ٽيمپي
ٽيمپي (انگريزي: Tempe) آمريڪا جي ايريزونا رياست جو ھڪ شھر جيڪو فينڪس ميٽروپوليٽن جي اڀرندي پاسي واري ماٿريءَ ۾ واقع آھي. ھن شھر جون حدون اولھ ۾ فينڪس ۽ اتر ۾ اسڪاٽسڊيل (Scottsdale) ۽ سالٽ نديءَ واري پيما ميريڪوپا انڊين ڪميونٽي (Salt River Pima-Mericopa Indian Community) لاءِ مخصوص علائقي سان ملن ٿيون. چينڊلر شھر ھن جي ڏکڻ ۾ ۽ ميسا شھر اوڀر ۾ آھي. 2020ع جي انگن اکرن مطابق ھن شھر جي آبادي 180,587 آھي. ھي ايريزونا رياست جو نائون وڏو شھر آھي. آمريڪا جي مشھور ايريزونا اسٽيٽ يونيورسٽي ھن شھر ۾ قائم ٿيل آھي. يونان جي مشھور ٽيمپي ماٿريءَ سان مشابھت سبب ھن شھر جو نالو بہ ٽيمپي رکيو ويو.
| ٽيمپي (Tempe) | |
|---|---|
| شھر | |
| City of Tempe | |
 ٽيمپي شھر جو ھڪ ڏيک | |
 ميريڪوپا ڪائونٽي ۾ ٽيمپي شھر جي بيھڪ | |
| جاگرافي بيهڪ: 33°24′46″N 111°56′35″W / 33.41278°N 111.94306°W | |
| ملڪ | آمريڪا جون گڏيل رياستون |
| رياست | ايريزونا |
| ڪائونٽي | ميريڪوپا |
| بنياد پيو | 15 آڪٽوبر، 1892ع |
| نالو پيو | ٽيمپي ماٿري، يونان |
| حڪومت | |
| • مجلس | ٽيمپي سٽي ڪائونسل |
| پکيڙ[1] | |
| • شھر | 40.15 ميل2 (103.99 ڪ.م2) |
| • زميني | 39.94 ميل2 (103.45 ڪ.م2) |
| • آبي | 0.21 ميل2 (0.54 ڪ.م2) |
| بلندي | 1,140–1,495 ft (347.47 – 455.68 ميل) |
| آبادي (2020) | |
| • شھر | 180,587 |
تاريخ
سنواريوٽيمپي واري علائقي ۾ ھوھوڪام (Hohokam) نالي اصلوڪن آمريڪي ماڻھن جو ھڪ قبيلو آباد ھو. ھن قبيلي جا ماڻھو پنھنجي زمينن ۾ ھر ھلائي فصل پوکيندا ھئا. زمينن کي پاڻي ڏيڻ لاءِ ھنن ڪيترائي واھ کوٽي پاڻي ھن علائقي تائين پھچائڻ جو بندوبست ڪيو ھو. پندرھين صديءَ ۾ ھن قبيلي جا اڪثر ماڻھو ھي علائقو ڇڏي ويا ۽ فقط چند خاندان ھتي رھجي ويا.
جڏھن يورپي لوڪ ھتي آيا تہ ھنن 1865ع ۾ موجودہ ٽيمپي شھر کان اٽڪل 40 ڪلوميٽر (25 ميل) اتر اوڀر ۾ فورٽ ميڪڊوويل (Fort McDowell) نالي ھڪ وسنديءَ جو بنياد رکيو. ھن وسنديءَ ۾ رھندڙ ماڻھن ۽ سندن جانورن جي کاڌي پيتي جون گھرجون پوريون ڪرڻ لاءِ آمريڪا جي ڪجهه فوجين ۽ اسپيني مزدورن کي ھتي ملازمت ڏني وئي. اھي ملازم ھتي فصل پوکي ان اپائيندا ھئا ۽ جانورن لاءِ چاري جو بندوبست ڪندا ھئا. ھوھوڪام قبيلي جي ھن علائقي ڇڏڻ کان پوءِ ھن علائقي ۾ ھيءَ پھرين انساني آبادي ھئي. 68-1867ع ۾ فينڪس شھر جو بنياد پيو. ھنن ٻنھي وسندين جي وچ ۾ آمدورفت لاءِ سالٽ نديءَ ۾ فيري سروس شروع ڪئي وئي ۽ ايئن فورٽ ميڪڊوويل ۽ فينڪس جا رھواسي ٻيڙين يا فيري وسيلي ھڪٻئي وٽ اچڻ وڃڻ لڳا. ھتان جي زميندار وليم ڪرڪلينڊ (William Kirkland) ۽ جيمس ميڪڪني (James McKinney) ھتان جي آبپاشيءَ جي نظام کي بھتر بنايو ۽ نوان واھ کوٽايا جنھن سبب ھتي لوسڻ، ڪڻڪ، ِجَوَ, ڪپھ ۽ ٻيا فصل پوکجڻ لڳا.
ھتان جي ھڪ زميندار ڊيرل دوپا (Darrell Duppa) کي محسوس ٿيو تہ ھن علائقي ۽ يونان جي ٽيمپي ماٿريءَ واري علائقي ۾ ڪافي مشابھت آھي. اھوئي سبب آھي جو 1879ع ۾ ھن وسنديءَ کي ٽيمپي نالو ڏنو ويو ۽ اھو نالو اڄ تائين قائم آھي[2]. 1960ع واري ڏھاڪي تائين ھن شھر ۾ ڪاري چمڙيءَ وارن ماڻھن کي رھڻ جي اجازت نہ ھئي. ڪاري چمڙيءَ وارن ماڻھن کي ھن شھر ۾ نوڪر طور رکيو ويندو ھو پر کين ھتي پنھنجا گھر اڏڻ جي اجازت نہ ھئي[3]. 1965ع ۾ وارن (Warren) ۽ ڪيرول لونگسٽن (Carol Livingston) پھريان آفريقي آمريڪي (ڪاري چمڙيءَ وارا) ھئا جن کي ھن شھر ۾ گھر خريد جي اجازت ڏني وئي[4].
1885ع ۾ ھتي پھريون اسڪول کليو جنھن کي اڄڪلھ ايريزونا نارمل اسڪول سڏيو وڃي ٿو. ان بعد ھتي استادن جي سکيا جو ڪاليج ۽ اڳتي ھلي ايريزونا اسٽيٽ يونيورسٽي (Arizona State University) جو قيام عمل ۾ آيو. 1887ع ۾ ميريڪوپا ۽ فينڪس ريلوي لائين جو افتتاح ٿيو. اھا ريل جي پٽڙِِي ٽيمپي شھر وٽ سالٽ ندي ڪراس ڪري ٿي. انھيءَ دور ۾ ٽيمپي جي آباديءَ ۾ واڌارو آيو ۽ 1894ع ۾ ھن کي شھر جو درجو ڏنو ويو. 1911ع ۾ ھتان جي زمينن کي سيراب ڪرڻ لاءِ روزويلٽ ڊيم (Roosevelt Dam) جو افتتاح ٿيو، جنھن سبب ھن شھر جي آسپاس زرعي پيداوار کي چڱي ھٿي ملي. ويھين ۽ ايڪويھين صديءَ ۾ ھي شھر تعليم ۽ واپار جو ھڪ وڏو مرڪز بنجي ويو. فينڪس ۽ ھن شھر جي آبادي ۽ پکيڙ ۾ واڌارو اچڻ سبب ھنن ٻنھي شھرن جون حدون پاڻ ۾ ملي ويون آھن. جيئن سنڌ ۾ حيدرآباد، قاسم آباد ۽ لطيف آباد جون حدون پاڻ ۾ مليل آھن تيئن ٽيمپي ۽ فينڪس جون حدون بہ پاڻ ۾ مليل آھن ۽ انتظامي طور ھي ٻئي شھر فينڪس ميٽروپوليٽن واري علائقي ۾ شامل آھن.
جاگرافي
سنواريوٽيمپي جو شھر فينڪس شھر جي حدن کان شروع ٿي اوڀر پاسي واري ماٿريءَ طرف ڦھليل آھي. فينڪس جي ويجھو ھئڻ ۽ ايريزونا اسٽيٽ يونيورسٽيءَ سبب شھر جي اترئين پاسي جي آبادي اوڀر پاسي کان گھڻو وڌيڪ آھي. سالٽ ندي شھر جي اترئين پاسي مان گذري ٿي. ٽيمپي ۾ ھڪ خوبصورت ڍنڍ پڻ موجود آھي جنھن کي سالٽ نديءَ مان پاڻي ملي ٿو. ھي شھر ھڪ سنئين سڌي ميداني علائقي ۾ آباد ڪيو ويو آھي، البت سن ڊيول فوٽ بال اسٽيڊيم ڀرسان ھڪ جبل موجود آھي جنھن کي اي (A) جبل يا ٽيمپي بيوٽ (Tempe Butte ) ڪوٺيو وڃي ٿو. ھن جبل جي اوچائي 456 ميٽر (1140 فوٽ) آھي.
حوالا
سنواريو- ↑ "2020 U.S. Gazetteer Files". United States Census Bureau. حاصل ڪيل October 29, 2021.
- ↑ Blanton, Shirley R. (2007). Tempe. Arcadia Publishing. p. 8. ISBN 978-0-7385-4888-3
- ↑ "Clipped From Arizona Republic". Arizona Republic: pp. Z6. 2014-02-21. https://www.newspapers.com/clip/29386164/arizona-republic/.
- ↑ "African American Contributions to Tempe History". Tempe History Museum. Retrieved March 15, 2022