مسجد نبوي

مسجد نبوي (عربي:ٱلْمَسْجِدُ ٱلنَّبَوِيّ) يا حرم نبوي يا مسجد نبي، دنيا جي سڀ کان وڏي مسجدن مان هڪ آهي ۽ اسلام ۾ ٻيو مقدس ترين ماڳ آهي (مڪي ۾ وڏي مسجد کان پوء) اها مسجد آهي جيڪا مديني ۾ نبي ڪريم ﷺ جي تعمير ڪئي وئي آهي. هجرت کان پوءِ سال ھڪ هجري مطابق 622ع ۾ مسجد قبا جي تعمير کان پوءِ سندس گهر جي ڀر ۾ آهي.

مسجد نبوي
ٱلْمَسْجِد ٱلنَّبَوِي
مسجد نبوي جی تصویر، بیک گراؤنڈ م مدینو شریف
بنيادي ڄاڻ
جاءِ	مدینہ شریف، حجاز، سعودی عرب
مقانيت	24°28′6″N 39°36′39″E
وابستگي	اسلام
Rite	نبی کریم صلی اللہ علیہ و سلم جی روضی جی زیارت
ملڪ	سعودی عرب
اتنظاميا	مکتبہ الوکلاء
اڳواڻ	عبدالرحمن السدیس، مکتبہ الوکلاء جو صدر علی ابن عبدالرحمن الحذیفی، مسجد نبوی جو امام
ويبسائيٽ	wmn.gov.sa
تفصيل تعميرات
قسم اڏاوت	مذہبی عمارت
قسم اڏاوت	اسلامی فن تعمیر
Founder	نبی کریم صلی اللہ علیہ و سلم
تاريخ تعمير	623 (623) CE (1 AH)
خصوصيتون
گنجائش	1,000,000
منارا	10
منارن جي اوچائي	105 m (344 ft)
Inscriptions	قرآن جی آیتون ء نبی کریم صلی اللہ علیہ و سلم جی حدیثون

هن مسجد جي تعمير ۾ اسان جي پياري نبي ڪريم صلي الله عليه وآله وسلم پاڻ شامل هئا. ان وقت مسجد جي زمين ٻن ننڍڙن يتيمن سهل ۽ سهيل جي ملڪيت هئي، جڏهن کين خبر پئي ته رسول الله ﷺ مسجد ٺهرائڻ لاءِ سندن زمين حاصل ڪرڻ چاهين ٿا، تڏهن اهي حضرت محمد ﷺ جن وٽ ويا ۽ کين اها زمين تحفي طور پيش ڪئي. پر نبي ڪريم صلي الله عليه وآله وسلم زمين جي قيمت ادا ڪرڻ تي زور ڏنو ڇاڪاڻ ته اهي يتيم ٻار هئا. جنهن قيمت تي اتفاق ڪيو ويو ۽ اهو حضرت ابو ايوب الانصاري رضي اللہ تعالي عنہ ادا ڪيو، جيڪو اهڙي طرح پياري نبي ﷺ جي طرفان يا ان جي حق ۾ مسجد جو عطيو ڏيندڙ يا عطيو ڏيندڙ بڻجي ويو. سال 622ع ۾ مديني پهچڻ تي حضرت ابو ايوب الانصاري رضي اللہ تعالي عنہ پياري نبي ﷺ کي رهائش ڏني.

سڄي تاريخ ۾ مسجد ڪيترن ئي توسيعن مان گذري، صحيح هدايت واري خليفن، اموي خلافت، عباسي خلافت ۽ عثماني سلطنت جي دور ۾ ۽ آخرڪار سعودي رياست جي دور ۾ جتي ان جي سڀ کان وڏي توسيع سال 1994ع ۾ ٿي. مسجد نبوي کي جزيره نما عرب ۾ پهريون هنڌ سمجهيو وڃي ٿو، جيڪا سال 1327هجری، مطابق سال 1909ع ۾ بجلي جی چراغن جي مدد سان روشن ڪئي وئي. سال 91 هجری ۾ حضرت عمر بن عبدالعزيز رحمت اللہ علیہ جي توسيع کان پوءِ، حضرت عائشه رضي الله عنها جي حجري (جنهن کي هاڻي ”نبي صلي اللہ علیہ و سلم جو حجرو“ چيو وڃي ٿو، جيڪو مسجد جي ڏکڻ اوڀر ڪنڊ ۾ واقع آهي) داخل ڪيو ويو، جنهن ۾ نبي ڪريم ﷺ، حضرت ابوبڪر صدیق رضی اللہ تعالي عنہ ۽ حضرت عمر فاروق رضی اللہ تعالي عنہ کي دفن ڪيو ويو ۽ ان جي مٿان سائو گنبد تعمير ڪيو ويو، اهو مسجد نبوي جي سڀ کان نمايان نشانين مان هڪ سمجهيو ويندو آهي. مسجد سياسي ۽ سماجي زندگيءَ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو، ڇاڪاڻ ته اها هڪ سماجي مرڪز، درٻار ۽ مذهبي درسگاهه جي حيثيت ۾ ڪم ڪندي هئي. مسجد مديني جي وچ ۾ واقع آهي، جنهن جي چوڌاري ڪيتريون ئي هوٽلون ۽ پراڻيون بازارون آهن. حج يا عمرو ادا ڪرڻ وارا ڪيترائي ماڻهو ان جي زيارت ڪن ٿا ۽ نبي سگھوري ﷺ جي روضي جي زيارت ڪن ٿا.

تاريخ

_{نبي ڪريم صلي الله عليه وآله وسلم ء راشد خلیفن جی دور م (622ع–660ع)}

مسجد جي هڪ تختي تي لکيل آهي ته ”منهنجي هن مسجد ۾ هڪ نماز هڪ هزار نمازن کان بهتر آهي سواءِ مسجد الحرام جي“.

هيءَ مسجد اسان جي پياري نبي ڪريم صلي الله عليه و آله و سلم جي مديني ۾ اچڻ کان پوءِ سال 622ع ۾ ٺهرائي هئي. نبي ڪريم صلي الله عليه و آله و سلم قصوی نالي اُٺ تي سوار ٿي ان جاءِ تي پهتو، جتي هيءَ مسجد ٺهيل هئي، جنهن کي دفن ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو هو. ٻن يتيم ٻارن سهل ۽ سهيل، جن وٽ اها زمين هئي، کان تحفي طور زمين قبول ڪرڻ کان انڪار ڪندي، هن اها زمين خريد ڪئي جنهن جي قيمت ابو ايوب الانصاري رضی اللہ عنہ ادا ڪئي، ۽ مسجد جي تعمير ۾ ست مهينا لڳي ويا. ان جي ماپ 30.5 ميٽر × 35.62 ميٽر (100.1 فوٽ × 116.9 فوٽ) هئي. ڇت جنهن کي کجيءَ جي ٿنڀن جو سهارو ڏنو ويو هو، اها مٽيءَ ۽ کجين جي پنن مان ٺهيل هئي. اهو 3.60 ميٽر (11.8 فوٽ) جي اوچائي تي هو. مسجد جا ٽي دروازا باب الرحمٰه (بَاب ٱلرَّحْمَة، "رحمت جو دروازو") ڏکڻ طرف، باب جبرائيل (بَاب جِبْرِيْل، "جبريل جو دروازو") اولهه طرف، ۽ باب ٱلنِّسَاء، "عورتن جو دروازو") اوڀر طرف ھو. ان وقت مسجد جي تاريخ ۾ قبلي جي ديوار اتر طرف بیت المقدس ڏانهن هئي، ۽ صفہ جو چبوترو اتر واري ديوار سان گڏ هئي. سال 7 هجري ۾ خيبر جي جنگ کان پوءِ مسجد جي هر طرف 47.32 ميٽر (155.2 فوٽ) تائين توسيع ڪئي وئي ۽ اولهه واري ڀت جي ڀرسان ڪالمن جون ٽي قطارون ٺاهيون ويون، جيڪي نماز جي جاءِ بڻجي ويون. خليفه اول حضرت ابوبڪر صديق رضي الله عنه جي دور ۾ به ساڳي رهي.

خليفي راشد، حضرت عمر رضي الله عنه مسجد کي وڌائڻ لاءِ، ان جي چوڌاري سڀني گهرن، سواءِ نبی کریم صلی اللہ علیہ و سلم جي زالن جي گهرن، کي ڊاهي ڇڏيو۔ نئين مسجد جي ماپ 57.49 ميٽر × 66.14 ميٽر (188.6 فوٽ × 217.0 فوٽ) ٿي وئي. ديوارن جي اڏاوت لاءِ سڪي مٽيءَ جون سرون استعمال ڪيون ويون. فرش تي پٿر هڻڻ کان علاوه، ڇت جي اوچائي 5.6 ميٽر (18 فوٽ) تائين وڌايو ويو.حضرت عمر رضي الله عنه داخل ٿيڻ لاءِ ٽي وڌيڪ دروازا ٺاهيا.

ٽئين خليفي راشد، حضرت عثمان رضي الله عنه سال 649ع ۾ مسجد کي ڊاهي ان جي نئين تعمير ڪرائي. مستطيل شڪل واري نئين مسجد جي تعمير ۾ ڏهه مهينا لڳا، جنهن جو منهن مڪي ۾ ڪعبي ڏانهن ڪيو ويو هو. نئين مسجد جي ماپ 81.40 ميٽر × 62.58 ميٽر (267.1 فوٽ × 205.3 فوٽ) هئي. دروازن جو تعداد ۽ انهن جا نالا به ساڳيا رهيا. اُن جي ڇت پٿرن مان ٺهيل هئي، جيڪا مارٽر ۾ رکيل هئي. کجيءَ جي ڇٽيءَ جي ٿنڀن جي جاءِ تي پٿر جا ٿلها لڳايا ويا، جن کي لوهه جي ڇت سان ڳنڍيو ويو هو. ڇت جي تعمير ۾ ٽيڪ جو ڪاٺ استعمال ڪيو ويو.

بعد ۾ اسلامي رياستن جو دور (660ع-1517ع)

سال 706ع يا 707ع ۾، اموي خليفي الوليد اول ( 705ع-715ع) مديني جي گورنر ء مستقبل جي خليفي، عمر بن عبدالعزيز (رحمة الله عليه) کي هدايت ڪئي ته مسجد کي وڏي پيماني تي وڌايو وڃي. ان ڪم کي مڪمل ٿيڻ ۾ ٽي سال لڳي ويا. خام مال بازنطيني سلطنت کان خريد ڪيو ويو. الوليد مسجد جي تعمير لاءِ وڏي رقم خرچ ڪئي ۽ موزائيڪس ۽ يوناني ۽ قبطي ڪاريگرن کي فراهم ڪيو. مسجد جي ايراضي 5,094 چورس ميٽر (54,830 اسڪوائر فوٽ) عثمان جي وقت کان وڌائي 8,672 چورس ميٽر (93,340 اسڪوائر فوٽ) ڪئي وئي. ان جي بحاليءَ ۾ نبی کریم صلی اللہ علیہ و سلم جي زالن جي رهائشي عمارتن کي ڊاهڻ ۽ نبی کریم صلی اللہ علیہ و سلم، حضرت ابوبڪر صدیق رضی اللہ عنہ ۽ حضرت عمر رضي اللہ تعالٰی عنہ جی قبرن کي مسجد جی حدود م شامل ڪرڻ لاءِ ساخت جي توسيع شامل هئي. مقامي مذهبي حلقن طرفان نبی کریم صلی اللہ علیہ و سلم جي گهر کي مسمار ڪرڻ جي مخالفت کي الوليد طرفان رد ڪيو ويو. مسجد ۽ نبی کریم صلی اللہ علیہ و سلم جي گهرن کي الڳ ڪرڻ لاءِ ديوار ٺاهي وئي. مسجد کي چورس شڪل ۾ ٻيهر تعمير ڪيو ويو، جنهن جي ڊگھي پاسي جي ڊيگهه 101.76 ميٽر (333.9 فوٽ) هئي. پهريون ڀيرو، مسجد ۾ پورٽيڪوز تعمير ڪيا ويا جيڪي اڏاوت جي اترئين حصي کي حرم سان ڳنڍيندا هئا. مينار پڻ پهريون ڀيرو تعمير ڪيا ويا، جيئن الوليد ان جي چوڌاري چار مينار تعمير ڪيا.

عباسي خليفي المهدي (775ع-785ع) مسجد کي اتر طرف 50 ميٽر (160 فوٽ) وڌايو. مسجد جي ديوارن تي به سندس نالو لکيل هو. هن منبر ڏانهن ڇهن قدمن کي هٽائڻ جي منصوبا بندي پڻ ڪئي، پر ڪاٺ جي پليٽ فارمن کي نقصان پهچڻ جي خوف کان، جنهن تي اهي ٺهيل هئا، هن خيال کي ڇڏي ڏنو. عباسی خلیفو، المتوڪل (847ع-861ع) نبی کریم صلی اللہ علیہ و سلم جي روضي کي سنگ مرمر لڳايو. سال 1269ع ۾، مملوڪ سلطان، بيبرس، امير جمال الدين محسن الصالحي جي اڳواڻي ۾، نبی کریم صلی اللہ علیہ و سلم ۽ بی بی فاطمه رضی اللہ تعالی عنھا جي روضن جي چوڌاري بندن سميت حرم جي ٻيهر تعمير لاءِ ڪيترن ئي ڪاريگرن کي موڪليو۔ مملوڪ سلطان الاشرف قنصوح الغوري (1501-1516) سال 1476ع ۾ سندس روضی مٿان پٿر جو گنبد ٺهرايو.

The mosque during the Ottoman Era, in the 19th century

عثماني دور (1517ع-1919ع)

سلطان سليمان عاليشان (1520ع-1566ع) مسجد جي اوڀر ۽ اولهه وارين ديوارن کي ٻيهر تعمير ڪرايو، ۽ اتر اوڀر وارو مينار شامل ڪيو جنهن کي سليمانيه جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو. هن نبی کریم صلی اللہ علیہ و سلم جي روضي تي فولاد سان ڍڪيل هڪ نئون گنبد ٺهرايو. سلطان سليمان عاليشان عثماني سلطانن جا نالا عثمان غازي کان وٺي پاڻ تائين (سلیمان قانوني) لکيا ۽ "باب الرحمت" (رحمت جو دروازو) يا اولهه دروازي کي بحال ڪيو. اهو منبر جيڪو اڄ استعمال ٿئي ٿو اهو سلطان مراد ٽيون (1574ع-1595ع) جي دور ۾ تعمير ٿیو هو. سال 1817ع ۾ سلطان محمد ثاني (1808ع-1839ع) مسجد جي ڏکڻ اوڀر طرف الروضة المطهره (عربي: ٱلرَّوْضَة ٱلْمُطَهَّرَة) جي تعمير مڪمل ڪئي ۽ ان کي نئين گنبد سان ڍڪيو. گنبد کي سال 1837ع ۾ سائو رنگ ڪيو ويو، ۽ ان وقت کان وٺي قبہ خضری (سائو گنبذ) طور سڃاتو وڃي ٿو.

سلطان محمد جي جانشين، سلطان عبدالمجيد اول (1839ع-1861ع) جی دور م سال 1849ع ۾ شروع ٿيندڙ مسجد جي ٻيهر تعمير ۾ تيرهن سال لڳا. ڳاڙهي پٿر جون سرون مسجد جي تعمير ۾ بنيادي مواد طور استعمال ڪيون ويون. مسجد جي فرش جي ايراضي 1,293 چورس ميٽر (13,920 اسڪوائر فوٽ) وڌائي وئي. نبی کریم صلی اللہ علیہ و سلم جي روضي، ٽن چبوترن، منبر ۽ سليماني مينار کان سواءِ سڄي مسجد کي ٻيهر منظم ڪيو ويو. ديوارن تي اسلامي خطاطي ۾ قرآن مجيد جون آيتون لکيل هيون. مسجد جي اُتر طرف، قرآن جي تعليم لاءِ هڪ مدرسو ٺهيل هو. اتر طرف وضو ڪرڻ واري جاءِ شامل ڪئي وئي. نماز جي جاءِ ڏکڻ پاسي کان ٻيڻي ويڪر ۽ ننڍن گنبدن سان ڍڪيل هئي. گنبد جي اندرئين حصي کي قرآن جي آيتن ۽ قصيده برده شريف جي شعرن سان سينگاريو ويو هو. قبله جي ديوار کي پالش ٿيل ٽائلس سان ڍڪيو ويو هو، جنهن ۾ قرآن جون آیتون لکيل هيون. نماز جي جاءِ ۽ صحن کي سنگ مرمر ۽ ڳاڙهي پٿر سان پڪو ڪيو ويو هو. پنجين مينار، مجيدیہ، ڀر واري علائقي جي اولهه ۾ ٺهيل هئي.

An illustration of the mosque in the 18th century

سعودي دور (1919ع کان اڄ تائين)

سال 1932ع ۾ سعودي عرب جي بادشاهت جي قيام کان پوءِ، مسجد ۾ ڪيتريون ئي وڏيون ترميمون ڪيون ويون. 1951ع ۾ شاهه عبدالعزيز (1932ع-1953ع) مسجد جي چوڌاري مسمار ڪرڻ جو حڪم ڏنو ته جيئن نماز هال جي اوڀر ۽ اولهه ڏانهن نئين پرن جو رستو ٺاهيو وڃي، جيڪي ڪنڪريٽ جي ڪالمن تي مشتمل هئا. پراڻن ڪالمن کي ڪنڪريٽ سان مضبوط ڪيو ويو ۽ مٿي تي ٽامي جي ڇنڊن سان ٺهيل هئا. سليمانيه ۽ مجيديه مينار کي مملوڪ آرڪيٽيڪچرل انداز ۾ ٻن منارن سان تبديل ڪيو ويو. مسجد جي اتر اوڀر ۽ اتر اولهه ۾ ٻه اضافي مينار ٺهيل هئا. الهندي ديوار سان گڏ هڪ لائبريري تعمير ڪئي وئي هئي ته جيئن تاريخي قرآن ۽ ٻيا مذهبي ڪتاب رکيا وڃن.

View of Gates 21 and 22, as seen from the north. The gate with two minarets is Bāb Al-Malik Fahd (عربي ٻولي: بَاب الْمَلِك فَهْد)

سال 1974ع ۾ شاهه فيصل بادشاھہ مسجد جي ايراضي ۾ 40,440 اسڪوائر ميٽر (4,35,300 اسڪوائر فوٽ) جو اضافو ڪيو. سال 1985ع ۾ شاهه فهد جي دور ۾ به مسجد جي ايراضي کي وڌايو ويو. مسجد جي چوڌاري عمارتن کي ڊاهڻ لاءِ بلڊوزر استعمال ڪيا ويا. سال 1992ع ۾ جڏهن اهو مڪمل ٿيو، مسجد 1,60,000 اسڪوائر ميٽر (17,00,000 اسڪوائر فوٽ) کان وڌيڪ جاء ورتي. مسجد جي اضافي ۾ ايسڪيليٽر ۽ 27 صحن شامل هئا. سيپٽمبر، 2012ع ۾ مسجد جي ايراضي وڌائڻ لاءِ 6 بلين ڊالرن جي منصوبي جو اعلان ڪيو ويو، مسجد مڪمل ٿيڻ کان پوءِ 16 لک کان 20 لک نمازين جي گنجائش هوندي. ايندڙ سال مارچ ۾، سعودي گزيٽ خبر ڏني ته مسمار ڪرڻ جو ڪم گهڻو ڪري مڪمل ٿي چڪو آهي، جنهن ۾ اوڀر طرف ڏهه هوٽلون، گهرن ۽ ٻين يوٽيلٽيز کان علاوه ڊاهي پٽ ڪرڻ شامل آهن.

تعمير

سائو گنبذ، گنبد خضری، سال 1837ع م ھی رنگ دنو ویو۔

جديد دور جي مسجد مستطيل پلاٽ تي آهي ۽ ٻه ماڙ ڊگھي آهي. عثماني دور جو نماز هال، جيڪو مسجد جو پراڻو حصو آهي، ڏکڻ طرف آهي. ان ۾ هڪ فليٽ پڪي ڇت آهي. ڇت جي مٿان 27 سلائيڊنگ گنبد آھن جيڪا چورس بنیاد تي ٺهيل آهن. هر گنبد جي بنياد ۾ سوراخ ٿيل آهن جيڪا اندروني حصی کي روشن ڪندا آهن، جڏهن گنبد بند ڪيا ويندا آهن. زائرين جي حفاظت لاءِ ظهر جي نماز دوران سلائيڊنگ ڇت بند ڪئي ويندي آهي. جڏهن گنبد ڇت جي علائقن کي ڇانو ڏيڻ لاءِ ڌاتوءَ جي رستن تي سلائڊ ڪندا آهن، اهي نماز هال لاءِ روشنيءَ جا شعاع ٺاهيندا آهن. ان وقت، عثماني دور جی مسجد جو صحن پڻ ڇتين سان ڍڪيل هوندو آهي. ڇت کي ڏاڪڻين ۽ ايسڪيليٽرن ذريعي پهچايو وڃي ٿو. مسجد جي چوڌاري پڪي علائقو پڻ نماز لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي. سلائيڊنگ گنبد سان ليس ڇتين جھڙي ڇنڊڇاڻ واري ڇنڊڇاڻ جرمن مسلمان معمار محمود بوڊو راش جی فرم ایس ایل ریخ جي ايم بي ايچ ۽ بورو ھاپولڊ پاران ٺاھيو ويو.

سائو گنبد

روضي جي ڀرسان واري ڪمري ۾ نبی کریم صلی اللہ علیہ و سلم ۽ سندس ٻن ساٿين حضرت ابوبڪر صديق رضي الله عنه ۽ عمر فاروق رضي الله عنه جون قبرون آهن. چوٿين قبر حضرت عيسٰي (عليه السلام) جي لاءِ مخصوص آهي، جيئن مسلمانن جو عقيدو آهي ته هو واپس ايندو ۽ ان جاءِ تي دفن ڪيو ويندو. ھی جا سائو گنبد (گنبد خضری) سان ڍڪيل آهي. اهو گنبذ سال 1817ع ۾ عثماني سلطان محمد ثاني جي دور ۾ تعمير ڪيو ويو ۽ 1837ع عيسوي ۾ سائو رنگ ڪيو ويو.

رياض الجنة

ریاض الجنہ، زمین تی جنت جو باغ، ھر وقت نمازین سان بھریل رھی تو۔

رياض الجنة (عربي: رِيَاض ٱلْجَنَّة، 'جنت جا باغ') منبر ۽ روضي جي وچ ۾ هڪ علائقو آهي. مسجد جي باقي حصي ۾ استعمال ٿيندڙ ڳاڙهي قالين کان علائقي کي فرق ڪرڻ لاءِ سائو قالين استعمال ڪيو ويندو هو، جيتوڻيڪ اهو پڻ هاڻي سائو آهي. مديني جي زيارت ۽ روضه جي زيارت جي باري ۾ رسول الله ﷺ جن فرمايو: ”جيڪو منهنجي مرڻ کان پوءِ منهنجي (منهنجي قبر جي) زيارت ڪندو اهو ان جهڙو آهي جنهن منهنجي زندگي ۾ منهنجي زيارت ڪئي." ”جڏهن ڪو ماڻهو منهنجي قبر تي بيهي مون تي درود پڙهندو آهي ته مان ان کي ٻڌندو آهيان ۽ جيڪو به مون تي ڪنهن ٻئي جاءِ تي درود پڙهندو آهي ته ان جي دنيا ۽ آخرت ۾ هر حاجت پوري ٿيندي آهي ء قيامت جي ڏينهن مان ان جو شاهد ۽ سفارشي ٿيندس“.

محراب

اول محراب جیکا نبی صلی اللہ علیہ و سلم تعمیر کئی۔ ھان ماربل سان بنیل آھی۔

مسجد ۾ قبلي جي طرف اشارو ڪندڙ ٻه محراب يا طاق آهن، هڪ ته حضرت محمد ﷺ جن تعمير ڪرايو هو ۽ ٻيو خليفي راشد عثمان رضي الله عنه تعمير ڪرايو هو. محراب جيڪو عثمان جو ٺهيل هو، اهو رسول الله ﷺ جي محراب کان وڏو هو، ۽ اهو فعلي محراب طور ڪم ڪري ٿو، جڏهن ته رسول الله ﷺ جو محراب هڪ ”يادگار“ محراب آهي. محراب کان سواءِ، مسجد ۾ ٻيا طاق به آهن، جيڪي نماز پڙهڻ لاءِ اشاري طور ڪم ڪن ٿا. هن ۾ شامل آهي مِحْرَابِ فَاطِمَه يا مِحْرَاب التَّهجد، جيڪو نبي ڪريم ﷺ جن رات جي نماز لاءِ ٺاهيو هو.

منبر

سلطان مراد سوم جو تھیل منبر آج تائین مسجد م استعمال تیی تو۔

اصل منبر جیڪو نبي ڪريم صلي الله عليه وآله وسلم استعمال ڪيو کجور جي ڪاٺ جو هڪ ٽڪرو هو. ان جي جاءِ تي کيس ڪاٺ جي منبر سان تبديل ڪيو ويو، جنهن جا طول و عرض 50 سينٽي ميٽر × 125 سينٽي ميٽر (20 انچ × 49 انچ) هو. سال 629ع ۾ هڪ ٽن قدمن واري ڏاڪڻ کي وڌايو ويو. حضرت ابوبڪر رضي الله عنه ۽ عمر رضي الله عنه حضور صلي الله عليه وآله وسلم جي تعظيم جي نشاني جي طور تي بلند ترين قدم نه استعمال ڪيو پر حضرت عثمان رضي الله عنه ان جي مٿان گنبد ٺهرايو ء باقي ڏاڪڻيون آبنوس سان ڍڪيل هيون. منبر کي سال 1417ع ۾ بيبرس اول، سال 1483ع ۾ شيخ المحمودي ۽ سال 1483ع ۾ قائيتبي طرفان تبديل ڪيو ويو. سال 1590ع ۾ ان جي جاءِ تي عثماني سلطان مراد ٽيون، سنگ مرمر جي منبر سان تبديل ڪيو ويو، جڏهن ته قائتبي واری منبر کي قبا مسجد ڏانهن موڪليو ويو. سال 2013 تائين، عثماني منبر اڃا تائين مسجد ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي.

مينارا

مسجد نبوي جو مینارو

26 فوٽ (7.9 ميٽر) اوچائي جا پھريون مينار (چار تعداد ۾) خليفي حضرت عمر رضي الله عنه تعمير ڪرايا. سال 1307ع ۾ باب السلام (امن جو دروازو) نالي هڪ مينار الناصر محمد طرفان شامل ڪيو ويو، جنهن کي محمد رابع پاران بحال ڪيو ويو. سال 1994ع جي بحالي واري منصوبي کان پوء، ڏهه مينار هئا جن جي اوچائي 104 ميٽر (341 فوٽ) هئي. منارن جا مٿاهون، وچولي ۽ هيٺيون حصا ترتيب وار سلنڊر، آڪٽاگونل ۽ چورس شڪل جا آهن.

امام

• عبدالرحمان السديس (ٻنهي مقدس مسجدن جي معاملن جو صدر)

• علي بن عبدالرحمان الحذيفي (مسجد جي امام جي حيثيت سان)

• عبدالله البيجان

• صلاح البدير

• احمد طالب حميد

• عبدالمحسن القاسم

گيلري

Pictures related to al-Masjid an-Nabawi

An 18th century bronze token depicting the original Mamluk era dome, where the Green Dome stands today. An 18th century bronze token depicting the original Mamluk era dome, where the Green Dome stands today.  The mosque on the reverse side of a 1993 100-riyal paper bill. The Masjid an-Nabawi is used on the reverse of all 100-riyal notes in Saudi Arabia, with the Green Dome on the obverse side. The mosque on the reverse side of a 1993 100-riyal paper bill. The Masjid an-Nabawi is used on the reverse of all 100-riyal notes in Saudi Arabia, with the Green Dome on the obverse side.  The Green Dome over Muhammad's tomb, and the smaller silver dome next to it. The Green Dome over Muhammad's tomb, and the smaller silver dome next to it.  Interior of the new section Interior of the new section  Inner courtyard Inner courtyard  Courtyard Courtyard  The umbrellas protect pilgrims from the harsh summer temperatures of Medina. Fans spraying water are also attached to each umbrella pillar, to keep the square and pilgrims alike cool. The umbrellas protect pilgrims from the harsh summer temperatures of Medina. Fans spraying water are also attached to each umbrella pillar, to keep the square and pilgrims alike cool.  "Muhammad the Messenger of God" inscribed on the gates of the mosque. "Muhammad the Messenger of God" inscribed on the gates of the mosque.  The library at the mosque houses several old manuscripts, books and specializes in the preservation of Islamic history. The library at the mosque houses several old manuscripts, books and specializes in the preservation of Islamic history.