چوماسو
مون سون (انگريزي ٻولي: Monsoon) اصل ۾ عربي ٻولي جو لفظ آهي. جيڪو اصل ۾ موسم لفظ مان نڪتل آهي. عربَ، سمنڊ مان اٿندڙ هوائن کي موسمن سان لاڳاپيندي، انهن کي مون سون چوندا هئا. پوءِ اڳتي هلي، عربيءَ جو اهو لفظ انگريزي ٻولي ۾ به مون سون جي طور تي ئي ڪَتب اچڻ لڳو. سمنڊ مان اٿندڙ هوائون عرب ملڪن ۾ اونهاري جا ڇهه مهينا يعني اپريل کان سيپٽمبر تائين لاڳيتو ڏکڻ طرف کان لڳنديون آهن. پر سنڌ ۾ اهي هوائون اونهاري جا چار مهينا يعني جون، جولاءِ، آگسٽ ۽ سيپٽمبر ۾ لڳن ٿيون. انهي ڪري سنڌي ٻولي ۾ انهن هوائن کي چوماسو يا چئوماسو سڏيو وڃي ٿو . ڇو جو اونهاري جي موسم واري چئوماسي دوران اتر اولهه ڀارت ۽ پاڪستان جي هڪ وڏي ايراضي مٿان هوا جو گهٽ دٻاءَ (انگريزي ٻولي: Low pressure) پيدا ٿئي ٿو. ڏاکڻين علائقن ۾ وري گهڻي دٻاءَ (انگريزي ٻولي: High pressure) جو خطو قائم ٿيڻ ڪري ڏکڻ اولهه طرف کان تيز هوائون لڳڻ شروع ٿينديون آهن. انهن اولهه کان ڏکڻ وارين تيز هوائن کي تجارتي هوائون (انگريزي ٻولي: Trade winds) به چيو وڃي ٿو، جن کي سنڌ ۾ واهوندي جون هوائون به چيو وڃي ٿو. جيڪي ڏکڻ هندي سمنڊ مان اٿن ٿيون. اهي هوائون گرم ۽ گهميل هونديون آهن. انهن گهميل هوائن جي شروعات اپريل کان ٿيندي آهي، توڻي جو اهي وڌنديون ۽ گهٽبيون رهن ٿيون، پر اهي سيپٽمبر تائين لڳنديون رهنديون آهن ۽ اهي هوائون پاڻ سان ججهي مقدار ۾ ڪڪر کڻي اينديون آهن. ننڍي کنڊ جي انهن ايراضين ۾ جتي اتر اوڀر رخ وارا جبل موجود آهن، اهي ڪڪرن سان ڀرپور هوائون انهن سان ٽڪرائجي گهڻو مينهن وسائينديون آهن. مثال طور: ممبئي جا اولانهان گهاٽ، اتر اولهه ڀارت، تامل ناڊو، اتر اوڀر پاڪستان، ميانمار، بنگلاديش، اڀرندو هماليه، آسام جون ٽڪريون، ميگهاليا، گنگا ۽ اراوڌي ندين جو ڊيلٽائي علائقو وغيره. انهن هوائن جي دائري ۾ اچي ٿو.[1] [2]
چوماسو (انگريزي: Monsoon) برسات جي موسم جيڪا چار مھينا : مئي، جون، جولائي۽ آگسٽ ۾ ھلندي آھي.[3] سنڌ ۾ چوماسو جولاءِ جي ٻئين يا ٽئين ھفتي ۾ ھيٺين سنڌ اندر پھچي ٿو. گھميل ھوائون سيپٽمبر جي منڍ ۾ انھيءَ تر مان نڪري وينديون آهن[4]. سنڌ اندر چوماسي ۾ سخت برسات پوندي آهي ۽ گرمي پد اٽڪل 97 فارنھائيٽ رھندو آھي ۽ مڌيم روزاني نسبتي گھم 66 کان 68 سيڪڙو جي وچ ۾ رھندي آھي[4]. ان مند م ڪل برسات 4.63 انچ پوندي آهي[4]. سال ۾ گھڻي ڀاڱي برسات وارو مھينو جولاءِ ھوندو آھي جڏھن 2.42 انچ مينھن پوندو آهي[4].
پڻ ڏسو
سنواريوحوالا
سنواريو- ↑ ٿر جي لوڪ ڏاهپ ۽ سائنس (مشڪور ڦلڪارو) | سنڌ سلامت ڪتاب گهر, وقت 2017-09-12 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل, حاصل ڪيل 2021-07-09
- ↑ Monsoon of South Asia - Wikipedia
- ↑ { يادن جي ڳڙکيء مان (يادگيريون) از: عبدالرزاق سومرو؛ ترتيب:خالد چانڊيو؛ پبلشر: رائيٽرس ڪلب لاڙڪاڻو؛ ايڊيشن :2011 پيج نمبر 37}
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 [ سنڌ گزيٽيئر جلد پھريون، مصنف: ايڇ ٽي سورلي، 1996 ، سنڌي ادبي بورڊ، صفحو 28]