بابا فريد الدين گنج شڪر: جي ورجائن ۾ تفاوت
ڊاٿل مواد شامل ڪيل مواد
KaleemBot (بحث | ڀاڱيداريون) م خودڪار: خودڪار طور تي متن جي تبديلي (-File: +فائل:) |
KaleemBot (بحث | ڀاڱيداريون) م خودڪار: اضافو زمرا +ڳنڌڻو+ترتيب+صفائي (14.9 core): + زمرو:پاڪستان ۾ تصوف |
||
سِٽَ 43:
حضرت فريد الدين مسعود، جنهن کي عام ۽ خاص '''’بابا فريد گنج شڪر‘''' جي نالي سان ياد ڪري ٿو، برصغير جو ولي ڪامل ۽ وقت جو وڏو عالم ٿي گذريو آهي. پاڻ 569هه/1173ع ۾ ملتان ضلعي جي هڪ ڳوٺ چاولي مشائخ ۾ ڄائو. سندس والد جمال الدين سليمان ڪامل ولي هو. سندس نسب جو سلسلو حضرت عمر رضه سان ملي ٿو.
==
ملتان ۾ تعليم دوران سندس ملاقات خواجه قطب الدين بختيار ڪاڪيءَ سان ٿي، جنهن جي بيعت ڪيائين ۽ پوءِ وڌيڪ تعليم لاءِ غزني، بغداد، سيستان، بدخشان ۽ قنڌار جو سفر ڪيائين ۽ ان دور جي وڏن عالمن کان درس ورتائين. مشهور درويشن علاءُ الدين اولياءُ، شيخ جمال هاشوي ۽ ٻين ڪيترن ئي درويشن سان سندس صحبت رهي. پوءِ اجوڌن (پاڪ پتڻ) کي پنهنجي تبليغ ۽ تدريس جو مرڪز بنايائين ۽ اتي سال 664هه /1265ع ۾ وفات ڪيائين. سندس مزار پاڪ پتڻ شريف ۾ آهي. هر سال محرم مهيني جي چوٿين تاريخ تي سندس عرس ٿيندو آهي. بابا فريد جا ناصحانه دوها سنڌ جي سگهڙن وٽ ڪچهرين ۾ هلندڙ آهن.
بابا فريد گنج شڪر جي -تعليم- ۽ طريقي جو سلسلو سنڌ تائين پهتل هو. سندس سلسلي ۾ سماع کي خاص اهميت هئي ۽ -ان- ڪري يقيني طور سنڌي ذاڪرن ۽ قوالن، -پاڪ پتڻ- ۾ سندس خانقاهه تي سماع جون محفلون مچايون هونديون. هڪ حوالي موجب، دهليءَ ۾ شيخ نظام الدين اولياءُ وٽ شيخ فريد گنج شڪر جو مريد حسين سنڌيءَ نالي قوال رهندو هو، جيڪو اتي سرود ڪندو ۽ ڳائيندو هو. مير خورد ڪرماني ’سيرالاولياءُ‘ ۾ ڄاڻايو آهي ته ”شيخ فريد ’هندي‘ چڱيءَ طرح ڳالهائي سگهندو هو.“ هنديءَ مان مراد ملتان ۽ [[سنڌ]] واري مقامي ٻولي ’هندوي‘ ٿي سگهي ٿي، جيڪا ان وقت جي سرائڪي [[سنڌي]] ٻولين جي آميزش واري زبان هئي. شيخ فريد پنهنجن مريدن کي پنهنجي زبان ۾ ذڪر ڪرڻ جي تلقين ڪئي ته جيئن هو لفظن کي سمجهن ۽ سندن دل تي اثر ٿئي. محمد غوث گوالياريءَ پنهنجي ڪتاب ”جواهر خمسہ“ ۾ انهيءَ ذڪر جا ٽي فقرا ڏنا آهن، -جن- جي سٽاءَ مان ظاهر آهي ته اهي سرائڪي ۽ [[سنڌي]]ءَ جا آهن. انهيءَ ۾ شڪ ڪونهي ته حضرت -بابا فريد مسعود گنج شڪر عام مقامي ٻولي ’هندويءَ‘ ۾ دوها چيا. ڪن محققن جي راءِ ۾ اهي دوها، جيڪي ’بابا فريد‘ جي نالي سان منسوب آهن، سي -بابا فريد مسعود گنج شڪر- جا نه، پر سندس جاءِ نشينن مان ڪنهن دوريش ”فريد ثانيءَ“ جا چيل آهن. سکن جي ڌرمي ڪتاب ”آد گرنٿ“ (گروگرنٿ) جي آخري پنجين ڀاڱي ’ڀوڳ‘ هيٺ ڪن دوهن تي سرائڪي [[سنڌي]]ءَ جو رنگ چڙهيل آهي. ان سلسلي ۾ هيٺيان دوها غور ڪرڻ جوڳا آهن:
<center>سرور پنڇي هيڪڙو، ڦاهيوال پچاس
<center>تن لهرين گڏ ٿيا، سچي تيري آس
<center>اِنِي نِڪي جنگَيم، ٿَلُ ڊوگر ڀَويوم
<center>اَجَ فريدئي ڪوجڙا، سَو ڪُهان ٿيوم
<center>فريدا سبنئان مَن ماڻڪ، ڊاهڻ مول مَ چنگا
<center>جِي توءِ پري دي سِڪ، هِيانَو نه ڊاه ڪنهين دا. </center>
انهن دوهن جي صورتخطي ائين آهي، جيئن ”آد گرنٿ“ ۾ ڏنل آهي، يعني گهٽ ۾ گهٽ 1604ع تائين (جڏهن ”آد گرنٿ“ تاليف ٿيو) اُهي دوها ائين لکيا، -پڙهيا- ۽ اچاريا ويندا هئا. پهرين ٻن دوهن ۾ سنڌي اثر نمايان آهي. معلوم ٿئي ٿو ته شاهه لطيف خود بابا فريد کان متاثر هو. هيٺيون -بيت- بابا فريد جي -بيت- جو سڌو سنئون ترجمو آهي، پر تخليقي سٽاءَ لطيف جي وڌيڪ بهتر آهي.
<center>سر ۾ پکي هيڪڙو، پاڙهيري پنجاهه</center>
<center>سندي آس الله، لُڏي لهرين وچ ۾.</center>
<center>(شاهه)
ان کان سواءِ هي -بيت- سنڌ جي سگهڙن وٽ زباني روايتن ذريعي هلندو آيو آهي.
<center>ٿر ڏونگر بر روهه، ميي سڀ مناڙيا
<center>اڱڻ اسي ڪوه، هاڻي هن جَهاز کي. </center>
[[فائل:Darbar Hazrat Baba Farid ud Deen Ganj Shakar Rahmatullah Alaih - panoramio (8).jpg|thumb|مزار جي مختلف عمارتن ۾ ديوان بہ شامل آھن
ٽالپرن جي دؤر جي هڪ قلمي نسخي ۾ شاعر غلام علي ملاح، مير فتح علي خان جو ڪلام گڏ ڪيو آهي، تنهن جي آخر ۾ هي -بيت- غلط نموني سان هيٺينءَ ريت لکيل آهي، بهرحال ان مان ظاهر آهي ته گذريل اڻويهين صديءَ ۾ هيءَ -بيت- اديبن ۽ شاعرن کي پڻ معلوم هو:
<center>ٿر ٿر ڏيهه ڏونگر هن، ميي سڀ مناڙيا</center>
<center>هاڻي هن جهاز کي، اڱڻ پڻ اُسي ڪُهن.</center>
بهرحال، بابا فريد گنج شڪر جي شاعريءَ تي سنڌيءَ جو يا سنڌيءَ تي سندس شاعريءَ جو اثر آهي، جيڪا حقيقت آهي، ۽ اُها سنڌي شاعريءَ جي -تاريخ- جو باب ۽ حصو آهي. بابا فريد جي دوهن تي سنڌيءَ ۾ [[آغا سليم]] ڪم ڪيو آهي.<ref>[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=بابا%
شاهه ڪريم کان چار سَئو سال اڳ ٻارهين صديءَ ۾ پاڪ پتڻ جي شيخ فريد پنهنجي دل جو درد ههڙن سنڌيءَ گاڏڙ بيتن ۾ بيان پئي ڪيو:
سِٽَ 87:
فريد! مون ڀانيو ته رُڳو مون کي ڏک آهن پر ڏک سڄي جهان کي آهن. مٿي ڪوٺي تي چڙهي ڏٺم ته گهر گهر اها ئي ڏک جي آڳ پيئي ٻري! <ref>[http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=281 سندي ذات هنجن (ادب جي پرک) (رسول بخش پليجو) | سنڌ سلامت ڪتاب گهر<!-- Bot generated title -->]</ref>
بابا فريد چشتي طريقي سان منسلڪ هو،
:مقبول ترجز مقبل جاويد نشد
:وز لطف تو هيچ بنده نوميد نشد..
سِٽَ 108:
لکت ۾ تاريخي حوالن سان جيڪو مواد موجود آهي ان حساب سان اصل ۾ [[سنڌي شاعري]]ءَ جو سفر [[بابا فريد الدين گنج شڪر|بابا فريد (Baba Fareed)]] جي [[سنڌي]] شاعريءَ کان شروع ٿئي ٿو. اسان جا گهڻا محقق قاضي قادن کي [[سنڌي ٻولي]]ءَ جو پهريون شاعر مڇين ٿا. پر سچ ته اهو آهي ته بابا فريد جي شاعري ۾ ڪيترائي سنڌي ڏوهيڙا (Couplets) ملن ٿا، جيڪي موضوع توڙي فن جي اعتبار کان ڏاڍا سهڻا ۽ سگهارا آهن. اڄ جي دور ۾ جيڪڏهن بابا فريد جي قبر پنجاب جي حدن ۾ اچي ٿي ته ان مان اهو مطلب وٺڻ ڪنهن به صورت ۾ صحيح ناهي ته هو ڪو سنڌي بوليءَ جو پهريون شاعر نه هو. [[سنڌ]] جون حدون بابا فريد جي دور ۾ ملتان کان به اڳتي هيون ۽ بابا فريد, پنجابي، سرائيڪي توڙي سنڌيءَ جو پهريون شاعر آهي ۽ اسان کي اها سچائي مڃڻ گهرجي. بابا فريد جا ڪجهه ڏوهيڙا جيڪي [[آغا سليم]] پنهنجي ڪتاب ”بابا فريد جو ڪلام“ ۾ ڏنا آهن.
=== بابا فريد جو سنڌي ڏوهيڙو ===
<poem><center>
رَتي رَتُ نه نڪري،
سِٽَ 122:
ڌڻ ڪو ڪيندي گور ۾،
تو سان نه ملياس،
ڳلئين چڪڙ،
نال پياري نينهن،
جلان نه ڀڄي ڪملي،
سِٽَ 133:
== حوالا ==
{{حوالا|2}}
[[زمرو:1173ع جون پيدائشون]]
[[زمرو:پاڪستان ۾ تصوف]]
| |||