙا]] ۽ [[مالٽو|مالٽا]] وغيره ٿيندا آهن. بلوچستان ۽ صوبي [[خيبرپختونخواهه]] ۾ [[بادام]]، [[صوف|صوفن]]، [[زردالو|زردالن]] ۽ [[انگور|انگورن]] وغيره جا باغ گهڻا آهن. جابلو ايراضيءَ ۾ جدا جدا اوچائيءَ تي ڪيترن ئي قسمن جا وڻ ٿيندا آهن. مثال طور: ٽن هزارن فوٽن جي اندر [[چِنار]] وغيره جا وڻ ٿيندا آهن. ٽن هزارن فوٽن کان مٿي [[چيل]] ۽ [[ديال]] جا وڻ آهن. ستن هزارن فوٽن تي [[صنوبر]] جا وڻ ۽ ڏهن هزارن فوٽن تي فقط ”[[برج]]“ جا وڻ ٿيندا آهن. انهن جهنگن ۾ بي انداز ٻوٽيون ۽ گل ٿيندا آهن. انهيءَ سلسلي ۾ ’[[سوات]]‘ جا پهاڙ قابل ذڪر آهن.
 
== معيشت ==
 
 
پاڪستان جو قيام 1947 م ٿيو پر اڃان تائين اھو ترقي پذير ملڪ آھي جنھن جو وڏو سبب وڏي عرصي کان سياسي عدم استحڪام ۽ ٻاھرين سيڙپ جي ڪمي آھي<ref name="سي آء اي" />. ٻاھرين سيڙپڪاري نہ ٿيڻ جو وڏو سبب امن امان جو مسئلا ۽ توانائي جو بحران آھي<ref name="سي آء اي" />. ملڪ جي جي برآمد جو اڌ حصو ڪپڙي جي صنعت جو آھي<ref name="سي آء اي" />. 2017 جي تخميني مطابق پاڪستان جي [[جي ڊي پي]] 1061 [[ٽرلين]] ڊالر ھئي جيڪا دنيا م 25 نمبر تي ھئي ء ان جي ان سال حقيقي واڌ 5.4 سيڪڙو ھئي<ref name="سي آء اي" />. 2016 جي تخميني مطابق جي ڊي پي جو 24.4 حصو زراعت جو، 19.1 حصو صنعت جو ۽ 2017 جي تخميني مطابق 56.5 سيڪڙو حصو خدمتن جو ھيو<ref name="سي آء اي" />. پاڪستان جي صنعت م ڪپڙي جي صنعت، دوائن جي صنعت، طبي اوزارن جي صنعت، ڪنسٽرڪشن واري سامان جي صنعت، ڪاغذ جي صنعت ، ڀاڻ جي صنعت ۽ گانگٽن جي صنعت شامل آهن<ref name="سي آء اي" />. 2017 جي ڪاٿي مطابق پاڪستان م صنعتي پيداوار جي واڌ جي شرح 5.4 سيڪڙو ھئي<ref name="سي آء اي" />. 2017 جي ڪاٿي مطابق پاڪستان م مزدورن جو تعداد 6،38،90،000 ھيو جنھن ۾ ٻار ۽ وچ اوڀر ۾ ڪم ڪندڙ مزدور پڻ شامل آهن. ان تعداد جو 42.3 سيڪڙو زرعي مزدور، 22.6 سيڪڙو صنعتي مزدور ء 35.1 سيڪڙو خدمتن وارا مزدور شامل آهن ۽ ان ڪاٿي مطابق پاڪستان جو دنيا م نائون نمبر ملڪ ھيو<ref name="سي آء اي" />. 2017 جي ڪاٿي مطابق پاڪستان م بيروزگاري جي شرح 6 سيڪڙو ھئي ۽ دنيا م ان جو درجو 90 نمبر تي ھيو<ref name="سي آء اي" />. 2817 جي ڪاٿي مطابق پاڪستان جي آمدني 46.81 ارب ڊالر ھئي ء خرچ 64=49 ارب ڊالر ھيو<ref name="سي آء اي" />. 2017 جي تفصيل مطابق پاڪستان جي برآمد 17.7 سيڪڙو آمريڪا، 7.7 سيڪڙو يونائيٽيڊ ڪنگڊم، 6 سيڪڙو چين، 5.8 سيڪڙو جرمني، 5.2 سيڪڙو افغانستان، 5.5 سيڪڙو متحده عرب امارات ۽ 4.1 سيڪڙو اسپين سان ھئي<ref name="سي آء اي" />. پاڪستان جي درآمد ساڳي سال جي تفصيل مطابق پاڪستان جي برآمد جو 27.4 سيڪڙو چين، 13.7 سيڪڙو متحده عرب امارات، 4.9 سيڪڙو آمريڪا، 4.3 سيڪڙو انڊونيشيا، 4.2 سيڪڙو سعودي عرب جو آهي<ref name="سي آء اي" />
 
پاڪستان بنيادي طور هڪ [[زرعي ملڪ]] آهي. هتان جي مکيه پيداوار ۾: [[ڪڻڪ]]، [[ڪپھ]]، [[چانور]]، [[ڪمند]]، [[سڻي]]، [[تيلي ٻج]]، ڀاڄيون ۽ ميوا شامل آهن. [[زراعت]] کي ترقي ڏيارڻ لاءِ حڪومت زرعي سڌارا نافذ ڪيا آهن. زرعي سڌارن جو مقصد زراعت کي وڏن جاگيردارن ۽ زميندارن جي هڪ هٽي کان بچائڻ، هاري ۽ زميندار جي ناتن کي سڌارڻ، ايراضيءَ جي ونڊ ورڇ جي ڪم کي سولو بنائڻ ۽ زراعت ۽ مشينريءَ جي استعمال کي ممڪن بنائڻ هوندو آهي. ان ريت هٿرادو ڀاڻ، سٺا ٻج ۽ زرعي قرض سولائي سان ڪتب آڻي سگهجن ٿا. 1958ع کان اڳ زرعي سڌارا جدا جدا صوبن ۾ محدود پيماني تي نافذ ڪيا ويا هئا. انهن کي نافذ ڪري واسطيدار صوبن جي مرضيءَ تي ڇڏيو ويو هو، جنهنڪري جنوري 1959ع ۾ مختلف صوبن ۾ اڻپورا سڌارا نافذ ڪيا ويا. انهن پٽاندڙ ڪو بهبہ ماڻهو پنج سؤ ايڪڙ نهري يا هڪ هزار ايڪڙ باراني ايراضي کان وڌيڪ زمين رکي نه پئي سگهيو. پاڪستان ٺهڻ کان اڳ اولهه پنجاب جي علائقن ۾ في ايڪڙ پيداواري يونٽن جو اندازو مقرر ڪيو ويو هو. سٺي زمين جي هڪ ايڪڙ ۾ 72 پيداواري يونٽ مڃيا ويندا هئا. ان ريت ڪو بهبہ ماڻهو 36000 پيداواري يونٽن کان وڌيڪ زمين پاڻ وٽ رکي نٿي سگهيو، البت ان ايراضي کانسواءِ هڪ زميندار وٽ 150 ايڪڙ باغن لاءِ ۽ 183 ايڪڙ ايراضيءَ تائين ورهائي سگهيو ٿي. ان ايراضيءَ کانسواءِ باقي سڄي ايراضي حڪومت وٺي، هارين ۽ حقدار آبادگارن ۾ ورهائي ڇڏي. 1972ع ۽ 1977ع جي دوران [[ذالفقار علي ڀٽو|ذوالفقار علي ڀُٽي]] جي حڪومت ۾ زرعي آندا ويا. انهن سڌارن تحت هارين ۽کي زرعي مقصدن جي لاءِ بهتر سهولتون ۽ آسان شرطن تي قرض ڏيڻ شامل هئا. انهن سڌارن موجب زمين جي حد ملڪيت ۾ ڪمي ڪري هڪ فرد جي حد ملڪيت 500 نهري ايڪڙن مان گهٽائي 100 ايڪڙ ڪئي وئي. اهڙيءَ طرح غير نهري ايراضيءَ جي في سيڪڙو حد ملڪيت 300 ايڪڙ ڪئي وئي. انهن سڌارن تحت هارين کي زرعي مقصدن لاءِ گهڻيون سهولتون ۽ آسان شرطن تي قرض ڏيڻ شامل هئا.
 
=== صنعت ۽ حرفت ===
گڏيل پاڪستان سڻيءَ جو گهر هوندي، پاڪستان ۾ سڻيءَ جو هڪ بهبہ ڪارخانو موجود نه هو، جيڪي هئا سي بهبہ ننڍا ۽ معمولي درجي جا هئا. ورهاڱي کان اڳ کنڊ ٺاهڻ جا ننڍا ننڍا ڪارخانا هئا. فقط اٽي پيهڻ جون چڪيون، هڪ ٻه بسڪوٽ ٺاهڻ جا ڪارخانا، هڪ اڌ شراب ٺاهڻ ۽ [[بناسپتي گيھ]] جا ڪارخانا هئا. ورهاڱي کان پوءِ صنعتن ۾ واڌارو آيو. ملڪي ضرورت واريون شيون ٻاهران گهرائڻ بدران پاڪستان ۾ ئي ٺهڻ شروع ٿيون. ان مقصد سان ترقياتي بورڊ، [[پاڪستان صنعتي مالياتي ڪارپوريشن]] (جنهن اڳتي هلي [[صنعتي ترقياتي بئنڪ]] (I.D.B.P) جو روپ ورتو، صنعتي سرمايه ڪاري ڪارپوريشن، [[ٽيرف ڪميشن]]، ڇهن سالن واري رٿا، صنعتي ترقياتي ڪارپوريشن، [[گهريلو هنرن جي صنعت]]، [[پهرين پنج ساله رٿ]] (1955ع کان 1960ع) [[ٻي پنج ساله رٿ]](1965ع تائين)، [[ٽين پنج ساله رٿ][ (1970ع تائين)، [[چوٿين پنج ساله رٿ]] (1975ع تائين) ۽ انهن کان علاوه وقت بوقت پاڪستان ۾ [[سائنسي تحقيقاتي ڪائونسل]] ۽ انهيءَ قسم جا ٻيا ادارا پڻ قائم ٿيندا رهيا. هن وقت پاڪستان ۾ ڪيتريون ئي صنعتون قائم آهن. جن ۾ [[لوھ]]، [[کنڊ]]، [[گيھ]] جا ڪارخانا ۽ [[سمال انڊسٽريز]] ۾ پڻ واڌارو آيو آهي. جڏهن تهتہ اڃا بهبہ وڌيڪ [[پرڏيهي سيڙپ]] ۽ صنعتي موقعن جي ضرورت گهڻي آهي. ملڪ ۾ هن وقت [[فولاد]] جا ڪارخانا (ڏسو: [[پاڪستان اسٽيل ملز]])، ڪپڙي جون صنعتون، [[کاڄرو تيل]]، [[ڪيميڪل انڊسٽري]]، [[سيمينٽ]]، [[شگرمل|شگر ملز]]، [[چمڙو|چمڙي]] ۽ [[ڪپھ جو ڪارخانو|ڪپھ جا ڪارخانا]] وڏي تعداد ۾ موجود آهن، پر پوءِ بهبہ عالمي سطح تي [[سيڙپڪاري|سيڙپڪاريءَ]] جي ضرورت پيش اچي ٿي.
 
== قدرتي وسيلا ۽ معدنيات ==
پاڪستان مختلف قدرتي ۽ معدني وسيلن سان مالامال آهي، جهڙوڪ: [[ڪوئلو]]، [[سينڌو لوڻ]]، [[تيل]] ۽ [[گئس]]، [[ڪرومائيٽ]]، [[جپسم]]، [[گندرف]]، [[لوھ]]، [[سنگمرمر]]، [[سُرمو]] ۽ [[جست]] وغيره.
پاڪستان ۾ ڪيترا اهڙا هنڌ آهن، جتي درياهن ۽ نهرن مان آبشارن ذريعي بجلي پيدا ڪري سگهجي ٿي. بجلي پيدا ڪرڻ لاءِ [[مالاڪنڊ- درگئي منصوبو]]، [[پن بجلي]] رسول منصوبو، [[وارسڪ ڊئم]] منصوبو ۽ [[منگلا ڊئم]] کان سواءِ پنجاب ۾ ڪيترن هنڌن تي آبشار ٺاهي بجلي پيدا ڪئي وئي آهي. توانائيءَ جي پيداوار ۾ ڪوئلو بهبہ اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. پاڪستان ۾ سڀ کان وڌيڪ ڪوئلي جا ذخيرا سنڌ جي [[ٿرپارڪر]] ضلعي ۾ لڌا ويا آهن، جڏهن تهتہ پنجاب جي [[مڪڙوال]]، بلوچستان جي [[خوست]]، [[مچ]] ۽ [[هرنائي]] واري علائقن ۽ سنڌ ۾ ٿر کان علاوه [[جهمپير]] ۽ [[لاکڙا]] ۾ بهبہ ڪوئلو ملي ٿو. پنجاب ۾ 0.257 (ارب ٽن)، بلوچستان ۾ 0.196 (ارب ٽن)، [[خيبر پختونخوا]] ۾ 0.082 (ارب ٽن) ۽ سنڌ ۾ 184.123 (ارب ٽن) ڪوئلي جا ذخيرا موجود آهن. سنڌ ۾ لاکڙا، ضلعي [[دادو]] ۾ 1.328 (ارب ٽن)، [[جهرڪ]]، جهمپير ۽ [[ميٽنگ]]، ضلعي ٺٽي ۾ 7.112 (ارب ٽن)، ضلعي بدين ۾0.16 (ارب ٽن) ۽ [[ٿرپارڪر]] ۾ سڀ کان وڌيڪ 175.505 (ارب ٽن) ڪوئلي جا ذخيرا موجود آهن.
 
=== ٿر جو ڪوئلو ===▼
 
1988ع ۾ [[برٽش اوورسيز ڊيولپمينٽ ايجنسي|برٽش اوورسيز ڊيولپمينٽ ايجنسيءَ]] (ODA) اسلام ڪوٽ کان اٽڪل 15 ڪلوميٽر اوڀرندي طرف ڳوٺ [[ٿهاريي هاليپوٽا]] ۾ ڪوئلي جي ڳولا ۾ ڪامياب ٿي. 1989ع ۾ هڪ تنظيم ‘GSP/ UGS’ [[ڇاڇرو|ڇاڇري]] جي ڀرسان [[سازدا]] طرفان کوٽايل پاڻيءَ جي کوهه جو ارضي ۽ طبعي جائزو ورتو ۽ ٻڌايو تهتہ ٿر واري رڻ پٽ ۾ ڪوئلي جو وسيع ذخيرو موجود آهي. فيبروري 1992ع ۾ ٿر ۾ ڪوئلي جي موجودگيءَ لاءِ ڊرلنگ وسيلي چار سوراخ ڪيا ويا. هن وقت تائين ٿر ۾ 9100 چورس ڪلوميٽرن کان مٿي ايراضيءَ ۾ 224 ڊرل سوراخ ڪيا ويا آهن ۽ مجموعي طور ٿر مان 175 ارب ٽن ڪوئلي ملڻ جو اندازو لڳايو ويو آهي، جنهن سان دنيا ۾ ڪوئلي جي پيداوار وارن ملڪن ۾ پاڪستان ستون نمبر وڏو ملڪ شمار ٿيندو. ٿر ۾ ڪوئلي جي ايراضيءَ جو وچور هن ريت آهي:▼
▲===ٿر جو ڪوئلو===
 
▲1988ع ۾ [[برٽش اوورسيز ڊيولپمينٽ ايجنسي|برٽش اوورسيز ڊيولپمينٽ ايجنسيءَ]] (ODA) اسلام ڪوٽ کان اٽڪل 15 ڪلوميٽر اوڀرندي طرف ڳوٺ [[ٿهاريي هاليپوٽا]] ۾ ڪوئلي جي ڳولا ۾ ڪامياب ٿي. 1989ع ۾ هڪ تنظيم ‘GSP/ UGS’ [[ڇاڇرو|ڇاڇري]] جي ڀرسان [[سازدا]] طرفان کوٽايل پاڻيءَ جي کوهه جو ارضي ۽ طبعي جائزو ورتو ۽ ٻڌايو ته ٿر واري رڻ پٽ ۾ ڪوئلي جو وسيع ذخيرو موجود آهي. فيبروري 1992ع ۾ ٿر ۾ ڪوئلي جي موجودگيءَ لاءِ ڊرلنگ وسيلي چار سوراخ ڪيا ويا. هن وقت تائين ٿر ۾ 9100 چورس ڪلوميٽرن کان مٿي ايراضيءَ ۾ 224 ڊرل سوراخ ڪيا ويا آهن ۽ مجموعي طور ٿر مان 175 ارب ٽن ڪوئلي ملڻ جو اندازو لڳايو ويو آهي، جنهن سان دنيا ۾ ڪوئلي جي پيداوار وارن ملڪن ۾ پاڪستان ستون نمبر وڏو ملڪ شمار ٿيندو. ٿر ۾ ڪوئلي جي ايراضيءَ جو وچور هن ريت آهي:
* ٿر جي ڪوئلي وارو علائقو سنڌ جي اوڀرندي طرف ٿر واري رڻ پٽ ۾ آهي ۽ اهو علائقو ويڪرائي ڦاڪ 24030’ اُتر ويڪرائي ڦاڪ ۽ 7003’ اوڀر ڊگهائي ڦاڪ تي آهي.
* ٿر جي ڪوئلي واري ايراضيءَ جي پکيڙ اٽڪل 9100 چورس ڪلوميٽرن تي پکڙيل آهي. (اها ايراضي ٿر جي ڪل ايراضي 22000 چورس ڪلوميٽرن مان آهي) ۽ اها (اتر- ڏکڻ) طرف 140 ڪلوميٽر ۽ (اوڀرندي- اولهندي) طرف 65 ڪلوميٽرن تي مشتمل آهي.
Line 237 ⟶ 233:
* ڪوئلي جي هن ذخيري جي حساب سان ڪوئلي جي پيداوارن وارن وڏن 12 ملڪن جي فهرست ۾ پاڪستان ستون نمبر بيهي ٿو.
* ٿر جي ڪوئلي جو معيار [[لگنئيٽ]] A کان B آهي، جيڪو بجلي پيدا ڪرڻ لاءِ مناسب آهي.
پاڪستان جي قيام وقت ڪوئلو، ڪچو لوهه ۽ ٻي معدنيات ڀارت جي حصي ۾ آيون. پاڪستان ۾ معدني کاڻيون نه هئڻ جي برابر هيون ۽ انهن جي پيداوار ملڪي ضرورت ۾ ناڪافي هئي. انهيءَ ڪري ٻاهران گهرائڻ ۾ گهڻو سرمايو ضايع ٿيندو هو.<br /> گذريل 25/30 سالن ۾ [[معدنيات]] جي ڳولا ۾ جيڪي قدم کنيا ويا، ان جو خاطر خواهه نتيجو نڪري رهيو آهي. 1947ع ۾ پاڪستان ۾ کاڻين جي ڳولا جا فقط 5 ماهر هئا، پر هن وقت انهن ماهرن جو تعداد هزارن تائين پهچي ويو آهي.
1967ع ۾ پاڪستان ۾ تيل جي پيداوار ساڍا چار لک ٽن هئي، جنهن مان ملڪ جي 12 سيڪڙو ضرورت پوري ٿيندي هئي. هن خطي ۾ تيل جو پهريون کوهه 1886ع ۾ [[ڪُنڊل]] (پنجاب) ۾ کوٽيو ويو هو ۽ 1915ع ۾ [[پوٽوهار]] ۾ تيل جو ذخيرو معلوم ٿيو. ورهاڱي کان ٿورو اڳ خيرپور ضلعي مان تيل نڪتو. قيام پاڪستان بعد تيل جي ڳولا جاري رهي. 1949ع ۾ چڪوال ۾ تيل ملڻ ۾ ڪاميابي ٿي، 1950ع ۾ [[برما آئل ڪمپني|برما آئل ڪمپنيءَ]] جي شراڪت سان پاڪستان پئٽروليم لميٽيڊ جو قيام عمل ۾ آيو. هن ڪمپنيءَ 1952ع ۾ سُئي جي ڳوٺ (بلوچستان) وٽ گئس ڳولي لڌي. هن وقت ڪيترن ئي ملڪن جون ڪمپنيون تيل جي ڳولا ۾ مصروف آهن. سنڌ جي [[بدين]]، دادو، حيدرآباد ۽ [[سانگهڙ]] وارن علائقن ۾ تيل جا وڏا ذخيرا دريافت ٿيا آهن. [[اٽڪ آئل ڪمپني]]، راولپنڊيءَ جو تيل صاف ڪرڻ جو ڪارخانو ڪم ڪري رهيو آهي. گذريل 50 سالن ۾ ٻيو ڪارخانو 1962ع ۾ ڪراچيءَ ۾ قائم ٿيو. ٽيون ڪارخانو 1966ع ۾ قائم ٿيو. ٻنهي ڪارخانن جي پيداوار 41 لک ٽن سالياني آهي. هن وقت ملڪ جي ڪيترن ئي هنڌن تي تيل دريافت ٿيو آهي، جتي پلانٽ لڳائي تيل جي صفائي ڪري توانائي طور ڪتب آڻجي ٿو. سنڌ ۾ [[خيرپور]] کانسواءِ دادوءَ جي [[جوهي]] تعلقي ([[ڀت جبل]])، بدين ضلعي جي [[گولاڙچي]]، [[ٽنڊو محمد خان|ٽنڊي محمد خان]] لڳ [[ڌارو]] ۽ ضلعي [[گھوٽڪي|گهوٽڪيءَ]] جي [[عادلپور]] واري علائقن ۾ بهبہ تيل جا کوهه دريافت ٿيا آهن (وڌيڪ ڏسو: [[پيٽروليم]]).
مغربي پاڪستان ۾ گئس جا 7 ذخيرا دريافت ٿيا آهن، جن مان هن وقت تقريباً 82 ارب [[مڪعب]] فوٽ گئس سالياني نڪري ٿي. ان جو 47 سيڪڙو ڪيميائي ڀاڻ جي تياريءَ ۾ ڪچي مال طور استعمال ٿيندو آهي ۽ 48 سيڪڙو گئس گهرو استعمال ۾ ايندي آهي. گئس جو وڏو ذخيرو بلوچستان جي ’[[سُئي]]‘ واري علائقي ۾ آهي، جتان پاڪستان جو اڪثر حصو گئس جي سهولت ماڻي رهيو آهي. سنڌ ۾ [[ڀِت جبل]]، [[قادرپور]] ۽ [[حيدرآباد]] مان بهبہ گئس لڌي وئي آهي.
اندازو آهي تهتہ پاڪستان ۾ 40 لک ٽن کان بهبہ وڌيڪ لوهه جا ذخيرا آهن. لوهه جو گهڻو ذخيرو [[مڪڙوال]] ۽ [[ڪالاباغ]] واري علائقي ۾ آهي. ان کان سواءِ [[هزارا]] جي علائقي ۾ ايبٽ آباد کان 32 ڪلوميٽر ڏکڻ ۾ لنگڙيال ۾ ۽ [[چترال]] ۾ بهبہ کاڻيون موجود آهن. بلوچستان ۾ [[خضدار]]، [[چل غازي]] ۽ [[مسلم باغ]] ۾ بہ لوھ مليو آهي. [[چاغي]] (بلوچستان) ۾ بهبہ اعليٰ قسم جو لوهه مليو آهي. معدنيات جي لحاظ کان بلوچستان شاهوڪار خطو آهي.پاڪستان مان ملندڙ لوھ معياري ناھي ان ڪري اھو ملڪ جي صرف 16 في صد ضرورت پوري ڪري ٿو ۽ باقي ٻاھران درآمد ڪيو وڃي ٿو.
پاڪستان ۾ نهايت ئي اعليٰ قسم جو لوڻ ملي ٿو. سمنڊ جي پاڻيءَ مان بهبہ لوڻ ٺاهيو وڃي ٿو. پاڪستان ۾ جابلو لوڻ جون 6 کاڻيون آهن، جن مان [[کيوڙا]] ([[ضلعو جھلم|ضلعي جهلم]]) جي سڀ کان وڏي کاڻ مشهور آهي. معدني پيداوار جي انهن کاڻين ۽ ذخيرن کان سواءِ ٻيون بهبہ قيمتي کاڻيون آهن. مثال طور جپسم، [[ڪرومائيٽ]]، سنگمرمر، چُن جو پٿر، [[چيني مٽي]] ۽ [[شيشو|شيشي]] ٺاهڻ لاءِ واري وغيره
اھو ھڪ اڇي رنگ جو ڌاتو آهي جيڪو فولادسازي، رنگسازي، تصويرڪشي يا ڦوٽوگرافي ۾ ڪم ايندو آهي. دنيا ۾ ڪرومائيٽ جا وڏا ذخيرا پاڪستان ۾ آھن. ان جو وڏو حصو برآمد ڪري زر مبادلو ڪ ڪمائي سگهجي ٿو. ان جا وڏا ذخيرا بلوچستان ۾ مسلم باغ، چاغي ۽ خاران ۾ ، خيبرپختونخوا ۾ ۽ آزاد قبائلي علائقن مان مالاڪنڊ، مھمند ايجنسي ۽ اتر وزيرستان ۾ ملن ٿا.
ٽامو بجليءَ جي اوزارن ٺاھڻ ۾ ڪم ايندو آهي. بجليءَ جي تار بہ ٽامي مان ٺھندي آهي. بلوچستان ۾ سينڊڪ وٽ ٽامي جا وڏا ذخيرا آهن
جپسم اڇي رنگ جو چمڪيلو پٿر آهي. اھو سيمنٽ، ڪيميائي ڀاڻ، پلاسٽر آف پيرس جي صنعت ۾ استعمال ٿيندو آهي. جپسم پنجاب جي ضلعن جھلم، ميانوالي۽ ڊيرا غازي خان ، ۽ خيبرپختونخوا ۾ڪوھاٽ، ۽ سنڌ ۾ روھڙي، ۽ بلوچستان ۾ ڪوئٽہ، سبي ۽ لورالائي مان ملندو آهي.
چن جو پٿر سيمنٽ سازيءَ ۾ استعمال ٿيندو آهي. جڏھن ان کي ساڙيو ويندو آهي تہ چونو حاصل ٿيندو آهي جيڪو گھرن ۾ سفيدي لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ان جو استعمال شيشي، صابڻ، ڪاغذ ۽ رنگ جي صنعت ۾ پڻ ٿيندو آهي. چن جي پٿر جا وڏا ذخيرا ڊنڊوت (جھلم)، ، زندہ پير (ديرو غازي خان)، حيدرآباد لڳ مغل ڪوٽ ۽ گنجو ٽڪر، منگھو پير، ڪوٽ ڊيجي ۽ راڻي پور ۾ آھن
پاڪستان۾ مختلف قسمن جو ۽ رنگن جو سنگمر مر چاغي، مردان، سوات،خيبرايجنسي ۾ ملندو آھي. اڇو ڪارو سنگمرمر اٽڪ ۾ ڪالا چٽا،جي پھاڙن مان ملندو آهي.پاڪستان جي ھيء صنعت ڪافي زرمبادلو ڪمائي ٿي.
Line 251 ⟶ 247:
 
پاڪستان ۾ 19 ڪروڙ 90 لک [[ايڪڙ]] ايراضيءَ مان فقط 6 ڪروڙ 60 لک ايڪڙ زمين اهڙي آهي، جيڪا پاڻي جي سهوليت هجڻ تي آبادي ڪري سگهجي ٿي. هن وقت تائين فقط اڍائي ڪروڙ ايڪڙ ايراضي واهن ذريعي آباد ٿيندي آهي. پهرين ۽ ٻي پنج ساله منصوبي ۾ ڪن رٿائن جي شروعات ٿي، مثلاً: [[سکر بئراج]]، [[ڪوٽڙي بئراج، وارسڪ ڊئم، جناح بئراج، چشمه بئراج]]، [[گڊو بئراج]]، [[تونسہ بئراج]] ۽ [[راول ڊئم]] وغيره. ٽئين پنج ساله منصوبي ۾ هيٺيان ڪم مڪمل ڪيا ويا. [[ڪوهاٽ]] جي ويجهو 116 فوٽ اوچو، 2200 فوٽ ڊگهو بند تعمير ڪيو ويو، جيڪو [[ٽنڊا ڊئم]] جي نالي سان مشهور آهي. [[ڏکڻ وزيرستان|جنوبي وزيرستان]] ۾ [[گومل درياء]] تي بند ٻڌي [[ضلعو ديرو اسماعيل خان|ضلعي ديري اسماعيل خان]] جي هڪ لک 15 هزار ايڪڙ زمين آباد ڪئي وئي آهي ۽ 83 هزار [[ڪلو واٽ]] بجلي پيدا ڪرڻ جو ڪم هلندڙ آهي.
[[سنڌ طاس معاهدو|سنڌ طاس معاهدي]](1960ع) هيٺ ٻه وڏي ۾ وڏا بند تعمير ٿيا: انهن مان جهلم درياهه تي [[منگلا ڊئم]] 1968ع ۾ تعمير ٿيو. هن ڍنڍ ۾ ساڍا 55 لک ايڪڙ فوٽ پاڻي ذخيرو ڪري سگهجي ٿو. هن ڊئم جو ٻيو مقصد بجلي پيدا ڪرڻ آهي. هن وقت منگلا پاور هائوس مان ٻه لک ڪلو واٽ بجلي مهيا ٿئي ٿي. منگلا ڊيم سان گڏ ترمو، سڌنائي، ميلسي، ميلسي ڀلوال ۽ بلوڪي- قادرآباد رابطي جون نهرون بهبہ مڪمل ٿيون
سنڌ طاس معاهدي جو ٻيو وڏو منصوبو [[تربيلا ڊئم]] آهي. هن ڊئم ۾ سنڌو درياهه جو هڪ ڪروڙ 11 لک ايڪڙ فوٽ پاڻي ذخيرو ڪيو ويندو آهي، جنهن ۾ ساڍا 3 لک ايڪڙ زمين آباد ڪرڻ جي گنجائش رکيل آهي. پاڪستان جو گهڻو حصو ٻارهوئي وهندڙ واهن تي آباد ٿيندو آهي. سنڌو درياهه جو ميداني علائقو پاڻيءَ جي نيڪال جو مناسب بندوبست نه هئڻ سبب سم ۽ ڪلر ۾ وڪوڙيل آهي. پنجاب جي 50 لک ايڪڙن کي سخت نقصان پهتو آهي. سم ۽ ڪلر کان نجات ڏيارڻ لاءِ واپڊا هڪ وسيع رٿا جوڙي پنجاب ۾ 1800 ٽيوب ويل لڳايا هئا. ٻئي پنج ساله منصوبي تحت 1966ع ۾ وڌيڪ 1400 [[ٽيوب ويل]] هنيا ويا. پاڻيءَ جي نيڪال لاءِ ساڍا چار سؤ ميل [[سم]] ناليون کوٽيون ويون، جن ۾ سم جو پاڻي سمنڊ تائين پهچايو ويو. خيرپور اسڪيم هيٺ سم هيٺ آيل زمين ۾ ٽيوب ويل لڳائي زمين کي سم کان آجو ڪيو ويو. اهڙيءَ طرح [[لاڙڪاڻو]] ۽ [[شڪارپور]] اسڪيم هيٺ 126 ڊگهيون ناليون کوٽي، سم کي پاڻيءَ جي ڍنڍن ڍورن ۾ نيڪال ڪيو ويو. ماضيءَ ۾ [[نواز ليگ]] ۽ ٻين حڪومتن ڪالاباغ واري هنڌ ”[[ڪالاباغ ڊئم]]“ ٺاهڻ تي زور ڏنو، سنڌوءَ جي پاڻيءَ تي ٺهندڙ ڊئم تي سنڌ سميت خيبر [[پختونخوا]] واسين بهبہ خدشن جو اظهار ڪيو آهي. [[سنڌ]] جو موقف آهي تهتہ ڪالاباغ ڊئم ٺهڻ سان سنڌ کي پهچندڙ پاڻي ۾ گهڻي گهٽتائي اچي ويندي ۽ سنڌ جون زمينون غيرآباد ٿينديون ۽ معيشت کي ڪاپاري ڌَڪ رسندو، ڇاڪاڻ تهتہ سنڌ ۾ هن وقت بهبہ پاڻيءَ جي شديد کوٽ سبب پريشانيءَ واري صورتحال آهي. ڪيترو عرصو ان ڊئم جي خلاف احتجاج ڪيا ويا، تازو [[پاڪستان پيپلز پارٽي]] حڪومت اقتدار ۾ اچڻ سان ئي ان تڪراري ڊئم جي منصوبي کي هميشه لاءِ ختم ڪرڻ جو اعلان ڪيو، جنهن جي تائيد سنڌ سميت خيبر پختونخوا ۽ [[بلوچستان اسيمبلي]] بهبہ ڪئي.
 
== عوام ۽ آبادي ==
Line 267 ⟶ 263:
|bars =
{{bar percent|[[سني مسلمان]]|DarkSlateGray|85}}
{{bar percent|[[شيعه مسلمان]]|DarkSlateGray| 11.4}}
{{bar percent|[[ھندو ۽ٻيا]]|DarkSlateGray|3.6}}
}}
Line 273 ⟶ 269:
== ٻوليون ==
 
پاڪستان ۾ ڪيتريون ئي ٻوليون ڳالهائيون وڃن ٿيون.جن ۾ اھم [[سنڌي]]، [[پنجابي]]، [[سرائڪي]]، ([[ڌني]]، [[شاهه پوري]]، [[پوٽوهاري]]، [[هندڪو]])، [[پشتو]]، [[بلوچي]]، [[براهوي]] ،[[اردو]]،[[گجراتي]]، [[ڪڇي]]، [[ميواتي]]، [[مارواڙي]]، [[رانگڙي]]، [[ميمڻي]] ٻوليون بهبہ هتي ڳالهايون وڃن ٿيون. اردو ھن ملڪ ۾ رابطي جي زبان ۽ قومي ۽ دفتري ٻولي آهي. [[انگريزي]] پڻ پاڪستان جي دفتري ٻولي آهي. 2017 جي تخميني مطابق پاڪستان م مختلف ٻوليون ڳالهائيندڙ ماڻھن جي شرح ھيٺين طرح آھي<ref name="سي آء اي" />.
 
{{bar box
Line 290 ⟶ 286:
|DarkSlateGray|8}}
}}
=== پاڪستاني ٻولين جو تعارف ===
#پنجابي: هيءَ پنجاب صوبي جي ٻولي آهي. پنجابي ٻوليءَ جا مختلف لهجا [[لاهور]]، [[سيالڪوٽ]]، [[گجرانوالا]] ۽ [[شيخو پوره]] ضلعن ۾ ڳالهايا وڃن ٿا. [[وارث شاھ]]، [[بلهي شاھ]] ۽ [[سلطان باهُو]]، پنجابي زبان جا وڏا شاعر آهن.
#پشتو: هيءَ خيبر پختونخوا صوبي جي ٻولي آهي، جيڪا هن صوبي سان گڏ بلوچستان ۾ بهبہ وڏي تعداد ۾ ڳالهائي وڃي ٿي. پشتو جا بهبہ ڪيترائي لهجا آهن (ڏسو: [[پشتو زبان]]). [[رحمان بابا]] ۽ [[خوشحال خان خٽڪ]]، پشتوءَ جا وڏا شاعر آهن.
#[[سنڌي]]: سنڌي، [[سنڌ]] جي قومي ٻولي آهي، جيڪا [[سنڌ]] ۾ تعليمي ۽ دفتري زبان بهبہ آهي. [[سنڌي]]، [[سنڌ]] کان سواءِ [[بلوچستان]] جي وڏي حصي، پنجاب جي سرائيڪي پَٽي، هندستان جي [[راجسٿان]]، [[ڪڇ]] ۽ [[گجرات]] کان سواءِ ٻين ڪيترن حصن ۾ بهبہ ڳالهائي وڃي ٿي.سنڌي ٻوليءَ جو قومي شاعر [[شاهه عبداللطيف ڀٽائي]] رح نه رڳو [[سنڌ]]، پر دنيا جي شاعرن ۾ مٿانهين حيثيت رکي ٿو. ان کان سواءِ [[سچل سرمست]]، سامي، روحل، بيدل ۽ ٻين ڪلاسيڪي شاعرن کان سواءِ جديد شاعرن ۾ [[شيخ اياز]]، [[نارائڻ شيام]]، [[طالب الموليٰ]]، [[نياز همايوني]]، [[تنوير عباسي]]، [[استاد بخاري]]، [[امداد حسيني]] ۽ ٻيا شمار ٿين ٿا. [[سنڌي ٻولي]]ءَ ۾ ڪيتريون ئي اخبارون، رسالا ۽ ڪتاب پڻ ڇپجي رهيا آهن.
#سرائيڪي: پاڪستان جي آباديءَ جو 10.42 سيڪڙو سرائيڪي ڳالهائيندڙ آهن، هيءَ ٻولي پنجاب جي [[ملتان]]، [[ساهيوال]]، [[اوڪاڙا]]، [[خانيوال]]، [[جهنگ]]، [[گجرانوالا]]، [[فيصل آباد]]، [[چنيوٽ]] ۽ ٻين شهرن کان سواءِ سنڌ ۾ بهبہ وڏي پئماني تي ڳالهائي وڃي ٿي. [[خواجا غلام فريد]] سرائيڪيءَ جو اهم وڏو شاعر ٿي گذريو آهي.
#بلوچي: بلوچي اڪثريت سان بلوچستان ۾ ڳالهائي وڃي ٿي. بلوچيءَ جي اهم لهجن ۾ [[سرحدي رڪشاڻي]]، [[قلاتي]]، [[کاراني]]، [[مڪراني]]، [[جدگالي]] وغيره لهجا آهن. [[مست توڪلي]] ۽ [[بالاچ]]، بلوچيءَ جا اهم شاعر ٿي گذريا آهن.
#براهوي (Brahvi): انگريز لسانيات جي ماهرن براهوي ٻوليءَ کي دراوڙي ٻوليءَ جي شاخ ڪوٺيو آهي، پر جديد تحقيق ان ڳالهه کي رد ڪندي اهو خيال ڏيکاريو آهي تهتہ شايد هن ٻوليءَ جو تعلق [[مهرڳڙھ]] ۾ رهندڙ سنڌو ماٿريءَ جي ماڻهن جي ڪنهن ٻوليءَ سان هجي. [[مينگل]] مشهور براهوي قبيلو آهن. سنڌي ٻولي جي ليکڪ ۽ ڪالم نگار [[حليم بروهي]] جي خيال ۾ اصلوڪي سنڌي ٻولي اصل بروهي ئي آهي.
#[[هندڪو]] (Hindko): هندڪو، قديم انڊو-آرين ٻوليءَ مان نڪتل هڪ شاخ آهي، جيڪا خيبر پختونخوا، [[پشـاور]]، [[پنجاب]]، [[مانسهره]]، [[آزاد ڪشمير]]،
[[ايبٽ آباد]] ۽[[هزاره]] جا اٽڪل 40 لک (4 ملين) ماڻهو ڳالهائين ٿا. هيءَ ٻولي [[سنڌي]] ۽ سرائيڪيءَ سان ويجهو لاڳاپو رکي ٿي.
 
== توانائي ==
 
 
پاڪستان م 2017 جي ڪاٿي مطابق 52200000 ماڻھو بجلي جي سھولت کان محروم آھن ۽ ڪل آبادي جو 74 سيڪڙو تائين بجلي جي سھولت آھي. ان سھولت جو تناسب ۾ شھري علائقن جو 90 سيڪڙو ۽ ٻھراڙي جي علائقن جو 64 سيڪڙو اچي وڃي ٿو<ref name="سي آء اي" />. پاڪستان بجلي، گئس ۽ تيل درآمد ڪندڙ ملڪن م شامل آهي<ref name="سي آء اي" />.
=== ائٽمي توانائي ===
”[[پاڪستان انرجي ڪائونسل]]“ جو قيام پُر امن استعمال جي مقصد سان ٿيو ۽ قيام جي ٻئي سال ان جو نالو بدلائي ”[[ائٽامڪ انرجي ڪميشن]]“ رکيو ويو. هيءُ ادارو ٻن حصن ۾ ورهايل آهي: پهريون تحقيقاتي ۽ ترقياتي مرڪز، ۽ ٻيون جوهري توانائي حاصل ڪرڻ جو عملي مرڪز. پهرئين مرڪز جو ذيلي ادارو آهي ”جوهري سائنس ۽ ٽيڪنالاجي“ اسلام آباد. هتي ڊسمبر 1965ع ۾ پنج [[ميگاواٽ]] جو هڪ [[جوهري ري ائڪٽر]] لڳايو ويو ۽ ان ۾ جوهري طبعيات، جوهري ڳاڻيٽي، جوهري ڪيميا، طبي طبعيات ۽ برقيات تي ڪم ٿي رهيو آهي. ٻيو [[جوھري توانائي|جوهري توانائيءَ]] جو مرڪز لاهور ۾ آهي، جيڪو 1961ع ۾ قائم ٿيو. ٽيون جوهري توانائيءَ جو زرعي تحقيقاتي مرڪز [[ٽنڊي ڄام]] ۾ 1965ع ۾ قائم ٿيو، چوٿون مرڪز [[ميڊيڪل ريڊيو آئسوٽوپ ٽنڊوڄام]] آهي. پاڪستاني سائنسدانن جي ڪامياب تجربن جي بدولت، پاڪستان هن وقت دنيا جي ائٽمي طاقت رکندڙ ملڪن ۾ شمار ٿئي ٿو. ان ڏس ۾ شهيد ذوالفقار علي ڀُٽي پنهنجي حڪومت ۾ سائنسدانن جي همٿ افزائي ڪئي ۽ ملڪ کي ائٽمي طاقت بڻائڻ جو خواب نيٺ تڪميل تي پهتو. ويجهي ماضيءَ ۾ مئي 1998ع ڌاري پهريون [[ائٽمي تجربو]] ڪيو ويو. ان کانسواءِ ٻيا ننڍا ننڍا تحقيقي مرڪز ڪراچيءَ، ڄامشوري، ملتان، لاهور ۽ پشاور ۾ کوليا ويا آهن. جوهري توانائيءَ سان بجلي پيدا ڪرڻ جو مرڪز ڪراچيءَ ۾ قائم ڪيو ويو آهي، جيڪو 137 ميگاواٽ بجلي پيدا ڪندو آهي. پاڪستان ۾ ائٽم کي ٽوڙڻ جو پهريون تجربو [[نيلور]] واري هنڌ 1965ع ۾ ڪيو ويو.
انرجي ڪميشن، اعليٰ توانائيءَ جا طبعياتي مسئلن تي بهبہ تحقيق ۾ مصروف آهي. اهو ڪم بين الاقوامي معيار جو آهي. انهيءَ سلسلي ۾ [[ڊاڪٽر عبدالسلام]] (تڏهوڪي مشير سائنسي امور) ۽ [[ڊاڪٽر. آءِ. ايڇ عثماني]] (صدر ائٽامڪ انرجي ڪميشن) سرگرم رهيا. جوهري توانائيءَ لاءِ [[ڳرو پاڻي|ڳري پاڻيءَ]] جي ضرورت ٿيندي آهي. قدرتي گئس مان مصنوعي ڀاڻ تيار ڪرڻ لاءِ ڪارخانن مان تيار ٿيل پاڻي حاصل ڪرڻ جو ڪم ورتو ويو آهي. ائٽمي توانائيءَ جي باري ۾ پاڪستان، روس سان ”پاڻي“ وٺڻ جو معاهدو ڪيو آهي.
بجليءَ جي پيداوار کي مناسب ۽ صحيح طريقي سان پهچائڻ لاءِ اُتر ۽ ڏکڻ جي حصن ۾ ورهايو ويو آهي. اترئين حصي ۾ پنجاب، صوبو سرحد ۽ [[بهاولپور]] شامل آهن. انهن سڀني کي هڪڙي ”[[گرڊ]]“ (Grid) ۾ ملايو ويو، جنهن ۾ [[وارسڪ]]، [[مالاڪنڊ]]، [[درگئي]]، [[ڪرم ڳڙهي]]، [[رسول]]، [[شادي وال]]، [[چيچوڪي مليان]]، [[گجرانوالا]] ۽ [[رينالا]]جو [[هائيڊل بجلي گهر]]، لائلپور، ساهيوال ۽ ملتان جا [[اسٽيم بجلي گهر]] ۽ لائلپور جو [[ڊيزل بجلي گهر]]، ڏاکڻي اترين سنڌ، ڪوئيٽا ۽ قلات جي علائقن تي مشتمل آهي. پاڪستان جا اهم بجلي گهر هيٺيان آهن:
#[[ملتان بجلي گهر]]
#[[موبائل گئس ٽربائن، شاهدره لاهور،]]
Line 323 ⟶ 318:
#حب ۽ ٻيا ڪيترائي پاور هائوس ڪم ڪري رهيا آهن.
 
== سياحت ==
پاڪستان جي سرزمين جو حسن ۽ هتي جي رهواسين جو اخلاق سڄيءَ دنيا جي سياحن لاءِ ڪشش جو باعث آهي. تنهنڪري هتي سياحت لاءِ ايندڙ ٻاهرين ملڪن جي ماڻهن جو تعداد ڏينهون ڏينهن وڌندڙ آهي. 1965ع ۾ سياحت کاتي، سياحن کي سهوليتون ڏيڻ لاءِ رٿا تيار ڪئي هئي، جنهن ۾ هيٺيون ننڍيون رٿائون عمل ۾ آنديون ويون:
* ملڪ جي جدا جدا حصن، جهڙوڪ گلگت، هزارا، چترال، ڪالام ۽ ناران ۾ ريسٽ هائوسن جي تعمير ۽ آمد ورفت جون سهوليتون مهيا ڪرڻ.
Line 329 ⟶ 324:
* سياحت کي ترقي ڏيڻ لاءِ ملڪ جي وڏن شهرن ۾ معلومات جا سينٽر کوليا ويا آهن، وڏن شهرن جي هوائي اڏن تي اطلاعات کاتي پاران هوٽلون کوليون ويون آهن.
 
ٻين ملڪن ۾ نمائش لاءِ سياحت کاتو، پاڪستان بابت رنگين فلمون بهبہ تيار ڪندو آهي. 1966ع کي ”سياحت جو سال“ ڪري ملهايو ويو هو. پاڪستان لوازان جي بين الاقوامي ميلي ۾ شرڪت ڪئي، جنهن ۾ پنج لک ماڻهن پاڪستاني اسٽال ڏٺو، ان کان سواءِ پراگ جي نمائش ۾ پاڪستان جا خوبصورت منظر ۽ وڏيون وڏيون تصويرون موڪليون ويون، جيڪي سياحن لاءِ پُرڪشش هيون. جنوري 1967ع ۾ ”نئچرل جاگرافڪ مخزن“ ۾، ”پاڪستان اسٽوري“ جي عنوان سان هڪ باتصوير طويل مقالو شايع ڪيو ۽ نئشنل جاگرفڪ سوسائٽيءَ، واشنگٽن ۾ پاڪستاني نوادارات تي هڪ نمائش جو انتظام ڪيو. ڊسمبر 1967ع ۾ جهنگلي جانورن جي تحفظ لاءِ عالمي تنظيم جي هڪ وفد پاڪستان جو دورو ڪيو ۽ هتي جي جهنگلي جانورن تي هڪ مختصر فلم تيار ڪئي. سياحت کاتي جي درخواست تي لاڙڪاڻي ايڪسپريس جو ’موهن جو دڙو ايڪسپريس‘ نالو رکيو ويو.
 
پاڪستان جي سرزمين قسمين قسمين نظارن جو ڏيک ڏيندڙ آهي. هتي اوچا جبل بهبہ آهن، زرخيز ميدان بهبہ آهن، رڻ پٽ بهبہ آهن تهتہ گهاٽا ٻيلا بهبہ آهن. گهاٽي آباديءَ وارا شهر بهبہ آهن تهتہ آثار قديمه جا دڙا، ڀڙا، ڪوٽ ۽ قلعا بهبہ آهن. سياحت جي لحاظ کان هيٺ ڄاڻايل ==ماڳ ۽ مڪان==
پاڪستان ۾ هي ذڪر جوڳا ماڳ ۽ مڪان آهن: [[ڪراچي]]، ڀنڀور، ٺٽو، مڪلي، [[حيدرآباد]]، خيرپور، سکر، روهڙي، اروڙ، ڪوٽ ڏيجي، [[موهن جو دڙو]]، سيوهڻ، ڪوئيٽا، لاهور، راولپنڊي، اسلام آباد، هڙپا، ٽئڪسيلا، پشاور، مانسهره، بالاڪوٽ، شهباز ڳڙهي، مري، نٿيا گلي، ڪاغان وادي، سوات وادي، پشاور، گلگت ۽ هنزا ۽ ٻيا ڪيترائي ماڳ مڪان.
 
[[سنڌ]] جي ثقافت کاتي بهبہ سياحت کي هٿي وٺرائڻ لاءِ تمام گهڻيون ڪوششون ڪيون آهن، ثقافت کاتي جي صوبائي وزير محترمه سسئي پليجو [[سنڌ]] ۾ موجود آرڪيالاجيڪل ماڳن کي وفاق کان سنڌ جي تحويل ۾ آڻارائي پنهنجي ذميوارين ۾ آندو آهي، ان کان سواءِ سنڌ حڪومت جي مدد سان گورک هِل تي تعميراتي ڪم ۽ رهائشي سهولتين جو ڪم بهبہ تيزيءَ سان هلندڙ آهي.
 
== آمدرفت جا ذريعا ==
Line 343 ⟶ 338:
'''روڊ رستا''':مسافرن ۽ سامان، ٻنهي جي آمدورفت ۽ باربرداريءَ لاءِ ريلوي کان پوءِ وڏو ذريعو روڊ ۽ پڪا رستا آهن، جيڪي ريلوي کان وڌيڪ آرامده آهن. ڳوٺن کان مارڪيٽن تائين زرعي پيداوار، ڪارخانن تائين خام مال ۽ سڀني شهرن ۽ ڳوٺن تائين پهچڻ ۾ روڊ رستا ئي بهتر ذريعو آهن. هر پنج سالا رٿا ۾ گهڻو ڪري اوليت روڊن ۽ رستن کي ڏني پئي وئي. 1967ع جي آخر ۾ پاڪستان ۾ رستن جي ڊيگهه ٻه هزار ميل ٿي وئي. پاڪستان جي قديم ترين سڙڪ ”گرانڊ ٽرنڪ روڊ“ جي نالي سان مشهور آهي، جيڪا سورهين صدي عيسويءَ ۾ شيرشاهه سوريءَ ٺهرائي هئي. ورهاڱي وقت پاڪستان ۾ رستن جي ڪل ڊيگهه 13781 ميل هئي. انهن ۾ گهڻا رستا پنجاب ۽ سرحد صوبن ۾ هئا. 1949ع ۾ هڪڙو سينٽرل روڊ فنڊ قائم ڪيو ويو، جنهن جو 85 سيڪڙو پُلين جي تعمير ۽ 15 سيڪڙو تحقيقي ڪمن تي صرف ڪيو ويو، جن ۾ سپرهاءِ وي، نئشنل هاءِ وي ۽ موٽروي وغيره جا منصوبا شامل آهن. هن وقت ملڪ ۾ روڊن جو ڄار وڇائڻ جو سلسلو جاري آهي، ان ڏس ۾ نيشنل هاءِ وي اٿارٽي مصروف عمل آهي.
 
'''بندرگاهه''':ملڪ جي ورهاڱي وقت پاڪستان جو اڪيلو بندر ڪراچي هو. ان جي لنگر گاهه ۽ ورڪشاپ وغيره لاءِ 2474 ايڪڙ زمين مختصر ڪئي وئي هئي. سڄي بندر جوانتظام ڪراچي پورٽ ٽرسٽ وٽ آهي. هڪ اعليٰ بندرگاهه ۾ جيڪي سهوليتون موجود هئڻ گهرجن، سي سڀ هتي موجود آهن. موجوده وقت ۾ پاڪستان جي سامونڊي ڪناري سان مڪاني طور مڇي مارڻ لاءِ ڪم ايندر مياڻيون ۽ ننڍڙا بندر بهبہ سڌاري وڌائي وڏن بندرگاهن ۾ تبديل ڪرڻ جي ڪوشش ٿي رهي آهي، تهتہ جيئن ڪراچي بندرگاهن تان جهازن جي آمدورفت تان بار گهٽجي. مثال طور گوادر، سون مياڻي، قاسم بندر ۽ ڪيٽي بندر وغيره.ھن وقت پاڪستان ۾ ٽي بندرگاھون آهن جن ۾ ڪراچي پورٽ، بن قاسم پورٽ ۽ گوادر پورٽ شامل آهن.
 
'''ھوائي اڏا''': پاڪستان ۾ 110 ھوائي اڏا آهن جن مان 104 استعمال ۾ آھن.
 
== نشريات == ▼
هن وقت پاڪستان ۾ 33 ريڊيو اسٽيشنون ۽ 29 ايف. ايم اسٽيشنون آهن، جيڪي: لاهور، پشاور، ڪراچي، راولپنڊي، اسلام آباد، ملتان، آزاد ڪشمير، خيرپور، حيدرآباد، ڪوئيٽا، لاڙڪاڻي، مٺي، نوابشاهه، خضدار، گلگت ۽ اسڪردو ۾ آهن، جن ۾ 20 ٻولين ۾ پروگرام نشر ڪيا ويندا آهن. جڏهن تهتہ ڪراچي، حيدرآباد، لاهور، اسلام آباد ۽ ٻين شهرن ۾ نجي ايم. ايف چينل بهبہ وڏي تعداد ۾ نشريات ڏئي رهيا آهن.▼
ٽيليويزن: پاڪستان ۾ ٽيليويزن اسٽيشن قائم ڪرڻ جو فيصلو 1964ع ۾ ٿيو. انهيءَ سلسلي ۾ جپان جي نوپن اليڪٽرڪ ڪمپنيءَ سان معاهدو ڪيو ويو ۽ تجرباتي طور ننڍي پيماني تي ٻه ٽيليويزن اسٽيشنون قائم ڪيون ويون. 26 نومبر 1964ع تي لاهور ۾ هڪڙو يونٽ قائم ڪيو ويو. فيبروري 1965ع ۾ پنجن ڪروڙن رپين جي لاڳت سان ٽيليويزن ڪارپوريشن قائم ڪئي وئي، جنهن ۾ اڌ رقم حڪومت طرفان ۽ اڌ رقم جپان ۽ برطانيا جي ڪمپنيءَ مهيا ڪئي. 1967ع ۾ ڪراچي ٽيليويزن اسٽيشن ڪم شروع ڪيو. جنوري 1967ع ۾ راولپنڊي- اسلام آباد ۾ بهبہ هڪ اسٽيشن قائم ڪئي ويئي. ملڪ ۾ لکين ٽيليويزن سيٽ اچي ويا. نين ڪمپنين، درآمد لائسنس ذريعي سيٽ تيار ڪرڻ شروع ڪيا. هن وقت ريڊيو وانگر ٽيليويزن ڪمرشل سروس شروع آهي. پاڪستان جي سرڪاري ٽي. وي ڪارپوريشن جو نالو پي. ٽي. وي آهي، جڏهن تهتہ هينئر هڪ اندازي موجب چاليهه کن نجي چئنل پڻ نشريات ڏئي رهيا آهن، تن ۾ تفريحي ۽ نيوز چينل شامل آهن. انهن ۾ سنڌي چئنل ڪي. ٽي. اين، سنڌ ٽي. وي، ڪشش ٽي. وي، مهراڻ ٽي. وي، آواز ٽي. وي، ڌرتي ٽي. وي بهبہ شامل آهن.▼
 
== منصوبابندي ۽ ترقي == ▼
شهري ضرورت جي تڪميل لاءِ ٽائون ڪاميٽيون ۽ ميونسپالٽيون تهتہ ملڪ ۾ شروع کان ئي موجود هيون، پر اها ذميداري روز روز ايتري وڌندي وئي جو وڏن شهرن ۾ ”امپروومينٽ ٽرسٽ“ قائم ڪيا ويا. حڪومت طرفان پي. ڊبليو. ڊي ۽ رٿابنديءَ واري کاتي، شهرن ۾ اڏاوت جي سلسلي ۾ ذميداريون پنهنجي ذمي ڪيون. گاديءَ واري شهر جي تعمير جو ڪم ڪئپيٽل ڊيولپمينٽ اٿارٽيءَ جي سپرد هو. اهڙيءَ طرح ريلوي، ٽپال، آبپاشي وغيره جي کاتن، پنهنجن ملازمن لاءِ خود گهر اڏائڻ جو سلسلو جاري ڪيو.▼
 
'''سماجي بهبود'''پاڪستان هڪ فلاحي مملڪت آهي. 1955ع ۽ 1962ع جي آئين ۾ حڪومت جو فرض قرار ڏنو ويو آهي تهتہ هو مذهب، ملت، رنگ ۽ نسل جي فرق کان سواءِ هر شهريءَ جي معيارِ زندگيءَ کي ترقي ڏئي، دولت جي ارتڪاز (هڪ هنڌ گڏ ٿيڻ) کي روڪي، ملڪ جي سڀني طبقن جي وچ ۾ عدل ۽ انصاف قائم ڪري. هر شخص لاءِ کاڌو، ڪپڙا، گهر، علاج ۽ تعليم جون بنيادي ضرورتون مهيا ڪري ۽ جيڪي ماڻهو جسماني نقص يا ڪنهن ٻئي سبب جي ڪري روزي ڪمائي نه سگهندا هجن، انهن جي ڪفالت ڪري. 1947ع جي ورهاڱي وقت وسيع پيماني تي لڏپلاڻ ٿي، جنهن کي حڪومت سنڀالي نه سگهي. ڪي ماڻهو پنهنجي ڪوشش سان تهتہ ڪي ماڻهو تعليم، صحت عامه، عدالت، زراعت ۽ امداد باهمي ۽ عوامي انجمنن ذريعي روزگار سان لڳا. پر انهيءَ سلسلي ۾ حڪومت جي اڳيان بي انتها تڪليفون هيون. سماجي بهبود جو ڪم محنت جي وزارت جي حوالي هو. هن وقت سماجي ڀلائيءَ جو الڳ کاتو ۽ وزير مقرر ڪيل آهي.▼
▲== نشريات ==
پهرئين پنج ساله منصوبي (1955ع) ۾ جن ٽن مسئلن طرف خاص ڌيان ڏنو ويو، سي هئا: سماجي منصوبهمنصوبہ بندي، سماجي تحقيقات ۽ سماجي ڪم. 1961ع ۾ ”سوشل ويلفيئر ايجنسيز آرڊيننس“ جاري ڪيو ويو تهتہ جيئن نجي ادارن ۾ ڪارڪردگيءَ کي بهتر ڪيو وڃي. گداگري وڏي لعنت آهي. اسلام ان کي سختيءَ سان روڪيو آهي. ليڪن ان لاءِ ضروري آهي تهتہ بي پهچ ماڻهن جي حفاظت ۽ امداد جو بندوبست ڪيو وڃي. افلاس، جهالت، عصمت فروشي، گداگري، بيروزگاريءَ، ٻوڏ ۽ طوفان مان پيدا ٿيل خرابين جي ڪري ملڪ ۾ ڪيتريون ئي خرابيون پيدا ٿي رهيون آهن. جن کي دور ڪرڻ لاءِ حڪومت هڪڙي ڪميشن بهبہ مقرر ڪئي آهي. رٽائرڊ فوجين ۽ پٺتي پيلن جي بهبوديءَ لاءِ بهبہ حڪومت ڪي شعبا قائم ڪري ڇڏيا آهن. تنهن هوندي بهبہ سماجي بهبود جي سلسلي ۾ اڃا گهڻو ڪجهه ڪم ڪرڻو آهي. مختلف قدرتي آفتن جهڙوڪ: 2005ع واري زلزلي جي صورت ۾ پاڙيسري ملڪ پڻ مدد لاءِ فلاحي ڪم ڪن ٿا. اهڙي طرح پاڪستان بهبہ مختلف وقتن تي ٻين ملڪن جي مدد ڪندو رهي ٿو.▼
▲هن وقت پاڪستان ۾ 33 ريڊيو اسٽيشنون ۽ 29 ايف. ايم اسٽيشنون آهن، جيڪي: لاهور، پشاور، ڪراچي، راولپنڊي، اسلام آباد، ملتان، آزاد ڪشمير، خيرپور، حيدرآباد، ڪوئيٽا، لاڙڪاڻي، مٺي، نوابشاهه، خضدار، گلگت ۽ اسڪردو ۾ آهن، جن ۾ 20 ٻولين ۾ پروگرام نشر ڪيا ويندا آهن. جڏهن ته ڪراچي، حيدرآباد، لاهور، اسلام آباد ۽ ٻين شهرن ۾ نجي ايم. ايف چينل به وڏي تعداد ۾ نشريات ڏئي رهيا آهن.
▲ٽيليويزن: پاڪستان ۾ ٽيليويزن اسٽيشن قائم ڪرڻ جو فيصلو 1964ع ۾ ٿيو. انهيءَ سلسلي ۾ جپان جي نوپن اليڪٽرڪ ڪمپنيءَ سان معاهدو ڪيو ويو ۽ تجرباتي طور ننڍي پيماني تي ٻه ٽيليويزن اسٽيشنون قائم ڪيون ويون. 26 نومبر 1964ع تي لاهور ۾ هڪڙو يونٽ قائم ڪيو ويو. فيبروري 1965ع ۾ پنجن ڪروڙن رپين جي لاڳت سان ٽيليويزن ڪارپوريشن قائم ڪئي وئي، جنهن ۾ اڌ رقم حڪومت طرفان ۽ اڌ رقم جپان ۽ برطانيا جي ڪمپنيءَ مهيا ڪئي. 1967ع ۾ ڪراچي ٽيليويزن اسٽيشن ڪم شروع ڪيو. جنوري 1967ع ۾ راولپنڊي- اسلام آباد ۾ به هڪ اسٽيشن قائم ڪئي ويئي. ملڪ ۾ لکين ٽيليويزن سيٽ اچي ويا. نين ڪمپنين، درآمد لائسنس ذريعي سيٽ تيار ڪرڻ شروع ڪيا. هن وقت ريڊيو وانگر ٽيليويزن ڪمرشل سروس شروع آهي. پاڪستان جي سرڪاري ٽي. وي ڪارپوريشن جو نالو پي. ٽي. وي آهي، جڏهن ته هينئر هڪ اندازي موجب چاليهه کن نجي چئنل پڻ نشريات ڏئي رهيا آهن، تن ۾ تفريحي ۽ نيوز چينل شامل آهن. انهن ۾ سنڌي چئنل ڪي. ٽي. اين، سنڌ ٽي. وي، ڪشش ٽي. وي، مهراڻ ٽي. وي، آواز ٽي. وي، ڌرتي ٽي. وي به شامل آهن.
 
 
▲== منصوبابندي ۽ ترقي ==
▲شهري ضرورت جي تڪميل لاءِ ٽائون ڪاميٽيون ۽ ميونسپالٽيون ته ملڪ ۾ شروع کان ئي موجود هيون، پر اها ذميداري روز روز ايتري وڌندي وئي جو وڏن شهرن ۾ ”امپروومينٽ ٽرسٽ“ قائم ڪيا ويا. حڪومت طرفان پي. ڊبليو. ڊي ۽ رٿابنديءَ واري کاتي، شهرن ۾ اڏاوت جي سلسلي ۾ ذميداريون پنهنجي ذمي ڪيون. گاديءَ واري شهر جي تعمير جو ڪم ڪئپيٽل ڊيولپمينٽ اٿارٽيءَ جي سپرد هو. اهڙيءَ طرح ريلوي، ٽپال، آبپاشي وغيره جي کاتن، پنهنجن ملازمن لاءِ خود گهر اڏائڻ جو سلسلو جاري ڪيو.
 
▲'''سماجي بهبود'''پاڪستان هڪ فلاحي مملڪت آهي. 1955ع ۽ 1962ع جي آئين ۾ حڪومت جو فرض قرار ڏنو ويو آهي ته هو مذهب، ملت، رنگ ۽ نسل جي فرق کان سواءِ هر شهريءَ جي معيارِ زندگيءَ کي ترقي ڏئي، دولت جي ارتڪاز (هڪ هنڌ گڏ ٿيڻ) کي روڪي، ملڪ جي سڀني طبقن جي وچ ۾ عدل ۽ انصاف قائم ڪري. هر شخص لاءِ کاڌو، ڪپڙا، گهر، علاج ۽ تعليم جون بنيادي ضرورتون مهيا ڪري ۽ جيڪي ماڻهو جسماني نقص يا ڪنهن ٻئي سبب جي ڪري روزي ڪمائي نه سگهندا هجن، انهن جي ڪفالت ڪري. 1947ع جي ورهاڱي وقت وسيع پيماني تي لڏپلاڻ ٿي، جنهن کي حڪومت سنڀالي نه سگهي. ڪي ماڻهو پنهنجي ڪوشش سان ته ڪي ماڻهو تعليم، صحت عامه، عدالت، زراعت ۽ امداد باهمي ۽ عوامي انجمنن ذريعي روزگار سان لڳا. پر انهيءَ سلسلي ۾ حڪومت جي اڳيان بي انتها تڪليفون هيون. سماجي بهبود جو ڪم محنت جي وزارت جي حوالي هو. هن وقت سماجي ڀلائيءَ جو الڳ کاتو ۽ وزير مقرر ڪيل آهي.
▲پهرئين پنج ساله منصوبي (1955ع) ۾ جن ٽن مسئلن طرف خاص ڌيان ڏنو ويو، سي هئا: سماجي منصوبه بندي، سماجي تحقيقات ۽ سماجي ڪم. 1961ع ۾ ”سوشل ويلفيئر ايجنسيز آرڊيننس“ جاري ڪيو ويو ته جيئن نجي ادارن ۾ ڪارڪردگيءَ کي بهتر ڪيو وڃي. گداگري وڏي لعنت آهي. اسلام ان کي سختيءَ سان روڪيو آهي. ليڪن ان لاءِ ضروري آهي ته بي پهچ ماڻهن جي حفاظت ۽ امداد جو بندوبست ڪيو وڃي. افلاس، جهالت، عصمت فروشي، گداگري، بيروزگاريءَ، ٻوڏ ۽ طوفان مان پيدا ٿيل خرابين جي ڪري ملڪ ۾ ڪيتريون ئي خرابيون پيدا ٿي رهيون آهن. جن کي دور ڪرڻ لاءِ حڪومت هڪڙي ڪميشن به مقرر ڪئي آهي. رٽائرڊ فوجين ۽ پٺتي پيلن جي بهبوديءَ لاءِ به حڪومت ڪي شعبا قائم ڪري ڇڏيا آهن. تنهن هوندي به سماجي بهبود جي سلسلي ۾ اڃا گهڻو ڪجهه ڪم ڪرڻو آهي. مختلف قدرتي آفتن جهڙوڪ: 2005ع واري زلزلي جي صورت ۾ پاڙيسري ملڪ پڻ مدد لاءِ فلاحي ڪم ڪن ٿا. اهڙي طرح پاڪستان به مختلف وقتن تي ٻين ملڪن جي مدد ڪندو رهي ٿو.
 
 
== رانديون ==
 
قيام پاڪستان کان اڳ سڄي ملڪ ۾ راندين لاءِ انجمنون ۽ ڪلب موجود هئا، جن کي پوءِ منظم ڪري ’اسپورٽس ڪنٽرول بورڊ‘ قائم ڪيو ويو. هاڪي، پاڪستان جي قومي راند آهي، جڏهن تهتہ ڪرڪيٽ جو شمار پاڪستان جي پسنديده راندين ۾ ٿئي ٿو. پاڪستاني ٽيم دنيا جي ڪرڪيٽ راند ۾ پنهنجو نالو روشن ڪيو آهي. ڪيترائي رانديگر عالمي شهرت حاصل ڪري چڪا آهن. 1992ع ۾ پاڪستان ڪرڪيٽ جو عالمي ڪپ کٽيو هو، جڏهن تهتہ تازو 2010ع ۾ ٽي- ٽوئنٽي ورلڊ ڪپ ۾ پڻ پاڪستان جي سوڀ ٿي. چيو وڃي ٿو تهتہ ٽوئنٽي ٽوئنٽي ڪرڪيٽ جو آغاز بهبہ ڪراچيءَ (پاڪستان) کان ٿيو، هن وقت ٽوئنٽي ٽوئنٽي ڪرڪيٽ مئچون پوري دنيا ۾ پسند ڪيون وڃن ٿيون. هاڪيءَ کي بهبہ قومي راندين جو درجو حاصل آهي. گذريل پنجاهه سالن ۾ پاڪسـتان جي هاڪي ٽيم اولمپڪ گرائونڊ ۾ پـاڻ مڃـائي چڪي آهي. اسڪـوائـش بـه دنـيــا جـي مشـهـور رانـد آهي. پاڪستاني رانديگر هن وقت تائين سڄيءَ دنيا ۾ چئمپين آهن. فوٽ بال ۽ ٽينس رانديون بهبہ پاڪستان ۾ هلنديون آهن. ديسي راندين ۾ پنجاب جي ڪُـشتي، سـنـڌ ۽ بـلـوچسـتان جي مـلـهه ۽ ڪوڏي ڪـوڏي قـومي راندين ۾ شامل آهن. سنڌ ۽ پنجاب جون ٽيمون ”ڪوڏي ڪوڏي“ يا ڪٻڊيءَ جي مقابلن ۾ هڪٻئي جي سامهون هونديون آهن. گهوڙن جي ريس، ڪراچي، لاهور ۽ راولپنڊيءَ ۾ ٿيندي آهي، ان لاءِ خاص ميدان آهن. ريس ۾ کٽيندڙ گهوڙي کي قائداعظم گولڊ ڪپ ۽ هزارين رپيا ڏنا ويندا آهن. گهوڙن جي ٻي راند ”پولو“ آهي، جيڪا فقط گلگت ۾ کيڏي ويندي آهي. گولف بهبہ پاڪستان جي دل پسند راندين ۾ شمار ٿئي ٿي. جڏهن تهتہ فٽبال جا بهبہ ڪيترائي بهترين رانديگر ملڪ ۾ موجود آهن.
 
== سياسي ۽ انتظامي نظام ==
Line 369 ⟶ 360:
[[فائل:A night side view of Prime Minister's Secretariat Building.jpg|thumb|200px|کاٻو|[[اسلام آباد ۾ پاڪستاني وزيراعظم جي آفيس]]]]
 
{| [[پاڪستان جا صوبا ۽ انتظامي]] ▼
 
 
▲{| [[پاڪستان جا صوبا ۽ انتظامي]]
|-
!style="width:200px;"| انتظامي علائقو
Line 379 ⟶ 368:
|| [[بلوچستان]]
|| [[ڪوئٽہ]]
|| 12,344,408
|-
|| [[پنجاب]]
Line 411 ⟶ 400:
|}
 
پاڪستان ۾ چار صوبن: [[سنڌ]]، پنجاب، بلوچستان ۽ خيبر پختونخواه (اڳوڻي سرحد) ۽ ٽي انتظامي خطا: آزاد ڪشمير، گلگت بلتستان ۽ فيڊرل ڪيپيٽل ٽيريٽري آھن. پاڪستان جو نظام وفاقي پارلياماني جمھوريت وارو آھي. ملڪ م موجوده آئين 1973 ۾ نافذ ٿيو جنھن مطابق وفاقي رياست ۽ فوج جو سربراھ ملڪ جو صدر آھي ۽ صوبائي رياستن جو سربراھ صدر طرفان مقر ڪيل گورنر ھوندو آھي. ملڪ جي وفاقي حڪومت جو سربراھ وزيراعظم ھوندو آھي جيڪو ملڪ جو چيف ايگزيڪيوٽو ھوندو آھي. ملڪ جي پارليامينٽ جو آئين ڏنل نالو مجلس شورا آھي جيڪا ٻن ايوانن تي مشتمل آهي جنھن م مٿيون ايوان سينيٽ آهي جنھن م سڀني صوبن کي برابر نمايندگي ڏنل آھي ۽ ان جو سربراھ چيئرمين سينيٽ ھوندو آھي. ھيٺيون ايوان قومي اسيمبلي آھي جنھن ۾ ھر صوبي کي آبادي جي بنياد تي نمائندگي مليل آهي. قومي اسيمبلي جو سربراھ اسپيڪر ھوندو آھي. قومي اسيمبلي جا 342 رڪن ھوندا آھن جن مان 272 رڪنن جي سڌي چونڊ سادي اڪثريت جي ووٽ جي بنياد تي ٿيندي آهي باقي 70 رڪنن جي متناسب نمائندگي جي بنياد تي چونڊ ٿيندي آهي. انھن 70 رڪنن م 60 عورتون ۽ 10 غير مسلم شامل ھوندا آھن. ▼
 
▲پاڪستان ۾ چار صوبن: [[سنڌ]]، پنجاب، بلوچستان ۽ خيبر پختونخواه (اڳوڻي سرحد) ۽ ٽي انتظامي خطا: آزاد ڪشمير، گلگت بلتستان ۽ فيڊرل ڪيپيٽل ٽيريٽري آھن. پاڪستان جو نظام وفاقي پارلياماني جمھوريت وارو آھي. ملڪ م موجوده آئين 1973 ۾ نافذ ٿيو جنھن مطابق وفاقي رياست ۽ فوج جو سربراھ ملڪ جو صدر آھي ۽ صوبائي رياستن جو سربراھ صدر طرفان مقر ڪيل گورنر ھوندو آھي. ملڪ جي وفاقي حڪومت جو سربراھ وزيراعظم ھوندو آھي جيڪو ملڪ جو چيف ايگزيڪيوٽو ھوندو آھي. ملڪ جي پارليامينٽ جو آئين ڏنل نالو مجلس شورا آھي جيڪا ٻن ايوانن تي مشتمل آهي جنھن م مٿيون ايوان سينيٽ آهي جنھن م سڀني صوبن کي برابر نمايندگي ڏنل آھي ۽ ان جو سربراھ چيئرمين سينيٽ ھوندو آھي. ھيٺيون ايوان قومي اسيمبلي آھي جنھن ۾ ھر صوبي کي آبادي جي بنياد تي نمائندگي مليل آهي. قومي اسيمبلي جو سربراھ اسپيڪر ھوندو آھي. قومي اسيمبلي جا 342 رڪن ھوندا آھن جن مان 272 رڪنن جي سڌي چونڊ سادي اڪثريت جي ووٽ جي بنياد تي ٿيندي آهي باقي 70 رڪنن جي متناسب نمائندگي جي بنياد تي چونڊ ٿيندي آهي. انھن 70 رڪنن م 60 عورتون ۽ 10 غير مسلم شامل ھوندا آھن.
ھر صوبي جي حڪومت جو سربراھ وزير اعلي ھوندو آھي ۽ ھر صوبي جي الڳ قانونساز اسيمبلي ھوندي آھي. ملڪ ۾ ووٽ جو حق 18 سالن جي عمر ۾ ملندو آھي. قومي ۽ صوبائي اسيمبلين جو مدو پنج سال ھوندو آھي ۽ سينٽ جي ھر اڌ سينيٽيئرن جو مدو ڇھ سال آهي تنھن ڪري سينيٽ جي ھر ٽئين سال چونڊ ٿيندي آهي ۽ اھو ايوان ڪڏهن بہ مڪمل خالي ني ٿيندو آهي.
 
Line 423 ⟶ 411:
== پرڏيهي پاليسي ==
 
پاڪستان جي پرڏيهي پاليسيءَ جو بنيادي نڪتو اهو رهيو آهي تهتہ سڀ قومون برابر آهن ۽ هر قوم کي آزاد رهڻ جو حق حاصل آهي. پاڪستان سدائين دنيا جي هر محڪوم ملڪ، خاص ڪري يورپي استحصال جي شڪار ٿيل ايشيائي ملڪن جي حق خود اختياريءَ ۽ آزاديءَ جي مطالبي جي ڀرپور حمايت ڪئي آهي. ان کان سواءِ اسلامي ملڪن سان پاڪستانين جو دلي ڳانڍاپو رهيو آهي، ان جي جهلڪ بهبہ ملڪ جي خارجه پاليسيءَ ۾ نظر ايندي. قائداعظم پاڪستان جي قيام وقت چيو هو تهتہ: اسين دنيا جي سڀني ملڪن سان دوستيءَ جا خواهشمند آهيون ۽ ڪنهن ملڪ سان دشمني رکڻ نٿا چاهيون. هڪڙو ڀارت اهڙو ملڪ آهي، جنهن سان خوشگوار تعلقات قائم نه ٿي سگهيا آهن، ان جو سبب ڪشمير، [[بنگلاديش]] جي قيام ۽ پاڻيءَ جي ورڇ جهڙا مسئلا آهن، جيڪي صلح جي راهه ۾ رڪاوٽ بڻيل آهن، پر عالمي مبصرن موجب اهي مسئلا جامع ڳالهين ذريعي حل ٿي سگهن ٿا.
 
[[فائل:Motorcade in Arrival Ceremonies for Muhammad Ayub Khan, President of Pakistan use.jpg|thumb|180px|alt=(L-R) پاڪستان جو صدر ايوب خان 1961 ۾ آمريڪا جي دوري دوران آمريڪي صدر جان ايف ڪينيڊي سان گڏ ڪار ۾]]
Line 429 ⟶ 417:
=== پاڪستان جا خارجي تعلق ===
 
پاڪستان جا پنهنجي دوست ملڪن سان بهترين لاڳاپا رهيا آهن. چين سان 1963ع ۾ باقاعدي تجارتي معاهدو ٿيو. 1965ع ۾ چين، پاڪستان کي ڇهن ڪروڙ ڊالرن جي مدد ڏني، جن مان ٽئڪسيلا ۾ وڏين هيوي مشينن ٺاهڻ جو هڪ وڏو ڪارخانو قائم ڪيو ويو. مشهور تاريخي ”شاهراهه ريشم“ کي ٻيهر کولڻ جو معاهدو ٿيو. جون 1968ع ۾ چين جي تعاون سان هٿيارن ٺاهڻ جو ڪارخانو قائم ڪيو ويو. چين سان دوستيءَ تي پاڪستان کي فخر رهيو آهي ۽ اها دوستي شهيد ذوالفقار علي ڀُٽي جي ڪوششن سان قائم ٿي ۽ اڄ بهبہ قائم آهي. چين هن وقت بهبہ واپاري توڙي دفاعي سامان جي مد ۾ پاڪستان جي مدد ڪندو رهي ٿو.
 
[[فائل:Huseyn Shaheed Suhrawardy and Zhou Enlai signing the Treaty of Friendship Between China and Pakistan in Beijing.jpg|200px|thumb|پاڪستاني وزيراعظم حسين شھيد سھروردي چيني وزيراعظم چو اين لائي سان گڏ پاڪ چين دوستي جي معاھدي تي صحيحون ڪرڻ وقت. چين جو سڀ کان وڏو سفارتخانو پاڪستان ۾ آھي.<ref>{{cite web |url=http://asiancorrespondent.com/130710/china-unveils-pakistan-embassy-its-largest-in-the-world/ |title=China opens 'largest' embassy in Pakistan, strengthens South Asia presence |work=asiancorrespondent.com}}</ref>]]
 
چين کان پوء روس بهبہ هڪ طاقتور ملڪ آهي، جنهن جو شمار پاڪستان جي پاڙيسري ملڪن ۾ ٿئي ٿو. 1948ع ۾ ٻنهي ملڪن وچ ۾ سفارتي تعلقات قائم ٿيا. شروع ۾ پاڪستان پوري طرح يورپي بلاڪ ۾ شامل هو، تنهنڪري سياسي تعلقات ۾ ڪو واڌارو نه آيو. روس ”سينٽو“ ۽ ”سيٽو“ ۾ پاڪستان جي شموليت تي ناراض هو ۽ پاڪستان کي شڪايت هئي تهتہ روس پختونستان جي مسئلي ۽ ڪشمير جي مسئلي ۾ اجائي مداخلت پئي ڪئي. بهرحال ٻنهي ملڪن وچ ۾ اقتصادي ۽ واپاري ناتا قائم رهيا آهن. مارچ 1961ع ۾ روس پاڪستان کي تيل جي ڳولا ۾ فني امداد کان سواءِ 3 ڪروڙ ڊالر قرض ڏنو. ان کان سواءِ اسٽيل مل لڳائڻ لاءِ پاڪستان کي مالي ۽ فني امداد ڏني، هن وقت اها اسٽيل مل ايشيا جي وڏي فولادِي مِل آهي. ان کان سواءِ روس ۽ پاڪستان کي ڪيترين ئي رٿائن ۾ مالي ۽ فني مدد ڏيندو رهيو آهي.
 
افغانستان، جيڪو ڪيتري عرصي کان غير مستحڪم ۽ طالبانن جي ڪري تڪراري ملڪ رهيو آهي. هي واحد ملڪ هو، جنهن پاڪستان جي اقوام متحده ۾ ميمبرشپ جي مخالفت ڪئي هئي، پر پاڪستان، افغانستان ڏانهن دوستاڻو رويو جاري رکيو. 1963ع ۾ شهنشاهه ايران جي ڪوششن سان لاڳاپا بهتر ٿيا. اتي هلندڙ تشدد جي طالبانن جي ڪاررواين جي پر تشدد واقعن تي پاڪستان کي بهبہ ڳڻتي رهي آهي، ڇاڪاڻ تهتہ طالبانن جا ڪجهه گروپ پاڪستان ۾ بهبہ ڪارروايون ڪندا رهيا آهن، پر جنرل پرويز مشرف، آمريڪا جي حمايت سان افغانستان ۾ پر تشدد ڪاررواين جي مخالفت ڪئي. ان سميت تازو چونڊيل صدر آصف علي زرداري پڻ افغانستان جو دورو ڪري، ڪرزئي حڪومت سان لاڳاپا بهتر بنائڻ لاءِ ڪوشش ڪئي آهي.
 
عرب ملڪن جي حقن جي حفاظت ۾ پاڪستان، [[گڏيل قومون|گڏيل قومن]] ۽ ٻين عالمي اجلاسن ۾ جنهن تسلسل سان آواز بلند ڪيو آهي، اهو اسلامي دوستيءَ جو ناقابل ترديد ثبوت آهي. پاڪستان کي لبيا، مراڪش ۽ الجزائر جي آزاديءَ لاءِ اقوام متحده ۾ عربن جو وڪيل سمجهيو ويو. پاڪستان نه رڳو اسرائيل جي سخت مخالفت ڪئي، پر اڄ ڏينهن تائين ان کي تسليم بهبہ نه ڪيو آهي. هن وقت شام، يمن، اردن، ايران، سعودي عرب، ڪويت، سوڊان، لبيا، تيونس، مراڪش ۽ الجزائر سان پاڪستان جا انتهائي خوشگوار لاڳاپا آهن. اوڀر ۾ انڊونيشيا سان پاڪستان جا ويجها واسطا آهن. وڏن عالمي مسئلن ۾، فلسطين، قبرص، ڪوريا ۽ ويٽنام جي جنگ بابت پاڪستان جو طرز عمل هميشه حق ۽ انصاف جي حمايت ۾ رهيو آهي. تنهن کان سواءِ عراق جي نئين سِر تعمير لاءِ پڻ پاڪستان نيڪ تمنائون رکي ٿو، فلسطين ۾ اسرائيلي جارحيت جي نِندا بهبہ ڪري ٿو. تازو ايران- پاڪستان گئس پائيپ لائين منصوبي تي صحيحون بهبہ ڪيون ويون آهن.
دنيا جي سُپر پاور آمريڪا سان پاڪستان جا لاڳاپا شروع کان وٺي بهتر رهيا آهن. آمريڪا پاڪستان ۾ جمهوري حڪومتن جي حمايت ڪندو رهيو آهي، پر فوجي حڪمرانن کي بهبہ مختلف وقتن تي آمريڪا جي حمايت حاصل رهي آهي. ورلڊ ٽريڊ سينٽر واري واقعن (2001ع) کان پوءِ جڏهن آمريڪا طالبانن ۽ القائده خلاف سخت ڪارروائي جو فيصلو ڪيو، تهتہ کيس پاڪستان جي مدد جي ضرورت پيش آئي ۽ تڏهوڪي آرمي چيف ۽ پاڪستان جي اڳوڻي صدر جنرل (ر) پرويز مشرف، سندس ها ۾ ها ملائي، سندس ڀرپور حمايت جو اعلان ڪيو. ان کان سواءِ جڏهن انتهاپسندن جون ڪارروايون پاڪستان جي اترين علائقن سميت وڏن شهرن: پشاور، اسلام آباد، لاهور، ڪراچي وغيره ۾ وڌي ويون، تهتہ دهشتگردن خلاف آپريشن ۾ آمريڪا، پاڪستان جي ڀرپور مدد ڪئي ۽ اهو تعاون اڄ تائين جاري آهي.ان کان سواءِ پاڪستان جي اترين علائقن ۾ 2005ع ۾ آيل زلزلي توڙي 2010ع واري وڏيءَ ٻوڏ سبب ٿيل تباهڪارين واري آزمائشي صورتحال ۾ ٻين ملڪن سان گڏ آمريڪا پڻ مالي مدد ڪئي.
 
پاڪستان 1947ع کان وٺي [[اقوام متحده|گڏيل قومن]] ۽ ’ڪامن ويلٿ گيمز فيڊريشن‘ جو ميمبر آهي. ان کان سوآءِ ڏکڻ ايشيائي ملڪن جي سهڪاري تنظيم ’سارڪ‘ (SAARC) جي باني ميمبرن مان هڪ آهي. سارڪ جا اجلاس ڊسمبر 1988ع ۽ جنوري 2004ع ۾ اسلام آباد (پاڪستان) ۾ ٿيا. پاڪستان طرفان محمد نعيم الحسن، جنوري 1996ع کان ڊسمبر 1998ع تائين، سارڪ جو جنرل سيڪريٽري بهبہ رهي چڪو آهي.
 
== عدالت ==
Line 450 ⟶ 438:
== حوالا ==
{{حوالا|2}}
<references group="lower-alpha" />
 
[[زمرو:پاڪستان|پاڪستان]]
"https://sd.wikipedia.org/wiki/پاڪستان" تان ورتل