ايشيق

Ishig
قسم	ھفتيوار
ڇاپيندڙ	مصطفيٰ بيگ عليبياف
چيف ايڊيٽر	خديجه عليبيوف
بنياد پيو	22 جنوري 1911
ٻولي	آذربائيجاني

ايشيگ آذربائيجاني ٻوليءَ ۾ عورتن جي پهرين ڇپائي هئي. ^[1] ^[2] ^[3] اخبار جو پهريون شمارو 22 جنوري 1911ع تي ڇپيو ۽ ان جي ڇپائي 1912ع جي پڇاڙيءَ تائين جاري رهي، جنهن دوران ايشيق جا 68 شمارا جاري ٿيا. ^[1]

پسمنظر

جيتوڻيڪ روس جي سلطنت ۾ عورتن جي پهرين ڇپائي جو رسالو نيونوئي اپرجنينيا ( Russian: Невинное упражнение هو.</link> - "اٻوجھ اڀياس")، 18 صدي عيسويء ۾ شهزادي ڊيشڪووا پاران ايڊٽ ڪيو ويو، عورتن جي حقن لاء وڪالت ڪندڙ ميگزين، سويوز جينشين ( Russian: Союз женщин </link> - عورتن جو ايڪو)، 1907 ۽ 1909 جي وچ ۾ پڌرو ٿيو. روسي ترڪن جي سماجي زندگيءَ ۾ عورتن جو پهريون رسالو عليمي-نيوسن هو. اهو ترسيمان اخبار جي ايڊيٽراسماعيل بي گياسپرنسڪي جي ڌيءَ شفيقا گاسپرالي ايڊٽ ڪندي ھئي. تنھن وچ ۾ ، سلطنت عثمانيه ۾، عورتن لاء ٻه اشاعتون هيون - ڪدنلر گزيتسي ۽ نيوسن،هفتيوار نمايان رسالا ھئا . ^[1]

آذربائيجان جي سوويتائيزيشن کان پوءِ منڍ وارن سالن ۾، رسالو شارگ گديني (اوڀر جي عورت) باڪو ۾ ڇپيو. جيتوڻيڪ ديس جي عورتن جي پھرين ڇپائيءَ جي طور تي پيش ڪيو ويو، ان کان اڳ، ساڳئي سُر ۾ هڪ ٻي ڇپائي : اخبار اشگ هئي. ان هوندي به، سوويت دور ۾ " بورجوا پريس" جي طور تي ان جي خاصيت جي ڪري، ان کي تحقيق ۾ نظر انداز ڪيو ويو آهي. ^[1] ^[4]

اتھاس

هن رسالي جو پهريون شمارو 22 جنوري 1911ع تي شايع ٿيو، اخبار جي مالي سهائتا زينالعابدين طگيف ڪئي. اخبار جو پبلشر پبلشر ۽ وڪيل مصطفيٰ بي علي بيوف هو ۽ ان جي ايڊيٽر سندس زال خديجه علي بيڪووا هئي. 1911ع جي شمارن جي آخري صفحن تي مليل تشريح مان معلوم ٿئي ٿو ته اهي شمارا هاشم بي وزيروف جي ”سيدا“ پرنٽنگ پريس ۾ ڇپيا هئا. پر سال 1912ع جا مسئلا باڪو سٽي پوليس ڊپارٽمينٽ جي پرنٽنگ پريس ۾ ڇپيا.

ايشگ هفتي ۾ هڪ ڀيرو ڇنڇر تي ڇپجندو هو، جنھن ۾ سائنسي-تعليمي، ادبي، طبي ۽ گهريلو موضوعن کي شامل ڪيو ويندو هو. ٻارن جي پرورش، ساھتيہ، دوائن ۽ گهر اڏاوت سان گڏ، هن ۾ قانون، ثقافت، مذهبي قاعدن ۽ دنيا جي سماچار سان لاڳاپيل مختلف ڀاڱا پڻ شامل هئا. ^[5] ميگزين جي پوش تي، هڪ نوجوان عورت جي تصوير هئي جنهن کي مٿو ڍڪيل ھو، جيڪا هڪ ٻار جو هٿ پڪڙي بيٺل ۽ اڀرندڙ سج ڏانهن اشارو ڪندي ڏيکاريل ھجي ٿي، جنھن مان روشني نڪري ھئي (اخبار جي عنوان جو حوالو: آذربائيجان ۾، "ايشيق" جو مطلب آهي "روشني"). ^[3]

خديجه علي بايوفا، ايڊيٽر ايشيگ اخبار.

اخبار جو بنيادي مقصد عورتن کي وديا ڏيڻ ۽ انهن جي حقن لاءِ آواز اٿارڻ هو. عورتون اڪثر ڪري اخبارن ۾ ليک ۽ نظم پيش ڪنديون هيون، جن ۾ عورتن جي زندگين ۾ ٿيندڙ انياءُ تي نندا ڪئي ويندي هئي. مشهور آذربائيجاني شخصيتن جهڙوڪ محمد هادي ، يوسف وزير چمنزامينلي ۽ بهبود شهتاتنسڪي پهرين عورتن جي پريس جي قيام جي موقعي تي واڌاين جا پتر لکيا. ^[5]

اها اخبار سڄي روس جي مسلمانن ۾ مشهور هئي. جيڪا ھن حقيقت جو ثبوت آهي ته اخبار جي اٽڪل 200 ڪاپيون قفقاز کان ٻاهر رڪنن ڏانهن اماڻيون ويون. روس جي اسٽيٽ لئبرريءَ وٽ سال 1911 لاءِ اخبار ايشيگ جو هڪ سيٽ آهي، جيڪو ايمپريس اليگزينڊررا فيودورونا کي پيش ڪيو ويو ھو. ^[3] رپورٽن مطابق، اخبار جي بند ٿيڻ جي اميد ڀائنڻ جي ڪري، خديجه عليبيوفا ايشيگ جا پهرين کان 34 تائين شمارا ايمپريس ڏانهن موڪليا هئا. ^[6]

مذهبي قدامت پسندن جي دٻاءَ جي نتيجي ۾ اخبار کي مالي ڏکيائين کي منهن ڏيڻو پيو. ليکڪن، عالمن ۽ مذهبي قدامت پسندن کان محتاط ٿي، اخبارن ۾ چٺيون، مضمون ۽ نظم موڪلڻ بند ڪري ڇڏيا، جڏهن ته پڙهندڙن کي رڪنيت وٺڻ بند ڪري ڇڏي. ^[7] اشگ اخبار لاءِ رڳو مواد ۽ رڪنن جي کوٽ ئي مسئلو نه هئي. جنوري 1912ع ۾، مولا روح الله محمد زاده جي قتل کان پوءِ، جنهن اخبار کي انتهاپسند عالمن کان بچايو، اخبار پنهنجي ”پختگي“ وڃائي ويٺي ۽ ٽن مهينن بعد پنھنجي ڇپائي زوريءَ بند ڪرڻ تي مجبور ٿي. ^[7] اهڙيءَ ريت اشگ اخبار پنهنجي آخري شماري سان 21 اپريل 1912ع تي پنهنجي سرگرميءَ جي پُڄاڻي ڪئي. ^[7]

ايشيگ اخبار جي مکيه محققن مان هڪ اماليا قاسمووا جي مطابق، سوويت حڪومت جي دور ۾، آذربائيجان ۾ عورتن جي پريس جي بانيڪار جي حيثيت سان اخبار تاريخ ۾ پنهنجي جاءِ قائم رهڻ ۾ اسڦل ٿي ڇاڪاڻ ته، اخبار کي "بورجوا پريس" سمجهيو ويندو هو ۽ تحقيق کان ٻاهر رھجي وئي ۽ ميگزين سرگ گديني (آذربائيجاني گديني) ديس جي عورتن جي پھرين پريس جي حيثيت سان شايع ڪيو ويو. ^[1]

مواد

اخبار کي مختلف ڀاڱن (سيڪشن) ۾ ورهايو ويو هو، جن ۾ شامل آهن: تعليم- نويسان (عورتن لاءِ سکيا)، وزايفي-بيتيائي (گھريلو معاملا)، حقي-مسلمي (مسلمان عورتن جا حق) يا باسلريما بر نيڪا سوز (منهنجي ڀينرن لاء چند لفظ)، طبابت داير (طب بابت)، ادبيات (ادب بابت)، ايواردالق (گھر جي سار سنڀال)، زبرلر (خبرون) ۽ ايلانلر (پڌرناما). اشگ اخبار جي ”تعليم- نسوان“ جي مضمونن ۾ ان ڳالهه تي زور ڏنو ويو ته ٻار جي پرورش جو والدين جي پرورش سان گھاٽو لاڳاپو آھي، ۽ ليکڪن اهو ثابت ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي آهي ته تعليم، ڄاڻ ۽ سکيا نه رڳو مردن لاءِ لازمي آھي، پر شايد ان کان به وڌيڪ عورتن لاءِ ضروري آهي. ^[1]

ايڊيٽر علي بايوفا اخبار ۾ ”ويزايفي-بيتيائي“ جي عنوان هيٺ ڪٽنب ۽ گهريلو معاملن تي مضمون لکيا. هوءَ امينا بٽريشينا سان گڏ ”تبابت داير“ سيڪشن ۾ به اڪثر ڀاڱيداريون ڪندي هئي. ^[1]

”اسان جا حق“ جي عنوان واري مضمون ۾ خديجه علي بايوفا مختلف موضوعن تي ڇانڊڻ ڪيو، جن ۾ صنفي برابري، تعليم، ثقافت ۽ سماجي زندگيءَ ۾ عورتن جي شموليت، عورتن جي ڪلبن ۽ ووڪيشنل ڪورسز جو قيام، ٻارن جي پرورش، گهريلو ذميواريون ۽ صحت جا مسئلا شامل آهن. . ^[1]

جيڪي چٺيون انهن ايڊيٽوريل آفيس ڏانهن اماڻيون ھيون، انھن ۾ عورتن پنهنجن حقن جي شڪايت ڪئي ۽ تعليم ۽ پڙھائي جي گُھرَ ڪئي. ^[1]

ٽيڪاٽٻڻي

اخبار ۾ هڪ طرف ثقافتي ترقي ۽ تعليم جي اهميت تي بحث ڪيو ويو ته ٻئي طرف حجاب جي اهميت ۽ مذهبي معاملن کي اوليت ڏيڻ ۽ اسلامي قدرن تي زور ڏنو ويو. ^[5] خديجه علي بايوفوا پنهنجي مضمونن ۾ مسلمان عورتن جي آزادي ۽ تعليم جي حقن جو بچاءُ ڪيو، جڏهن ته ڪٽنب ۾ عورتن جي گھٽ درجي کي پڻ مڃيو آھي. ^[7]

ٻين دانشورن جي اُبتڙ، اشگ اخبار جي پبلشر ۽ ايڊيٽر، اڪثريتي عوام، جيڪي مذهبي طور قدامت پسند هئا، انھن جي ڪاوڙ ۽ نفرت کي ڀڙڪائڻ کان سواءِ ڇپائي جاري رکڻ جي ڪوشش ڪئي. ھن مذهبي اڳواڻن جي مخالفت نه ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، اڪثر ڪري اخبار جي مضمونن جو هڪ اهم حصو شرعي مسئلن ڏانهن وقف ڪيو، عورتن تي مردن جي برتري تي زور ڏنو، ۽ مذهبي اڳواڻن جي پٺڀرائي حاصل ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، جنهن کي هو ڪنهن حد تائين حاصل ڪري سگهيو. انهن مان هڪ مذهبي اڳواڻ مولا روح الله محمد زاده هو، جنهن اخبار جو دفاع انتها پسند مذهبي شخصيتن خلاف ڪيو. ^[1] ^[7]

ان مسئلي تي اهڙي روش ٻين دانشورن، تعليمدانن ۽ خاص ڪري ” مولا نصرالدين “ جي ساٿين پاران ڇٽي تنقيد جو سبب بڻي، جن مڙني شعبن ۾ عورتن جي مڪمل آزادي، پردي جي خاتمي ۽ عورتن جي برابري جي حقن جي حمايت ڪئي. ^[4] ^[7] مولان نصرالدين ۽ اشگ اخبارن ۾ اڪثر هڪ ٻئي خلاف سخت مضمون شايع ٿيندا هئا. ^[8] ملان نصرالدين جي مدد ڪندڙن اشيگ اخبار جي ايڊيٽر ۽ پبلشر جي منافقت جي مذمت ڪئي، انھن خديجه علي بايوفوا تي تنقيد ڪئي، ڇاڪاڻ ته سندن سخت اعتراضن باوجود هن پنهنجي مضمونن ۾ شريعت تي عمل ڪرڻ جي ضرورت تي زور ڏنو ۽ عورتن جي نرالي لباس تي ھاڪاري ويچار ونڊيا آھن. ^[7] ان وقت جي ناليواري شخصيتن، جهڙوڪ جليل ممد گلزاده ، عمر فيگ نيمانزاده ، ۽ عليگولو گامگوسر ، پڻ عورتن جي آزاديءَ جهڙن اهم مسئلن جي حوالي سان ايشگ جي هٻڪندڙ موقف تي تنقيد ڪئي. ^[4]

اهڙيءَ طرح آذربائيجان جي عورتن جي پھرين اخبار کي هر پاسي کان حملن کي منهن ڏيڻو پيو - ٻنهي طرفن کان ترقي پسند دانشورن کان ان جي لبرلزم لاءِ ۽ مذهبي اڳواڻن ۽ بنيادي مذهبي شخصيتن کان عورتن جي حقن جي مطالبي ۾ جرئت لاءِ. ^[7]

ميراث

اشيگ اخبار جا سڀئي شمارا 2020 ۾ جمهوريه آذربائيجان جي صدارتي انتظاميه جي سياسي دستاويزن آرڪائيو پاران ترجمو ڪيا ويا ۽ 580 صفحن تي مشتمل ڪتاب جي روپ ۾ ڇاپيا ويا. ^[4] 22 جنوري 1911ع کان 21 اپريل 1912ع جي وچ ۾ ڇپيل اخبار جا 47 شمارا هي آهن، (34 شمارا 1911ع ۽ 1912ع ۾ 13 شمارا شامل آهن). ^[9]

4 مارچ 2011ع تي آذربائيجان پريس ڪائونسل ۾ اشگ اخبار جي 100 هين سالگرهه ملهائي وئي، جنهن ۾ پريس ڪائونسل جي انتظاميا، عورت صحافين ۽ ميڊيا جي نمائندن شرڪت ڪئي. ^[10]

سيپٽمبر 12، 2014 تي، آذربائيجان پريس ڪائونسل جي منصوبي جي حصي جي طور تي، دستاويزي فلم جو هڪ پريزنٽيشن جيڪو Ishig اخبار کي وقف ڪيو ويو، روشني جي واقعن جو زاوي ، ( آذربائيجاني: İşığın düşmə bucağı </link> ) اسڪرپٽ رائٽر Baxtiar Garaca پاران لکيل، جاء ورتي. ^[11]

حوالا

↑ ^1.00 ^1.01 ^1.02 ^1.03 ^1.04 ^1.05 ^1.06 ^1.07 ^1.08 ^1.09 Qasimova, Amaliya (2011-01-29). ""İşıq" - qadın azadlığının bayraqdarı" (az ۾). Ayna: pp. 19. https://www.anl.az/down/meqale/ayna/2011/yanvar/153642.htm. حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; name ":3" defined multiple times with different content
↑ Amalya, Qasımova (2010) (az ۾). Azərbaycanda ilk qadın mətbuatı: "İşıq" qəzeti. Bakı: Adiloğlu.
↑ ^3.0 ^3.1 ^3.2 Мамедова, Рагиба (2014-12-19). "Первая женская газета" (ru ۾). Каспий. https://kaspiy.az/pervaya-zenskaya-gazeta. حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; name ":2" defined multiple times with different content
↑ ^4.0 ^4.1 ^4.2 ^4.3 Hüseynova, Ülkər (2023-02-04). ""İşıq" hayandan gəlir?..." (az ۾). 525-ci qəzet: pp. 20–21. https://anl.az/down/meqale/525/2023/fevral/834642.htm. حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; name ":1" defined multiple times with different content
↑ ^5.0 ^5.1 ^5.2 Məmmədzadə, Selcan (2019-07-21). "Azərbaycanda ilk qadın maarifçi xanımların fəaliyyəti" (az ۾). Ədalət: pp. 5. https://www.adalet.az/az/posts/detail/azerbaycanda-ilk-qadin-maarifchi-xanimlarin-fealiyyeti-170795. حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; name ":0" defined multiple times with different content
↑ Eyvazlı, Günel (2020-08-14). ""İşıq" - ilk qadın qəzeti..." (az ۾). Ədəbiyyat qəzeti. https://edebiyyatqazeti.az/news/muzakire/6025-isiq-ilk-qadin-qezeti.
↑ ^7.0 ^7.1 ^7.2 ^7.3 ^7.4 ^7.5 ^7.6 ^7.7 ""İşıq" qəzeti – milli mətbuatımızın ilk qadın mətbu orqanı". Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin İctimai-Siyasi Sənədlər Arxivi (ٻولي ۾ Azerbaijani). حاصل ڪيل 2024-02-06. حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; name ":6" defined multiple times with different content
↑ Eyvazlı, Günel. ""İşıq" - ilk qadın qəzeti...". Edebiyyatqazeti.az. حاصل ڪيل 2024-02-06.
↑ Aziz, Murad. ""İşıq" qəzetinin transliterasiya edilmiş toplusu işıq üzü gördü". Füyuzat Jurnalı (ٻولي ۾ Azerbaijani). حاصل ڪيل 2024-02-06.
↑ "Azərbaycanda ilk qadın qəzetinin - "İşıq"ın 100 illik yubileyi qeyd edilmişdir" (en ۾). Azerbaijan State News Agency. 2011-03-04. https://azertag.az/xeber/Azerbaycanda_ilk_qadin_qezetinin___Isiqin_100_illik_yubileyi_qeyd_edilmisdir-514358.
↑ "İşığın düşmə bucağı" (az ۾). Mədəniyyət qəzeti. 2014-09-17. https://www.medeniyyet.az/page/news/22391/Isigin-dusme-bucagi-.html?lang=az.

[:3-1] 1.00 ^1.01 ^1.02 ^1.03 ^1.04 ^1.05 ^1.06 ^1.07 ^1.08 ^1.09 Qasimova, Amaliya (2011-01-29). ""İşıq" - qadın azadlığının bayraqdarı" (az ۾). Ayna: pp. 19. https://www.anl.az/down/meqale/ayna/2011/yanvar/153642.htm. حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; name ":3" defined multiple times with different content

[:4-2] Amalya, Qasımova (2010) (az ۾). Azərbaycanda ilk qadın mətbuatı: "İşıq" qəzeti. Bakı: Adiloğlu.

[:2-3] 3.0 ^3.1 ^3.2 Мамедова, Рагиба (2014-12-19). "Первая женская газета" (ru ۾). Каспий. https://kaspiy.az/pervaya-zenskaya-gazeta. حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; name ":2" defined multiple times with different content

[:1-4] 4.0 ^4.1 ^4.2 ^4.3 Hüseynova, Ülkər (2023-02-04). ""İşıq" hayandan gəlir?..." (az ۾). 525-ci qəzet: pp. 20–21. https://anl.az/down/meqale/525/2023/fevral/834642.htm. حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; name ":1" defined multiple times with different content

[:0-5] 5.0 ^5.1 ^5.2 Məmmədzadə, Selcan (2019-07-21). "Azərbaycanda ilk qadın maarifçi xanımların fəaliyyəti" (az ۾). Ədalət: pp. 5. https://www.adalet.az/az/posts/detail/azerbaycanda-ilk-qadin-maarifchi-xanimlarin-fealiyyeti-170795. حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; name ":0" defined multiple times with different content

[6] Eyvazlı, Günel (2020-08-14). ""İşıq" - ilk qadın qəzeti..." (az ۾). Ədəbiyyat qəzeti. https://edebiyyatqazeti.az/news/muzakire/6025-isiq-ilk-qadin-qezeti.

[:6-7] 7.0 ^7.1 ^7.2 ^7.3 ^7.4 ^7.5 ^7.6 ^7.7 ""İşıq" qəzeti – milli mətbuatımızın ilk qadın mətbu orqanı". Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin İctimai-Siyasi Sənədlər Arxivi (ٻولي ۾ Azerbaijani). حاصل ڪيل 2024-02-06. حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; name ":6" defined multiple times with different content

[:7-8] Eyvazlı, Günel. ""İşıq" - ilk qadın qəzeti...". Edebiyyatqazeti.az. حاصل ڪيل 2024-02-06.

[9] Aziz, Murad. ""İşıq" qəzetinin transliterasiya edilmiş toplusu işıq üzü gördü". Füyuzat Jurnalı (ٻولي ۾ Azerbaijani). حاصل ڪيل 2024-02-06.

[10] "Azərbaycanda ilk qadın qəzetinin - "İşıq"ın 100 illik yubileyi qeyd edilmişdir" (en ۾). Azerbaijan State News Agency. 2011-03-04. https://azertag.az/xeber/Azerbaycanda_ilk_qadin_qezetinin___Isiqin_100_illik_yubileyi_qeyd_edilmisdir-514358.

[11] "İşığın düşmə bucağı" (az ۾). Mədəniyyət qəzeti. 2014-09-17. https://www.medeniyyet.az/page/news/22391/Isigin-dusme-bucagi-.html?lang=az.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]