ترڪمانستان
ترڪمانستان (Turkmensistan) جو سرڪاري نالو جمهوريہ ترڪمانستان (Republic of Turkmenistan) ۽ پراڻو نالو ترڪمانيا، ترڪمانستان جي لفظي معنيٰ آهي: ”ترڪمان ماڻھن جو ديس“.[13] وچ ايشيا جو هڪ ملڪ آهي جنهن جي سرحد اتر اولهه ۾ قزاقستان، اتر ۾ ازبڪستان، اوڀر ۽ اتر اوڀر، ڏکڻ اوڀر ۾ افغانستان، ڏکڻ ۽ ڏکڻ اولهه ۾ ايران ۽ اولهه ۾ ڪئسپين سمنڊ آهي. اشڪ آباد راڄڌاني ۽ سڀ کان وڏو شهر آهي. اها ڇهن آزاد ترڪ رياستن مان هڪ آهي. 65 لک (6.5 ملين) جي آبادي سان، ترڪمانستان ايشيا جو 35 هون سڀ کان وڌيڪ آبادي وارو ملڪ آهي ۽ وچ ايشيائي جمهوري رياستن جي سڀ کان گهٽ آبادي آهي جڏهن ته ايشيائي براعظم تي سڀ کان گهٽ آبادي واري قومن مان هڪ آهي.
.jpg)
Turkmenistan Türkmenistan (Turkmen) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
ترانو: Garaşsyz Bitarap Türkmenistanyň Döwlet Gimni "National Anthem of Independent Neutral Turkmenistan" | |||||
.svg) مڪانيت ترڪمانستان (red) | |||||
| گادي جو هنڌ | Ashgabat 37°58′N 58°20′E / 37.967°N 58.333°E | ||||
| سڀ کان وڏو شهر | Ashgabat | ||||
| دفتري ٻوليون | Turkmen[3] | ||||
| نسلي گروھ (2012) | |||||
| مذهب (2020) |
| ||||
| مقامي آبادي | Turkmenistaniسانچو:R/ref Turkmen[4] Turkmenian | ||||
| حڪومت | Unitary presidential republic under a totalitarian hereditary dictatorship[5][6] | ||||
| Serdar Berdimuhamedow | |||||
| Raşit Meredow | |||||
• Chairman of the People's Council |
Gurbanguly Berdimuhamedow | ||||
| Dünýägözel Gulmanowa | |||||
| مقننه | Assembly | ||||
| قیام | |||||
| 13 May 1925 | |||||
• Declared independence from the Soviet Union |
22 August 1990 | ||||
• Recognized |
26 December 1991 | ||||
| 18 May 1992 | |||||
| پکيڙ | |||||
• جملي |
491٬210 km2 (189٬660 sq mi)[7] (52nd) | ||||
• پاڻي |
24٬069 km2 (9٬293 sq mi) | ||||
• پاڻي (%) |
4.9 | ||||
| آبادي | |||||
• مردم شماري |
7,057,841[8] | ||||
• گھاٽائي |
14.4 /km2 (37.3 /sq mi) (221st) | ||||
| جِي ڊي پي (مساوي قوت خريد ) | 2023 لڳ ڀڳ | ||||
• ڪل |
 $126.132 billion[9] (93nd) | ||||
• في سيڪڙو |
$19,938[9] (80th) | ||||
| جِي. ڊي. پي (رڳو نالي ۾ ) | 2023 لڳ ڀڳ | ||||
• ڪل |
$81.822 billion[9] | ||||
ترڪمانستان ڊگهي عرصي کان ڪيترن ئي سلطنتن ۽ ثقافتن لاءِ هڪ رستي جي حيثيت رکي ٿو. مرو (Merv) وچ ايشيا جي پراڻن نخلستان-شهرن مان هڪ آهي، ۽ ڪنهن زماني ۾ دنيا جي وڏن شهرن مان هو. اهو پڻ اسلامي دنيا جي وڏن شهرن مان هڪ هو ۽ ريشم روڊ تي هڪ اهم اسٽاپ هو. سال 1881ع ۾ روسي سلطنت سان الحاق ڪيو ويو، ترڪمانستان وچ ايشيا ۾ بالشويڪ مخالف تحريڪ ۾ نمايان حيثيت رکي ٿو. 1925 ۾، ترڪمانستان سوويت يونين جو هڪ آئيني جمهوريه بڻجي ويو، ترڪمان سوويت سوشلسٽ جمهوريه (ترڪمان ايس ايس آر)؛ اهو سال 1991ع ۾ سوويت يونين جي ٽٽڻ کان پوءِ آزاد ٿيو.
ملڪ کي ان جي انساني حقن جي کوٽ، اقليتن سان سلوڪ، ۽ پريس ۽ مذهبي آزادين جي کوٽ جي ڪري وڏي پيماني تي تنقيد ڪئي وئي آهي. سال 1991ع ۾ سوويت يونين کان آزاديءَ جو اعلان ڪرڻ کان وٺي، ترڪمانستان تي جابر مطلق العنان حڪومتون رهيون آهن: صدر لاءِ تاحيات صفر مراد نيازوف جنهن کي ترڪمانباشي يا ”ترڪمانن جو سربراهه“ پڻ چيو ويندو آهي. سال 2006 ۾، گربنگولي بردي محمدو، جيڪو سال 2007ع ۾ غير جمهوري اليڪشن کٽڻ بعد صدر ٿيو (هو اڳي نائب صدر ۽ پوءِ قائم مقام صدر رهيو) ۽ سندس پٽ سردار، جنهن بعد ۾ سال 2022ع جي صدارتي اليڪشن ۾ ڪاميابي حاصل ڪئي، بين الاقوامي مبصرن پاران بيان ڪيل نه ته آزاد ۽ نه منصفانه، ۽ هاڻي پنهنجي پيء سان طاقت م حصيداري ڪري ٿو. ترڪمانستان وٽ دنيا جو پنجون وڏو قدرتي گئس جا ذخيرا آهن. ملڪ جو وڏو حصو قراقم ريگستان سان ڍڪيل آهي. سال 1993ع کان 2019ع تائين شهرين کي حڪومت طرفان فراهم ڪيل بجلي، پاڻي ۽ قدرتي گئس مفت ملي ٿي. ترڪ ڪميونٽي ۽ گڏيل قومن جو ميمبر، ترڪمانستان ترڪ رياستن جي تنظيم ۾ هڪ مبصر رياست آهي.
Turkmenistan[lower-alpha 1] is a country in Central Asia bordered by Kazakhstan to the northwest, Uzbekistan to the north, east and northeast, Afghanistan to the southeast, Iran to the south and southwest and the Caspian Sea to the west.[15] Ashgabat is the capital and largest city. It is one of the six independent Turkic states. With a population of 6.5 million, Turkmenistan is the 35th most-populous country in Asia[16] and has the lowest population of the Central Asian republics while being one of the most sparsely populated nations on the Asian continent.سانچو:R/ref[17][4]
Turkmenistan has long served as a thoroughfare for several empires and cultures.[18] Merv is one of the oldest oasis-cities in Central Asia,[19] and was once among the biggest cities in the world.[20] It was also one of the great cities of the Islamic world and an important stop on the Silk Road. Annexed by the Russian Empire in 1881, Turkmenistan figured prominently in the anti-Bolshevik movement in Central Asia. In 1925, Turkmenistan became a constituent republic of the Soviet Union, the Turkmen Soviet Socialist Republic (Turkmen SSR); it became independent after the dissolution of the Soviet Union in 1991.[18]
The country is widely criticized for its poor human rights,[21][22] its treatment of minorities, and its lack of press and religious freedoms. Since the independence declared from the Soviet Union in 1991, Turkmenistan has been ruled by repressive totalitarian regimes: that of President for Life Saparmurat Niyazov (also known as Türkmenbaşy/Türkmenbaşı or "Head of the Turkmens") until his death in 2006; Gurbanguly Berdimuhamedow, who became president in 2007 after winning a non-democratic election (he had been vice-president and then acting president previously); and his son Serdar, who won a subsequent 2022 presidential election described by international observers as neither free nor fair, and now shares power with his father.[23][24][6]
Turkmenistan possesses the world's fifth largest reserves of natural gas.[25] Most of the country is covered by the Karakum Desert. From 1993 to 2019, citizens received government-provided electricity, water and natural gas free of charge.[26] Turkmenistan is an observer state in the Organisation of Turkic States, the Türksoy community and a member of the United Nations.[27]
نالو
سنواريوترڪمانستان جو نالو (Türkmenistan) ٻن حصن ۾ ورهائي سگھجي ٿو: ترڪمان (Türkmen) ۽ فارسي لاحقو -استان (-stan) معنيٰ ”جڳھ“ يا ”ملڪ“. نالو "ترڪمان" ترڪ مان آيو آهي، ان سان گڏ سغديان لافڪس -مان (-men)، جنهن جي معني آهي "تقريبا ترڪ"، ترڪ خانداني نظام کان ٻاهر انهن جي حيثيت جي حوالي سان. تنهن هوندي به، ڪجهه عالمن جو چوڻ آهي ته لاحقه هڪ شدت آهي، ترڪمن جي معني کي تبديل ڪري ٿو "خالص ترڪ. ابن ڪثير جهڙن مسلمان تاريخدانن جو خيال آهي ته ترڪمانستان جو لفظ ترڪ ۽ ايمان (عربي: إيمان، ايمان، عقيدو) مان آيو آهي؛ اهو سال 971ع ۾ ٻه لک گهرن جي وڏي پئماني تي اسلام قبول ڪرڻ جي حوالي سان آهي. ترڪمانستان سال 1991ع ۾ آزاديءَ جي ريفرنڊم کانپوءِ سوويت يونين کان پنهنجي آزادي جو اعلان ڪيو. نتيجي طور، آئيني قانون ان سال 27 آڪٽوبر تي منظور ڪيو ويو ۽ آرٽيڪل 1 رياست جو نئون نالو قائم ڪيو: ترڪمانستان (Türkmenistan؛ روسي: Түркменистан). ترڪمان ايس ايس آر جو هڪ عام نالو ترڪمانيا هو (روسي:Туркмения، رومانوي: Turkmeniya)، ملڪ جي آزاديءَ جي ڪجهه رپورٽن ۾ استعمال ڪيو ويو.
تاريخ
سنواريوتاريخي طور تي انڈو۔ايرانين جي آبادي، ترڪمانستان جي لکيل تاريخ قديم ايران جي ھخامنشی (Achaemenid) سلطنت طرفان ان جي الحاق سان شروع ٿئي ٿي. صدين جي انتشار کان پوءِ، هڪ هزار سالن کان پوءِ، اٺين صدي عيسويءَ ۾، ترڪ ڳالهائيندڙ اوغوز قبيلا منگوليا کان هاڻوڪي وچ ايشيا ۾ لڏي ويا. قبيلن جي هڪ طاقتور اتحاد جو حصو، اهي اوغوز جديد ترڪمان آبادي جو نسلي بنياد بڻيا. 10ھین صدي عيسويء ۾، "ترڪمان" جو نالو پهريون ڀيرو اوغوز گروپن تي لاڳو ڪيو ويو جن اسلام قبول ڪيو ۽ اڄوڪي ترڪمانستان تي قبضو ڪرڻ شروع ڪيو. اتي اهي سلجوق سلطنت جي تسلط هيٺ هئا، جيڪا موجوده ايران ۽ ترڪمانستان ۾ رهندڙ اوغوز گروپن تي مشتمل هئي. سلطنت جي خدمت ۾ اوغوز گروپن ترڪ ثقافت جي پکيڙ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو جڏهن اهي اولهه طرف لڏپلاڻ ڪري اڄوڪي آذربائيجان ۽ اوڀر ترڪي ڏانهن ويا.
جاگرافي
سنواريوهي ملڪ وچ ايشيا ۾ آهي. هن جي اتر ۾ افغانستان ۽ ايران، اولھ ۾ ڪيسپئن (Caspian) سمنڊ آهي. هن ملڪ جو وڏو علائقو ميداني آهي، جيڪو ڪراڪرم رڻ ۽ آباد جهڳٽن تي ٻڌل آهي.[13]
ترڪمانستان جي ڪل پکيڙ 488100 چورس ڪلوميٽر (188400 چورس ميل) ۽ آبادي 44 لک 36 هزار آهي. گاديءَ جو هنڌ اشڪ آباد (Ashkhabad) ۽ سڀ کان مٿانهون هنڌ جبل Ayrybaba (بلندي: 3137 ميٽر) آهي. هتان جي سرڪاري ٻولي ترڪماني (روسي) آهي ۽ موسم ايشيا جھڙي آهي، اهو وچ ايشيا جي گرم ترين ملڪن مان هڪ آهي. موسم بيحد خشڪ ۽ برساتون گهٽ پونديون آهن. ترڪمانستان جي مکيہ زرعي پيداوار ڪپھ، ڪڻڪ، ميوا، ڀاڄيون، چڻا، گدرا، هنداڻا، انگور، صوف ۽ نارنگيون آهن ۽ مکيہ صنعتن ۾ ڀاڻ، ريشمي ۽ اوني ڪپڙو، چمڙو ۽ ان جون شيون آهن. ترڪمانستان جي آزاديءَ جو ڏهاڙو 27 آڪٽوبر 1991ع آهي ۽ گڏيل قومن جي اداري (UNO) جي ميمبرشپ 2 مارچ 1992ع کان آهي.[13]
حوالا
سنواريو- ↑ ""Turkmenistan is the motherland of Neutrality" is the motto of 2020 | Chronicles of Turkmenistan". En.hronikatm.com. وقت 8 June 2020 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 26 May 2020. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - ↑ "Turkmen parliament places Year 2020 under national motto "Turkmenistan – Homeland of Neutrality" – tpetroleum". Turkmenpetroleum.com. وقت 8 June 2020 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 26 May 2020. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - ↑ "Turkmenistan's Constitution of 2008" (PDF). وقت 15 May 2019 تي اصل (PDF) کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 17 December 2020. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - ↑ 4.0 4.1 "Dual Citizenship". Ashgabat: U.S. Embassy in Turkmenistan. وقت 23 May 2020 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 23 May 2020. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - ↑ *Gore, Hayden (2007). "Totalitarianism: The Case of Turkmenistan". Human Rights & Human Welfare (Denver: Josef Korbel School of International Studies) (Human Rights in Russia and the Former Soviet Republics): 107–116. https://www.du.edu/korbel/hrhw/researchdigest/russia/totalitarianism.pdf. Retrieved 29 June 2021.
- Williamson, Hugh. "The internet is crucial". Human Rights Watch. وقت 4 May 2022 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 4 May 2022.
Turkmenistan stands out as a totalitarian state. It gives absolutely no scope to dissident opinions and independent media. The regime censors the internet heavily.
Unknown parameter|url-status=ignored (مدد) - Horák, Slavomír; Šír, Jan (March 2009). Dismantling totalitarianism?: Turkmenistan under Berdimuhamedow. Washington, D.C.: Paul H. Nitze School of Advanced International Studies. ISBN 9789185937172. https://www.files.ethz.ch/isn/106328/js09turkmenistanunder.pdf. Retrieved 4 May 2022.
- "Turkmenistan: New president, old ideas". Eurasianet. 15 March 2022. https://eurasianet.org/turkmenistan-new-president-old-ideas.
- "Nations in Transit: Turkemistan". Freedom House. وقت 23 May 2022 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 4 May 2022. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - Stronski, Paul. "Turkmenistan at Twenty-Five: The High Price of Authoritarianism" (PDF). Washington, D.C.: Carnegie Endowment for International Peace. وقت 1 January 2022 تي اصل (PDF) کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 4 May 2022. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد)
- Williamson, Hugh. "The internet is crucial". Human Rights Watch. وقت 4 May 2022 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 4 May 2022.
- ↑ 6.0 6.1 "Turkmenistan's president expands his father's power". Associated Press (Ashgabat). 22 January 2023. https://apnews.com/article/politics-gurbanguly-berdimuhamedow-turkmenistan-a8e746a5bb9935323f3f52e193b54468.
- ↑ Государственный комитет Туркменистана по статистике : Информация о Туркменистане: О Туркменистане آرڪائيو ڪيا ويا 7 January 2012 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين. : Туркменистан — одна из пяти стран Центральной Азии, вторая среди них по площади (491,21 тысяч км2), расположен в юго-западной части региона в зоне пустынь, севернее хребта Копетдаг Туркмено-Хорасанской горной системы, между Каспийским морем на западе и рекой Амударья на востоке.
- ↑ ""Ilat ýazuwy — 2022": Türkmenistanyň ilaty 7 million 57 müň 841 adama deň boldy | Jemgyýet".
- ↑ 9.0 9.1 9.2 9.3 "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Turkmenistan)". IMF.org. International Monetary Fund. حاصل ڪيل 14 October 2023.
- ↑ "The results of census in Turkmenistan | Chronicles of Turkmenistan". وقت 6 October 2016 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل.
- ↑ "Turkmenistan". وقت 10 January 2021 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 10 August 2022. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - ↑ "Human Development Report 2023/24". United Nations Development Programme. وقت 19 March 2024 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 22 March 2023. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - ↑ 13.0 13.1 13.2 انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا، جلد ٻيون، سنڌي لئنگئيج اٿارٽي، حيدرآباد.
- ↑ Clark, Larry (1998) (en ۾). Turkmen Reference Grammar. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. p. 50.
- ↑ Afanasiev (58b00667a5209), Vladimir. "Deep-water friendship: Turkmenistan and Azerbaijan bury Caspian Sea hatchet". Upstream Online | Latest oil and gas news. حاصل ڪيل 2023-04-07.
- ↑ "Asian Countries by Population (2023)".
- ↑ "Turkmenian". Ethnologue. وقت 14 January 2021 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 13 December 2020. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - ↑ 18.0 18.1 "Turkmenistan", The World Factbook (Central Intelligence Agency), وقت 10 January 2021 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل, حاصل ڪيل 25 October 2021 Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - ↑ "State Historical and Cultural Park "Ancient Merv"". UNESCO-WHC. وقت 19 November 2020 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 26 July 2020. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - ↑ Tharoor, Kanishk. "Lost cities #5: how the magnificent city of Merv was razed – and never recovered". The Guardian. وقت 29 April 2021 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 26 July 2020.
Once the world's biggest city, the Silk Road metropolis of Merv in modern Turkmenistan destroyed by Genghis Khan's son and the Mongols in AD1221 with an estimated 700,000 deaths.
Unknown parameter|url-status=ignored (مدد) - ↑ حوالي جي چڪ: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedflee - ↑ حوالي جي چڪ: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedKerry - ↑ "As Expected, Son Of Turkmen Leader Easily Wins Election In Familial Transfer Of Power" (en ۾). RadioFreeEurope/RadioLiberty. https://www.rferl.org/a/turkmenistan-serdar-berdymukhammedov-presidency/31753690.html.
- ↑ "Turkmenistan: Autocrat president's son claims landslide win". Deutsche Welle. 15 March 2022. https://www.dw.com/en/turkmenistan-autocrat-presidents-son-claims-landslide-win/a-61128199.
- ↑ "BP Statistical Review of World Energy 2019" (PDF). صفحو. 30. وقت 26 December 2019 تي اصل (PDF) کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 13 December 2019. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - ↑ "Turkmen ruler ends free power, gas, water – World News". Hürriyet Daily News. وقت 15 July 2018 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 15 July 2018. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - ↑ AA, DAILY SABAH WITH. "'Turkmenistan's new status in Turkic States significant development'". Daily Sabah. وقت 23 February 2022 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 2022-02-23. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد)
حوالي جي چڪ: "lower-alpha" نالي جي حوالن جي لاءِ ٽيگ <ref> آهن، پر لاڳاپيل ٽيگ <references group="lower-alpha"/> نہ مليو