عثماني سلطنت: جي ورجائن ۾ تفاوت
ڊاٿل مواد شامل ڪيل مواد
JogiAsad (بحث | ڀاڱيداريون) |
اردو پورو ختم ڪيو ء ھلڪيون درستگيون |
||
سِٽَ 144:
{{سلطنت عثمانيه جي تاريخ}}
'''سلطنت عثمانيه''' يا '''خلافت عثمانيه''' (عثماني ترڪ ٻولي: "دولت عليه عثمانيه"، [[ترڪ ٻولي]]:''Osmanlı Devleti'') سن
== تاريخ ==
=== اسرڻ کان عروج تائين (1299ء-1453ء) ===
سلاجقه روم جي سلطنت جي خاتمي کان بعد اناطوليه ۾ طوائف الملوڪي ڦهلجي وئي ۽ مختلف سردار پنهنجون پنهنجون خود مختيار رياستون ٺاهي ڪري ويهي رهيا جن کي غازي امارتون چيو ويندو
[[1300ء]] تائين زوال جي طرف وڌندڙ بازنطيني سلطنت اناطوليه ۾ واقع پنهنجا گهڻا صوبا انهن غازي امارتن جي هٿان وڃائي
عثمان پهرين هن ننڍڙي سلطنت جون سرحدون بازنطيني سلطنت جي سرحدن تائين ڦهلائي ڇڏيون ۽ فتح کان بعد گادي جو هنڌ بروصه منتقل ڪري
سلطنت جي فتحن جو هي عظيم سلسلو عثمان جي جانشينن جاري رکيو پر [[1402ء]] ۾ [[تيمور لنگ]] اناطوليه تي حملو ڪري ڇڏيو ۽ عثماني سلطان بايزید يلدرم شڪست کائڻ کان پوء گرفتار ٿي ويو پر هي عثمانين جي بهادري هئي جو انهن پنهنجي ختم ٿيندڙ سلطنت کي نه صرف بحال ڪيو بلڪه چند ئي عشرن ۾ فتح قسطنطنيه جهڙي تاريخ جي عظيم ترين فتح حاصل
سلطنت عثمانيه جي ٻيهر بحالي جو سهرو بايزید يلدرم جي پٽ محمد پهرين جي سر وڃي ٿو جيڪو پنهنجي اعلٰي اخلاق ۽ وصفن جي ڪري ترڪن ۾ "محمد چلبي" جي نالي سان سڃاتو ويندو
فتح قسطنطنيه ترڪن خصوصاً عثمانين جي تاريخ جو سنهرو ترين باب
=== واڌارو (1453ء-1683ء) ===
عثماني تاريخ جو هي دور ٻن مختلف دورن ۾ ورهائي سگھجي ٿو: هڪ [[1566ء]] تائين علائقائي، اقتصادي ۽ ثقافتي واڌ جو دور جنهن بعد عسڪري ۽ سياسي بيهجي وڃڻ جو
=== واڌارو ۽ عروج جو نقطو (1453ء-1566ء) ===
1453ء ۾ فتح قسطنطنيه ڏکڻ اوڀر يورپ ۽ روم سمنڊ جي اوڀر وارن علائقن ۾ سلطنت عثمانيه جي هڪ عظيم قوت جي طور تي اڀرڻ جو بنياد وڌو ۽ پوء 1566ء تائين [[يورپ]]، وچ اوڀر ۽ اتر آفريڪا ۾ فتحن جي هڪ طويل دور جو آغاز
سليم ۽ سليمان جي دورن ۾ عثماني بحريه دنيا جي عظيم ترين بحري قوت ٿي جنهن روم سمنڊ جا ڪافي علائقا فتح
16 هين صدي ۾ اولهه يورپي قوتن خصوصاً پرتگيزن جي خليج فارس ۽ بحر هند ۾ وڌندڙ قوت عثماني بحريه جي لاء شديد مشڪلاتون پيدا
=== بغاوتون ۽ اڀرڻ (1566ع-1683ع) ===
[[عڪس:Battle of Preveza (1538).jpg|thumb|خير الدين پاشا باربروسا 1538ع ۾ جنگ پريويزا ۾ يورپ جي گڏيل بحري ٻيڙي کي بدترين شڪست ڏني]]
1566ء ۾ سليمان جي وفات علائقائي فتحن جي خاتمي جو شروعاتي نقتو ثابت
[[عڪس:Battle_of_Lepanto_1571.jpg|thumb|جنگ ليپانٽو 1571ء، عثماني سلطنت جي زوال جي علامت]]
هن ئي دور ۾ ڏکڻ يورپ ۾ اسپين جي فلپ ثاني جي زير قيادت ڪيٿولڪ قوتن روم سمنڊ ۾ عثماني بحريه جي قوت کي نقصان پهچائڻ جي لاء ڳٺ جوڙ ڪري
[[عڪس:Vienna_Battle_1683.jpg|thumb|[[ويانا جو ٻيو گھيراء]] 1683ء]]
عثمانين جي هڪ مخصوص مقام تي وڃي ڪري فتحن جي بيهجي وڃڻ جون ڪافي وجهون آهن هڪ تہ قديم دور ۾ جاگرافيائي خصوصيتن جي ڪري محدوديت جن جي ڪري بهار جي ابتدائي دور کان خزان جي آخري ڏينهن تائين جي جنگي موسم ۾ عثماني فوج ويانا کان اڳتي نہ پئي وڃي
صفوين کان يريوان ([[1635ء]]) ۽ بغداد ([[1639ء]]) کسڻ واري مراد چوٿين ([[1612ء]] کان [[1640ء]]) هن دور جو واحد حڪمران جنهن سياسي ۽ عسڪري طور تي سلطنت کي مضبوط
16 هين صدي جي آخر ۽ 17 هين صدي جي شروع ۾ جلالي بغاوت (1519ء-1610ء) ۽ يني چري بغاوت (1622ء) اناطوليہ ۾ وڏي پيماني تي لاقانونيت ۽ فسادن کي هٿي ڏني ۽ متعدد حڪومتن جي خاتمي جو سبب
[[1530ء]] کان [[1660ء]] تائين جي دور ۾ حرم جي ملڪي معاملن ۾ مداخلت ۽ اثرن کان بہ قطع نظر نٿو ڪري سگهجي جنهن ۾ سڀ کان اهم ڪردار نوجوان سلطان جي مائرن جو
=== بيهجي وڃڻ ۽ اصلاحتون (1699ء-1827ء) ===
بيهجي وڃڻ جي دور ۾ بلقان جا ڪافي علائقا آسٽريا جي قبضي ۾ اچي
عثمانين جي بيهجي وڃڻ جي هن طويل دور کي مورخن ناڪام اصلاحتن جو دور به قرار ڏنو آهي
دور لاله سلطان احمد ٽين جي پرامن دور ۽ گل لاله سان محبت جي ڪري دورِ لاله چورائيندو
عثمانين ۾ عسڪري اصلاحن جي شروعات سليم ٽين ([[1789ء]]-[[1807ء]]) جي دور ۾ ٿي جنهن يورپي خطن تي فوجن کي جديد تر بڻائڻ لاء اهم قدم
=== زوال ۽ جدت سازي (1828ء-1908ء) ===
[[عڪس:Punch_-_The_Dogs_of_War.png|thumb|هڪ جريدي ۾ شائع وارو خاڪو جنهن ۾ بلقان رياستن کي روس جي شهه پر سلطنت عثمانيه تي حملو ڪندي ڏيکاريو ويو آهي جڏهن ته برطانيا روس کي خبردار ڪري رهيو
عثمانين جي زوال جي دور کي مورخ جديد دور به قرار ڏيندا
19 هين صدي جي دوران سلطنت عثمانيه سميت ڪافي ملڪن ۾ قوم پرستي کي عروج نصيب
[[عڪس:MahmutII.jpg|thumb|محمود ثاني (ٻيون) 1839ء ۾ تنظيمات جي ذريعي ترڪي ۾ جديد دور جو بنياد رکيو]]
دور تنظيمات ([[1839ء]] تائين [[1876ء]]) ۾ آئيني اصلاحن جو هڪ سلسلو متعارف ڪرايو ويو جنهن جي نتيجي ۾ هڪ نسبتاً جديد فوج، بينڪاري نظام جا اصلاح نافذ ٿيا ۽ جديد ڪارخانا قائم
سلطنت جو پهريون آئيني دور (عثماني ترڪ ٻولي: ''برنجي مشروطيت دوري'') مختصر رهيو پر ان جي نتيجي ۾ جنهن نظریي فروغ پاتو اهو اولهه جي جامعات ۾ تعليم حاصل ڪرڻ واري نوجوانان عثمان نالي اصلاح پسند گروهه جي مطابق هي هيو ته هڪ آئيني بادشاهت مملڪت جي مسئلن جو خاتمو ڪري سگھي
حالانڪه ان عرصي ۾ انکي "يورپ جو مرد بيمار" چيو ويو پر معاشي طور تي سلطنت جي بد حالي جو سبب ان جي ترقي پذير معيشت ۾ نه هيو بلڪه اهو ثقافتي خال هيو جيڪو انکي يورپي قوتن کان الڳ ڪري ڇڏيندو
=== تحليل (1908ء-1922ء) ===
[[عڪس:Ottoman-Empire-Public-Demo.png|thumb|استنبول جي ضلعي سلطان احمد ۾ هڪ عوامي مظاهرو، 1908ء]]
ٻيون آئيني دور (عثماني ترڪ ٻولي: ''اڪنجي مشروطيت دوري'') سلطنت عثمانيه جي حتمي تحليل جو نتيجو
نوجوانان ترڪ جي انقلاب جي دوران سلطنت عثمانيه جي داخلي صورتحال جو فائدو کڻندي 1908ء ۾ آسٽريا-هنگري مقبوضه بوسنيا و ہرزيگووينا جو باضابطه الحاق ڪري
19 هين صدي جي آخر ۾ قائم ٿيڻ واريون بلقان رياستون نسلي ۽ قومي بنيادن تي البانيه، مقدونيه ۽ ٿريس (تراقيا) جي عثماني صوبن کان به اضافي علائقن جي حاصلات جون خواهشمند
سرب-بلغاري معاهدي ۾ مقدونيه جي ورهاست جو مطالبو ڪيو ويو هيو جيڪو پهرين بلقان جنگ جو سڀ کان اهم سبب
=== پهرين مهاڀاري جنگ ===
[[عڪس:Turkish_trenches_at_Gallipoli.jpg|thumb|مصطفٰي ڪمال اتاترڪ 1915ء ۾ جنگ گيلي پولي جي دوران هڪ خندق ۾]]
پهرين مهاڀاري جنگ ۾ بغداد ريلوي تي جرمن اختيار بين الاقوامي طور تي ڪشيدگي جو هڪ اهم مسئلو
پهرين مهاڀاري جنگ ۾ عثمانين جي شڪست جا ٻه اهم سبب ایڊمنڊ ايلنبائي جي زير ڪمان برطانوي فوجن جي اهم هدفن تي حملا ۽ عرب بغاوت هيا
ان ۾ عرب بغاوت سلطنت عثمانيه جي شڪست جو سڀ کان وڏو سبب سمجھي ويندي
=== ورهاست ===
[[عڪس:Sultanvahideddin.jpg|thumb|عثماني سلطنت جي آخري سلطان محمد ڇهون جي آمد، 1922ء]]
مهاڀاري جنگ جي نتيجي ۾ سلطنت عثمانيه ۾ ورهاست جو عمل قسطنطنيه تي قبضي جي 13 ڏينهن بعد 30 آڪٽوبر [[1918ء]] تي مدروس معاهدي جي ذريعي شروع
استنبول ۽ ازمير تي قبضو ترڪ قومي تحريڪ جي قيام جو سبب بڻيو ۽ مصطفٰي ڪمال پاشا جي زير قيادت جنگ آزادي جي شروعات ۽ جمهوريه ترڪي جي قيام جو اعلان ڪيو
مصطفٰي ڪمال جي زير قیادت ترڪ قومي تحريڪ 23 اپريل 1920ء تي انقره ۾ "قومي مجلس اعلٰي" (ترڪ ٻولي: ''بیوڪ ملت مجلسي'') جي قيام جو اعلان ڪيو، جنهن استنبول ۾ عثماني حڪومت ۽ ترڪي ۾ ٻاهرين قبضي کي تسليم ڪرڻ کان انڪار ڪري
سلطنت عثمانيه جي خاتمي جي نتيجي ۾ جيڪي نوان ملڪ قائم ٿيا انهن جي تعداد هن وقت (متنازع شمالي ترڪ جمهوريه قبرص سان گڏ) 40 ٿئي
== حڪومتي نظام ==
=== سلطان ===
عثماني ترڪن ايشيائي ڪوچڪ ۾ داخل ٿيڻ کان بعد هڪ اهڙي سلطنت جو بنياد رکيو جنهن ٽي سو سالن ۾ دنيا جي وسيع ترين ۽ سب کان وڌيڪ طاقتور سلطنت جو روپ اختيار ڪري ورتو ۽ ان ۾ بنيادي ڪردار ترڪ قوم جي شجاعت ۽ تنظيمي صلاحيت هئي جنهن جي نتيجي ۾ سلطنت عثمانيه جهڙي وسيع ۽ پائيدار سلطنت قائم
ابتداء ۾ عثماني حڪمران پاڻ کي بيگ ۽ غازي چورائيندا
=== ديوان ===
سلطان جي اعلٰي مجلس شوريٰ جو نالو ديوان هيو ۽ مرڪزي نظام ۾ انکي ڏاڍي اهميت حاصل
# صدر اعظم
# قاضي عسڪر
سِٽَ 224:
# نشانچي
[[عڪس:Thomas_allom,_c1840,_The_Enterance_to_Divan.png|thumb|باب عالي]]
مرڪزی نظام جا هي چار اعلٰي عهديدار سلطنت جا بنيادي ٿنڀا
=== صدر اعظم ===
مرڪزي نظامِ حڪومت ۾ سلطان کان بعد ٻي اهم حيثيت صدر اعظم کي حاصل هئي جيڪو ديوان جو هڪ اهم رڪن چورائيندو
ابتدائي دور ۾ صرف وزير هوندو هيو پر ان جي وڌندڙ تعداد کان بعد انهن مان هڪ وزير اعظم چورائڻ لڳو جيڪو صدر اعظم بڻجي
صدر اعظم جي عهدي تي ڪافي نالا اهڙا شامل آهن جن جون خدمتون عثماني نظام جي لاء ناقابل فراموش آهن جن ۾ ڪوپريلي خاندان قابل ذڪر
صدر اعظم جي تقرري خود سلطان ڪندو
=== قاضي عسڪر ===
ان جي اصل حيثيت فوجي منصف جي هئي ۽ شيخ الاسلام کان بعد ان جو درجو ايندو
=== دفتر دار ===
دفتر دار دراصل وزير ماليات هيو جيڪو تمام مالي ڪمن جو جوابدهه
=== نشانچي ===
نشانچي به ماليات جو ذميدار هيو پر ان جي ذمي ٻيا ڪافي سارا ڪم هيا جن ۾ شاهي مهر هڻڻ، زمين جي معاملن جو اندراج، غلطين جي تصحيح ۽ ان جي ترتيب، اڳواڻن ۽ نيم خود مختيار حاڪمن کي فرمان موڪلڻ
سلطنت عثمانيه جي قوت ئي هن جي ادارۂ حڪومت جي زبردست نظام تي قائم هئي ۽ ان جي خاص اصولن ۾ اميدوارن جي سٺي انتخاب، تعليم ۽ تربيت جي سخت نگراني، مڪمل نظم ۽ ضبط ۽ پرجوش مقابلو اهم ترين هيا ۽ ان جي بنياد تي ڪو به امیدوار پنهنجي صلاحيتن جي بنياد تي ترقي ڪري اعلٰي ترين عهدن تي پهچي سگھندو
== صوبائي نظام ==
سلطنت عثمانيه ٽن کنڊن تي پکڙيل هئي ۽ انتظامي ڪمن جي لاء سلطنت کي وڏن وڏن حصن ۾ ورهايو ويو هيو جيڪي "ايالت" چورائينا
صوبا پهريون ايالت چورائيندا هيا جنکي بعد ۾ ولايت ڪيو ويو جڏهن ته سنجق جي حيثيت ضلعن جي
سليمان اعظم جي عهد ۾ سلطنت 21 ولایتن ۽ 250 سنجقن ۾ ورهايل
قضا ڪنهن وڏي شهر يا ان سان ملحق چند قصبن تي مشتمل هوندي هئي ۽ ان جو حاڪم اعلٰي سوباشي يعني فوج جو افسر هوندو
== اقتصادي نظام ==
سلطنت جو اقتصادي نظام ان جي جاگرافي تي قائم هيو ڇو ته اوڀر ۽ اولهه جي وچ ۾ تمام تجارتي شاهراهون ٽن کنڊن تي پکڙيل هن سلطنت مان گذرنديون
سلطنت هيٺ ڏنل قسمن جي ملڪن ۾ ورهايل هئي:
# ايراضي جو اهو وڏو حصو جنهن جو انتظام سڌوسئون حڪومت عثمانيه جي طرف کان هوندو هيو
# اهي علائقا جن جو انتظام خاص ضابطن جي ماتحت هوندو
# متعدد باجگذار صوبا
# ڪجھ لاڳاپيل رياستون
جيڪي علائقا سڌوسئون زير حڪومت هيا اهي سنجقن ۾ ورهايل هئا انهن ۾ هر ضلعي جي محصولن جو هڪ عليحده قانون هيو جنهن جو بنياد انهن معاهدن تي هيو جيڪي فتح جي وقت ڪيا ويا
محصولن جي لاء سلطنت عثمانيه ۾ زمين کي هن طرح ورهايو ويو هو:
# جيڪي تلوار جي زور تي فتح ڪيون ويون هون ان جي لاء ڏهون حصو محصول مقرر
# ٻيون اهي زمينون جيڪي فاتحن ۽ رعايا جي قبضي ۾ هيا، ان جي لاء به ڏهون حصو محصول مقرر هيو
# ٽين اها زمين جن کي بادشاهه جنگي خدمتن جي صلي ۾ عطا ڪيو
تمام محصولات جو عام نالو خراج هيو ان ۾ جزيو، مال گزاري ۽ محصول پيداوار وغيره شامل
رعايا جي فلاح ۽ بهبود ۽ خوشحالي سلطان جو نصب العين هيو ۽ غير مسلم رعايا کان جزيي کان علاوہ ڪوئي ناجائز محصول نه ورتو ويندو
== فوجي نظام ==
عثماني فوج پنهنجي زماني جي دنيا جي جديد ترين فوج هئي ۽ هو پهرين فوج هئي جنهن بارودي اسلحي جو استعمال شروع
1389ء ۾ جنگ ڪوسوو ۽ 1396ء ۾ جنگ نڪوپولس ۾ فتحن کان بعد عثماني فوجن تيزي سان وچ يورپ کي پنهنجي پيرن هيٺان چيڀاٽيندا هليا ويا ۽ 1526ء ۾ جنگ موهاڪس ۾ فتح جي ذريعي هنگري تي به قابض ٿي ويون ۽ ٻه دفعا 1529ء ۽ [[1683ء]] ۾ ويانا جو گھيراء به
علاوه هي پهرين فوج هئي جيڪا غير ملڪي ماهرن جي خدمتن حاصل ڪندڙ ۽ انجي افسرن کي تربيت جي لاء اولهه يورپ جي ملڪن ۾ موڪليو ويندو
=== يني چري ===
{{تفصيلي مضمون|يني چري}}
سلطنت جي طاقت جو دارومدار ان جي فوجي نظام تي
[[عڪس:Yenieri-aturkishjanissary-gentilebellini.jpg|thumb|يني چري جوهڪ سپاهي، معروف مصورجينٽائل بيلني جي نظر ۾]]
[[عڪس:Battle_of_Vienna.Sipahis.jpg|thumb|سلطنت عثمانيه جو گھوڙي سوار دستو "سپاهي"]]
يني چري جا ٽي مختلف دستا هيا جن ۾ يايا، سڪبان ۽ آغا بولڪ لري شامل
جنهن وقت تائين سلطان مضبوط هيا يني چري قابو ۾ رهيا پر حڪومت جي واڳ ڪمزور هٿن ۾ ايندي ئي يني چري سرڪش ٿي ويا ۽ بدعنواني حد کان وڌي وئي هي فوج سلطنت جي لاء مستقل خطرو بڻجي وئي [[1826ء]] ۾ محمود ثاني بالآخر هن کي ختم ڪري
=== سپاهي ===
مستقل پيادي فوج کان علاوه هڪ مستقل سوار فوج به هئي جيڪا سپاهي چورائيندي
=== مهتران ===
{{تفصيلي مضمون|مهتران}}
عثماني آرمي جو بينڊ جيڪو فوجي مهمن جي دوران ڌنون وڄائي جوانن ۾ جوش ۽ جذبو پيدا ڪندو
=== نظام جديد ===
{{تفصيلي مضمون|نظام جديد}}
19 هين صدي جي اوائل ۾ فوجن جي جديد خطن تي تربيت جون ڪوششون شروع ڪيون ويون ۽ [[1826ء]] ۾ سلطان محمود ثاني يني چري جو خاتمو ڪري هڪ جديد عثماني فوج جو بنياد رکيو جنهن کي نظام جديد جو نالو ڏنو
نظام جديد فوجون مصروف ۽ رديف ۾ ورهايون هيون ۽ انهن جون خصوصيتون هي هيون:
# فوج جي ملازمت جي مدت ويهه سال
# سالانه ڀرتي جي تعداد 50 هزار
# پهرين غير مسلمن کي فوجي خدمت کان مستثنٰي سمجھيو ويندو هيو پر بعد ۾ انهن کي به فوج ۾ شامل ڪيو
# فوج جو امير سپهه سالار اعظم هوندو
=== عثماني بحريه ===
[[عڪس:Barbaros_Park_Statue.jpg|thumb|استنبول ۾ آبناء باسفورس سان گڏ واقع ترڪ بحري عجائب گھر جي سامهون باربروسه جو مجسمو]]
[[1308ء]] ۾ مرمره سمنڊ ۾ امرالي ٻيٽ جي فتح عثمانين جي پهرين بحري فتح هئي ۽ 1321ء ۾ ان جا جهاز پهريون دفعو ڏکڻ اوڀر يورپ جي علائقي ٿريس ۾ لنگر انداز ٿيا ۽ بعد ۾ يورپ کنڊ ۾ فتحن ۾ اهم ترين ڪردار ادا
1827ء ۾ جنگ ناوارينو ۾ [[برطانيا]]، [[فرانس]] ۽ [[روس]] جي گڏيل بحري ٻيڙي جي هٿان شڪست ۽ [[الجزائر]] ۽ يونان جي وڃائڻ بعد عثماني بحريه جي زوال شروع ٿي ويو اهڙي طرح سلطنت جي سمنڊ پار قبضن تي پڪڙ ڪمزور ٿيندي
1908ء م نوجوانان ترڪ انقلاب بعد اتحاد ۽ ترقی جمعيتي ملڪ جو نظم ۽ ضبط سنڀالڻ بعد بحريه کي ٻيهر منظم ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ عوامي چندي سان عثماني بحريه فائونڊيشن بڻائي وئي ۽ عوامي رقم سان ئي وڏن بحري جهازن جي خريداري شروع ڪئي
=== امير البحر ===
عثماني امير البحر ڪپتان پاشا (يا قپودان پاشا) چورائيندو
عثماني ترڪن جي بحری طاقت ۾ اضافي سان گڏ امير البحر جي اهميت به ٻه وڌي وئي ۽ باربروسا جي زماني ۾ ڪپتان پاشا ديوان جو باقاعده رڪن بڻجي
=== عثماني فضائيه ===
[[عڪس:Turkish pilots in 1912.jpg|thumb|200px|ترڪ هوا باز 1912ء جي منڍ ۾]]
عثماني فضائيه جو بنياد جون 1909ء ۾ رکيو ويو اهڙي طرح هي دنيا جي قديم ترين جنگي هوا بازي جي ادارن مان هڪ
سلطنت عثمانيه 3 جولاء 1912ءتي استنبول ۾ فضائي اڪيڊمي جي قيام جي ذريعي پنهنجي هوا بازن ۽ طيارن جي تياري ۽ پنهنجي افسرن جي تربيت جي شروعات
ترڪ هوا بازن جي ناتجربيڪاري جي ڪري بلقان جنگن جي پهرين مرحلي (1912ء) ۾ متعدد جهازن جو نقصان کڻڻو پيو پر ٻين مرحلي (1913ء) ۾ انهن کي ڪافي ڪاميابيون
بلقان جنگن جي خاتمي کان بعد فضائيه کي جديد خطن تي استوار ڪرڻ جي عمل جي شروعات ڪئي وئي نوان طيارا خريد ڪيا
پهرين مهاڀاري جنگ جي دوران عثماني فضائيه ڪافي محاذن تي وڙهي جن ۾ اولهه ۾ گليسيا، اوڀر ۾ قفقاز ۽ ڏکڻ ۾ يمن جي علائقن تائين شامل
== عدالتي نظام ==
=== شيخ الاسلام ===
قسطنطنيه جي مفتي جو درجو تمام قاضين وڌيڪ هيو ۽ انکي مفتي اعظم چيو ويندو
شيخ الاسلام جا اختيار انتهائي وسيع هيا ۽ ان جو اندازو هن ڳالهه مان لڳائي سگھجي ٿو ته سلطان کي لاهڻ متعلق ان جي فتويٰ تمام ضروري هئي ا۽ ان جي بغير سلطان کي لاهڻ ممڪن نه
سلطان جي نماز جنازه به هو ئي پڙهائيندو
عثمانين جي پوري دور ۾ 131 شيخ الاسلام
=== قاضي ===
[[عڪس:1879-Ottoman Court-from-NYL.png|200px|thumb|هڪ مقدمو، 1877ء]]
تمام قاضي شهر جا منصف هيا ۽ ان جي اختيار جو حلقو ويجھن علائقن تي به
قاضين جي اختيار جو حلقو حڪومت جي ادري کان وڌيڪ وسيع
محمد فاتح قانون نامي ۾ قضا محڪمي کي هڪ ٿنڀ قرار ڏنو هيو مملڪت جي قانون جو بنياد شريعت اسلاميه تي رکييو
== ثقافت ==
ڇو ته سلطنت عثمانيه ٽن کنڊن تي پکڙيل هڪ وسيع سلطنت هئي ان لاء ان کي واحد ثقافت جي طور تي بیان ڪرڻ مشڪل آهي البته مختلف مرڪزن ۾ ان جا مختلف روپ
قسطنطنيه جي شهري نموني دمشق، بغداد، [[مڪو|مڪي]]، مديني، قاهره ۽ تيونس ۽ [[الجزائر]] تي اثر انداز
=== عثماني فن تعمير ===
[[عڪس:Edirne_7333_Nevit.JPG|thumb|240x240px|سليميه مسجد، معمار سنان پاشا جو تيار ڪيل عظيم شاهڪار]]
سلطنت عثمانيه جو ابتدائي فن تعمير سلجوقي طرز تعمير کان متاثر هيو پر قسطنطنيه جي فتح بعد هي رومي طرز تعمير جي زير اثر اچي ويو پر بعد ۾ ان ۾ وڌيڪ بهتري آندص وئي ۽ بالآخر جديد عثماني طرز تعمير دنيا ڀر ۾ معروف
عثماني سلطانن فن تعمیر تي خاص توجھ
چوڏهين صدي جي عثماني دور جي مسجدن ۾ سلجوقي طرز هر جڳهه نمايان آهي جنهن جا اهم ترين مثال بروصه جون شاندار مسجدون آهن جن ۾ بايزيد جامع ۽ اولو جامع نمايان
پندرهين صدي ۾ استنبول جي مسجد ۾ بروصه جي طرز جو نقل ڪيو ويو پر وڏين مسجدن ۾ اياصوفيه جامع جي طرز تعمير جو نقل ڪيو ويو جيڪي بازنطيني گرجا هئي جنهن کي فتح قسطنطنيه کان بعد مسجد ۾ تبديل ڪيو ويو
[[عڪس:Dolmabahce Palace.Turchia.JPG|250px|thumb|دولما باغچه محل، استنبول]]
عثماني طرز تعمير جو تذڪرو سنان پاشا جي بغير اڌورو آهي جنهن پنهنجي طرز ۽ هنر سان ان عهد جي طرز تعمير کي چار چنڊ لڳائي
عثمانين جي تيار ڪيل [[توپ قاپي]] ۽ [[دولما باغچه]] محلن پنهنجي وقت جي تعميرات جا عظيم ترين شاهڪار هيا جن ۾ پهريون ذڪر ڪيل عثماني ۽ بعد ۾ ذڪر ڪيل يورپي طرز تعمير جي زير اثر
=== عثماني ترڪ ٻولي ===
{{تفصيلي مضمون|عثماني ترڪ ٻولي}}
عثماني ترڪ ٻولي مملڪت جي اهم ترين ٻولي هئي جيڪا عربي ۽ فارسي جي زير اثر
=== مذهب ===
عثماني سلطنت جو سرڪاري مذهب [[اسلام]] هيو پر غير مسلمن خصوصاً اهل ڪتاب (عيسائين ۽ يهودين) سان ان جو اعلٰي رويو مسلمانن جي فراخ دلي جو واضع ثبوت
محمد فاتح قسطنطنيه کي فتح ڪرڻ بعد مقامي عيسائين کي شهر ۾ رهڻ جي اجازت ڏني ۽ انهن جي چند گرجا گھرن کي به بحال
اسلامي شريعت مملڪت جو بنیادي قانون هئي ۽ ان جو ماخذ قرآن ۽ حديث هيا ۽ انهن ٻنهي کان رهنمائي نه ملڻ جي صورت ۾ اجماع يا قياس کان ڪم ورتو ويندو
=== علم ۽ ادب ===
عثمان سلطان علم ۽ ادب سان گهرو لڳاء رکندا هيا عالمن ۽ فاضلن جي بيحد تعظيم ۽ تڪريم ڪئي ويندي هئي ۽ ان جي لاء باعزت روزگار فراهم ڪيو ويندو
بايزيد کي تصوف، مذهب ۽ شاعري سان دلچسپي هئي جڏهن ته سليم پهريون جي تاريخ ۽ فارسي شاعري کان علاوه مطالعي جو به شوق
دراصل عثماني ادب ۽ فارسي ادب هڪ ٻي سان هڪجهڙائي رکن
سلطنت عثمانيه ۾ تعليم جا ٻه دور نمايان نظر اچن ٿا:
# '''ديني دور''': شروعات کان دور تنظيمات يعني 1839ء تائين
# '''وچون دور''': تنظيمات کان جمهوريه جي اعلان تائين
# اصلاحات جو دور: هي ٽيون دور ڇو ته سلطنت عثمانيه جي خاتمي کان بعد شروع ٿيو ان لاء اسان جو موضوع بحث نه
محمد فاتح جي دور ۾ تعليم جي سلسلي جي باقاعده شروعات ٿي، هو خود به عالم جو وڏو قدردان
دور تنظيمات ا۾ جامعه عثمانيه جو قيام عمل ۾
== عثماني گادي جا هنڌ ==
|