عربي-سنڌي صورتخطي: جي ورجائن ۾ تفاوت

1852ع ۾ هندوستان جي برطانوي سرڪار صورتخطي مقرر ڪرڻ جي لاءِ هڪ ڪاميٽي جوڙي، جنهن جا ڏههڏھ ميمبر هئا، جن ۾ چار هندو ۽ چار مسلمان ۽ ٻهٻہ انگريز هئا. گهڻي بحث ۽ مباحثي کانپوءِ سنڌي زبان جي لاءِ ”عربي سنڌي“ صورتخطي مقرر ٿي ۽ ”سر بارٽل فريئر“ ڪمشنر سنڌ جي سفارش تي، ايسٽ انڊيا ڪمپنيءَ فيصلو ڪيو تهتہ سنڌي لکڻ لاءِ ”عربي-سنڌي“ رسم الخط اختيار ڪئي وڃي.

درسي ڪتابن موجب، عربي-سنڌي صورتخطيءَ ۾ ٻاونجاههٻاونجاھ (52) اکر آهن.

سنڌيءَ ۾ ڪجھ آواز هڪ کان وڌيڪ اکرن جيکي ملائڻ سانملائي لکبا آهن.

[[سنڌي]] ٻوليءَ ۾ استعمال ٿيندڙ سڀئي اکر هن وقت [[يونيڪوڊ]] ۾ شامل ٿي چڪا آهن، جنهنڪري [[ڪمپيوٽر]] ۾ سنڌيءَ جو استعمال وڌندو وڃي ٿو. تنهن هوندي بهبہ ڪجھ مسئلا اڃا حل ٿيڻ باقي آهن، جهڙوڪ ”هي“ جو صحيح استعمال.

مٿي ڏنل اکرن کان سوا بهبہ ڪيترا اکر سنڌي لکت ۾ استعمال ٿين ٿا، جيڪي يونيڪوڊ ۾ شامل آهن. زير زبر جهڙن اکرن کان سوا هيٺيان اکر اضافي آهن.

| ھ || ڪجھ، سگھ || هي دو چشمي هي

| ى || معنىٰ، اعلىٰ، مصطفىٰ || هي ڪجھ عربي لفظن جي آخر ۾ استعمال ٿئي ٿو. عام يي بهبہ استعمال ڪري سگهجي ٿي.

اهڙن مسئلن ۾ گھڻو ڏوھ ٻوليءَ جي اختياري ادارن جو آهي، جيڪي يونيڪوڊ جو صحيح استعمال نٿا ڄاڻائن، جنهنڪري فونٽفانٽ ٺاهيندڙ يونيڪوڊ کي غلط طريقي سان استعمال ڪن ٿا. جڏهن ڪنهن ٻوليءَ لاءِ تيار ڪيل سڀ فانٽ اهائي غلطي ڪن ٿا، تهتہ اها غلطي مروج ٿي وڃي ٿي. پر جڏهن ان ٻوليءَ کان سواءِ ٻيا فانٽ استعمال ڪجن ٿا تهتہ اهڙيون غلطيون فاش ٿيو پون. جڏهن تهتہ يونيڪوڊ جي ايجاد جو مقصد ئي اهو هو تهتہ اکرن جا ڪوڊ فانٽ سان لاڳاپيل نهنہ هجن، پر جهڙو بهبہ فانٽ استعمال ڪجي، اکر ساڳيا ڏسجن.

يونيڪوڊ ذريعي سنڌي ٻولي لکڻ سان سڀ کان وڏو مسئلو هي اکر جو ٿئي ٿو. ان مسئلي ۾ ڪجھ ڏوھ يونيڪوڊ جو آهي تهتہ ڪجھ وري سنڌي فانٽ ٺاهيندڙن جو آهي، جن يونيڪوڊ جو صحيح استعمال نهنہ ڪيو.

سنڌي صورتخطيءَ ۾ هڪ خاص اکر اَڻي بهبہ استعمال ٿئي ٿي. مثال طور: تہ، بہ، نہ، بلڪہ، آمنہ، مکيہ وغيره. اها اڻي صرف لفظن جي آخر ۾ استعمال ٿئي ٿي، ان جي ڪا شروعاتي يا وچين صورت ناهي ٿيندي. صوتياتي طور، ان اڻي جو آواز هي وانگي ناهي ٿيندو، بلڪبلڪہ لفظ جي آخري اکر تي سُر جي اظهار لاءِ استعمال ٿيندي آهي.

يونيڪوڊ ۾ اڻيءَ لاءِ ڪو بهڪوبہ اکر ڏنل ناهي. پر اردو هي (هي گول) جي آخري شڪل بلڪل انهي اڻيءَ واري آهي. هئڻ ائين گهرجي ها تهتہ سنڌيءَ ۾ ”هي دو چشمي“ سان گڏ ”هي گول“ جي آخري شڪل شامل ڪجي ها. پر فونٽ ٺاهيندڙن عربي هي کي استعمال ڪيو، ۽ ان جي آخري شڪل کي اردو هي واري آخري شڪل وانگي ڪري ڇڏيائون. ان سان گڏ وڌيڪ ظلم اهو ڪيائون، تهتہ اردو هي جي آخري شڪل عربي هي وانگي ڪري ڇڏيائون تهتہ جيئن ”هميشه“ جهڙا لفظ بهبہ لکي سگهجن. جڏهن تهتہ ان جي ڪا ضرورت نهنہ هئي. فانٽ ۾ ئي اهڙن لفظن جي شڪل بدلائي رکڻ ممڪن هو.

يونيڪوڊ ۾ هي لاءِ گهٽ ۾ گهٽ ٽي اکر ڏنل آهن، ۽ هن وقت ٽيئي سنڌي صورتخطيصورتخطيءَ ۾ استعمال ٿين ٿا.