گنان: جي ورجائن ۾ تفاوت

▲ڊاڪٽر غلام علي الانا مطابق ”گنان“ گيان لفظ مان نڪتو آهي، جنهن مان مراد آهي اهو نصيحت وارو علم ۽ ڪلام، جيڪو اسماعيلي داعين ۽ پيرن پنهنجن نومسلم مريدن کي اسلام جا اصول سيکارڻ ۽ سمجهائڻ لاءِ منظوم صورت يعني شاعريءَ واري صنف ۾ بيان ڪيو آهي.“ ”گنان“ اسماعيلي فرقي جي بزرگن جي شاعري آهي. اهي اسماعيلي فڪر جا داعي، ماڻهن کي مذهبي تعليم ڏيڻ لاءِ مختلف ملڪن ۾ ويا. اهي بزرگ سومرن ۽ سمن جي دورَ ۾ سنڌ ۾ آيا ۽ نومسلم ماڻهن جي دلين ۾ شعر ذريعي اسلامي عقيدن جو روح ڦوڪڻ لڳا. انهن بزرگن مان پير تاج الدين، پير نور الدين (وفات 1095ع)، پير شمش الدين (1156-1276ع)، پير صدرالدين (1290-1409ع) جا گنان وڌيڪ مشهور آهن. سٽاءَ جي لحاظ کان سڀني شاعرن جا گنان هڪ جهڙا نه آهن. ڪن جا گنان دوهي جهڙا آهن. ته ڪن جا سلوڪن مثل آهن ۽ ڪن جا وري ڪافيءَ سان مشابهت رکن ٿا، جن ۾ هر ٻن مصرعن جي بند کان پوءِ وراڻيءَ کي دهرايو ويندو آهي. گنان ۾ پيش ڪيل سنڌي ٻوليءَ ۾ اڪثر ”ڪڇي“ ۽ ”لاڙي“ لهجا شامل آهن. جيئن ته اهي اسماعيلي مبلغ شاعر سنڌ جي ”ڪڇ“ واري حصي ۾ رهندا هئا. ان ڪري سندن ڪلام تي گجراتي ۽ ملتاني ٻولين جو اثر نظر اچي ٿو. پير صدرالدين جي گنان جوهڪ مثال پيش ڪجي ٿو: شاهه جو مڃيئڙو تن، جيڪي صبوحڙي جاڳن، اُٿي الله نه گهرين بندا، تون سـُتين سڄي رات، نڪا جهوري جِيوَ جي، نڪو سمر ساٿ-! شاهه جو مڃيئڙو.............. ! <ref>.ڪتاب:ادبي اصطلاحن جي تشريحي لغت؛مرتب: مختيار احمد ملاح؛پبلشر:سنڌ لئنگئيج اٿارٽي</ref>.