الله: جي ورجائن ۾ تفاوت

{{cquote2|'''ڇا يعقوب عليه السلام جي وفات وقت توهان موجود هئا؟ جڏهن هن پنهنجي اولاد کي چيو ته توهان مون کان پوءِ ڪنهن جي عبادت ڪندا اوهان جي معبود جي اوهان جي وڏن ابراهيم عليه السلام ۽ اسماعيل ۽ اسحاق عليه السلام جي معبود جي، جيڪو هڪ ئي آهي ۽ ان جا فرمانبردار رهنداسين. |سورت البقر133 '''|}}

 

 

(عربي ٻوليءَ جو لفظ) خدا تعاليٰ جو ذاتي نالو (لفظي معنيٰ = عبادت ڪرڻ). -الله- جي ذات اعليٰ ۽ بلندترين آهي. قرآن شريف ۾ ”-الله-“ جو لفظ 2697 ڀير آيو آهي. ابن العربيءَ جو قول آهي ته ”-الله-“ جو اسم علم آهي ۽ انهيءَ برحق معبود تي دلالت ڪري ٿو، جنهن ۾ سڀ حقائق وجوديہ موجود آهن. ”-الله-“ ذات -باري- تعاليٰ جو -اسم اعظم- آهي: ”-الله- لا الہ الا هو وحده“. گهڻن عارفن جو اهوئي خيال آهي. علامه بيضاويءَ جو چوڻ آهي ته ”-الله-“ جو لفظ ’-الله-‘ مان مشتق آهي. ابوالهيثم کان جڏهن ’-الله-‘ جي اسم جي لغوي -تحقيق- جي -باري- ۾ پڇيو ويو ته هن چيو ته ”حقيقت ۾ ’الاه‘ هو، ال تعريف داخل ڪيو ويو ته -الله- ٿي ويو. يعني ٻه متحرڪ لام هڪڙي هنڌ گڏجي ويا، انهيءَ ڪري هڪڙو لام ٻئي ۾ مدغم ٿي ويو ۽ ’-الله-‘ ٿي ويو.“ البيضاويءَ جو اهو چوڻ آهي ته اصل ۾ هي صفاتي نالو هو، مگر جڏهن -الله- جي ذات سان مختص ٿيو، تڏهن -الله- جي ذات کان سواءِ ٻئي ڪنهن لاءِ استعمال نٿو ٿئي. تڏهن هن کي اسم عَلَمَ جي حيثيت حاصل ٿي وئي. انهيءَ سلسلي ۾ قاضي شهاب الدين الخفاجيءَ جو هيءُ قول آهي ته ”-الله-“ جو اصل يا اشتقاق يا -ان- جي عربي غير عربي هئڻ جي -باري- ۾ ڪئين قول آهن ۽ انهن ۾ اختلاف آهي. جيتوڻيڪ چيو ويو ته جيئن انساني عقل خدا جي ذات ۽ صفات جي -باري- ۾ ٺوڪرون کائيندو رهيو آهي، اهڙيءَ طرح لفظ ’-الله-‘ بابت پڻ ششدر ٿي ويو آهي، ڇو ته هن لفظ ۾ به -ان- جي صفاتي نوراني شعاعن جو عڪس آهي، جنهن جي ڪري -اهل- بصارت ۽ بصيرت حيرت زده آهن.