ڪمپيوٽر: جي ورجائن ۾ تفاوت

= ڪمپيوٽر - انساني دماغ جي تخليق مشيني دماغ =

<big># 1. ڊيٽا حاصل ڪرڻ<br /></big>

<big># 2. ان ڊيٽا کي پري ڊفائينڊ رولس (ڪمپيوٽر ۾ فيڊ ٿيل پروگرام) وسيلي پروسيس ڪرڻ (ڪنهن مرحلي مان گذارڻ)<br /></big>

<big># 3. ۽ بعد ۾ پروسيس ٿيل ڊيٽا يعني انفارميشن يا رزلٽ کي ظاهر ڪرڻ يا ياداشت ۾ محفوظ ڪرڻ.<br /></big>

<big>ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر لاطيني ٻوليءَ جي لفظ ڪمپيوٽ Compute مان ورتل آهي جنهن جي معنى آهي حساب ڪتاب ڪرڻ يا calculate اهڙي نموني ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي معنى آهي حساب ڪتاب ڪندڙ.<br /></big>

<big>ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي ابي جو نالو سيمور ڪرلي، ۽ ڏاڏي جو نالو چالس بيج هو.<br /></big>

<big>ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي ايجاد جو بنيادي مقصد حساب ڪتاب ڪرڻ هو، بعد ۾ انسان ان کي پنهنجي ڪم ۾ تيزي پيدا ڪرڻ لاءِ ڪم آندو، ۽ هاڻي انسان ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر کان سواءِ اڌورو آهي. ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر وسيلي انسان ڪنهن ڪمري جي هڪ ڪنڊ ۾ ويهي پوري دنيا جو سير ڪري سگھي ٿو، خبر چار لهي سگھي ٿو. ڪروڙين ميل پري ويٺل ٻئي انسان تائين پنهنجو نياپو يا پيغام سيڪنڊن ۾ پهچائي سگھي ٿو. نه صرف ايترو پر دنيا جي ڪنهن به ڪنڊ ۾ ويٺل ماڻهوءَ کي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر تي لائيو Live يعني براه راست ڏسي ۽ ڳالهائي ٻولهائي سگھي ٿو.<br /></big>

<big>ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جو بنياد رياضيءَ جي اصولن تي رکيل آهي، ۽ آءِ – سي I.C = Integrated circuit سان ملي ٺهيو آهي. ۽ مائڪروپروسيسر جي ذريعي ڪم ڪندو آهي. اڄ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جيڪو ڪجھه به آهي اهو هارڊ ڊسڪ (ياداشت) جي بدولت آهي. ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۾ موجود سمورا پروگرام ۽ فائيل هارڊ ڊسڪ ۾ ئي محفوظ هوندا آهن (هنن جو وضاحت سان تعارف اڳتي هلي ڪندس). هاڻي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر تاريخ جي مختلف دورن مان گذري پينٽيم (Pentium) 1،2،3،4 ۽ 5 (ڊيوئل پروسيسر) وغيره جي شڪل ۾ اسان جي آڏو آهي. لفظ پينٽيم مان مراد جديد دور جا ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر آهن، جيڪي موجوده دور جون سموريون ضرورتون پوريون ڪرڻ جون صلاحيتون رکن ٿا. هي 1937 ۾ وجود ۾ آيو. ۽ هاڻي شايد ئي ڪو شعبو آهي جتي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جو استعمال نه ٿيندو هجي.<br /></big>

<big>1# . اسان ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن جي درجا بندي ڪيترن ئي حوالن سان ڪري سگهون ٿا. جھڙوڪ تاريخ يعني جنريشن/ دور جي حوالي سان درجه بندي (جنهن ۾ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي پهرين دور کان وٺي پنجين جنريشن تائين ۽ جديد يعني هلندڙ دور جي ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن ۽ انهن ۾ آيل تبديلين جو ذڪر اچي وڃي ٿو).</big>

<big>2# . پروسيسنگ (ڪم ۽ صلاحيت) جي حوالي سان درجه بندي جنهن ۾ ڊجيٽل ۽ اينالاگ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر اچي وڃن ٿا</big>

<big>3# . ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي ڪلاس/قسم جي حوالي سان درجا بندي (جنهن ۾ مائڪرو ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر کان سپرڳڻپيوڪرسپرڪمپيوٽر تائين اچي وڃن ٿا).<br /></big>

<big>جڏهن انسان ۾ عددن ۽ ڳڻپ جو شعور پيدا ٿيو، يعني پنهنجي ارد گرد موجود شين کي جوڙ ۽ ڪٽ ڪرڻ جو خيال هن جي دماغ ۾ پيدا ٿيو، ته ان سوچيو ته ٻه ۽ ٻه چار ٿيندا ۽ چئن مان ٻه ڪٽ ڪبا ته باقي ٻه بچندا، جڏهن انسان پنهنجي زندگيءَ ۾ اهي اعداد و شمار باقاعده استعمال ڪرڻ شروع ڪيا ته اها ڳڻپ وڌندي وئي، ۽ وڌندي وڌندي سو، پنج سو، ۽ هزارن جي حساب ڪتاب ۾ اچي وئي. ته پوءِ انسان جي تخليقي ذهن هڪ اهڙي مشين جي ضرورت محسوس ڪئي جيڪا ان کي هن مشڪل مان ڪڍي سگھي.<br /></big>

<big>۽ ان ئي سوچ ويچار ۾ هڪ چيني سائنسدان هن خواب کي حقيقت جو روپ ڏيندي هڪ اهڙي مشين ٺاهڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو جيڪا جوڙ، ڪٽ، ضرب ۽ ونڊ جا بنيادي عمل حل ڪرڻ جي اهليت رکندي هئي. هيءُ آلو (پرزو) چين ۾ ٺهيو، جنهن کي ايباڪس Abacus جو نالو ڏنو ويو. ان کان پوءِ انسان کي پنهنجي ڪم ۾ تيزيءَ جي ضرورت پئي، چائنا جو هي آلو ايباڪس حساب ڪتاب جي معاملن ۾ ڪافي عرصو مددگار ثابت ٿيو. <br /></big>

<big>پر فرانسيسي سائنسدان بليس پاسڪل (Blaise pascal) هن ايجاد تي خاموش ٿي نه ويٺو، ان 1642 عيسوي ۾ هڪ ٻي تخليق دنيا جي سامهون آندي جنهن جو نالو پاسڪل ڪلڪيوليٽر هو. هيءَ مشين ڏهن مختلف حصن ۾ ورهائجي ڪم ڪندي هئي، هتان کان ئي اسان کي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي تاريخ جو پتو پوي ٿو. ڇو ته جيئن آءُ اڳ ۾ ئي ذڪر ڪري آيو آهيان ته ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي لفظي معنى حساب ڪتاب ڪندڙ آهي، ۽ هيءَ مشين ساڳيو ئي ڪم ڏيندي هئي.<br /></big>

<big>ان بعد هاورڊ يونيورسٽيءَ ۾ پهريون اليڪٽرو مڪينيڪل (Electro-mechanical) ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر هاورڊ ايڪسن نالي سائنسدان بڻايو. ان ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر تي ڪم جي شروعات 1837 ٿي ۽ 1944 تائين ٺهي مڪمل ٿيو. هي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر اليڪٽرو مڪينيڪل ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر هيو، هن جو بنياد ويڪيوم ٽيوب(Vacuum tube) (ويڪيوم ٽيوب ڇاهي؟ هي ڌاتوءَ جي ڪنڊيڪٽرس جو سيٽ آهي جيڪو ڪنهن شيشي يا ڌاتوءَ جي ٽيوب تي مشتمل هوندو آهي، ان ٽيوب مان سموري هوا/گيس ڪڍي ويندي آهي، ۽ ان اندر لڳل گرڊ، وولٽيج ڪنڊڪٽرس جي وچ ۾ بجليءَ جي ڪرنٽ تي ضابطو رکندي آهي. ويڪيوم ٽيوبز، اليڪٽرڪ سرڪٽس جي سؤچنگ ۽ واڌاري (بجليءَ جي وهڪري جي) لاءِ استعمال ٿيندا هيا. اڄ ڪلهه ويڪيوم ٽيوبز، ڪيٿوڊ ري ٽيوب cathode ray tube يعني CRT ۾ استعمال ٿيندا آهن، سي آر ٽي ڪنهن ٽي وي سيٽ يا ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر مانيٽر اندر گرافڪس ۽ تصويرون وغيره ڏيکارڻ لاءِ استعمال ٿيل هوندي آهي). بهرحال هي اليڪٽرو مڪينيڪل ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر مارڪ ون جي نالي سان مشهور ٿيو، هي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر سائيز ۾ تمام وڏا هيا.<br /></big>

<big>ان مان اسان اندازو لڳائي سگھون ٿا ته ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي تاريخ ڪيتري پراڻي آهي، پر ان کي ويهين صدي عيسويءَ کان اڳ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جو نالو نه ڏنو ويو هو. ان دوران ئي سائنسدان هڪ نئين مشين ٺاهڻ ۾ مصروف هيا، جهڙي طرح پاسڪل ايباڪس نالي پرزو ٺاهيو هو، جنهن جو ڪم حساب ڪتاب ڪرڻ هو، ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جو بنياد به پاسڪل جي بنايل پرزي ايباڪس جي اصولن سان لاڳاپيل هيو. هاڻي اوهان کي اندازو ٿي ويو هوندو ته ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي تاريخ ڪيتري نه پراڻي آهي.<br /></big>

<big>جيئن ته مان اوهان کي ٻڌائي آيس ته ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي تاريخ تمام پراڻي آهي پر هن مشين کي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جو نالو ويهين صدي عيسويءَ ۾ يعني 1924 ۾ ڏنو ويو. ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر سائنس ۾ جيڪي باقاعدي تبديليون ۽ ترقيون ٿينديون رهيون آهن، اسان انهن کي تاريخ جي حساب سان پنجن نسلن ۾ ورهائي سگھون ٿا. <br /></big>

<big>1924 کا 1954 تائين جيڪي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ٺهيا انهن کي ”پهرئين دور جا ڳڻپيوڪر“ڪمپيوٽر“ جو نالو ڏنو ويو آهي، هي اليڪٽرو مڪينيڪل ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر هيا. هنن جو بنياد ويڪيوم ٽيوبز تي هو، هي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر سائيز ۾ تمام وڏا ها، ۽ تمام جلدي حرارت (گرمي) خارج ڪندا ها، انهن ۾ معلومات محفوظ ڪرڻ جي صلاحيت تمام گھٽ هئي، ۽ هي مڪينڪ ڊروماورڊ بلي لائينز ذريعي پنهنجي معلومات محفوظ ڪندا ها. هنن جي ڪم جي صلاحيت ملي سيڪنڊنmilliseconds (هڪ سيڪنڊ جو هزارئين حصي) جي رينج ۾ هوندي هئي، هن دور جا ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر تقريباَ 20 کان 25 سالن تائين استعمال هيٺ رهيا.</big>

<big>هن عرصي ۾ ٺهيل ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ٻئين نسل جا ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر چورائيندا آهن. هي پهرين نسل جي ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن جي نسبت ڪجھه بهتر ثابت ٿيا، هنن جو بنياد ڪنڊڪٽرز ۽ ٽرانسسٽرز تي رکيو ويو، ۽ ان کان علاوه هي پهرين نسل جي ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن جي مقابلي ۾ سائيز ۾ ڪجھه ننڍا به هيا. ۽ هنن ۾ ويڪيوم ٽيوب جو استعمال نه ڪيو ويو هيو، جنهن سبب هي حرارت به گھٽ خارج ڪندا هيا، ۽ انهن جي ميموريءَ ۾ ڪور (ڪور جا هم معنى لفظ: non-volatile يا permanent يعني مستقل. ڪور معنى ڊيٽا کي مقناطيسي magnetic طريقي سان مستقل طور تي محفوظ ڪرڻ جو طريقو يا انگريزيءَ ۾ ان کي هيئن چئبو Core: non-volatile magnetic storage method used in old computers ) مطلب ته انهن جي ميمريءَ ۾ ڪور استعمال ڪرڻ جي ڪري انهن جي ڪم جي صلاحيت ڪافي وڌي وئي هئي. هنن ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن جي ڪم ڪرڻ جي رفتار مائڪرو سيڪنڊن (micro seconds) يعني سيڪنڊ جو ڏهه لکون حصو (one millionth of second) جي رينج ۾ هئي. ۽ ياد رهي ته هي ٻئين نسل جا ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر اليڪٽرانڪ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر هيا.<br /></big>

<big>هي ٻئي اصطلاح بجليءَ تي هلندڙ شين لاءِ ئي استعمال ٿيندا آهن. فرق صرف ايترو هوندو آهي ته ”اليڪٽرانڪس“ جي شين ۾ اهڙا پرزا لڳل هوندا آهن جيڪي بجليءَ کي ضرورت مطابق گھٽ وڌ ڪندا رهندا آهن. جهڙوڪ: پکو، استري، آئرن، موٽر، بلب وغيره اهي سڀ شيون ”اليڪٽرڪ“ آهن، ڇو ته عام طور انهن ۾ بجليءَ کي گھٽائڻ وڌائڻ لاءِ ڪي به پرزا استعمال ٿيل نه هوندا آهن. بجلي صرف انهن ۾ موجود تارن وغيره مان گذرندي آهي ته اها شي پنهنجو ڪم ڪندي آهي. پر ”اليڪٽرانڪ“ شين جو بهترين مثال هڪ ٽيسٽر آهي جيڪو اسان بجليءَ جي ڪرنٽ ڏسڻ لاءِ استعمال ڪندا آهيون. توهان سوچيو ته جيڪڏهن توهان ڪا سنهي کان سنهي ڌاتوءَ جي تار کڻي بجليءِ جي تار کي ڇهو ته توهان کي زوردار ڪرنٽ لڳي سگھي ٿو. پر ٽيسٽر کي اسان بي خوف ٿي بجليءَ جي تارن سان ڇو لڳائيندا آهيون، يا ان سان اسان کي ڪرنٽ ڇو ڪونه لڳندو آهي. ان جو ڪارڻ دراصل هي آهي ته ان اندر اليڪٽرانڪ جو ننڍڙو آلو ڊائيوڊ وغيره لڳل هوندو آهي، جيڪو بجليءَ جي زور کي ضرورت مطابق ايترو گھٽ ڪري ڇڏيندو آهي جو اها انساني جسم تي ڪو خاص اثر نه ڪندي آهي پر ان ۾ ايتري طاقت ضرور هوندي آهي جو نتيجي ۾ ٽيسٽر ۾ لڳل بلب کي ٻاري سگھي، اهڙي ريت ٽي وي، ريڊيو، ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر وغيره اليڪٽرانڪ ڊوائيسز آهن ڇو ته انهن ۾ اليڪٽرانڪ پرزا جهڙوڪ ڊائيوڊس، ٽرانزسٽرس، چپس ۽ سرڪٽس وغيره لڳل هوندا آهن، جيڪي بجليءَ کي ضرورت مطابق ٻين پرزن تائين گھٽائي وڌائي پيش ڪندا آهن. هاڻي توهان سمجھي ويا هوندا ته ”اليڪٽرڪ“ ۽ ”اليڪٽرانڪ“ شين ۾ ڪهڙو فرق آهي). ها ته ڳالهه ڪري رهيا هيا سين ته پهرين دور جا ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر اليڪٽرو مڪينيڪل ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر هيا، جڏهن ته ٻئين دور کان وٺي هن وقت تائين هلندڙ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر اليڪٽرانڪ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر آهن. <br /></big>

<big>هن عرصي ۾ ٺهيل ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن کي ”ٽئين نسل جا ڳڻپيوڪرن“ڪمپيوٽرن“ جو نالو ڏنو ويو آهي، هي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر پنهنجي بهترين صلاحيتن جي ڪري ڪجھه جڳهن تي اڄ به استعمال ٿي رهيا آهن. انهن جو بنياد انٽيگريٽيڊ سرڪٽس (IC=Integrated circuits) تي رکيل هو. پهرين ٻنهي نسلن جي ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن جي نسبت هنن جي سائيز ڪافي ننڍي ڪئي وئي هئي ۽ هنن جي ڪم ڪرڻ جي صلاحيت نينو سيڪنڊن (Nano-seconds) يعني one billionth of second (سيڪنڊ جو هڪ اربون حصو. يا 1000000000/ حصو) هو. <br /></big>

<big>هن عرصي دوران ٺهيل ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن کي اسان چوٿين نسل جا ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر چئون ٿا. هنن ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن جو بنياد مائڪرو پروسيسرز تي رکيل آهي. مائڪرو پروسيسر تمام ننڍڙو پرزو (ڊوائيز) آهي، ۽ مائڪروپروسيسر جي استعمال سان هن نسل جا ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر بي حد مختصر ٿي ويا، ۽ انهن جي ڪم ڪرڻ جي صلاحيت ٽئين نسل جي ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن جي مقابلي ۾ پنج کان ڏهه ڀيرا وڌي وئي. چوٿين نسل جي ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن ۾ پهريون ڀيرو accept system متعارف ڪيو ويو. هنن ۾ مائڪرو پروسيسر استعمال ٿيڻ جي ڪري هنن کي مائڪرو ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر به چئبو آهي.<br /></big>

<big>پنجين نسل جي ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن تي ڪم 1983 ۾ شروع ٿيو، ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن جو هي نسل اڄ به عام آهي، ياد رهي ته پنجين نسل جا ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر چوٿين نسل جي تيز ترين ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن کان به 30 کان 40 ڀيرا وڌيڪ تيز رفتاريءَ سان ڪم ڪن ٿا. هنن ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن ۾ ايڪسپرٽ سسٽم لڳل آهن جن ۾ هيءَ سهولت به موجود آهي ته هنن تي هڪ ئي وقت ڪيترين ئي ٻولين/زبانن ۾ ڪم ڪري سگھجي ٿو. هنن ۾ ميموريءَ يعني ياداشت جي گنجائش به شروعاتي چئن نسلن جي مقابلي ۾ ڪافي حد تائين، بلڪه تمام گھڻي آهي. ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن جي بهتريءَ ۽ ترقيءَ لاءِ ڪم تمام تيزيءَ سان هلي رهيو آهي، اڄ ڪلهه اسان جي آڏو اهڙا اهڙا ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر موجود آهن جن کي اسان نسلي اعتبار سان ڪوبه نالو نه ٿا ڏئي سگھون، ڇو ته چوٿين نسل کان پوءِ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ٽيڪنالاجيءَ ۾ ايترو ته تيزيءَ سان تبديليون اينديون ويون ۽ هڪ ٻئي پويان بي انتها رفتار وارا ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر مارڪيٽ ۾ ايندا ويا آهن. جن ۾ پينٽيم (Pentium) 1،2،3،4۽ 5 ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن جي اسپيڊ 300 ميگا هرٽز کان وٺي گيگا هرٽز تائين آهي. <br /></big>

<big>= mega hertz) (MHz ميگا هرٽز جي وصف هيءَ آهي (MHz= measure of frequency equal to one million cycles per second)<br /></big>

<big>= Giga hertz) (GHz گيگا هرٽز جي وصف هيءَ آهي (GHz= measure of frequency equal to one billion (or 1000 million) cycles per second)<br /></big>

<big>يعني هي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر وڏي کان وڏي شيڊ يا گرافڪ نينو سيڪنڊز ۾ هڪ ملڪ کان ٻئي ملڪ تائين منتقل ڪري سگھن ٿا. يعني ائين سمجھو ڄڻ توهان جي اک ڇنڀ دوران توهان جو پيغام هڪ ملڪ کان ٻئي ملڪ تائين پهتل هوندو. <br /></big>

# 1. ڊجيٽل ڳڻپيوڪرDigitalڪمپيوٽرDigital computers <br />

# 2. اينالاگ ڳڻپيوڪرAnalogڪمپيوٽرAnalog Computers <br />

# 3. هاءِ برائيڊ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر Hybrid Computers<br />

<big>اڄ ڪلهه عام استعمال ٿيندڙ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ڊجيٽل ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر آهن، هي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ايترا عام آهن جو اڄ ڪلهه لفظ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر مان هنن قسم جي ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن جي ئي معنى ورتي وڃي ٿي. اسان هن قسم جي ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن کي ان ڪري ڊجيٽل ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر چئون ٿا جو اهي ٻڙيءَ ۽ هڪ 0 ۽ 1 يعني ڊجيٽل سسٽم تي مشتمل ڊيٽا تي عمل ڪندا آهن. <br /></big>

<big>هي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر اهڙن طبعي مقدارن (Physical Values) لاءِ استعمال ٿيندا آهن، جيڪي هڪ مسلسل پيماني سان گڏ هوندا آهن، جهڙوڪ گرمي پد، پريشر يا دٻاءُ هي عام طور تي ڊائل يا گراف تي مشتمل آئوٽ پٽ ڏيندا آهن، وولٽيج، دٻاءُ، رفتار ۽ گرمي پد وغيره ڪجھه اهڙيون خاصيتون آهن جيڪي هن قسم جي ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن سان ماپيون وينديون آهن. هنن ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن جي مثال ۾ آٽوموبائيل، اسپيڊو ميٽر، ٿرماميٽر، ۽ بٺي ٿرماميٽر وغيره شامل آهن.</big> <br />

<big>هي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ڊجيٽل ۽ اينالاگ جي گڏيل خصوصيتن تي مشتمل هوندا آهن، يعني هنن ۾ ڊجيٽل ۽ اينالاگ ٻنهي ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن جو صلاحيتون موجود هونديون آهن. مثال طور تي ڪنهن اسپتال جي انتهائي نگهداشت واري شعبي ICU (Intensive care Unit) ۾ مريض جون اهم علامتن جهڙوڪ: نبض، دل جي ڌڙڪڻ جي رفتار، ۽ رت جو وهڪرو/دٻاءُ (بلڊ پريشر) ماپڻ لاءِ استعمال ٿيندو آهي. هنن ۾ اهي شروعاتي ڪم ڪرڻ لاءِ اينالاگ ڊوائيسز استعمال ٿيندا آهن، پوءِ انهن تحت حاصل نتيجن کي ڊجيٽل فارم ۾ تبديل ڪيو ويندو آهي، ۽ ڊجيٽل فارم ۾ تبديل ٿيڻ کان پوءِ حاصل معلومات (يعني مريض جي مجموعي صورتحال) ڊجيٽل ڊوائيسز ڏانهن منتقل ٿيندي آهي، جيڪي (ڊجيٽل پرزا، داخل پروگرامن تحت) انهن جو جائزو وٺندا آهن، ۽ ضرورت وقت آٽوميٽڪ سسٽم تحت ڊاڪٽر تائين اطلاع پهچائيندا آهن.<br /></big>

ڊجيٽل ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن کي مختلف حوالن جي بنياد تي مختلف درجن ۾ ورهايو ويو آهي، انهن ۾ پروسيسنگ پاور يعني عمل ڪرڻ جي سگھه، اسٽوريج يعني ذخيري جي گنجائش، ياداشت، جسامت وغيره شامل آهن.<br />

# 1. سپر ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر Super Computer <br />

# 2. مين فريم ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر Mainframe Computer<br />

# 3. مني ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر Mini Computer <br />

# 4. مائڪرو يا پرسنل ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر Micro or personal computer<br />

<big>هي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر موجوده ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن ۾ سڀني کان مٿاهان آهن، پوري دنيا ۾ سپر ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن جو تعداد تمام گھٽ آهي، هي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر اهڙن سائنسي عملن لاءِ استعمال ٿيندا آهن جن ۾ وڌ کان وڌ رفتار واري پروسيسنگ جي ضرورت هوندي آهي. هنن جي رفتار ۽ طاقت عام ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر کان 50000 ڀيرا وڌيڪ هوندي آهي. ۽ هڪ سيڪنڊ ۾ 18000000 (ارڙهن ڪروڙ) کان وڌيڪ حسابي ۽ سائنسي عمل ڪرڻ جي صلاحيت رکي ٿو. (اڄ: جا سپر ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ان کان به تمام مٿاهان آهن) جهڙوڪ هي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ملٽري آپريشنس، دفاع ۽ نيوڪليئر ريسرچ ۽ ٻين اهڙن اعلى سائنسي ڪارين لاءِ استعمال ٿيندا آهن</big> <br />

<big> هي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر به ڪافي وڏا هوندا آهن پر سپر ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن کان ننڍا هوندا آهن. هي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر بينڪن، انشورنس ڪمپنين، ايئر لائينز، ۽ وڏن وڏن سرڪاري ادارن ۾ استعمال ٿيندا آهن، جتي تمام گھڻي حسابي طاقت جي ضرورت هوندي آهي. هي ڪافي قيمتي هوندا آهن ۽ هنن کي آپريٽ ڪرڻ ۽ صحيح صورت ۾ رکڻ لاءِ ڪافي ماڻهن جي ضرورت هوندي آهي. هن قسم جي ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن لاءِ هڪ مخصوص ماحول ۽ ايئرڪنڊيشن ڪمرن جي ضرورت هوندي آهي.<br /></big>

<big> هنن ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن کي مائڪرو يا پرسنل ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر به چيو ويندو آهي، هي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر 1970 ڏهاڪي جي آخري سالن ۾ ٺاهيو ويو. هنن ۾ مقبوليت خودڪار برقيات ۾ ترقيءَ ۽ خود ڪار مائڪرو چپ جي ايجاد ٿيڻ سان آئي. جيئن ته هن چپ جي قيمت گھٽ هجڻ جي ڪري پرسنل ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن جي قيمت به تمام گھٽجي وئي، ماڻهن جو وڏو تعداد ان لائق بڻيو جو هو هي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر خريد ۽ استعمال ڪري سگھن. هنن ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن جي ترقيءَ ۾ ڏينهون ڏينهن واڌارو ايندو رهي ٿو، جنهن جو هڪ مثال ليپ ٽاپ (Laptop) ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۽ پرسنل ڊجيٽل اسسٽنٽز (PDAs) آهن، هي به پرسنل ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ئي آهن، پر انهن جي جسامت/سائيز ۽ گھٽ وزن جي ڪري انسان ان کي باآساني هر جاءِ کڻي ۽ ڪاٿي به رکي سگھي ٿو، ليپ ٽاپ جي سائيز هڪ ننڍڙي بريف ڪيس جيتري هوندي آهي، مطلب اسان ان کي ضرورت پوڻ وقت بغل ۾ به جھلي سگھون ٿا، جڏهن ته پرسنل ڊجيٽل اسسٽنٽ هڪ موبائيل جي سائيز ۾ اچن ٿا، جن کي هڪ هٿ ۾ کڻي ڳڻپيوڪريڪمپيوٽري عمل سرانجام ڏياري سگهجن ٿا. اڄ جيڪڏهن اوهان پي ڊي اي ز يا ليپ ٽاپ کي ڏسو ته مارڪ ون ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر کي ضرور ياد ڪيو جيڪو هڪ وڏي حال جي جڳهه ولاريندو هو، ۽ ان جي استعمال سان شهر جي بجلي ڊم ٿي ويندي هئي. <br /></big>

اسان موجوده ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي ڍانچي کي بهتر نموني تڏهن سمجھي سگھنداسين جڏهن اسان انسان ۽ ٻين ساهوارن جي وجود ۽ ڍانچي کي سمجھڻ تي ٿورو زور ڏيندا سين، ڇو ته انسان ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر کي پنهنجي مشابهه يعني پنهنجو پاڻ کي سامهون رکي ٺاهيو آهي ۽ ان ڳالهه ۾ سائنسدان ڪافي حد تائين ڪامياب ٿي رهيا آهن ته ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر کان هر اهو ڪم ڪرائين جيڪو انسان ڪري سگھي ٿو، يا وري ڪي اهڙا عمل به آهن جن کي سرانجام ڏيڻ لاءِ ماڻهن ۽ لاڳاپيل شين جي وڏي تعداد جي ضرورت پوي ٿي پر ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر اهي سڀ ڪم جهڙوڪ 50 ماڻهن جو ڪم هو اڪيلي سر تمام مختصر وقت ۾ ڪري سگھي ٿو، تنهن ڪري بهتر ائين ٿيندو ته انسان جي بناوٽ کي سامهون رکي پوءِ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي ڍانچي کي سمجھڻ جي ڪوشش ڪيون. <br />

# 1. انساني جسم (فزيڪل باڊي).<br />

# 2. دماغ ۽ ان جا حصا جهڙوڪ ياداشت وغيره (پروسيسنگ، ميموري ۽ اسٽوريج).<br />

# 3. عقل يعني شعور جنهن ذريعي مليل مواد تي دماغ وسيلي سوچ ويچار ڪجي، نتيجو اخذ ڪرڻ جي سگھه، فيصلي يا ڊسيشن ميڪنگ جي سگھه (پروگرامنگ)<br />

# 4. زنده رهڻ لاءِ هوا/آڪسيجن، پاڻي ۽ ٻي کاڌ کوراڪ (توانائي، ان پٽ)<br />

# 5. انساني عمل، ڪم يا رد عمل (نتيجو/ آئوٽ پٽ)<br />

هڪ مڪمل ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر به اهڙي ريت بنيادي ٽن شين تي مشتمل آهي. <br />

# 1. فزيڪل باڊي ۽ ان جا حصا. جن کي اسين هارڊويئر چوندا آهيون (پراسيسر: ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جو دماغ، هارڊ ڊسڪ/اسٽوريج: ياداشت، جنهن ۾ معلومات ۽ پروگرامنگ (هدايتون) محفوظ هوندي، آهي، ان پٽ ڊوائيسز: مواد داخل ڪرڻ جا اوزار، آئوٽ پٽ ڊوائيز: معلومات/نتيجا/رد عمل ظاهر ڪندڙ اوزار) وغيره<br />

# 2. ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر پروگرام جن ۾ بيسڪ آپريٽنگ سسٽم، آپريٽنگ سسٽم ۽ ايپليڪيشن سافٽويئر (جن کي گڏيل نالو سافٽويئر/پروگرام/ هدايتون/ داخل پروگرامنگ تحت فيصلا ڪندڙ عملن جو نالو ڏنو ويو آهي)<br />

# 3. توانائي يعني بجلي يا اليڪٽرڪسٽي جنهن ذريعي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر کي هلائي سگھجي، ۽ ان ڪري ئي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي وصف ۾ لفظ اليڪٽرانڪ ڊوائيز استعمال ٿيندو آهي.<br />

جهڙي ريت انساني جسم جي عضون تي غور ڪرڻ کان پوءِ اسان انهن کي ٽن بنيادي حصن ۾ ورهائي سگھون ٿا اهڙي ريت ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر هارڊويئر به بنيادي ٽن حصن تي مشتمل آهي.<br />

# 1. ان پٽ ڊوائيسز(In Put Devices) <br />

# 2. پروسيسنگ ۽ ميموري اسٽوريج ڊوائيسز(Processing and memory storage Devices) <br />

# 3. آئوٽ پٽ ڊوائيسز(Out Put Devices) <br />

مواد کي دماغ/پروسيسر تائين پهچائڻ جا عضوا/ڊوائيسز جن کي اسين ان پٽ ڊوائيسز چوندا آهيون. انساني جسم ۾ اهي بنيادي پنج آهن، پر هڪ معياري ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۾ (P.C جيڪو اڄ ڪلهه اسان وٽ عام استعمال ۾ آهي) انهن جو بنيادي تعداد به عام طور تي پنج آهي. ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۾ ضرورت مطابق انهن جو تعداد گھٽائي توڙي وڌائي سگھجي ٿو. اچو ته هاڻي نمبر وار انهن پنجن ان پٽ ڊوائيسز جو مختصر استعمال ۽ اهميت سمجھون.<br />

===== 1. ڪي بورڊ: =====

<big>هي ٽائيپ رائيٽر جي ڪي بورڊ سان مشابهه آهي، البته هن ۾ ضرورت مطابق ڪافي بٽڻ/ ڪيز وڌيڪ (مخصوص ترتيب سان) شامل ڪيون ويون آهن جن جو گڏيل تعداد گھٽ ۾ گھٽ 110 تائين آهي، پر هاڻي اهڙا ڪي بورڊ به مارڪيٽ ۾ آيل آهن جن جي چاٻين/ڪيز جو تعداد ان کان وڌيڪ توڙي گهٽ به آهي، هن تي انگريزي الفابيٽ جا سمورا اکر، رياضيءَ جون مختلف نشانيون ۽ 0 کان 9 تائين انگ، ۽ ٻين مختلف ڪمن لاءِ ڪتب ايندڙ فنڪشن ڪيز شامل آهن). ڪي بورڊ هڪ بنيادي ان پٽ ڊوائيس آهي، جنهن جو ڪم ڊيٽا/مواد (انسان کان مليل پيغامن) کي سِي- پِي- يُو (سينٽرل پروسيسنگ يونٽ) يعني ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي دماغ تائين پهچائڻ آهي. هن کان سواءِ اسان عام ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر سان ڪوبه رابطو قائم نه ٿا ڪري سگهون.</big> <br />

===== 2. مائوس: =====

<big>هيءَ هڪ پوائنٽنگ ڊوائيز آهي، هن جو ڪم ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر اسڪرين (مانيٽر) تي موجود پوائنٽر/ڪرسر/ايرو (تير جو نشان يا اشارو) ذريعي مختلف آپشنز تي ڪم ڪرڻ آهي، يعني مائوس کي ڪنهن سڌي (پلين) جڳهه تي رکي ان کي هڪ هٿ جي مدد سان جنهن طرف ڦيرائبو ته اهو اشارو يا پوائنٽر اسڪرين تي ان طرف ڦرندو رهندو. هن اوزار/ڊوائيز گرافڪس وغيره جي ڪم کي نهايت آسان ڪري ڇڏيو آهي، ائين سمجھو ته هن ڊوائيز کان سواءِ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر تي ڪم ڪرڻ انتهائي مشڪل ٿيو پوي، هڪ عام مائوس جي بناوٽ ۾ هڪ بال (جنهن ذريعي اسان پوائنٽر کي گھڻ رخي Multidirectional پاسن ڏانهن موڙي سگھون ٿا، مائوس کي گهمائڻ سان اهو بال به گهمندو، نتيجي ۾ اسڪرين تي پوائنٽر پڻ ساڳئي رخ ۾ چرپر ڪندو)، هن جي مٿاڇري تي ٻه بٽڻ (هڪ ساڄي ۽ هڪ کاٻي) به آهن جن کي رائيٽ بٽن ۽ ليفٽ بٽن جا نالا ڏنل آهن، هنن بٽڻن جو ڪم مختلف مرحلن ۾ مختلف هوندو آهي. اڄ ڪلهه مارڪيٽ ۾ ڪجھه ٻين قسمن جا جديد مائوس پڻ اچي چڪا آهن جن بابت اسين اڳتي هلي ذڪر ڪنداسين.</big> <br />

===== 3. اسڪينر: =====

<big>هي هڪ اهڙي ان پٽ ڊوائيز آهي، جنهن ذريعي اسان ڪي به تصويرون، گرافَ، لکيل/ڇپيل مواد ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۾ داخل ڪري سگھون ٿا. هڪ عام اسڪينر جي بناوٽ هڪ فوٽو اسٽيٽ مشين جهڙي هوندي آهي، البته فوٽو اسٽيٽ مشين جي سائيز ڪافي وڏي هوندي آَهي پر ان جي نسبت اسڪينر جي بناوٽ ننڍي هوندي آهي، جهڙي ريت اسان فوٽو اسٽيٽ مشين جي مٿاڇري شيشي تي ڪو به ڪاغذ يا فوٽو وغيره رکي ان جي فوٽو ڪاپي ڪندا آهيون اهڙي طرح ئي اسان ڪو به ڪاغذي مواد اسڪينر جي شيشي جي مٿان رکي ان کي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۾ داخل ڪندا آهيون. مائوس ۽ ڪيبورڊ وانگر هن جا به مختلف قسم مارڪيٽ ۾ موجود آهن، جديد پروگرامن/سافٽويئرن تحت اسان ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن کان تصويرن جي سڃاڻپ پڻ ڪرائي سگهون ٿا.</big> <br />

===== 4. مائڪروفون/ مائيڪ: =====

<big>هن ان پٽ ڊوائيز جو ڪم آوازن کي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۾ داخل ڪرڻ آهي. يعني هن وسيلي اسان پنهنجو آواز ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۾ داخل ڪري محفوظ ڪري سگھون ٿا. جديد ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن ۾ اسان آواز ذريعي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر کي هدايتون پڻ ڏئي سگهون ٿا.</big> <br />

===== 5. ڊجيٽل ڪيميرا: =====

هيءَ هڪ اهڙي قسم جي ڪيمرا آهي جنهن وسيلي اسان مختلف شين، منظرن وغيره جون تصويرون ڪڍي بعد ۾(يا ساڳئي وقت) انهن کي ڪئبل/تار (يا بغير تار يا وئرليس سسٽم) وسيلي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۾ منتقل ڪري سگھون ٿا، اڄ ڪلهه ڪافي اعلى معيار جون ڊجيٽل ڪيميرائون مارڪيٽ ۾ آيل آهن جن وسيلي اسان نه صرف تصويرون پر مختلف ٽائيم ڊيوريشن تي مشتمل وڊيو رڪارڊنگز (فلم/مووي ميڪنگ آواز ۽ تصوير سان گڏ) به ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۾ منتقل ڪري سگھون ٿا، اهي سهولتون ڪجھه جديد قسم جي موبائيل سسٽمز ۾ پڻ موجود آهن.<br />

<big> اهي ته هيون بنيادي پنج، اڄ ڪلهه گھڻي استعمال ۾ ايندڙ ان پٽ ڊوائيسز جيڪي مختلف قسمن جي ڊيٽا کي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۾ منتقل ڪرڻ جي ڪم اچن ٿيون. ان کان علاوه به ڪافي ان پٽ ڊوائيسز موجود آهن جن جو ڪم به اهڙي ئي قسم جو آهي، جهڙوڪ بارڪوڊ ريڊر، ڪارڊ ريڊر، لائيٽ پين، ٽچ اسڪرين، ڊرائنگ پيڊ، جواءِ اسٽڪ وغيره اهم آهن.</big><br />

<big>هن قسم جي ڊوائيسز جو ڪم (ان پٽ ڊوائيسز ذريعي) حاصل ڪيل ڊيٽا کي پروسيس ڪري انفارميشن ۾ تبديل ڪرڻ ۽ ميموريءَ ۾ محفوظ ڪرڻ آهي. ياد رهي ته ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي ايجاد جو بنيادي مقصد پروسيسنگ ئي آهي ٻين لفظن ۾ هيءُ ته ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر پروسيسنگ جي ڪم لاءِ ئي ٺهيل آهي. ان لاءِ هتي مان ڪجھه عام مثال ڏيان ٿو.</big> <br />

<big>ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي هنن عضون ۽ انهن جي استعمال کي سمجھڻ لاءِ ضروري آهي ته اڳ ۾ اسان لفظ پروسيس جي معنى ۽ مفهوم سمجھون.</big> <br />

===== پروسيس (عمل): =====

<big>ڪپيوٽر پروسيسنگ ۽ اسٽوريج ڊوائيسز به مختلف حصن تي مشتمل آهن، ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۾ هنن جي اهميت ايتري آهي جيتري انساني جسم ۾ دماغ جي. اسان جيڪڏهن هڪ سالم انساني دماغ تي غور ڪندا سين ته اسان کي معلوم ٿيندو ته اهو ڪم ۽ بناوٽ جي حساب سان ٽن شين تي مشتمل آهي.</big><br />

<big>اهڙي نموني انساني دماغ به ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي دماغ کي انهن ٽنهي شين تي مشتمل ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي آهي.</big><br />

<big>ٻيو ٺاهيندڙن (سائنسدانن) طرفان ان ۾ بنيادي اصول ۽ قاعده داخل/فيڊ ٿيل آهن جن کي اسان بيسڪ آپريٽنگ سسٽم يا بايوز چئون ٿا.</big> <br />

<big>۽ ٽيون پنهنجي ضرورت مطابق ان ۾ داخل ڪيل مختلف ڪمن جا پروگرام (جنهن ۾ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي مڪمل هارڊويئر ۽ سافٽويئر تي ڪنٽرول ڪندڙ آپريٽنگ سسٽم ۽ ايپليڪيشن سسٽم سافٽويئر پروگرام اچي وڃن ٿا.) نوٽ: انهن بنيادي پروگرامن يعني بيسڪ آپريٽنگ سسٽم(BIOS)، آپريٽنگ سسٽم ۽ ايپليڪيشن سافٽويرز جو ذڪر اسان اڳتي هلي ڪنداسين) هاڻي اچو ته پروسيسنگ ۽ ميمري ڊوائيسز جي فزيڪل بناوٽ ۽ انهن جي مختلف قسمن/ حصن کي سمجھڻ جي ڪوشش ڪيون.</big><br />

<big> جيئن ته اسان اڳ ۾ ئي ذڪر ڪري آهيا آهيون ته هنن قسم جي ڊوائيسز ۾ سينٽرل پروسيسنگ يونٽ سر فهرست آهي، هن کي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جو ڪنٽرول يونٽ به چئبو آهي. هن جي ڪم ۾ انپٽ ٿيل شي جو مقصد واضع ڪرڻ، ڊيٽا کي ٽرانسليٽ ڪرڻ مطلب انٽرپريئيٽ ڪرڻ، ايگزيڪيوٽيشن مطلب ان پٽ ٿيل ڊيٽا کي پروسيس ڪري نتيجي ۾ تبديل ڪرڻ آهي. وصف جي لحاظ کان سي پي يو هڪ قسم جي چپ chip آهي، جيڪا ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي دماغ جو ڪم ڏيندي آهي، هيءَ چپ ٽن حصن تي مشتمل هوندي آهي 1. ڪنٽرول يونٽ 2. ارٿ ميٽڪ ۽ لاجڪ يونٽ (رياضيءَ جا/حسابي عمل) ۽ 3. ان پٽ آئوٽ/ پٽ يونٽ. سي پي يو چپ جي معيار جو دارومدار هن جي رفتار ۽ جسامت تي هوندو آهي، چپ جي رفتار ميگا هٽز (ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ميمري ماپڻ جو ايڪو) سان ماپي ويندي آهي.</big><br />

<big>(Interpretation) لفظ انٽرپريئيشن جو مفهوم هي آهي ته هڪ ٻوليءَ کي ٻي ٻوليءَ ۾ convert ڪرڻ، جهڙوڪ جڏهن ٻه مختلف ٻولين وارا سياستدان پاڻ ۾ هڪ ٻئي سان ڳالهائيندا آهن ته انهن کي هڪ انٽرپريئيٽر جي ضرورت پوندي آهي، جيڪو ٻئي ٻوليون ڄاڻندو هجي. اسان جيڪا به ڊيٽا عام ٻوليءَ ۾ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۾ ان پٽ ڪندا آهيون انٽرپريئيٽر ان کي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي ٻولي يعني مشين لئنگويج ۾ ڪنورٽ/تبديل ڪندو آهي. مشين لئنگويج بابت اسان اڳتي هلي وضاحت ڪندا سين</big><br />

===== نوٽ: =====

<big> ياد رهي ته پرسنل ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي پرزن ۾ جيڪو باڪس نما پرزو اسان کي نظر ايندو آهي ان کي به سِي پِي يو ئي چوندا آهن ، ڇو ته پروسينگ ۽ اسٽوريج وغيره جو سمورو ڪم ان ۾ اندر موجود مختلف پرزا ئي سر انجام ڏيندا آهن. هن دٻي ۾ هيٺيان خاص پرزا موجود هوندا آهن.</big><br />

<big> جيئن ته نالي مان ئي ظاهر آهي ته هي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي مختلف/مڙني پرزن کي ضرورت مطابق بجلي فراهم ڪندو آهي.</big><br />

<big> سي پي يو جو مين بورڊ آهي جنهن سان/تي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جا اندروني ۽ بيروني پرزا ڳنڍيل هوندا آهن. ان کان سواءِ هن دٻي ۾ ريم، سِي پِي يو چِپِ، هارڊ ڊسڪ ۽ تارون، وغيره وغيره موجود هونديون آهن.</big><br />

<big> اسٽوريج ڊوائيز مان مراد آهي ته ڪا به اهڙي ڊوائيز جنهن ۾ ڪا ڊيٽا/انفارميشن ٻيهر استعمال لاءِ محفوظ ڪري سگھجي. مائڪروڳڻپيوڪرسمائڪروڪمپيوٽرس (پرسنل ڳڻپيوڪرسڪمپيوٽرس) ۾ ٻن قسم جون اسٽوريج ڊوائيسز هونديون آهن.<br /></big>

<big># 1. پرائمري/شروعاتي (مين/مکيه) اسٽوريج ڊوائيسز/ياداشتي پرزا ۽<br /></big>

<big># 2. سيڪنڊري (سپورٽنگ/مددگار) اسٽوريج ڊوائيسز. <br /></big>

<big> شامل آهي، هيءَ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر اندر ننڍي ۽ ترت پهچ واري ميمري آهي، عام طور تي هيءَ هلندڙ پروگرامن (ٿيندڙ ڪمن) جي هڪ ڀاڱي ٽي حصي کي تيستائين پاڻ وٽ محفوظ رکندي آهي جيستائين اسين انهن کي باقاعده هارڊ ڊسڪ وغيره تي محفوظ نه ٿا ڪيون، ان ڪري هن کي ٽيمپرري ميمري (عارضي ياداشت) به چيو ويندو آهي. ڇو ته هن ۾ مواد تيستائين محفوظ هوندو جيستائين ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر هلي رهيو آهي پر ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر بند ٿيڻ کان پوءِ هن ۾ ڪابه ڊيٽا موجود نه هوندي آهي.<br /></big>

===== (سيڪنڊري اسٽوريج) ۾ ڊسڪ ڊرائيوز جهڙوڪ هارڊ ڊسڪ ، فلاپي ڊسڪ، سي ڊي وغيره =====

<big> ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي هنن عضون/ڊوائيسز جو ڪم پراسيس ٿيل ڊيٽا کي استعماليندڙ (يوزر) تائين پهچائڻ آهي.<br /></big>

===== لفظ آئوٽ پٽ =====

<big> جو مطلب آهي ته اهڙي قسم جي انفارميشن يا ڊيٽا (معلومات يا مواد) جيڪا سي پي يو يا مين ميمريءَ مان پراسيس ٿي (عملجي/مرحلجي) ٻئي ڪنهن ڊوائيز/پرزي جهڙوڪ مانيٽر (ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر اسڪرين) يا سيڪنڊري اسٽوريج ڊوائيس جهڙوڪ فلاپي وغيره ڏانهن منتقل ٿئي، تنهن کي آئوٽ پٽ چئبو آهي.<br /></big>

===== 1. مانيٽر: =====

<big> ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر هارڊويئر جي آئوٽ پٽ ڊوائيسز ۾ هيءَ ڊوائيس پنهنجي ڪم جي اهميت جي ڪري سر فهرست آهي. هن جي ظاهري بناوٽ عام ٽيليويزن جهڙي آهي ۽ هن کي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر اسڪرين يا ڊسپلي پڻ چئبو آهي. هن ڊوائيس جو ڪم پراسيس ٿيل انفارميشن جهڙوڪ ٽيڪسٽ (اکر/لکت)، گرافڪس (تصويرون وغيره) ۽ وڊيوز/اينيميشن (فلم ۽ چرندڙ پرندڙ تصويرون)، حسابي نتيجن ۽ اڪائونٽس جي ڪمن وغيره کي سِي آر ٽِي (ڪيٿوڊ ريز ٽيوب) ۽ ايل سِي ڊِي اسڪرين ذريعي استعماليندڙ تائين پهچائڻ آهي. مانيٽرس مختلف قسم ٿيندا آهن، هڪڙا ڊجيٽل مانيٽر جيڪي بهترين ڪوالٽيءِ جي رزلٽ ۽ رنگن جو تمام وڏو (پر محدود) ذخيرو ڊجيٽل فارم ۾ ڊسپلي ڪندا آهن. ۽ ٻيا اينالاگ مانيٽر جيڪي اڻ ڳڻيل (پر گهٽ معياري) رنگن ذريعي نتيجا ظاهر ڪندا/ڏيکاريندا آهن، وِي جِي اي (وزيوئل گرافڪ ايڊاپٽر) اينالاگ مانيٽر ۾ شمار ڪيا ويندا آهن.<br /></big>

===== 2. پرنٽرس: =====

<big> هي آئوٽ پٽ ڊوائيسز ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۾ موجود ڊيٽا يا انفارميشن جهڙوڪ ٽيڪسٽ، اميجز، گرافڪس وغيره کي ڪنهن پيپر (ڪاغذ يا پني)، شيٽ، پلاسٽڪ شيٽ، ٽرانسپيرنٽ شيٽ وغيره تي پرنٽ/ڇاپڻ لاءِ ڪتب آڻبيون آهن. ياد رهي ته ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۾ موجود ڊيٽا کي اسان سافٽ ڪاپي ۽ جڏهن ته پرنٽر ذريعي ڪاغذ وغيره تي پرنٽ/ڇپيل معلومات/مواد کي اسين هارڊ ڪاپي چوندا آهيون. هنن ۾ رنگين ۽ بليڪ ان وائيٽ پرنٽر مارڪيٽ ۾ موجود آهن. پرنٽرن جا ڪافي قسم ٿيندا آهن جن جي درجه بندي مختلف حوالن سان ڪري سگھجي ٿي، جهڙوڪ: قسم جي حوالي سان، امپيڪٽ ۽ نان امپيڪٽ پرنٽرس. معيار جي حوالي سان، پرنٽ ٽيڪنالاجيءَ جو استعمال. رفتار جي حوالي سان، ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر کان پرنٽر تائين ڊيٽا جي منتقليءَ جي رفتار ۽ ڇاپڻ جي رفتار، ۽ پرنٽ ڪرڻ جي طريقن، پرنٽ ڪوالٽيءَ، رنگن ۽قيمتن جي حوالن وغيره سان اسان پرنٽرن جي درجا بندي ڪري سگهون ٿا.<br /></big>

====== a. امپيڪٽ پرنٽر: ======

====== b. نان امپيڪٽ پرنٽرس: ======

======= i. ليزر پرنٽرس: =======

<big> هي پرنٽر هاءِ ريزوليوشن (تمام گھڻن پگزلس جو تعداد، جن کي DPI يعني ڊاٽس پر انچ جي ايڪي سان ماپبو آهي) پرنٽرس آهن، هنن ۾ ليزر ٽيڪنالاجيءَ وسيلي ڊاٽ ميٽرڪس واري سسٽم تحت اعلى ڪوالٽيءَ جي پرنٽ ڪرڻ جي صلاحيت هوندي آهي. هنن جي ريزوليوشن عام پرنٽرن جي نسبت تمام گھڻي هوندي آهي، جيڪا عام طور 300 dpi هوندي آهي۔<br /></big>

===== 3. اسپيڪرس: =====

<big> هيءَ اهڙي آئوٽ پٽ ڊوائيز آهي جنهن وسيلي اسان ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ذريعي آواز ٻڌي سگھون ٿا، فلم ۽ گانا وغيره/ڏسي ٻڌي سگهون ٿا، مختلف گيمز مان لطف اندوز ٿي سگھون ٿا. هاڻي اهو پڻ ممڪن آهي ته اسان ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ذريعي مائيڪ تي ڪجھه ڳالهايون ۽ اهو ان وقت ئي لائوڊ اسپيڪر ذريعي ٻڌي سگھجي، يعني اسان ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي سائونڊ سسٽم ذريعي تقرير، پريزنٽيشن وغيره به ڏئي سگھون ٿا.<br /></big>

<big> اسان هن مرحلي تي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي ان پٽ ۽ آئوٽ پٽ ڊوائيسز بابت سکيو سين، ان کان علاوه به هڪ قسم جون ڊوائيسز آهن جيڪي ٻئي ڪم يعني ان پٽ ۽ آئوٽ پٽ جو ڪم ڏينديون آهن، پر انهن جي لهه وچڙ سڌي سئين انسان سان نه هوندي آهي، پر اهي ان پٽ ۽ آئوٽ پٽ جو ڪم ٻين لاڳاپيل پرزن ڏانهن منتقل ڪرڻ لاءِ هونديون آهن. اچو ته اهڙي قسم جي ڊوائيسز کي سمجھڻ لاءِ انساني دماغ جو مثال وٺون. انساني دماغ ان پٽ ۽ آئوٽ پٽ جا ٻئي ڪم سرانجام ڏئي ٿو، پر اهو سڌيءَ طرح پاڻ نه ئي ان پٽ حاصل ڪري ٿو ۽ نه ئي آئوٽ پٽ ڏئي ٿو. جهڙوڪ دماغ بذات خود ڪونه ٿو ڏسي پر اهو ڪم اکين کان ٿو وٺي، ۽ نه ئي وري بذات خود پاڻ ڳالهائي يا لکي ٿو پر اهو ڪم زبان ۽ هٿن کان ٿو وٺي.<br /></big>

<big>ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي اهڙي قسم جي ڊوائيسز ۾ موڊيم، پروسيسر، ريم وغيره اچي وڃن ٿيون.<br /></big>

<big>هي ته هيو هڪ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جو جسم جنهن ۾ عام استعمال ٿيندڙ اوزارن کي اسان ان پٽ، پروسيسنگ/اسٽوريج ۽ آئوٽ پٽ ڊوائيسز جي ڪئٽگريءَ / خانن ۾ ورهائي بيان ڪيو. پر اهو نه وساريو ته اهو صرف ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جو جسم ئي هو ۽ بس. اسان ان کي ڪڏهن به مڪمل ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر نه ٿا چئي سگھون. توڙي جو هو فزيڪلي طور تي هر لحاظ کان مڪمل آهي. ڇو ته ياد رهي ته ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر پنهنجو پاڻ ڪابه شي، ڪو به عمل نه ڪندو آهي، هر شي هر ڳالهه هر عقل انسان ئي ان ۾ فيڊ/داخل ڪيو آهي. جيئن اسان مٿي بيان ڪري آيا سين ته اسان ڪنهن کي به هڪ مڪمل انسان تڏهن ٿا چئي سگھون جڏهن ان ۾ ٻين ضروري شين سان گڏ دماغ ته هجي ئي پر ان ۾ سوچ ۽ عقل به ضرور هجي، سوچ ۽ عقل (يعني آپريٽنگ سسٽم) کان سواءِ انسان جهڙوڪ ڊيڊ باڊي (مئل/لاش) ئي آهي. اهڙي طرح ئي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جو مڪمل جسم (هارڊويئر) توڙي جو اهو ڪيتري ئي ڳري قيمت جو ڇونه هجي پر سافٽ ويئر يعني آپريٽنگ سسٽم کان سواءِ نا مڪمل آهي. اچو ته هاڻي سافٽ ويئر، ان جواستعمال ۽ اهميت کي سمجھڻ جي ڪوشش ڪيون.<br /></big>

<big>سافٽ ويئر يا ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر پروگرام جي وصف هيئن ڪري سگھجي ٿي ته ڪو به پروگرام يا پروگرامن جو گروپ (هدايت يا هدايتن جو سيٽ/جٿو/ميڙ) جيڪو هارڊ وئير (جسم ۽ ان جي حصن کي) موقعن جي مناسبت سان هدايتون جاري ڪندو رهي ته هاڻي ڪهڙي حصي کي ڪهڙو ڪم ڪرڻ گھرجي. سافٽ ويئر کي اسان ٻن مکيه گروپن/قسمن ۾ ورهائي سگهون ٿا.<br /></big>

<big># 1. آپريٽنگ سسٽم يا سسٽم سافٽويئر<br /></big>

<big># 2. ايپليڪيشن سافٽويئر<br /></big>

=== 1. سسٽم سافٽويئر: ===

<big> سسٽم سافٽ ويئر (ڳڻپيوڪريڪمپيوٽري نظام هلائيندڙ هدايتون) سافٽ ويئر جو هي قسم ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۽ ايپليڪيشن سافٽ ويئر (خاص مقصد لاءِ ڪتب ايندڙ هدايتن) کي ڪنٽرول ڪندو آهي. ۽ انهن کان مختلف ڪم وٺندو آهي، انهن کي حڪم جاري ڪندو رهندو آهي. هن سافٽ ويئر وسيلي انسان ان لائق بڻجندو آهي ته هو ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر سان رابطو قائم ڪري سگھي، هي سافٽ ويئر بنيادي ان پٽ ۽ آئوٽ پٽ جا ڪم سرانجام ڏياريندو آهي، ۽ ايپليڪيشن سافٽ ويئر (جهڙوڪ: ورڊ پروسيسرس (خط و ڪتابت جا پروگرام)، اسپريڊ شيٽس (رياضيءَ/حساب ڪتاب/اڪائونٽس بابت پروگرام) ۽ ڊيٽا بيس پروگرام (ڪنهن به مواد کي ٽيبل شيپ (کاتي واري طريقي/ ڳوڙهن انگن اکرن کي آسان طريقي) ۾ محفوظ ڪرڻ جو پروگرام) کي مختلف ڪم ڪرڻ ۾ هر وقت مدد ڪندو رهندو آهي.<br /></big>

<big>سسٽم سافٽ ويئر جا ڪجھه مثال هي آهن. ڊوس يا ڊاس: ڊسڪ آپريٽنگ سسٽم (DOS – Disk Operating System)، ونڊوز (Windows)، لينڪس ۽ يونڪس (Linux & Unix) ۽ ايپل وغيره<br /></big>

=== 2. ايپليڪيشن سافٽويئر: ===

<big> سافٽويرس جو هي قسم مختلف (پر مخصوص) ڪمن لاءِ استعمال ٿيندو آهي، هن کي ڪنٽرول ڪندڙ سسٽم سافٽ ويئر هوندو آهي. ايپليڪيشن سافٽ ويئر انسان پنهنجي ضرورت مطابق ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۾ داخل ڪندو آهي. جهڙوڪ جيڪڏهن ڪو اڪائونٽنٽ يا انجنيئر آهي يا ڪنهن کي رياضيءَ جا مختلف ڪم ڪرڻا آهن ته هو سپريڊ شيٽس ۽ ٻيا رياضيءَ بابت پروگرام ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۾ داخل ڪري انهن تي ڪم ڪندو. اهڙي نموني ورڊ پروسيسرس ۾ اسان مختلف قسم جي خط و ڪتابت، لک پڙهه، ياداشتون، ڪتاب لکڻ، مضمون يا آرٽيڪل وغيره مختلف ٻولين لکي سگھندا آهيون. ساڳئي طرح ڊيٽا بيس لاءِ ڌار سافٽ ويئر آهن، اسان کي جيڪڏهن تصويرن وغيره يعني گرافڪس تي ڪم ڪرڻو آهي ته اسان گرافڪس سافٽ ويئر استعمال ڪندا آهيون. شاگردن جي سکيا لاءِ مختلف موضوعن تي بهترين سکيا سافٽ ويئر مارڪيٽ ۾ موجود آهن ته جيئن هو گھر ويٺي پنهنجي سبجيڪٽ جي بهترين نموني تياري ڪري سگھن، جهڙوڪ انجنيئرنگ، ميڊيڪل سائنس، ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر سائنس وغيره لاءِ اعلى معيار جا سکيا سافٽ ويئر (لرننگ ٽيوٽرس) تيار ٿيل آهن. اهڙي نموني انٽرنيٽ ، چيٽنگ، ويب ڊزائيننگ، موسيقي، فلم ، مووي ميڪنگ، اينيميشنس لاءِ به ڌار ڌار سافٽ ويئر موجود آهن. مطلب جنهن کي جهڙي قسم جو ڪم ڪرڻو آهي اهو ان ڪم لاءِ تيار ڪيل ايپليڪيشن سافٽ ويئر ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۾ داخل ڪندو. اڄ ڪلهه مختلف ڪمن لاءِ مارڪيٽ ۾ بيشمار ايپليڪيشن سافٽ ويئر موجود آهن.</big><br />

<big>سافٽ ويئر جي ڪئٽگريءَ ۾ هڪڙا ٽئين قسم جا سافٽويئر به آهن جن ۾ مٿي ذڪر ڪيل ٻنهي سافٽويئر جون خوبيون آهن، يعني اهڙا پروگرام، سسٽم سافٽويئر ۽ ايپليڪيشن سافٽويئر ٻنهي جو ڪم ڏيندا آهن ، انهن ۾ نيٽورڪ سافٽ ويئر ۽ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر لئنگويجز شامل آهن.</big><br />

<big>ڳڻپيوڪريڪمپيوٽري ڊيٽا جا ٽي قسم هوندا آهن.<br /></big>

<big># 1. مينيوئل ڊيٽا پروسيسنگ<br /></big>

<big># 2. مڪينيڪل ڊيٽا پروسيسنگ<br /></big>

<big># 3. اليڪٽرو مڪينيڪل ڊيٽا پروسيسنگ<br /></big>

<big># 4. پنچڊ ڪارڊ ڊيٽا پروسيسنگ<br /></big>

<big># 5. اليڪٽرانڪس ڊيٽا پروسينگ<br /></big>

==== 2. مڪينيڪل ڊيٽا پروسيسنگ (Mechanical Data Processing): ====

==== 3. اليڪٽرو مڪينيڪل ڊيٽا پروسيسنگ (Electro Mechanical Data Processing): ====

==== 4. پنچڊ ڪارڊ ڊيٽا پروسيسنگ (Punched card Data processing): ====

==== 5. اليڪٽرانڪ ڊيٽا پروسيسنگ (Electronic Data Processing): ====

<big> ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر هڪ اليڪٽرانڪ مشين آهي، جنهن جي رفتار جو مقابلو بجليءَ/روشنيءَ جي وهڪري جي رفتار سان ڪري سگھجي ٿو. ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ذريعي پروسيس ٿيل ڊيٽا جا نتيجا سو سيڪڙو صحيح هوندا آهن، ڇو ته انسان کان غلطي ٿي سگھي ٿي پر ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر غلطي نه ڪندو آهي جيستائين ان کي غلط هدايت يا حڪم نه ڏنو وڃي.<br /></big>

<big>ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۾ يعني اليڪٽرانڪس ڊيٽا پروسيسنگ ۾ مختلف قسم جا عمل ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر انسان جي مداخلت کان بغير يعني خود ڪار طريقي سان سرانجام ڏيندو آهي، اهي عمل ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۾ فيڊ (اسٽور) ٿيل پروگرامن جي مدد سان ڪيا ويندا آهن.<br /></big>

<big> هڪ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر مختلف قسم جا فيصلا خود ڪرڻ جي صلاحيت به رکندو آهي، مطلب ڪافي سارا عمل انسان جي سوچ جي بغير ئي طئي ڪندو آهي، اهو سڀ ڪجھه اليڪٽرانڪ ڊيٽا پروسيسنگ جي ذريعي عمل ۾ ايندو آهي. ۽ اليڪٽرانڪ ڊيٽا پروسيسنگ جو هي سڄو ڪرشمو سينٽرل پروسيسنگ يونٽ يعني سي پي يو چپ جو ئي آهي. اچو ته هن انقلابي ايجاد يعني مائڪرو چپ بابت ڪجھه ڄاڻ حاصل ڪيون.<br /></big>

<big> ڪافي عرصو اڳ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ديون جهڙين وڏين الماڙين جي صورت ۾ هوندا هئا ۽ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جو هر هڪ جزو مختلف ڪمرن ۾ رکڻ جو رواج پڻ هوندو هو، مثال طور: ان پٽ ڊوائيسز هڪ ڪمري ۾ ته پروسيسر وري ٻئي ڪمري ۾ ۽ اسٽوريج ڊوائيسز وري ٽئين ڪمري ۾. اهڙي نموني ڪنهن وقت ۾ وڏن ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن لاءِ ٽن کان پنجن ڪمرن تي مشتمل جڳهه يعني هڪ مڪمل گھر جي ضرورت پوندي هئي، پر مائيڪرو چپ جي حيرت انگيز ايجاد سان اهو سڀ ڪجهه ايتري قدر ته مختصر ڪري ڇڏيو آهي جو هاڻي توهان ليپ ٽاپ ۽ نوٽ بڪ جهڙن ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن کي هر جاءِ تي پاڻ سان گڏ کڻي وڃي سگھو ٿا. ايتري قدر جو پنهنجي هنج ۾ رکي به استعمال ڪري سگهو ٿا. هنن جو وزن هڪ کان چئن ڪلن تائين ٿي سگھي ٿو، ۽ هڪ صحت مند انسان سولائيءَ سان کڻي سگھي ٿو. سو مائڪرو چپ هڪ پيچيده اوزار آهي، ۽ حيرت انگيز ڳالهه هيءَ آهي ته هن کي هڪ ننڍڙو ٻار به پنهنجي ننهن تي کڻي سگھي ٿو. هڪ مائڪرو چپ ۾ هڪ يا هڪ کان وڌيڪ انٽيگريٽيڊ سرڪٽ موجود هوندا آهن، انهيءَ ڪري کيس انٽيگريٽيڊ سرڪٽ به چيو ويندو آهي.<br /></big>

<big> دنيا ۾ ڪيترائي اهڙا انسان آهن جيڪي ان ڳالهه تي اعتبار نه ٿا ڪن ته انهن جون زندگيون سليڪان جي انقلاب سان بهتر/امپرووImprove ٿيون آهن. سليڪان هڪ نيم پسرائيندڙ (سيمي ڪنڊڪٽر) ڌاتو آهي، هن جي بنياد تي ايجاد ٿيندڙ سليڪان چپ (مائڪروپورسيسر) اليڪٽرانڪس کي هڪ نئين تازگي ڏني، ۽ نتيجي ۾ ٽئين نسل جا پورو حال ولاريندڙ ڊجيٽل ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جنهن ۾ سون جي تعداد ۾ ٽرانزسٽرس لڳل هوندا ها، انهن جي جڳهه هنن چپس ولاري. هن چپ جي تياريءَ ۾ گھٽ خرچ سبب ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر وڌ کان وڌ مقبول ٿيڻ لڳا، ۽ جڏهن چوٿين نسل جي ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن ۾ هن چپ جي ٽيڪنالاجيءَ وڌيڪ ترقي ڪئي ته ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر آهستي آهستي سستا ٿيندا ويا.<br /></big>

<big>مائڪروڳڻپيوڪرمائڪروڪمپيوٽر ۾ پروسيسر صرف هڪ چپ تي مشتمل هوندو آهي، ۽ هن چپ جي ايجاد ئي مائڪروڳڻپيوڪرمائڪروڪمپيوٽر کي ممڪن بڻايو ۽ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي دنيا ۾ انقلابي تبديليون آنديون. چپ جي ايجاد کان پهريان ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي ياداشت لاءِ معمولي تارون ۽ برقياتي نليون استعمال ٿينديون هيون، هي نليون بجليءَ جي وهڪري کي سوئچ سسٽم (کُلڻ-بندٿيڻ يا On-Off) ذريعي معلومات جو ذخيرو ڪنديون هيون. انهن ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن جو وزن سوين ٽنن تي مشتمل هوندو هيو. ٻئين نسل جي ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن ۾ برقياتي نلين جي جاءِ ٽرانزسٽرن ولاري، ٽرانزسٽرن جي جسامت هڪ ميٽر جي برابر هوندي هئي، ۽ بجلي به نسبتاً گھٽ استعمال ڪندا هيا.<br /></big>

<big>چپ ان وقت ٽرانزسٽرن جي جاءِ ولاري جڏهن سائنسدانن کي معلوم ٿي ويو ته ڪهڙي طرح هزارن جي تعداد ۾ ٽرانزسٽر هڪ ننڍڙي چپ ۾ سمائجي سگھجن ٿا. هنن چپين جي ننڍڙي سائيز جي ڪري اهي پروسيسر جيڪي ڪنهن زماني ۾ سڄي ڪمري کي گھيري ويندا ها، هاڻي توهان انهن کي پنهنجي آڱر جي چوٽيءَ تي به رکي سگھو ٿا. ۽ هن چپ جي استعمال سان ئي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر کي اسان ذاتي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر (پرسنل ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر) جو نالو ڏيڻ شروع ڪيو. ۽ هاڻي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر صرف ڪيبورڊ ذريعي داخل يا انپٽ ٿيل مواد کي آواز ۾ تبديل ڪرڻ لاءِ ئي استعمال نه ٿا ٿين پر، هاڻي اهڙا پروگرام به آهن جيڪي پين يا قلم سان لکيل اکرن کي، يا انسان طرفان ڳالهايل جملن کي ڪنهن به ٻوليءَ ۾ تبديل ڪري سگھن ٿا، ايتري قدر جو اها ٻولي نابين ۽ گونگا ٻوڙا به سمجھي سگھن. جهڙوڪ : بريلي Braille ٻوليءَ ۾ آئوٽ پٽ/پرنٽ وغيره يا وري اهڙا پروگرام جيڪي هڪ ئي وقت انڌي، ٻوڙي ۽ گونگي انسان سان رابطو ڪري سگهن ۽ انهن جون ضرورتون ٻين انسانن تائين انساني ٻوليءَ ۾ بيان ڪري سگهن يا پاڻ ئي پوريون ڪري سگهن. اهو سڀ ڪجھه زمان حال ۾ ۽ هتي ئي ٿي رهيو آهي، توهان سوچيو ته مستقبل ۾ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر انسان کي ڪهڙي مدد نه ٿو ڪري سگھي.<br /></big>

<big>هاڻي مائڪروپروسيسر چپ صرف ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۾ ئي نه ٿا استعمال ٿين پر ٻانهن تي ٻڌڻ وارين گھڙين، ٽيلي فون، ڪارين، رانديڪن وغيره ۾ به انهن جو استعمال روز به روز عام ٿيندو پيو وڃي ڇو ته انهن جي ننڍڙي جسامت جي ڪري هو ڪنهن به اليڪٽرانڪ اوزار ۾ فٽ ٿي سگھي ٿي. ۽ گھٽ قيمت جي ڪري ماڻهو ان کي خريد ڪري سگھن ٿا.<br /></big>

<big> ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي ميموريءَ جي صلاحيت کي ماپڻ لاءِ جيڪي ايڪا يا يونٽ استعمال ٿيندا آهن. انهن مان بٽ (Bit) ننڍو ۽ بنيادي ايڪو آهي، بٽ بائينري ڊجٽ (Binary Digit) جو مخفف آهي (ياد رهي ته بائنري لفظ ٻن لفظن باءِ معنى ٻه ۽ نري معنى نمبر مان ورتل آهي اهڙي نموني بائنري جو مطلب ٿيو ته اهڙو نمبر سسٽم جيڪو صرف ٻن ايڪن يعني 0 ۽ 1 تي مشتمل هجي). <br /></big>

<big>اٺن بٽز تي مشتمل هڪ گروپ کي بائيٽ چيو ويندو آهي، ٻين لفظن ۾ هڪ بائيٽ اٺن بٽس تي مشتمل هوندو آهي، اهڙي نموني هنن بنيادي ايڪن مان ڪلو، ميگا، گيگا ۽ ٽيرا بائيٽس ٺاهيا ويندا آهن جن جي تفصيل هيٺ ڏجي ٿي. <br /></big>

<big> هي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ڊيٽا جو ننڍڙي ۾ ننڍڙو ايڪو آهي، هڪ بٽ ٻڙي 0 يا هڪ 1 (نمبرن جو طريقو) يا آن ۽ آف (لاجيڪل طريقو) تي مشتمل هوندو آهي.<br /></big>

<big> ميگا مان مراد ڏه لک يا هڪ ملين آهي، اهڙي ريت هڪ ميگا بائيٽ Mega byte or MB وري هڪ هزار چوويهه 1024ڪلو بائيٽ تي مشتمل هوندو آهي، يعني ان ۾ 1048576 پائيٽس هوندا آهن.<br /></big>

<big> گيگا مان مراد هڪ بلين يا 1000 ملين (هڪ ارب) آهي، اهڙي ريت گيگا بائيٽ Giga Byte or GB وري 1024 ميگا بائيٽ تي مشتمل هوندو آهي، يعني 1073741824 بائيٽس تي مشتمل هوندو آهي.<br /></big>

<big> ٽيرا مان مراد هڪ ٽرلين يا one trillion (يعني هڪ کرب) جي هوندي آهي. ٽيرا بائيٽ Terabyte or TB وري 1024 گيگا بائيٽ تي مشتمل هوندو آهي اهڙي ريت هڪ گ ب ۾ 1,099,511,627,776 بائيٽس هوندا آهن. ياد رهي ته ٽيرا بائيٽ تمام وڏن ڊجيٽل ذخيرن کي ماپڻ لاءِ ڪتب ايندا آهن.<br /></big>

<big>ميمري مان مراد ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي ياداشت آهي، اڄ ڪلهه جديد قسم جي ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن ۾ ڪافي طرز جون ميموريز (ياداشتون) استعمال ڪيون وينديون آهن، انهن مان ڪجھه خاص جا نالا ۽ وضاحتون هن ريت آهن.<br /></big>

<big># 1. روم (ROM) يعني Read only memory<br /></big>

<big># 2. ريم (RAM) يعني Random access memory<br /></big>

<big>هن قسم جي ميمريءَ مان مراد آهي ته اهڙي قسم جي ميموري جيڪا صرف پڙهي وڃي پر ان ۾ تبديلي يا موڊيفڪيشن/ڦير ڦار نه ڪئي وڃي. روم کي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ٺاهڻ وقت ان اندر نصب ڪيو ويندو آهي، هيءَ ميموري مستقل هوندي آهي تنهن ڪري هن کي استعمال ڪندڙ مٽائي/ڊليٽ نه ٿو سگھي. چاهي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر بند ڪيو يا کوليو هن ميموريءَ تي ڪوبه اثر نه ٿيندو آهي.<br /></big>

<big>لفظ Basic Input Output System جو مخفف آهي. ڪنهن به پرسنل ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر تي شروعاتي پروگرامن جي روٽين جو سيٽ a set of essential software routine آهي، جيڪو ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر اسٽارٽ ٿيڻ /هلائڻ وقت ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر هارڊويئر کي ٽيسٽ يا چيڪ ڪندو آهي، بايوز آپريٽنگ سسٽم (سسٽم سافٽ ويئر) کي بنيادي هدايتون مهيا ڪري اسٽارٽ/چالو ڪندو آهي، ۽ مختلف ڊوائيسز جي وچ ۾ ڊيٽا/مواد کي منتقل ڪرڻ ۾ پڻ مدد ڪندو آهي. ان کان علاوه پروگرامن جي هن سيٽ ۾ تاريخ ۽ وقت جو نظام ڪنٽرول ڪرڻ جو پروگرام به هوندو آهي، مطلب ته آپريٽنگ سسٽم تاريخ ۽ ٽائيم بايوز مان ئي کڻندو آهي. ياد رهي ته بايوز ريڊ اونلي ميمري يا (ROM) آهي، پروگرامن جو هي سيٽ مين بورڊ تي لڳل هڪ ننڍڙي چپ ۾ مستقل محفوظ هوندو آهي.<br /></big>

<big>ياد رهي ته اسان ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي اصطلاحن ۾ عام استعمال ٿيندڙ لفظ سي ڊي روم مان مراد Compact Disk Read Only Memory جي هوندي آهي مطلب اهڙي ڊسڪ جنهن تان صرف مواد پڙهي سگھجي.<br /></big>

<big> ريم مان مراد عارضي ميموريءَ جي هوندي آهي، يعني بجلي بند ٿي وڃڻ تي هن ۾ موجود سموري ڊيٽا ضايع ٿي ويندي آهي، هن جو ڪم هي آهي ته جڏهن اسان ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر چالو ڪندا آهيون ته ريم اسان کي عارضي ميموريءَ جي جڳهه مهيا ڪندي آهي، جنهن جي گنجائش 4 ميگا بائيٽ کان 1 گيگا بائيٽ تائين يا ان کان به وڌيڪ ٿي سگھي ٿي. هن ميموريءَ ۾ اها خصوصيت پڻ آهي ته هيءَ ميموري ڪوبه هلندڙ پروگرام يا ان ۾ ٿيندڙ تبديليون پاڻ وٽ تيستائين محفوظ رکندي آهي جيستائين اسان ان پروگرام يا فائيل کي باقاعده هارڊ ڊسڪ وغيره تي محفوظ نه ڪيون. اڄ ڪلهه انٽرنيٽ جو زمانو آهي ان ڪري انٽرنيٽ تي ڪافي اهڙا ڳرا پيڪيج /معلوماتي پيڪيٽ ايندا آهن جن کي لوڊ ڪرڻ لاءَ وڌيڪ ريم جي ضرورت پوندي آهي. ريم جي وڌيڪ وضاحت ڪجھه هن ريت ڪري سگھجي ٿي ته اسان هن کي هڪ رستي يا روڊ يا پائيپ جي مثال سان سمجھي سگھون ٿا، رستو جيترو ويڪرو هوندو ان مان هڪ ئي وقت اوتري وڌيڪ ٽريفڪ گذري سگهندي، اهڙي نموني ريم جي گنجائش جيتري وڌيڪ هوندي ڊيٽا اوترو ئي وڌيڪ ۽ تيزيءَ سان ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي مختلف ڊوائيسز ڏانهن منتقل ٿي سگھندي.<br /></big>

<big>ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر نظام ۾ مواد يا انفارميشن کي ذخيرو/محفوظ ڪرڻ لاءِ جيڪا شي (ميڊيا) استعمال ڪئي وڃي تنهن کي اسٽوريج ميڊيا چئبو آهي. (ميڊيا مان مراد ڪو به فزيڪل مٽيريل جهڙوڪ پيپر، ڊسڪ ۽ ٽيپ وغيره جيڪي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ڊيٽا جي ذخيري کي محفوظ ڪرڻ لاءِ استعمال ۾ آڻجن. ياد رهي ته لفظ media جمع آهي ۽ ان جو واحد طور لفظ medium استعمال ڪبو آهي. جڏهن ته لفظ ميڊيم جو مفهوم هن ريت آهي ته اهڙو ذريعو جنهن مان مختلف قسم جا سگنلز يا لهرون هڪ شي کان ٻي شي ڏانهن منتقل ٿين. مثلاً هوا هڪ اهڙو ميڊيم آهي جنهن ذريعي آواز جون لهرون هڪ ماڻهوءَ کان ٻئي ماڻهوءَ ڏانهن منتقل ٿين ٿيون.)<br /></big>

<big> پرائمري يا مين اسٽوريج مان مراد بنيادي اسٽوريج آهي. مين اسٽوريج، دراصل جنهن وقت ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ٺاهيا ويندا آهن، انهن ۾ هڪ اهڙو نظام مين بورڊ (مڌر بورڊ) يا سي پي يو باڪس ۾ ميگنيٽڪ ڪور ۾ نسب ڪيو ويندو آهي، جيڪو جيڪو ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر کي هلائي، ان ۾ اهڙي صلاحيت پيدا ڪري جيڪا سافٽويئر (پروگرامن) ۽ اطلاعن يا پيغامن کي پروسيس ڪري سگھي. مين اسٽوريج سان رجسٽر به استعمال ڪيا ويندا آهن، جيڪي عارضي طور تي ڊيٽا کي محفوظ ڪرڻ جي ڪم ايندا آهن، مين اسٽوريج، ڊيٽا کي ان پٽ ڊوائيز کان وٺندي آهي، ان کي ميموريءَ ۾ نظر ثاني ڪري پروسيسر ڏانهن منتقل ڪندي آهي، جتي اها ڊيٽا پروسيس ٿي آئوٽ پٽ ڊوائيسز ذريعي نتيجا مهيا ڪندي آهي، جن کي اسان آئوٽ پٽ چوندا آهيون، بعد ۾ ان پروسيس ڪيل ڊيٽا يعني آئوٽ پٽ کي اسان سيڪنڊري اسٽوريج ڊوائيز ۾ محفوظ ڪندا آهيون.<br /></big>

<big> هن قسم جي اسٽوريج مان مراد ريم کان علاوه هر قسم جون اسٽوريج ڊوائيسز آهن. هن قسم جون اسٽوريج ڊوائيسز ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر سيٽ يا مڌر بورڊ کان عليحده هونديون آهن سواءِ هارڊ ڊسڪ جي (هارڊ ڊسڪ سي پي يو اندر نسب ٿيل هوندي آهي)، جن کي اسان ڊيٽا، فائيل، پروگرام يا سافٽويئر وغيره رکڻ/محفوظ ڪرڻ لاءِ استعمال ڪندا آهيون.<br /></big>

<big> سيڪنڊري اسٽوريج لاءِ ڊوائيسز استعمال ٿينديون آهن انهن مان ڪجهه اهم هيٺ ڏجن ٿيون.<br /></big>

<big># 1. ميگنيٽڪ ڊسڪ <br /></big>

<big># 2. ڊسڪيٽس (فلاپي ڊسڪز)<br /></big>

<big># 3. هارڊ ڊسڪ<br /></big>

<big># 4. آپٽيڪل ڊسڪ<br /></big>

<big># 5. ميگنيٽڪ ٽيپ يونٽ، وغيره<br /></big>

===== 1. ميگنيٽڪ ڊسڪ اسٽوريج Magnetic Disk Storage: =====

<big>ياد رهي ته هنن قسمن جي اسٽوريج ڊوائيسز ۾ ڊيٽا جهڙوڪ: فائيلن، پروگرامن ۽ سافٽويئرن وغيره کي ڊسڪ تي جدا جدا بنايل ٽريڪس (دائرن ۾ بنايل رستن) ۾ محفوظيو (ڀريو) ويندو آهي. ڊسڪن جي ڪجھه تعداد کي عمودي شافٽ (Vertical Shaft) تي هڪ ٻئي جي مٿان مخصوص وٿيءَ تي رکيو/فٽ/نسب ڪيو ويندو آهي، هنن جي وچ ۾ ايتري وٿي هوندي آهي جو انهن جي وچ ۾ لکڻ ۽ پڙهڻ وارا هيڊز (Reading Writing heads) حرڪت ڪري سگهن (مطلب ڊيٽا کي ٽريڪس تان پڙهي لکي سگھن). جڏهن عمودي يا اڀي شافٽ حرڪت ڪندي آهي ته ڊسڪ به هڪ مقرر رفتار تي ڦرندي آهي. ۽ اهڙي نموني ڊيٽا جي ريڊنگ ۽ رائيٽنگ جو عمل ٿيندو رهندو آهي. <br /></big>

===== 2. ڊسڪيٽ (Diskette): =====

<big> ڊسڪيٽ هڪ پلاسٽڪ جيڪيٽ (ڪوَرَ) اندر بند هوندي آهي، هيءَ ننڍي ۽ لچڪدار پلاسٽڪ جي ڊسڪ هوندي آهي، جنهن جي مٿان ميگنيٽڪ آڪسائيڊ جو تهه چاڙهيو ويندو آهي، جنهن تي ڊيٽا محفوظ ٿيندي آهي. ڊسڪيٽس کي فلاپي ڊسڪ به چئبو آهي. هنن جو بنياد بلڪل وڊيو ڪيسيٽ جي اصولن تي رکيو ويو آهي. فلاپي ڊسڪس ٻن قسمن جون ٿينديون آهن، هڪ جو قطر ساڍا ٽي انچ ½ 3 هوندو آهي، (هيءَ اڄ ڪلهه عام استعمال ۾ هوندي آهي) ۽ ٻيءَ جو قطر ¼ 5 هوندو آهي. (هنن جو استعمال اڄ ڪلهه گھٽ ٿيندو پيو وڃي). هنن قسم جون ڊسڪون 1970 ۾ پهريون ڀيرو منظر عام تي آيون ۽ آءِ بي ايم يعني (International business machines) جي ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن ۾ استعمال ڪيون ويون. هنن کان پهريان هنن کان پنجوڻ (پنج دفعا) وڏي سائيز جون ڊسڪون هونديون هيون. هنن جو موجد ”ايل شورٽ“ آهي.<br /></big>

<big> هن کا علاوه هڪ قسم جي ٻي ڊسڪ به هوندي آهي جنهن کي ڪمپيڪٽ ڊسڪ (Compact Disk) يا سي ڊي چوندا آهن. ڊسڪيٽ ذريعي ڊيٽا کي هڪ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر کان ٻئي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر تائين آسانيءَ سان منتقل ڪري سگھجي ٿو.<br /></big>

<big> هارڊ ڊسڪ جنهن کي فڪسڊ ڊسڪ به چيو ويندو آهي. هن کي سي پي يو باڪس ۾ اندر مين بورڊ سان ڳنڍيو ويندو آهي، هڪ پيڪ (جنهن ۾ ڊسڪز يا پليٽرس/پليٽس جو مختلف تعداد (عموما ٻه کان اٺ هوندو آهي) ان سڄي پيڪ کي هارڊ ڊسڪ جو نالو ڏنو ويو آهي، هڪ هارڊ ڊسڪ ميگنيٽڪ آڪسائيڊ سان گڏ ڌاتوءَ جي پليئر ڪوٽ جي هوندي آهي، هارڊ ڊسڪون ڪيترن ئي مختلف سائيزن ۾ دستياب هونديو آهن، هر هڪ هارڊ ڊسڪ تي ايڪسيس آرم (Access Arms) تي ٻه پڙهڻ ۽ لکڻ جا هيڊز هوندا آهن. هنن کي ڌاتوئي ڪوَرَن ۾ اهڙي طرح محفوظ ڪيو ويندو آهي ته جيئن مٽي يا ڌوهين وغيره جو ننڍي کان ننڍو ذرڙو به هنن ۾ اندر داخل ٿي نه سگھي ۽ ڊسڪ تي مشتمل ٽريڪس وغيره کي نقصان نه پهچائي. هارڊ ڊسڪ جي اڄ ڪلهه پرسنل ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن ۾ گنجائش تمام وڌندي پئي وڃي، شروع شروع ۾ هارڊ ڊسڪ جي گنجائش 100 ميگا بائيٽس يا ايم بي هوندي هئي، پر هاڻي ته هارڊ ڊسڪ جي گنجائش گيگا بائيٽس ۽ ٽيرا بائيٽس تائين پهچي چڪي آهي. <br /></big>

<big> اڄ ڪلهه زمانو ايترو ته تيزيءَ سان ترقي ڪري رهيو آهي جو هر سال يا هر ڇهن مهينن بعد هڪ نئين ٽيڪنالاجي اچي وڃي ٿي، خاص ڪري ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ٽيڪنالاجيءَ ۾ سافٽويئر ۽ هارڊ ويئر جي جوانيءَ واري عمر وڌ ۾ وڌ ڇهه مهينا يا هڪ سال هوندي آهي، يعني ان عرصي بعد/دوران انهن کان وڌيڪ صلاحيتن ۽ طاقت تي مشتمل ٻي پروڊڪٽ انهن جي جاءِ والاريندي آهي. اهڙي نموني ئي سيڪنڊري اسٽوريج جي لاءِ هڪ نئي ڊسڪ جنهن کي ڪمپيڪٽ ڊسڪ (compact Disk) چئجي، متعارف ٿي هئي. جنهن کي اسان سي ڊي جي نالي سان سڏيندا آهيون. هن ڊسڪ کي آپٽيڪل ڊسڪ (Optical Disk) چوندا آهن، ڇو ته هن ڊسڪ کي بنائڻ لاءِ ليزر بيم (laser Beam) ٽيڪنالاجي استعمال ڪئي ويندي آهي، يعني ليزر هٽ جو ڌاتوئي ڪوٽ/ڪوَرُ/صطح ڊسڪ جي مٿان وڇايو ويندو آهي، جنهن جي صورت آئيني/شيشي جهڙي هوندي آهي. هن تان ڊيٽا کي ليزر جي ذريعي پڙهيو ۽ لکيو ويندو آهي، اهڙو ليزر ڊسڪ کي اسڪين ڪندو آهي، ۽ لينسز ذريعي مختلف روشنيءَ جا عڪس کڻندو/پڙهندو آهي، جهڙوڪ ڪنهن فلم يا ڊرامي وغيره جا عڪس، انهن جي گرافڪس به ايتري ئي صاف ۽ خوبصورت هوندي آهي.<br /></big>

====== سي ڊي روم ڊرائيو ڇا آهي………؟ ======

<big>سي ڊي روم ڊرائيو ڪمپيڪٽ ڊسڪ (سي ڊيءَ) کي آپريٽ (هلائيندڙ) ڊوائيز جو نالو آهي. سي ڊي روم پراڻي زماني ۾ استعمال ٿيندڙ رڪارڊ (فونو) جي طرز جي ٺهيل هڪ ڊجيٽل ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ڊوائيز آهي. عام طور تي اسان ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جا مڙئي پروگرام جهڙوڪ آپريٽنگ سسٽم، ايپليڪيشن سافٽ ويئر، موسيقي، فلمون، ملٽيميڊيا، گيمز وغيره سي ڊي روم ڊرائيو ذريعي ئي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۾ داخل ڪندا آهيون.<br /></big>

<big> ميگنيٽڪ ٽيپ پلاسٽڪ تي مشتمل هوندي آهي، جنهن کي آئرن آڪسائيڊ سان ڪوَر ڪيو (تهيو) ويندو آهي، ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن ۾ ميگنيٽڪ ٽيپ اسٽوريج، ڊيٽا کي پڙهڻ ۽ لکڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي. ٽيپ تي پڙهڻ يا لکڻ جو عمل هن طريقي سان ٿيندو آهي ته ٽيپ هيڊز (پڙهندڙ يا لکندڙ برقي اوزار) جي هيٺان گذرندي آهي، ۽ ڊيٽا ان جي ڊيگهه طرف متوازن ٽريڪس يا چينلن ۾ لکيو ويندو آهي. هن قسم جا ٽيپ عام طور تي مين فريم يا مني ڳڻپيوڪرنڪمپيوٽرن ۾ استعمال ٿيندا آهن.<br /></big>

<big>جيئن ته توهان سڀني کي خبر آهي ته هاڻي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ڪنهن هڪ ڪم يا هڪ فيلڊ تائين محدود نه رهيو آهي، هن جو استعمال هر هنڌ آهي. ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي اهميت اسان ان ڳالهه مان لڳائي سگھون ٿا ته مائڪروسافٽ ڪمپنيءَ جي بانيءَ بل گيٽس چيو آهي ته ” ايندڙ دور انفارميشن ٽيڪنالاجيءَ جو هوندو، ان ڪري اهي ماڻهو جيڪي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر بابت ڄاڻڻ نه ٿا چاهن يا انهن کي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر بابت معلومات نه هوندي اهي ايندڙ وقت ۾ ضرور پڇتائيندا“. ها جيئن ته ڳالهه پئي ڪئي سين ته ملٽي ميڊيا ڇا آهي، ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جو ڪردار هر فيلڊ ۾ مختلف ۽ اهم آهي، پر هيءَ اهڙي مشين آهي جنهن کي جديد تعليم (علم) سان گڏ تفريح لاءِ به وڏي اهميت حاصل آهي. ان ڳالهه جو اندازو ان ڳالهه مان به خوبي لڳائي سگھجي ٿو ته ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي چاهڻ وارن لاءِ اهي سڀئي تفريحون هن ۾ شامل ڪيون ويون آهن جيڪي اسان پنهنجي روز مره جي زندگيءَ ۾ فارغ وقت ۾ پاڻ کي انٽرٽينٽ ڪرڻ استعمال ڪندا آهيون. مثلاً: صرف هڪ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر اسان کي ٽيپ رڪارڊر، ٽيلي ويزن، وي سي آر، ايمپلي فائر، سي ڊي ۽ ڪئبل جون مڙئي سهولتون بهتر انداز ۾ مهيا ڪري ڏئي سگھي ٿو. هاڻي توهان سوچيو ته جيڪڏهن مٿي بيان ڪيل صرف تفريح لاءِ استعمال ٿيندڙ شين جي گڏيل قيمت جي نسبت ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر (جنهن مان تفريح سان گڏ بيشمار ٻيا ڪم به وٺي سگھجن ٿا) جي قيمت ڪيتري گھٽ آهي، ان ڳالهه مان اسان اندازو لڳائي سگھون ٿا ته ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ٽيڪنالاجي ڪنهن به شعبي ۾ نه صرف پوئتي نه آهي، هر شعبو ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر کان سواءِ اڻ پورو آهي. <br /></big>

<big>ملٽي ميڊيا تي اهو نالو ان ڪري رکيو ويو آهي ته ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۾ ملٽي ميڊيا جا مختلف ڪم آهن، جهڙوڪ: سائونڊ سسٽم، سي ڊي روم، ايم پي اي ۽ وي جي اي ڪارڊ (وڊيو ڊسپلي ڪارڊز)، اسپيڪر وغيره هن جا مکيه حصه آهن، ۽ انهن ملٽيميڊيا اوزارن تحت اسان، مختلف ۽ دلچسپ گيمز، فلمون، اينيميشنز، پريزنٽيشنز، موسيقي، لک پڙهه وغيره ڪري سگهون ٿا. <br /></big>

<big> هي لاطيني لفظ(Datum) جو جمع آهي. هي اسم جي واحد توڙي جمع جنس لاءِ استعمال ٿيندو آهي. هن جو مطلب اڻ پروسيس ٿيل(Raw) مواد آهي.<br /></big>

==== 4. پروگرام: ====

<big> اڳ ۾ ئي داخل/فيڊ ٿيل هدايتن/حڪمن جو سيٽ، جنهن تي عمل ڪندي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر مختلف ڪم ڪري.<br /></big>

==== 5. اينالاگ: ====

<big> فزڪس جي اصولن تي مسلسل وهڪرو ڪندڙ مشينري عمل جهڙوڪ ڪانٽي/سئيءَ واري گھڙي، ريڊيوز، ٽيليويزنس (اينالاگ سگنلز جي بنياد تي هلندڙ)، بجليءَ جي وولٽيج جو وهڪرو، وغيره<br /></big>

==== 6. ڊجيٽل: ====

==== 7. هارڊ ويئر: ====

<big> ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر جي فزيڪل باڊي ۽ ان جا حصا.<br /></big>

==== 8. سافٽ ويئر: ====

<big> ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر کي هلائيندڙ پروگرام<br /></big>

==== 9. پرسنل ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر: ====

<big> اسان وٽ عام استعمال ٿيندڙ ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر هن کي مائڪرو ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر به چئبو آهي.<br /></big>

<big> يا بائينري لئنگويج، اسان جيڪا به ڊيٽا /حڪم ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر کي پنهنجي ٻوليءَ يا انگريزيءَ (مطلب عام انساني سمجهه جوڳي طريقي ) ۾ ڏيندا آهيون، ته انٽرپريئيٽر (ترجميندڙ/منتقل ڪندڙ) ان کي مشين لئنگويج يعني صرف 0 ۽ 1 جي الف-بي تي مشتمل ٻوليءَ (ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر هيءَ ٻولي سمجھندو آهي) ۾ تبديل ڪري پروسيس لاءِ موڪليندو آهي.<br /></big>

<big> هر اهو پرزو جنهن ذريعي اسان ڪا به ڊيٽا ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ۾ داخل ڪيون.<br /></big>

<big> ڪو به اهڙو پرزو جنهن ذريعي اسان ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر کان معلومات حاصل ڪيون.<br /></big>

<big> هن ذريعي ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر مختلف ڊيٽا کي پروسيس ڪندو آهي.<br /></big>

<big> ڳڻپيوڪرڪمپيوٽر ميمري ماپڻ جا بنيادي ايڪا.<br /></big>