|
'''آء او''' يا '''آيو'''{{ٻيا نالا|انگريزي= ''' Io '''}} مشتري (Jupiter) جو پنجون چنڊ ۽ ٽيون نمبر سڀني کان وڏو چنڊ آھي. ھن لاء [[ناسا]] انيڪ مشن موڪليا آھن جن ۾ [[گليليئو (خلائي جھاز)]]، [[ووئيجر (خلائي جھاز)]] ۽ [[پايونيئر (خلائي جھاز)]] شامل آھن . ھن تي ٺھيل وڏا ٻرندڙ جبل ھن کي اسان جي نظام شمسي جي سڀني کان وڌيڪ زميني جوش واري شئي بڻائن ٿا. 7 جنوري 1610ع تي [[گليليئو گليليئي|گليليو گليلي]] 20x ريفليڪس ٽيلي اسڪوپ ذريعي آيو جو تجربو ڪيو. جڏھن ته گھٽ ريزوليشن سبب آيو چنڊ ۽ Europa[[يورپا]] چنڊ ۾ فرق نه ڪري سگھيو. ان کي ٻئي چنڊ ھڪ جاء تي نظر پئي آيا. جيتوڻيڪ ٻئي ڏينھن 8 جنوري 1610ء تي گليليو IO آيو چنڊ ۽ يوروپايورپا Europaچنڊ کي الڳ الڳ اينگلپاسن کان ڏٺو . جيئن ته گليليو آيو Ioچنڊ کي 7 جنوري تي ئي معائنو ڪري چڪو ھو پر Internationalبين astronomicalالاقوامي unitخلائي يونٽ (IAU ) اٺ جنوري 1610ء کي ئي آيو Ioچنڊ جي دريافت جي تاريخ مڃيائينمڃي ٿو . ▼
آء او IO يا آيو
آيو IO جوپيٽر جو پنجون چنڊ ۽ ٽيون سڀني کان وڏو چنڊ آھي. ھن لاء سان انيڪ مشن موڪليا آھن جن ۾ pioneer, voyager , Galileo ۽ new horizon شامل آھن . ھن تي ٺھيل جوالا وڏا وڏا جوالا مکي ھن کي اسان جي سولر سسٽم جو سڀني کان جيولوجيڪل ايڪٽو آبجيڪٽ بڻائن ٿيون.
▲7 جنوري 1610ع تي [[گليليئو گليليئي|گليليو گليلي]] 20x ريفليڪس ٽيلي اسڪوپ ذريعي آيو جو تجربو ڪيو. جڏھن ته گھٽ ريزوليشن سبب آيو ۽ Europa ۾ فرق نه ڪري سگھيو. ان کي ٻئي چنڊ ھڪ جاء تي نظر پئي آيا. جيتوڻيڪ ٻئي ڏينھن 8 جنوري 1610ء تي گليليو IO آيو ۽ يوروپا Europa کي الڳ الڳ اينگل کان ڏٺو . جيئن ته گليليو آيو Io کي 7 جنوري تي ئي معائنو ڪري چڪو ھو پر International astronomical unit IAU اٺ جنوري 1610ء کي ئي آيو Io جي دريافت جي تاريخ مڃيائين .
[[فائل:Galileo.arp.300pix.jpg|thumb|upright|left|[[گليليئو گليلئي]] جنھن ھي چنڊ دريافت ڪيو]]
زيادهجديد ٽيڪنالوجي نه ھجڻ ڪارڻ پٺين اڍائي سؤ سالن تائين آيو Ioچنڊ ماھرينخلائي ماھرن لاء ھڪ عجيب راز بڻيل ھو. 1900ء ھيناڻويھين صدي جي آخري ڏھاڪن تائين۾ ٽيليدوربيني اسڪوپڪواري ٽيڪنالوجي ۽ خلائي ٽيڪنالوجي ۾ وڏي ترقي ٿي. ان کان پوء اسانانسان آيو چنڊ جي انيڪ رازن کانتان پردو هٽايو.
آيو جوپيٽرچنڊ مشتري جي سطح کان ساڍا پنج لک ڪلو ميٽر جي مفاصلي کان گول چڪر ھڻندو آھي. ھي۽ پنھنجو ھڪ ڦيرو تقريبا زمين جي ساڍا ٻائيتاليھ ڪلاڪن ۾ پورو ڪندو آھي. آيو چنڊ ۽ يوروپايورپا جي چڪر ھڻڻ جو ريشو 2 ، 1 آھي. يعني جنھن وقت ۾ يوروپايورپا جوپيٽرچنڊ مشتري کي ھڪ چڪر ھڻي ٿو آيو چنڊ انھي دوران ٻه چڪر ھڻي ٿو وڃي. ٺيڪ انھي نموني آيو چنڊ جو گينيميڊ چنڊ سان 4 ، 1 جو ريشو آھي. آيو چنڊ به ٻين جوپيٽرمشتري جي ٻين چنڊن وانگي ٽائيڊليھڪ لاڪڊھنڌ سڪ آھي. ھن جو ھڪ حصو ھميشه جوپيٽر مشتري ڏي رھي ٿو .
آيو چنڊ جي سطح سليڪيٽ راڪپٿر ۽ آئرنلوھ سان ٺھيل آھي. جيتوڻيڪ ھي ٻين چنڊن کان بلڪل مختلف آھي جيڪي واٽر آئسبرف ۽ سليڪيٽ سان ٺھيل ھجن ٿاآھن. ھن جيجو بنياداندروني coreمرڪز آئرنلوھ ۽ آئرن سلفائيڊ سان ٺھيل آھي. جيڪو ھن جي جسم جو 20 سيڪڙو آھي . آيو چنڊ جو ڊائياقطر ميٽر 1821 ڪلو ميٽر آھي . جيڪو اسان جي زميني چنڊ لونر کان 5 فيصد وڏو آھي.
ھن جي مٿاڇري تي ريگستان ، ميداني علائقا ، وڏيون وڏيون پھاڙيون ننڍا ننڍا کڏا ۽ جوالاٻرندڙ مکيجبل جوجا لاوا ڏسڻ ۾ اچياچن ٿوٿا. ھن جي سطح تي شھابياشھاب نه آھن ان جو ڪارڻ ھي آھي ته آيو ھڪ جيولوجيڪلٻرندڙ جبلن زندهوارو چنڊ آھي.
آيو ڏسڻ ۾ رنگين ٿو اچي ڇاڪاڻ ته ھن تي جوالاٻرندڙ مکيءَجبلن جا جي لاوا ۾ سليڪيٽ سلفر ۽ سلفر ڊاء آڪسائيڊ جھڙا ڌاتوعنصر موجود آھن. جيڪي ھن جي سطح کي رنگين بڻائن ٿيونٿا.
آيو تهچنڊ تي سؤ کان ڏيڍ سؤ جبل آھن جيڪي ڇھ سو ڪلو ميٽر ايوريج تائين ڊگھا آھن. ھي اونچائي مائونٽ ايورسٽ کان ڪافي زياده آھي. آيو چنڊ جو وايو منڊل ڪافي سنھو آھي جنھن ۾ مک سلفر ڊاء آڪسائيڊ ، سلفر مونوآڪسائيڊ ، سوڊيئم ڪلورائيڊ، ايٽومڪ سلفر ۽ آڪسيجن جا ٽريسزنشان مليا آھن .
آيو چنڊ جي گرم علائقن ۾ گرمي پڌپد تقريبا 200 ڪيلون سينٽي گريڊ تائين ھليو ٿو وڃي جڏھن ته ھن جو ايوريج گرمي پڌ 130 ڪيلونسينٽي گريڊ آھي. آيو جو وايو منڊل لڳاتار ختم ٿيندو وڃي پيو. جيڪڏھن اسان آيو تي زندگي جي ڳولھا ڪيو ٿا ته اھيااھا اسان جي وڏي غلطي ھوندي. ڇو مشتري جي چوڌاري گردش ڪندي ته ٽائيڊليھڪ لاڪڊجاء افيڪٽتي بيھڻ جي ڪري يا پنھجي محور تي گول ڦرڻ بند ٿيڻ جي ڪري ڪارڻ پاڻي ھن جي سطح کان شروعاتي وقت ۾ ئي اڏري ويو ھو. ھن جي وايو منڊل ۾ زھريلي گيسن کان علاوه آڪسيجن نه ھجڻ برابر آھي. جيڪو آيو چنڊ تي زندگي نا ممڪن بڻائي ڇڏي ٿو. جيڪڏھن خلاباز ھن جي سطح تي بغير خلائي سوٽ جي لھي ته جوپيٽرمشتري ، آيو ۽ گينيميڊ جي ڀيانڪ ريڊيئيشن سان ھڪ منٽ کان به گھٽ وقت ۾ ھن جو موت يقيني آھي.
آيو ٽائيڊلي لاڪڊ افيڪٽ ( پنھجي محور تي ڦرڻ بند ٿي وڃڻ) سان پيدا ٿيندڙ گرمي انرجيتوانائي کان ڪافي زياده واپس ڪندو آھي. پر اھواھا انرجيتوانائي ڪٿان ٿوٿي اچي ؟ ان جوجي اسان تلاش ڪيوناڃان پياھلي پئي. اھا ڪھڙي طاقت آھي جيڪوجيڪا آيو چنڊ تي جوالاٻرندڙ جبلن مکيکي ھلائي پيوپئي ۽ جوالاٻرندڙ مکينجبلن کانمان نڪرندڙ شيء ڪھڙي آھي؟ ھي به آيو چنڊ جي رازن منجھان ھڪ راز آھي ته آيو وٽ پنھنجو مقناطيسيت ڇو آھي؟ ھي ڪٿان ۽ ڪيئن ٺھيو؟ ھي ٻين چنڊن کان ڇو وڌيڪ الڳ آھي؟
مستقبل ۾ جوپيٽر مشتري جي چنڊن لاء ڪجھ مشن موڪلڻ جي تياري آھي. جونو خلائي جھاز (Juno) جيڪي 2011ء تي لانچ ڪئيخلا وئي۾ آيوروانو جيڪيو جوالاويو مکينجيڪو جوٻرندڙ مطالعوجبلن ڪندوجي جاچ وٺندو. يورپي ايجنسي 2022ء تائين Jupiterمشتري icyجي moonبرفاني explorerچنڊ مشنجي کوجنا لاء ھڪ خلائي جھاز روانو ڪرڻ جي تياري ڪري رھيو آھي.پئي جيڪو گينيميڊ چنڊ تائين ويندو ۽ آيو چنڊ وٽان اڏرڻ دوران ان کيجي مطالعوجاچ ڪندو. آيو چنڊ لاء ھڪ خاص مشن IOآيو volcanicچنڊ جي ٻرندڙ جبلن جو مشاھدو ڪرڻ لاء observer 2021 تائين موڪلڻ جي ڳالھ به ھلي پئي. جيڪو ھن جو سٺي نموني جائزو وٺندو ۽ مطالعو ڪندو. شايد مستقبل ۾ انھن سڀني مشننمھمن ذريعي اسان آيو چنڊ جي رازن کان پردو کڻي سگھون. جيتوڻيڪ اسان جي ھي ڪائنات ھميشه ئي رازن سان ڀريل رھندو . جيتوڻيڪ قدرت به نه ٿي چاھي ته اسان ھن جي ڪجھ رازن کيرھندي ڄاڻو.
== حوالا ==
| 