پيمائش

ڪنھن بہ جسم جي جسامت، نوعيت يا قسم ۽ بناوٽ کي ڪنھن پيماني يا اسڪيل جي مدد سان ماپڻ کي پيمائش (Measurement) چئبو آهي. ڪو به ڪيميائي عمل يا رد عمل پيدا ڪندڙ شيون ۽ حاصل ڪيل شين (products) جا مقدار ڪيڏا به ننڍڙا ڇونہ ھجن انھن جي پيمائش جو بلڪل درست ھجڻ ضروري آهي. ڪنھن بہ ڪيميائي عمل جي عرصي کي گھڙيءَ جي مدد سان ٺيڪ ٺيڪ ماپڻ وقت جي پيمائش سڏبو آهي.

Four measuring devices having metric calibrations

ماپ ڪيترن ئي شعبن ۾ واپار، سائنس، ٽيڪنالاجي ۽ مقدار جي تحقيق جو بنياد آهي. تاريخي طور تي، انساني وجود جي مختلف شعبن لاءِ ڪيترائي ماپي نظام موجود هئا ته جيئن انهن شعبن ۾ مقابلي کي آسان بڻائي سگهجي. گهڻو ڪري اهي واپاري ڀائيوارن يا ڀائيوارن جي وچ ۾ مقامي معاهدي ذريعي حاصل ڪيا ويا. 18هين صدي عيسويء کان وٺي، ترقيات کي متحد ڪرڻ جي طرف ترقي ڪئي، وڏي پيماني تي قبول ٿيل معيار جنهن جي نتيجي ۾ جديد انٽرنيشنل سسٽم آف يونٽس (SI) وجود ۾ آيو. هي سسٽم سڀني طبيعي ماپن کي، رياضياتي ميلاپ جي ست بنيادي يونٽن جي ذريعي گھٽائي ٿو. ماپ جي سائنس جو تعاقب ميٽرولوجي جي شعبي ۾ ڪيو ويندو آهي. ماپ جي وضاحت، هڪ اڻڄاتل مقدار جي هڪ ڄاڻايل يا معياري مقدار سان مقابلي جي عمل جي طور تي ڪئي وئي آهي. پيمائش جي اظھار لاءِ ھميشہ پيمائشي اڪائين (Unit) جي ضرورت پوندي آهي ڇوتہ پيمائش عددن سان ظاھر ٿيندي آھي ۽ جيستائين انھن عددن سان مقدار معلوم ڪرڻ واري اڪائي شامل نه ڪبو تيستائين پيمائش کي ظاھر نہ ڪري سگھبو. اھڙي طرح پيمائش بنيادي اڪائين سان ظاهر ٿيندي`آھي.

تاريخ

وزن ۽ ماپن جا ابتدائي رڪارڊ ٿيل نظام 3 يا 4 صدي قبل مسيح ۾ پيدا ٿيا. جيتوڻيڪ تمام پراڻي تهذيب کي زراعت، تعمير ۽ واپار جي مقصدن لاء ماپ جي ضرورت هئي. ابتدائي معياري يونٽ شايد، هر علائقي جي ڊيگهه، ايراضي، حجم ۽ عوام لاء پنهنجي معيار کي ترقي ڪندي، صرف هڪ ڪميونٽي يا ننڍي علائقي تي لاڳو ڪيا ويا هجن. گهڻو ڪري اهڙن نظامن کي استعمال جي هڪ فيلڊ سان ويجهڙائي سان ڳنڍيو ويندو هو، تنهنڪري مقدار جي ماپن جو استعمال ڪيو ويندو هو، مثال طور، خشڪ اناج لاءِ انهن جو تعلق مائع لاءِ ماپن سان نه هوندو هو ۽ ڪپڙي يا زمين کي ماپڻ لاءِ استعمال ٿيندڙ ڊيگهه جي يونٽن جو ڪو خاص واسطو نه هوندو هو. پيداوار جي ٽيڪنالاجي جي ترقي سان ۽ برادرين جي وچ ۾ واپار جي وڌندڙ اهميت ۽ آخرڪار سڄي ڌرتيء تي معياري وزن بڻجي ويا. 18هين صدي جي شروعات ۾، وزن ۽ ماپن جا جديد، آسان ۽ يونيفارم سسٽم ٺاهيا ويا ۽ بنيادي اڪائين سان گڏ ميٽرولوجي جي سائنس ۾ وڌيڪ صحيح طريقن سان وضاحت ڪئي وئي. بجلي جي دريافت ۽ ايپليڪيشن هڪ عنصر هو جيڪو معياري بين الاقوامي طور تي قابل اطلاق اڪائين جي ترقي کي متحرڪ ڪري ٿو.

طريقه ڪار

ھڪڙي خاصيت جي ماپ کي ھيٺ ڏنل معيارن سان درجه بندي ڪري سگھجي ٿو: قسم، شدت، اڪائي ۽ غير يقيني صورتحال. اهي ماپن جي وچ ۾ غير واضح موازن کي فعال ڪن ٿيو. ماپ جي سطح هڪ مقابلي جي طريقياتي ڪردار لاء هڪ ٽيڪسونومي آهي. مثال طور، خاصيتن جي ٻن حالتن جو مقابلو تناسب، فرق يا عام ترجيح سان ٿي سگھي ٿو. قسم عام طور تي واضح طور تي ظاهر نه ڪيو ويو آهي، پر ماپ جي طريقيڪار جي تعريف ۾ واضح آهي. شدت (magnitude) خاصيت جي عددي قيمت آهي، عام طور تي هڪ مناسب چونڊيل ماپ جي اوزار سان حاصل ڪئي ويندي آهي. ھڪڙي اڪائي ھڪڙي رياضياتي وزن جي عنصر کي ماپ ڪري ٿو جيڪو معيار يا قدرتي طبيعي مقدار جي طور تي استعمال ٿيل ھڪڙي نموني جي خاصيت جي تناسب جي طور تي نڪتل آھي. هڪ غير يقيني صورتحال ماپ جي طريقيڪار جي بي ترتيب ۽ نظام جي غلطي جي نمائندگي ڪري ٿي؛ اهو ماپ ۾ اعتماد جي سطح کي ظاهر ڪري ٿو. غلطين جو جائزو، طريقي سان ماپن کي ٻيهر ورجائڻ ۽ ماپڻ واري اوزار جي درستگي تي غور ڪندي، ورتو وڃي ٿو.

ماپ جي اڪائين جا معيار مقرر ڪندڙ

ماپن لاء اڪثر ڪري، انٽرنيشنل سسٽم آف يونٽس (SI) جي مقابلي واري فريم ورڪ جي طور تي، استعمال ڪيا ويندا آهن. سسٽم ست بنيادي اڪائين کي بيان ڪري ٿو: ڪلوگرام، ميٽر، ڪنڊيلا، سيڪنڊ، ايمپيئر، ڪليون ۽ مول. اهي سڀئي اڪائيون، بغير ڪنهن خاص طبيعي شئي جي حوالي سان بيان ڪيو ويو آهن، جيڪي هڪ معيار جي طور تي ڪم ڪن ٿيون. آرٽيڪل-آزاد وصفون ماپن کي، صحيح قدر سان لاڳاپيل هڪ طبيعي مستقل يا فطرت ۾ ٻين غير متغير رجحان سان، ان جي ابتڙ معياري نموني جيڪي خراب ٿيڻ يا تباهي جي تابع آهن، درست ڪن ٿيون. ان جي بدران، ماپ جي اڪائيون صرف صحيح قدر سان لاڳاپيل هڪ طبيعي مستقل يا فطرت ۾ ٻين غير متغير رجحان سان ڳنڍيل آهي مسلسل جي قيمت کي طئي ڪرڻ ۾ وڌايل درستگي ذريعي تبديل ٿي سگهي ٿو.

اڪائين جي عالمي نظام (SI System) ۾ ست بنيادي يونٽ. تير يونٽن کان انهن ڏانهن اشارو ڪن ٿا جيڪي انهن تي منحصر آهن.

اڪائين جي عالمي نظام جي بنيادي اڪائين کي تجرباتي معيار سان ڳنڍڻ جي پهرين تجويز چارلس سينڊرز پيئرس (1839ع - 1914ع) جي هئي، جنهن هڪ اسپيڪٽرل لڪير جي موج جي طول جي لحاظ کان ميٽر جي وضاحت ڪرڻ جي تجويز ڏني. اهو سڌو سنئون متاثر ڪيو مائيڪلسن-مورلي جي تجربي کي؛ مائيڪلسن-مورلي پيئرس جو حوالو ڏنو ۽ سندس طريقي تي سڌارو ڪيو.

معيار

ڪجھ بنيادي ڪوانٽم مستقلن جي استثنا سان، ماپ جي اڪائيون تاريخي معاهدي مان نڪتل آھن. فطرت ۾ ڪا به موروثي نه آهي ته هڪ انچ هڪ خاص ڊگھائي هجڻ گهرجي، ۽ نه ئي هڪ ميل هڪ ڪلوميٽر کان بهتر فاصلي جو اندازو آهي. جيتوڻيڪ انساني تاريخ جي دور ۾، پھريائين سھولت لاءِ ۽ پوءِ ضرورت لاءِ، ماپ جا معيار اھڙيءَ طرح ٺاھيا ويا آھن جو برادرين کي ڪجھ عام معيار ملي سگھن. ماپ کي ضابطو ڪرڻ وارا قانون اصل ۾ واپار ۾ فراڊ کي روڪڻ لاءِ ٺاهيا ويا. ماپ جا يونٽ عام طور تي سائنسي بنيادن تي بيان ڪيا ويا آهن، حڪومتي يا آزاد ايجنسين جي نگراني ۾، ۽ بين الاقوامي معاهدن ۾ قائم ڪيا ويا آهن، جن مان سڀ کان نمايان، وزن ۽ ماپ تي جنرل ڪانفرنس (CGPM) آهي، جيڪ ميٽر (Meter) ڪنوينشن پاران سال 1875ع ۾ قائم ڪئي وي آهي. مثال طور، ميٽر جي وضاحت 1983ع ۾ CGPM پاران روشني جي رفتار جي لحاظ کان ڪئي وئي هئي، ڪلوگرام کي 2019ع ۾ پلانڪ مستقل جي لحاظ کان ٻيهر بيان ڪيو ويو ۽ بين الاقوامي گز (yard) جي وضاحت 1960ع ۾ آمريڪا، برطانيه، آسٽريليا ۽ ڏکڻ آفريڪا جي حڪومتن طرفان ڪئي وئي هئي، ته بلڪل 0.9144 ميٽر آهي.

گڏيل رياستن ۾، نيشنل انسٽيٽيوٽ آف معيار ۽ ٽيڪنالاجي (NIST)، گڏيل رياستن جي ڪامرس جي هڪ ڊويزن، تجارتي ماپن کي منظم ڪري ٿو. برطانيه ۾، اهو ڪردار نيشنل فزيڪل ليبارٽري (NPL)، آسٽريليا ۾ نيشنل ميزرمينٽ انسٽيٽيوٽ، ڏکڻ آفريڪا ۾ ڪائونسل فار سائنٽيفڪ اينڊ انڊسٽريل ريسرچ ۽ پاڪستان ۾ ادارو برائي وزن ۽ معيار ادا ڪري ٿو.

اڪائيون ۽ نظام

يونٽ يا اڪائي سڃاتل يا معياري مقدار کي چئبو آهي جنهن جي لحاظ کان ٻيون طبيعي مقدارون ماپيو وڃن ٿيو.

هڪ ٻار جي بوتل جيڪا ٽن ماپ جي نظامن؛ ميٽرڪ سسٽم، امپيريل سسٽم (برطانيه) ۽ يو ايس جي رواجي نظام، ۾ ماپي ٿي.

امپيريل ۽ آمريڪي رواجي نظام:

ٻين الاقوامي ماپ جي نظام جي اڪائين (SI Units) کي سڄي دنيا ۾ وڏي پيماني تي اپنائڻ کان اڳ، انگلش اڪائين جو برطانوي نظام ۽ بعد ۾ امپيريل اڪائين کي برطانيه، دولت مشترڪه ۽ آمريڪا ۾ استعمال ڪيو ويو. نظام آمريڪا ۾ يو ايس جي رواجي اڪائين جي نالي سان مشهور ٿيو ۽ اڃا تائين اتي ۽ ڪجھ ڪيريبين ملڪن ۾ استعمال ۾ آهي. ماپ جا اهي مختلف نظام ڪڏهن ڪڏهن ڊگھائي، وزن ۽ وقت لاءِ امپيريل اڪائين کان پوءِ فٽ-پائونڊ-سيڪنڊ سسٽم سڏيا ويا آهن، جيتوڻيڪ ٽن، ڪوينٽل، گيلن ۽ ناٽيڪل ميل، مثال طور، آمريڪي يونٽن لاءِ مختلف آهن. ڪيتريون امپيريل اڪائيون برطانيه ۾ استعمال ۾ رهنديون آهن، جيڪي سرڪاري طور تي SI سسٽم ۾ تبديل ٿي ويو آهن؛ ڪجهه استثناء سان، جهڙوڪ روڊ نشانيون، جيڪي اڃا تائين ميلن ۾ آهن. بيئر ۽ شراب لازمي طور تي امپيريل پنٽ ۾ وڪڻڻ گهرجن ۽ واپسي لائق بوتلن ۾ کير امپيريل پنٽ طرفان وڪرو ڪري سگھجي ٿو. ڪيترائي ماڻھو پنھنجي قد کي پيرن ۽ انچن ۾ ماپيندا آھن ۽ پنھنجا وزن اسٽون ۽ پائونڊن ۾، صرف چند مثال ڏيڻ لاءِ. امپيريل يونٽ ڪيترن ئي ٻين هنڌن تي استعمال ڪيا ويندا آهن، مثال طور، ڪيترن ئي دولت مشترڪه ملڪن ۾ جيڪي ميٽرڪ ٿيل سمجهيا وڃن ٿا، زمين جي ايراضي ايڪڙن ۾ ماپي ويندي آهي ۽ فرش چورس فوٽن ۾، خاص طور تي تجارتي لين دين لاءِ (سرڪاري انگن اکرن جي بدران). اهڙي طرح، گئسولين ڪيترن ئي ملڪن ۾ گيلن طرفان وڪرو ڪيو ويندو آهي جيڪي ميٽرڪ سمجهيا وڃن ٿا.

ميٽرڪ سسٽم

ميٽرڪ سسٽم ماپ جو هڪ ڊيسيمل سسٽم آهي جيڪو ان جي يونٽن جي ڊيگهه، ميٽر ۽ ماس لاء، ڪلوگرام تي ٻڌل آهي. اهو ڪيترن ئي مختلف قسمن ۾ موجود آهي، بنيادي يونٽن جي مختلف اختيارن سان، جيتوڻيڪ اهي ان جي روزمره جي استعمال تي اثر انداز نٿا ڪن. 1960 کان وٺي، بين الاقوامي نظام جو يونٽ (SI) بين الاقوامي طور تي تسليم ٿيل ميٽرڪ سسٽم آهي. ماس، ڊگھائي ۽ بجلي جا ميٽرڪ يونٽ سڄي دنيا ۾ روزمره ۽ سائنسي مقصدن لاءِ وڏي پيماني تي استعمال ٿين ٿا. يونٽن جو بين الاقوامي نظام سنواريو يونٽن جو بين الاقوامي نظام (فرانسيسي ٻوليءَ جو نالو Système International d'Unités مان SI جي نالي سان مخفف) ميٽرڪ سسٽم جو جديد ترميمي آهي. اهو دنيا جو سڀ کان وڏي پيماني تي استعمال ٿيل يونٽن جو نظام آهي، ٻنهي ۾ روزمره جي واپار ۽ سائنس ۾. SI 1960 ۾ ميٽر-ڪلوگرام-سيڪنڊ (MKS) سسٽم کان ترقي ڪئي وئي، بلڪه سينٽيٽر-گرام-سيڪنڊ (CGS) سسٽم، جنهن جي نتيجي ۾، ڪيترائي مختلف قسمون هئا. ستن بنيادي جسماني مقدار لاء SI يونٽ آهن:

Before SI units were widely adopted around the world, the British systems of English units and later imperial units were used in Britain, the Commonwealth and the United States. The system came to be known as U.S. customary units in the United States and is still in use there and in a few Caribbean countries. These various systems of measurement have at times been called foot-pound-second systems after the Imperial units for length, weight and time even though the tons, hundredweights, gallons, and nautical miles, for example, are different for the U.S. units. Many Imperial units remain in use in Britain, which has officially switched to the SI system—with a few exceptions such as road signs, which are still in miles. Draught beer and cider must be sold by the imperial pint, and milk in returnable bottles can be sold by the imperial pint. Many people measure their height in feet and inches and their weight in stone and pounds, to give just a few examples. Imperial units are used in many other places, for example, in many Commonwealth countries that are considered metricated, land area is measured in acres and floor space in square feet, particularly for commercial transactions (rather than government statistics). Similarly, gasoline is sold by the gallon in many countries that are considered metricated.

Metric system

The metric system is a decimal system of measurement based on its units for length, the metre and for mass, the kilogram. It exists in several variations, with different choices of base units, though these do not affect its day-to-day use. Since the 1960s, the International System of Units (SI) is the internationally recognised metric system. Metric units of mass, length, and electricity are widely used around the world for both everyday and scientific purposes.

International System of Units

The International System of Units (abbreviated as SI from the French language name Système International d'Unités) is the modern revision of the metric system. It is the world's most widely used system of units, both in everyday commerce and in science. The SI was developed in 1960 from the metre–kilogram–second (MKS) system, rather than the centimetre–gram–second (CGS) system, which, in turn, had many variants. The SI units for the seven base physical quantities are:

Base quantity	Base unit	Symbol	Defining constant
time	second	s	hyperfine splitting in caesium-133
length	metre	m	speed of light, c
mass	kilogram	kg	Planck constant, h
electric current	ampere	A	elementary charge, e
temperature	kelvin	K	Boltzmann constant, k
amount of substance	mol	mol	Avogadro constant, NA
luminous intensity	candela	cd	luminous efficacy of a 540 THz source, Kcd

In the SI, base units are the simple measurements for time, length, mass, temperature, amount of substance, electric current and light intensity. Derived units are constructed from the base units, for example, the watt, i.e. the unit for power, is defined from the base units as m²·kg·s⁻³. Other physical properties may be measured in compound units, such as material density, measured in kg/m³.

Converting prefixes

The SI allows easy multiplication when switching among units having the same base but different prefixes. To convert from metres to centimetres it is only necessary to multiply the number of metres by 100, since there are 100 centimetres in a metre. Inversely, to switch from centimetres to metres one multiplies the number of centimetres by 0.01 or divides the number of centimetres by 100.

Length

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو Length measurement

پڻ ڏسو: List of length, distance, or range measuring devices

A 2-metre carpenter's ruler

A ruler or rule is a tool used in, for example, geometry, technical drawing, engineering, and carpentry, to measure lengths or distances or to draw straight lines. Strictly speaking, the ruler is the instrument used to rule straight lines and the calibrated instrument used for determining length is called a measure, however common usage calls both instruments rulers and the special name straightedge is used for an unmarked rule. The use of the word measure, in the sense of a measuring instrument, only survives in the phrase tape measure, an instrument that can be used to measure but cannot be used to draw straight lines. As can be seen in the photographs on this page, a two-metre carpenter's rule can be folded down to a length of only 20 centimetres, to easily fit in a pocket, and a five-metre-long tape measure easily retracts to fit within a small housing.

Time

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو Time

Time is an abstract measurement of elemental changes over a non-spatial continuum. It is denoted by numbers and/or named periods such as hours, days, weeks, months and years. It is an apparently irreversible series of occurrences within this non spatial continuum. It is also used to denote an interval between two relative points on this continuum.

Mass

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو Weighing scale

Mass refers to the intrinsic property of all material objects to resist changes in their momentum. Weight, on the other hand, refers to the downward force produced when a mass is in a gravitational field. In free fall, (no net gravitational forces) objects lack weight but retain their mass. The Imperial units of mass include the ounce, pound, and ton. The metric units gram and kilogram are units of mass.

One device for measuring weight or mass is called a weighing scale or, often, simply a scale. A spring scale measures force but not mass, a balance compares weight, both require a gravitational field to operate. Some of the most accurate instruments for measuring weight or mass are based on load cells with a digital read-out, but require a gravitational field to function and would not work in free fall.

Economics

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو Measurement in economics

The measures used in economics are physical measures, nominal price value measures and real price measures. These measures differ from one another by the variables they measure and by the variables excluded from measurements.

Survey research

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو Survey methodology

Measurement station C of EMMA experiment situated at the depth of 75 meters in the Pyhäsalmi Mine.

In the field of survey research, measures are taken from individual attitudes, values, and behavior using questionnaires as a measurement instrument. As all other measurements, measurement in survey research is also vulnerable to measurement error, i.e. the departure from the true value of the measurement and the value provided using the measurement instrument. In substantive survey research, measurement error can lead to biased conclusions and wrongly estimated effects. In order to get accurate results, when measurement errors appear, the results need to be corrected for measurement errors.

Exactness designation

The following rules generally apply for displaying the exactness of measurements:

• All non-0 digits and any 0s appearing between them are significant for the exactness of any number. For example, the number 12000 has two significant digits, and has implied limits of 11500 and 12500.
• Additional 0s may be added after a decimal separator to denote a greater exactness, increasing the number of decimals. For example, 1 has implied limits of 0.5 and 1.5 whereas 1.0 has implied limits 0.95 and 1.05.

بنيادي اڪائيون

مادي جي مقدار، وسعت ۽ وقت جا ايڪا پيمائش جا بنيادي ايڪا سڏبا آهن. ڪوبہ جسم، واقعو ۽ تجربو انھن ٽن بنيادي ايڪن (يعني مقدار، وسعت ۽ وقت) کانسواءِ بيان نہ ٿو ڪري سگھجي ايڪن يا يونٽن جي بين الاقوامي نظام يا سسٽم مطابق بنيادي ايڪن جو تعداد وڌائي ھاڻي ست ڪيو ويو آهي.

1. ڊيگھ جي اڪائي:ميٽر:(m)
2. وقت جي اڪائي: سيڪنڊ:(S)
3. مقدار جي اڪائي: مول:(Mol)
4. ڪميت جي اڪائي: ڪلوگرام:(Kg)
5. توانائي جي اڪائي: جول: (Joule)
6. برقي چارج جي اڪائي: ڪولمب: (Columb)
7. گرميءَ جي درجي جي اڪائي: ڪيلون: (K)
8. بجليءَ جي وھڪري جي اڪائي: ايمپيئر:(A)
9. روشنيءَ جي شدت جي اڪائي: ڪينڊيلا:(Cal)

پڻ ڏسو

• يونٽن جي تبديلي
• بجلي جي ماپ
• ماپ جي تاريخ
• ISO 10012، ماپ مينيجمينٽ سسٽم
• ماپ جي سطح
• ماپ جي مزاحيه اڪائين جي فهرست
• ماپ جي غير معمولي اڪائين جي فهرست
• ڪوانٽم ميڪانڪس ۾ ماپ
• ماپ جي غير يقيني صورتحال
• NCSL انٽرنيشنل
• قابل مشاهدو مقدار
• مقدار (سائنس)
• معيار (ميٽرولوجي)
• حرارت ۽ دٻاء جي ماپ جي ٽيڪنالاجي جي ٽائيم لائن
• وقت جي ماپ جي ٽيڪنالاجي جي ٽائم لائن
• وزن ۽ ماپ

خارجي لنڪس

• وڪيميڊيا العام تي پيمائش بابت زمرا
• Schlaudt, Oliver 2020: "measurement". In: Kirchhoff, Thomas (ed.): Online Encyclopedia Philosophy of Nature. Heidelberg: Universitätsbibliothek Heidelberg, measurement.
• Tal, Era 2020: "Measurement in Science". In: Zalta, Edward N. (ed.): The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2020 Edition), URL = <Measurement in Science>.
• سانچو:Cite EB9
• A Dictionary of Units of Measurement آرڪائيو ڪيا ويا 2018-10-06 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.
• 'Metrology – in short' 3rd edition, July 2008 ISBN 978-87-988154-5-7