سائنس جو فلسفو

سائنس جو فلسفو (Philosophy of Science) فلسفي جي شاخ آهي جنهن جو تعلق سائنس جي بنيادن، طريقن ۽ اثرن سان آهي. ان جي مرڪزي سوالن ۾ سائنس ۽ غير سائنس جي وچ ۾ فرق، سائنسي نظرين جو اعتبار ۽ انساني ڪوشش جي طور تي سائنس جو حتمي مقصد ۽ مفهوم شامل آهن. سائنس جو فلسفو سائنسي عمل جي مابعدالطبعياتي، علمياتي ۽ معنوي پهلوئن ۽ مابعدالطبعيات، آنٽولوجي، منطق ۽ علم جي حوالي سان، ڌيان ڏئي ٿو، مثال طور، جڏهن اهو سائنس ۽ حقيقت جي تصور جي وچ ۾ تعلق کي ڳولي ٿو. سائنس جو فلسفو هڪ نظرياتي ۽ تجرباتي نظم آهي، جيڪو فلسفي جي نظريي سان گڏوگڏ سائنسي عمل جي ميٽا-مطالعن تي ڀاڙي ٿو.

اخلاقي مسئلن جهڙوڪ حياتيات ۽ سائنسي بدانتظامي کي اڪثر ڪري اخلاقيات يا سائنس جي اڀياس کي سائنس جي فلسفي جي بدران سمجهيو ويندو آهي. سائنس جي فلسفي سان لاڳاپيل ڪيترن ئي مرڪزي مسئلن ۾ معاصر اتفاق جو فقدان آهي، جنهن ۾ شامل آهي ته ڇا سائنس ناقابل مشاهدو ادارن بابت سچائي جو اندازو لڳائي سگهي ٿي ۽ ڇا انديشي استدلال کي يقيني سائنسي علم حاصل ڪرڻ جو جواز ڏئي سگهجي ٿو. سائنس جا فلاسافر به فلسفي جي مسئلن کي خاص سائنسن (جهڙوڪ حياتيات، فزڪس ۽ سماجي سائنس جهڙوڪ اقتصاديات ۽ نفسيات) ۾ سمجهن ٿا. سائنس جا ڪي فلاسافر پڻ سائنس ۾ معاصر نتيجن کي استعمال ڪن ٿا ته جيئن فلسفي جي باري ۾ نتيجن تي پهچي.

جڏهن ته سائنس سان لاڳاپيل فلسفيانه سوچ گهٽ ۾ گهٽ ارسطو جي دور تائين آهي، سائنس جو عام فلسفو صرف 20 صدي ۾ منطقي مثبت تحريڪ جي پٺيان هڪ الڳ نظم جي طور تي اڀريو، جنهن جو مقصد سڀني فلسفيائي بيانن جي بامقصديت کي يقيني بڻائڻ لاءِ معيار تيار ڪرڻ ۽ معقول طور تي ان جو جائزو وٺڻ هو. ڪارل پوپر منطقي مثبتيت تي تنقيد ڪئي ۽ سائنسي طريقي جي لاءِ جديد معيار قائم ڪرڻ ۾ مدد ڪئي. ٿامس ڪوهن جو 1962ع جو ڪتاب، ”سائنسي انقلابن جو ڍانچو“ پڻ تخليقي هو، جنهن ۾ سائنسي ترقيءَ جي نظرئي کي چيلينج ڪيو ويو ته جيئن علم جي ثابت قدم، مجموعي حصول کي منظم طريقي سان استعمال ڪرڻ جي هڪ مقرر طريقي تي ٻڌل هجي ۽ ان جي بدران اهو بحث ڪيو ويو ته ڪنهن به ترقيءَ جو تعلق ”پيراڊم"، سوالن، تصورن ۽ عملن جو سيٽ جيڪو هڪ خاص تاريخي دور ۾ سائنسي نظم جي وضاحت ڪري ٿو، سان آهي.

تنهن کان پوءِ، سائنس جي حوالي سان هم آهنگي وارو طريقو، جنهن ۾ هڪ نظريي جي تصديق ڪئي وڃي ٿي، جيڪڏهن اها مشاهدي جي احساس کي هڪ مربوط پوريءَ جو حصو بڻائي ٿو، وي. ڊبليو. ڪوائن ۽ ٻين جي ڪري نمايان ٿي وئي. ڪجهه مفڪرن جهڙوڪ، اسٽيفن گولڊ، سائنس کي محوري مفروضن، جهڙوڪ فطرت جي هڪجهڙائي ۾ ڳولڻ چاهيندا هئا. فلسفين جي هڪ آوازي اقليت ۽ خاص طور تي پال فيريبينڊ، "سائنسي طريقي" جي وجود جي خلاف بحث ڪرڻ ٿا، ته سائنس جي سڀني طريقن، بشمول واضح طور تي مافوق الفطرت، جي اجازت ڏني وڃي.

سائنس جي باري ۾ سوچڻ لاء هڪ ٻيو طريقو اهو مطالعو شامل آهي ته ڪيئن علم هڪ سماجياتي نقطه نظر کان پيدا ٿئي ٿو، هڪ طريقو جيڪو ڊيوڊ بلور ۽ بيري بارنس وانگر عالمن جي نمائندگي ڪري ٿو. آخرڪار، براعظمي فلسفي ۾ هڪ روايت سائنس کي انساني تجربن جي سخت تجزيي جي نقطه نظر کان وٺي ٿي. خاص سائنسن جا فلسفا سوالن کان وٺي وقت جي نوعيت بابت سوالن کان وٺي آئن اسٽائن جي جنرل ريٽليٽيٽي پاران اٿاريو ويو، عوامي پاليسي لاءِ اقتصاديات جي اثرن تائين. هڪ مرڪزي موضوع اهو آهي ته ڇا هڪ سائنسي نظريي جي اصطلاحن کي ٻئي جي اصطلاحن تائين اندروني يا بين الاقوامي طور تي گهٽائي سگهجي ٿو. ڇا ڪيمسٽري کي فزڪس تائين گھٽائي سگھجي ٿو، يا سماجيات کي انفرادي نفسيات تائين گھٽائي سگھجي ٿو؟ سائنس جي فلسفي جا عام سوال به ڪن خاص علمن ۾ وڏي نفاست سان پيدا ٿين ٿا.

Another approach to thinking about science involves studying how knowledge is created from a sociological perspective, an approach represented by scholars like David Bloor and Barry Barnes. Finally, a tradition in continental philosophy approaches science from the perspective of a rigorous analysis of human experience.

Philosophies of the particular sciences range from questions about the nature of time raised by Einstein's general relativity, to the implications of economics for public policy. A central theme is whether the terms of one scientific theory can be intra- or intertheoretically reduced to the terms of another. Can chemistry be reduced to physics, or can sociology be reduced to individual psychology? The general questions of philosophy of science also arise with greater specificity in some particular sciences. For instance, the question of the validity of scientific reasoning is seen in a different guise in the foundations of statistics. The question of what counts as science and what should be excluded arises as a life-or-death matter in the philosophy of medicine. Additionally, the philosophies of biology, psychology, and the social sciences explore whether the scientific studies of human nature can achieve objectivity or are inevitably shaped by values and by social relations.