اٺ: جي ورجائن ۾ تفاوت
ڊاٿل مواد شامل ڪيل مواد
سنوار جو تَتُ ڪونهي |
سنوار جو تَتُ ڪونهي ٽيگَ: موبائل سنوار موبائل ايپ سنوار |
||
سِٽَ 1:
[[عڪس:Dromedary camel.jpg|thumbnail|اٺ]]
'''اٺ''' (Camel Dromedery/Camels Dromedarious
== خاصيتون ==
گرميءَ ۾ ان جي جسم جي گرميءَ جو درجو وڌي ويندو آهي ۽ پاڻي بچائڻ لاءِ پگهر گهٽجي ويندو آهي. اٺ گهڻن ئي کارن ۽ ڪنڊر قسمن جو گاهه به چري ٿو. مٿيون چپ ٻه ڦاڪو اٿس، چرڻ مهل اهو ٽيڙي ڇڏيندو آهي. اٺ هڏاوان پڃرا به رڙڪي ويندو آهي. ننڍي وڳ ۾ ڏسبو آهي جنهن ۾ هڪ نر، ڪيئي ماديون ۽ ٻچا هوندا آهن. نر پنهنجي گروهه کي بچائڻ لاءِ ٽپا ڏيندو، وڙهندو ۽ چڪ وجهندو آهي ۽ دشمن کي ڀڄائي ڪڍندو آهي. هن اٺ جا رنگ هلڪي ڀوري کان وٺي ناسي ۽ ڪاري تائين گهڻائي ٿيندا آهن. ان جي ڊيگهه 2.2 کان 3.4 ميٽر (ساڍا ست کان 11 فٽ) ٿئي ٿي ۽ وزن 450 کان 550 ڪلو ٿئي ٿو. ان جو هيءَ نسل 3000 ق. م تائين مڪمل طور پالتو ٿي چڪو هو ۽ پوئتي هڪ به داڻو جهنگلي باقي ڪونه هو. اٺ گاهه، وڻن جا پن ۽ ميوات کائي ويندو آهي. مادي 370 ڏينهن پيٽ سان هوندي آهي ۽ هڪ ٻچو ڏيندي آهي.
قدبت جي حساب سان ننڍو پڇ، ننڍا ڪن، ڊگهي ڳچي، ڊگهيون ٽنگون، تراکڙا گول ۽ چيريل پير اٿس، جن سان واريءَ ۾ سولو هلي ٿو. اٺ بار برداري، سواري ۽ زمين کيڙڻ ۽ نار وغيره ۾ هلائڻ لاءِ ڪم ايندو آهي. حلال جانور آهي، ماڻهو ان جو گوشت ۽ کير واپرائيندا آهن. ڄَٽ مان کٿا ٺاهيندا آهن.
== سنڌ ۾ اٺ ==
سنڌ ۾ ڊيلٽا واري علائقي ۾ اٺن جي وڏي پئماني تي پالنا ٿئي ٿي، جنهن ۾ 200 کان 500 تائين جا وڳ نظر ايندا آهن.
=== نالا ===
عمر جي لحاظ سان سنڌيءَ ۾ اُٺ جا جدا جدا نالا:
Line 26 ⟶ 32:
اُٺ گهڻن نالن سان مشهور آهي، جيئن ته جمل، شتر، بوتو، ليڙو، لاڏو، بوتو، توڏو، گونرو، ڏاگهو، چانگو، مَيو، مهري ۽ ڪرهو وغيره. ڪرهو راورٽيءَ جي ڪتاب ”سنڌ جو مهراڻ“ موجب منصوره ۽ ملتان جي وچ تي نڌاڻ واري علائقي ۾ ٿيندو آهي. ڀٽائي صاحب به ڪرهي جو ذڪر ڪيو آهي:
<center>
لک لاکيڻو ڪرهو، ڪوڙي ڏيئي ڳڌوم
(شاهه)
</center>
=== نسل ===
سنڌ ۾ نسل جي لحاظ کان اٺ گهڻن ئي قسمن جو ٿيندو آهي، جيئن ته:
Line 56 ⟶ 65:
'''چمر''': مهار جي اڳئين پاسي ڇَههَ اَٺَ آڱر ٻِٽو سڳو ٻَڌبو آهي، جيڪو لاٽيءَ جي نڪ ۾ پيل سڳيءَ يا هڏتريءَ ۾ وجهبو آهي.
'''هڏ تر''' يا '''هڏ تري''': ڏنگي اُٺ کي مڃائڻ لاءِ اُٺ جي نڪ کي ٿلهي سئيءَ سان ٽوپي، سڳو اندر لنگهائي -ان- کي ڳنڍ ڏئي،
'''اُٺ جو آواز''': اُٺ جي آواز کي اُٺ جو ’رڙڻ‘ چوندا آهن، جيئن محاورو آهي ته ’اُٺ کي لوڻ وجهه ته به رڙي ۽ کنڊ وجهينس ته به رڙي‘. شاهه لطيف چيو آهي ته:
<center>
اڳي اُٺ رڙن، مون ڀيري ماٺ ٿي.
(
</center>
== ڪجھ ٻيون خاصيتون ==
سياري جو اُٺ مست ٿيندو آهي ته تارون وات مان ٻاهر ڪڍي ڀڀڪيون ڏيندو آهي، ان آواز کي ڀڀڪي يا ڳوڙي چوندا آهن. هن جي آواز کي ’ڪڻڪڻ‘ چئبو آهي.
حڪيمن جو چوڻ آهي ته طبي لحاظ کان اُٺ جو گوشت، گرم خشڪ اثر رکي ٿو. ڪيترين بيمارين کي فائدو ڏئي ٿو. اُ چاريندڙ کي سنڌيءَ ۾ اوٺار چئبو آهي.<ref>[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A7%D9%BA ''اٺ''] [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] (جي ويب-سرزمين) جلد پھريون، [[سنڌي ٻوليءَ جو با اختيار ادارو]]، حيدرآباد. سال:2012ع</ref><ref>[https://en.m.wikipedia.org/wiki/Camel ''Camel''] انگريزي وڪيپيڊيا تي اٺ بابت مضمون</ref>
| |||