ڪڇ: جي ورجائن ۾ تفاوت

ڊاٿل مواد شامل ڪيل مواد
ٽيگَ: موبائل سنوار موبائل ايپ سنوار
مسنوار جو تَتُ ڪونهي
ٽيگ: 2017ع ذريعو سنوار
سِٽَ 1:
[[Image:Map GujDist Kuchchh.png|thumb|200px|right|kaccha jillō, gujarāta rājya]]
 
[[Image:CoA_Kutch_1893.png|thumb|left| kaccha rājyajō pratika ī. sa. 1893]]
{{مبسس4}}
'''ڪڇ ''' [[Wp/kfr/ڀارت|ڀارٿ]] جيpaścima bhāgajē [[Wp/kfr/gujarāta|gujarāta]]jō maṇī thī vaḍō ضلعو āya. ڪڇ جو kṣētraphaḷa 45,612 ki.mī.<sup>2</sup> āya. lēha pōṭhīyā dēśajō bījē namarajō maṇīthī vaḍō jillō āya. īṁ cōvajētō ka ڪڇ جو نالو انجي kācabē jēḍē ākārasē پيو هوندو. prācīna mahānagara [[Wp/kfr/dhōḷāvīrā|dhōḷāvīrā]], jē purātana sindhu sanskr̥ti vikasa'īvī tērajō gaṇājē tō. u ڪڇ ضلعي جي khaḍīra pradēśamēṁ āya.
”ڪڇ“ (Kachhu) لفظ اصل ۾ آهي سنسڪرت لفظ ”ڪڇ“ معنيٰ ڪنڌي يا ڪنار, ڪڇ پرڳڻو اُپٻيٽ آهي: ٽن پاسن کان سمنڊ جون ڇوليون ڇلڪا ڏيئي ان جو پٽ پييون پسائين. تنهنڪري اهو ”ڪڇ“ يعني سمنڊ جو ڪناري وارو ملڪ سڏجي ٿو. اتي جيڪا سنڌي ڳالهائڻ ۾ اچي ٿي، سا ”ڪڇڪي“ سڏجي ٿي.
عيسوي ستين صديءَ ۾ ڪڇ ملڪ سنڌ جي صاحبي هيٺ هو ۽ پوءِ به ڪڇ ۽ ڪاٺياواڙ ۾ سنڌ جي سمن راجپوتن پنهنجو دڳو ڄمايو هو، سنڌي ماڻهن جي حڪومت اوڏهين ٿي، ته سنڌي ٻوليءَ جي پکيڙ به انهن پاسن ڏي ٿيو. جنهنڪري اڄ سنڌي نه رڳو ڪڇ جا جاڙيجا، لهاڻا ۽ ڀاٽيا ڳالهائين ٿا، پر ڪاٺياواڙ جي اتر واري ڀاڱي ۾ به سنڌي ڳالهائڻ ۾ اچي ٿي.
 
==ڪڇڪي ٻولي==
ڪڇڪيءَ جي اچارن ۾ ڦير آهي، ۽ ڪيترا لفظ ۽ اصطلاح ٻيا ٻيا اٿس. هيٺين ڳالهين ۾ ڪڇڪي ٻولي لاڙ جي ٻوليءَ سان مشاهبت رکي ٿي:
1- لفطن جي پڇاڙيءَ واري اعراب ڪڍيو ڇڏين.
 
2- ”اِ“ جي اُچار جي عادت گهڻي اٿن ”منجهان“ لفظ جي منڍ ۾ ”اِ“ جو اُچار ڪن ٿا.
 
3- اُچارن کي سُسائين ٿا. ”ڏنائينس“ بدران چون ”ڏنينس“ ۽ ”پڇائينس“ بدران چون ”پڇينس“.
 
4- ”هه“ جو اچار ڪيترن لفظن مان ڪڍيو ڇڏين. ”تنهن“ ۽ ”ڪنهن“ بدران چون ”تين“ ۽ ”ڪين“ ”تين ڪي رحم آيو“ يعني تنهن کي رحم آيو. ’ڪينجو نينگرو اچي تو‘ يعني ڪنهن جو نينگر (ڇوڪر) اچي ٿو.
 
5- ”اِتان“ ۽ ”جتان“ بدران ’اِئان‘ ’جئان‘ چون ٿا، يعني وچ وارو ’ت‘ اکر ڪڍي ڇڏين.
 
6- ڪيترن لفظن جي وچ مان ’ر‘ ۽ ’ڙ‘ جو اچار ڪڍيو ڇڏين، جهڙوڪ: گايون چارڻ بدران چون گئو چايڻ. ’او کُسي ڪيڻ لڳا‘ يعني هو خوشي ڪرڻ لڳا.
 
7- عام صورت ۾ ”اين“ جو ڊگهو اچار گڏين ٿا. جهڙوڪ: جانور، جناورين؛ ڏينهن- ڏيئين، ’جهجهي جهپاٽين سين‘ يعني گهڻن ڌڪن سان.
 
8-آءٌ ’ڪُرو‘ ڪرييان؟- مان ڇا ڪران؟- ائين ”يه“ جو اُچار بدلائي گڏين ٿا.
 
9-’اُو‘’اَن‘۽’پنڊ ضمير ڪم آڻين ٿا،۽’اوهان‘ بدران’اَن چون ٿا‘ اَن ”ڪُرو“ ڪريان؟ اهو ڪرو لفظ لاڙي ۾ ڪونهي.
== bhūgōḷa ==
ڍاٽڪي ٻوليءَ وانگر ڪڇڪيءَ ۾ ”ئو“ بدران ”نو“ چون، پر ”هو“ بدران ”ئو“ چون ٿا. جهڙوڪ: ’تو جو ڀاءُ مري ويو ئو‘، يعني تنهنجو ڀاءُ مري ويو هو.
 
”آءٌ ماريو آهيان“ بدران چون ’آءٌ مارائو آهيان‘- ٿر ۾ به ائين چون.
'''kaccha jillē'''jō vahīvaṭī mathaka [[Wp/kfr/bhuja|bhuja]] āya. vadhārē jāṇakārīlā kcchagā'iḍa.kōma tē vanō.
 
==ڪڇڪي گاڏڙ سنڌي تي گجراتيءَ ۽ راجسٿاني ٻولين جو اثر==
kacchajī ōttara daśāmēṁ paḍōśī dēśa [[pākistāna]], paścima daśāmēṁ [[Wp/kfr/arabī samandhara|arabī samandhara]] āya. dakhaṇamēṁ [[Wp/kfr/kacchajō akhāta|kacchajō akhāta]] āya, jōkō kacchakē [[kāṭhīyāvāḍa]]thī judhō karētō. kacchajē ōttara tathā ōgōṇē bharā [[kaccha jō raṇa]](anukramē vaḍō nē naṇḍhō) āya. kacchajē ōgōṇē bharā raṇa pōṭhīyā [[banāsakāṇṭhā jillō]] āya.
’مون جو روپيو وڃائجي پيو هوئو، سو لهجي آوِيو.‘ (لڀي آيو يعني لڌو). ”هو“ بدران هوئو ۽ ”آيو“ بدران ”آوِيو“چون.ساڳيءَ طرح ”هواسين“يا”هواسُون“بدران ڪڇڪيءَ ۾ چون ”هوئون“ – هيءُ راجسٿاني ٻولين جو نمونو آهي.
 
گجراتي ۽ راجسٿاني ٻولين وانگر، ڪڇڪيءَ ۾ ’تون‘،’ئي‘،’آني‘ ۽ ’ني‘ حرف ڪم. آڻين ٿا. جهڙوڪ:
===vahīvaṭī tālūkā===
kacchamēṁ lagabhaga 950 gāma āya.
 
1- ”ملڪيت منجهان نون جو ڪو مون جي پتي ٿئي، سي مُوڪي ڏي‘ يعني ملڪيت منجهان جيڪان پتي منهنجي ٿئي، سا مون کي ڏي.
'''ڪڇ جا [[تعلقا]] '''
# [[Wp/kfr/bhuja|bhuja]]
# [[Wp/kfr/an̄jāra|an̄jāra]]
# [[Wp/kfr/maḍa'ī|maḍa'ī]]
# [[Wp/kfr/mundrā|mundrā]]
# [[Wp/kfr/abhaḍāsā-naliyā|abhaḍāsā-naliyā]]
# [[Wp/kfr/lakhapata|lakhapata]]
# [[Wp/kfr/rāpara|rāpara]]
# [[Wp/kfr/bhacā'u|bhacā'u]]
# [[Wp/kfr/nakhatrāṇā|nakhatrāṇā]]
# [[Wp/kfr/gāndhīdhāma|gāndhīdhāma]]
 
2- ’رامجي ڀين ٿي اُونچو آئي“ يعني رامجي، ڀيڻ کان اُوچو يا ڊگهو آهي. اُن ٿي کاسو = هن کان خاصو.
== bhāṣā ==
 
3- آءٌ ڪلياڻجي وٽ ويندوس، ائي تين ڪي (تنهن کي) چوندوس، نه تو جو مال نٿو وڪائجي (وڪامي). لاڙ ۾ به ”ني“ چون- مثلاً، پنج ئي ٻه ست يعني پنج ۽ ٻه ٿيا ست.
kacchamēṁ [[kacchī bhāṣā|kacchī]] tathā [[gujarātī bhāṣā|gujarātī]] bhāṣā bōlājētyuṁ. tālukā 10 a'īṁ. abhaḍāsā, maḍa'ī, bhuja, mundrā, an̄jāra anē rāpara hī gujarāta vidhānasabhājyuṁ cha dhārāsabhyajyuṁ sīṭuṁ a'īṁ.
 
(4) ’کائي تي‘ معنا کائي ڪري.
== اتھاس==
 
(5) ’ٿوريج ڏيئين پٺيان‘ يعني ٿورن ئي ڏينهن کان پوءِ. ’مال مڙي تو جو آهي‘ يعني هيءُ مال سڀ تنهنجو ئي آهي. اهو زور ڀرائيندڙ حرف ”ج“ گجراتي ۽ راجسٿاني ٻولين جو آهي.
malēlā avaṣēśōjē ādhārē kaccha, prācīna [[sindhu sanskr̥ti]]jō manājē tō. i. sa. 1270mēṁ sthapāyēla kaccha hakaḍō svatrantra pradēśa vō. i. sa. 1815mēṁ kaccha [[briṭiśa sāmrājya]] nīcē āvyō nē rajavāḍā vārējī kaccha jā mahārājā briṭiśa sattā svīkāryāṁ. i.sa. 1947mēṁ [[bhārata]]jī ājādī pōya, kaccha bhāratajē "mahāgujarāta" rājya jō hakaḍō [[jillō]] bhan'yō.
 
==ڪڇڪي جا لفظ ۽ اصطلاح==
ڪڇڪيءَ ۾ ڪيترا لفظ الڳ آهن ۽ ڪن جا رڳو اچار ڦريل آهن. جهڙوڪ:
 
اورکڻ =سڃاڻڻ،ٻاپو =بابو،ٻايڙي =ٻائي،اڍي =اڍائي، پڳ =پير، پڳٽي =دڪي، ڦڳائڻ =اُڇلڻ، جهمڻ =کائڻ، کائو =کانو، گائو، گانو، ڏونگري = بصر، روسڻ = ڪُهڻ، ڏيس وٽو معنيٰ شهر نيڪالي، ترارين جي تر پيئي يعني ترارين جو ڦهڪو لڳي ويو.
1947mēṁ bhāratajē [[bhāratanuṁ vibhājana|bhāgalē]] pōya, [[sindha]] nē [[karān̄cī]] bandara [[pākistāna]] gyā vyō. svatantra bhārata sarakāra [[kaṇḍalā bandara|kaṇḍalā]]mēṁ nayē bandarajō vikāsa karējō nirṇaya gēḍē. [[kaṇḍalā bandara]] paścima bhāratajō hakaḍō mōkējō bandara āya.
'''
ڪڇي جي شعر جو نمونو'''
 
مَيـا ڀــري مـال، اوڍي اُچارا ڪيا،
نه ڄاڻا ٻي ڳال، ڪيهر هليو ڪڇ ڏي.
 
يعني ڄام تماچي جي ڀاءُ ڄام اوڍي اٺن تي مال ڀري لاڏاڻو ڪيو(لڏي ويو). چيائين ته مان ٻي ڪا ڳالهه ڄاڻائي ڪا نه يعني مان پنهنجي مرضيءَ موجب هلندس. ائين چئي هي شير مڙس ڪڇ ڏي هليو ويو.
1950mēṁ kaccha bhāratajō hakaḍō rājya bhan'yō. [[navēmbara 1|1 navēmbara]] 1956mēṁ kaccha [[mumba'i rājya]] jētābēmēṁ āvyō. 1960mēṁ bhāṣājē ādhārē [[mumba'i rājya]]jō [[mahārāṣṭra]] nē [[gujarāta]]mēṁ bhāga thyā nē kaccha gujarātajō hakaḍō bhāga bhan'yō.
 
'''سورٺي شعر جو نمونو'''
 
ڪاٺياوڙ جي سورٺ (سوراشٽر) پرانت (ضلعي) ۾ اهير، چارڻ، مير ۽ ٻيا ڪيترا سنڌ جي آڳاٽن رهاڪن مان آهن. سورٺي ٻوليءَ ۾ سندن ٿورو شعر چيل آهي. جهڙوڪ:
nayēṁ itihāsamēṁ [[jūna 16|16 jūna]] 1819 jō kacchajō pēlō [[dharatīkampa]] nōndhāṇōṁ. [[jān'yu'ārī 26|26 jān'yu'ārī]] 2001 jō pracaṇḍa dharatīkampajō kēndra kacchamēṁ vō. kacchajā 185 varējā nōndhāyēlā bhūstaraśāstrīya itihāsamēṁ hī sauthī ākarō dharatīkampa vō.
 
اُتــر ســيڙهيون ڪڍيون ڏونگر ڏمريام،
==bāyarajī kaḍī==
هنئڙو تڙڦي مڇي جئن، ساجن سنڀريام.
* [http://www.panjokutch.com/geography/Intro.htm panjokutch.com gujarātīmēṁ kaccha viṣē māhitī]
* [http://www.KutchGuide.com kacchajō gujarātī nē aṅgrējīmēṁ pōrṭala]
 
اتر کان ٿڌي هوا (سيءُ جون سيرو (وهڪون) پيون اچن. جبل مون تي ڪاوڙيا آهن يعني سيءَ سبب جبل ٺري ويا آهن ۽ مون کي پير رکڻ نٿا ڏين ۽ ڄڻ ته مون تي ڪاوڙيل آهن- سڄڻ ياد پيم، ته منهنجو هنيو (دل) مڇيءَ وانگر ترڦڻ لڳو.
<ref>[http://www.sindhiadabiboard.org/Catalogue/Lasaniyat/Book1/Book_page9.html#باب_ستون سنڌي ٻوليءَ جي تاريخ، پهريون ڇاپو 1956ع، ليکڪ؛ ڀيرو مل مهرچند آڏواڻي] پاران سنڌي ادبي بورڊ</ref>
 
==حوالا==
{{حوالا}}
 
[[category:سنڌي ٻولي]]
{{ڪچو}}
[[category:ٻولي]]
[[category:لسانيات]]
[[زمرو:ٻوليون]]