عثمان دان فوديو
عثمان دان فوديو (عربي ٻولي: عثمان بن فودي؛ 15 ڊسمبر 1754 - 20 اپريل 1817)، [2] هڪ فولاني اسڪالر، اسلامي مذهبي استاد، شاعر، انقلابي ۽ هڪ فلسفي هو، [3] جنهن سوڪوٽو خلافت جو بنياد وڌو ۽ ان جي پهرين خليفي طور حڪومت ڪئي.[4] ڪامياب انقلاب کان پوءِ ”جماعت“ کيس اميرالمومنين (مؤمنن جو سردار) جو لقب ڏنو. هن تخت کي رد ڪيو ۽ اسلام جي دعوت جاري رکي.
| عثمان دان فوڊيو Usman dan Fodio عثمان بن فوديُ | |
|---|---|
| |
| سوڪوٽو خلافت جو پهريون امير المومنين | |
| 1803–1817ع | |
| پيشرو | پوزيشن قائم ڪئي وئي |
| جانشين | محمدو بیلو |
| جيون ساٿي |
|
| نسل | 23 ٻار، جن ۾ شامل آهن:
|
| هاوسا (اجامي) | عُثْمَانْ طَࢽْ ࢻُودِیُواْ |
| هائوسا (لاطيني) | عثمان دان فوديو Usman ɗan Fodiyo |
| شاھي گھراڻو | سوڪوٽو خلافت |
| پيءُ | محمدو فوڊيو |
| ماءُ | حوا بنت محمد |
| جنم | 15 ڊسمبر 1754ع مراتا، گوبير، نائيجيريا |
| لاڏاڻو | 20 اپريل 1817ع سوڪوٽو |
| تدفين | هوباري، سوڪوٽو، نائيجيريا[1] |
گوبير، نائيجيريا ۾ پيدا ٿيو، شیخ عثمان 1400ع جي شروعات کان وٺي هائوسا بادشاهت ۾ رهندڙ شهري نسلي فلاني ماڻهن جي تورودبي قبيلن جو اولاد هو. [5] شروعاتي زندگي ۾، شیخ عثمان اسلامي علوم ۾ چڱي طرح تعليم حاصل ڪئي ۽ جلد ئي، هن سڄي نائيجيريا ۽ ڪيمرون ۾ اسلام جي تبليغ شروع ڪئي. هن مذهب، حڪومت، ثقافت ۽ سماج بابت سئو کان وڌيڪ ڪتاب لکيا. هن موجود آفريقي مسلم اشرافيه تي تنقيد ڪئي، جنهن کي هن انهن جي لالچ، بت پرستي، شريعت جي معيارن جي ڀڃڪڙي طور ڏٺو.[6]
شیخ عثمان هڪ اسلامي مذهبي ۽ سماجي انقلاب شروع ڪيو جيڪو گوبير کان وٺي جديد نائيجيريا ۽ ڪيمرون ۾ پکڙجي ويو. هن انقلاب اولهه آفريڪا ۽ ان کان ٻاهر جي ٻين بغاوتن کي متاثر ڪيو. 1803ع ۾، هن سوڪوٽو خلافت قائم ڪئي ۽ سندس پوئلڳن کيس امیر المومنین جي حيثيت سان بيعت ڪئي. عثمان ظالم بادشاهن خلاف جهاد جو اعلان ڪيو ۽ بادشاهن کي شڪست ڏني. عثمان جي اڳواڻي ۾، خلافت اڄوڪي برڪينا فاسو، ڪيمرون، ڏاکڻي نائجر ۽ اتر نائيجيريا جي اڪثر علائقن ۾ وڌايو. شیخ عثمان دان فوڊيو حڪمرانيءَ جو گهڻو حصو رد ڪري ڇڏيو ۽ آفريڪا ۾ مذهبي اصلاح پسندن ۽ جهادي اڳواڻن سان لاڳاپا وڌائڻ دوران، هن جلد ئي سوڪوٽو رياست جي حقيقي قيادت پنهنجي پٽ، محمد بيلو جي حوالي ڪري ڇڏي.[7]
هن عورتن ۽ مردن لاءِ خواندگي ۽ اسڪالر شپ جي حوصلا افزائي ڪئي ۽ هن جون ڪيتريون ئي ڌيئرون عالم ۽ اديب بڻجي سامهون آيون.[8] هن جون لکڻيون ۽ چوڻيون اڄ به گهڻو حوالا جاري آهن ۽ اڪثر ڪري نائيجيريا ۾ شيهو جي نالي سان حوالو ڏنو ويو آهي. ڪجهه پيروڪار عثمان دان فوڊيو کي مجدد، خدائي موڪليل ”اسلام جو سڌارڪ“ سمجهن ٿا.[9] شيهو دان فوڊيو جي بغاوت 17هين، 18هين ۽ 19هين صديءَ ۾ جهاد جي نالي سان بيان ڪيل تحريڪ جي هڪ وڏي ڪڙي هئي. [10] ان بعد 1650ع کان 1750ع جي وچ ۾ فتوا بُنڊو، فوٽا تورو ۽ فوٽا جالون ۾ ڪاميابيءَ سان جهاد ڪيو ويو، جنهن جي نتيجي ۾ اهي ٽي اسلامي رياستون وجود ۾ آيون. هن جي موڙ ۾، شيهو ڪيترن ئي بعد ۾ اولهه آفريڪا جي جهادن کي متاثر ڪيو، جن ۾ سيڪو امادو، مسينا سلطنت جو باني ۽ عمر سيدو ٽال، ٽوڪوولر سلطنت جو باني، جنهن هڪ فوڊيو جي پوٽي سان شادي ڪئي.
حوالا
سنواريو- ↑ OnlineNigeria.com. SOKOTO STATE, Background Information (2/10/2003).
- ↑ Hunwick, John O. 1995. "Arabic Literature" in Africa: the Writings of Central Sudanic Africa, pp.
- ↑ Last, Murray. Genealogy of Shaikh Uthman b Fodiye and some Scholars related to him. Premium Times. https://www.internationalafricaninstitute.org/downloads/genealogies.pdf.
- ↑ I. Suleiman, The African Caliphate: The Life, Works and Teachings of Shaykh Usman Dan Fodio (1757–1817) (2009).
- ↑ T. A. Osae & S. N. Nwabara (1968). a Short history of WEST AFRICA A.D 1000–1800. Great Britain: Hodder and Stoughton. pp. 80. ISBN 0-340-07771-9.
- ↑ "Karanta Cikakken Tarihin Shehu Usman Dan Fodio : Abubuwan da Yakamata Ku sani dangane da Rayuwar Mujaddadi Shehu Usman Dan Fodio". حاصل ڪيل 19 January 2023.
- ↑ "Usman Dan Fodio's Biography". Fulbe History and Heritage. حاصل ڪيل 26 May 2020.
- ↑ "Usman Dan Fodio, a great reformer". guardian.ng. https://guardian.ng/sunday-magazine/usman-dan-fodio-a-great-reformer/.
- ↑ John O. Hunwick. "African And Islamic Revival" in Sudanic Africa: A Journal of Historical Sources : #6 (1995).
- ↑ "Suret-Canale, Jean. "The Social and Historical Significance of the Fulɓe Hegemonies in the Seventeenth, Eighteenth and Nineteenth Centuries." In Essays on African History: From the Slave Trade to Neocolonialism. translated from the French by Christopher Hurst. C. Hurst & Co., London., pp. 25–55". حاصل ڪيل 8 October 2014.