وڪيپيڊيا

براھوي ٻولي: جي ورجائن ۾ تفاوت

دلچسپ نموني سوانح جهانگهيو
← اڳوڻو تفاوتاڃا نئين سنوار ←
ڊاٿل مواد شامل ڪيل مواد
وزيوئلوڪي‌متن
م خودڪار: اضافو زمرا +ترتيب (14.9 core): + زمرو:ترڪمانستان جون ٻوليون
م خوڪار: ھِجي درستگي ← ۾
ٽيگ: موٽايل
سِٽَ 21:
== متفرق تفصيل ==
 
تازو هن ٻوليءَ لاءِ رومن لپي منظور ڪئي وئي آهي. جڏهن ته اڪثر عربي لپيءَ ۾ لکي ويندي آهي. پاڪستان ۾ هيءَ عربي لپيءَ ۾ لکي ويندي آهي. مشهور اديب جوهر بروهي [[سنڌ]] مان مستقل رسالو ڪڍندو آهي. بروهين جا سنڌين سان مستقل لاڳاپا آهن. گهڻو ڪري هر هاري، مالوند واپاري مسلمان آهن. بروهي دراوڙين جي اترين شاخ ڪري سمجهيا وڃن ٿا. ڪي وري کين سنڌو تهذيب وارا سمجهن ٿا. هن ٻوليءَ تي سنڌو تهذيب جي حوالي سان تحقيق جي ضرورت آهي. بروهي دراوڙن جي شاخ آهي، جيڪا هزارها سالن کان پنهنجن اصل ماڳن تي رهيل آهي. جڏهن ته چار هزار سال ق م۾ دراوڙن جون ڪي شاخون ڏکڻ ڏي هجرت ڪري ويون هيون. چون ٿا ته حضرت ابراهيم عليه السلام جا وڏا به هتان سنڌ مان هجرت ڪري ساڳي واٽ ڏئي ايران ۽ آخر ۾ اُر ويا هئا. ايران ۾ ابراهيمي ٻولي ۽ ڪي قبيلا ان جو يادگار آهن.''<ref name="سنڌيانا"/>
 
{{Infobox language
سِٽَ 48:
براهوئي ٻوليءَ جي خط جو نمونو فارسي طرز تي آهي. بلوچستان جا براهوئي ادبي ادارا فارسي طرز جي خط کي گهڻو استعمال ڪن ٿا، جڏهن ته سنڌ جا بروهي اديب هِتان جي پرنٽنگ پريسن مان سنڌي عربي خط جي نموني تي مگر اردو ٽائيپ سان پنهنجا بروهڪي جا ڪتاب ڇپائيندا آهن، جيئن محترم جوهر بروهي صاحب ڪيتري وقت تائين پنهنجو ”سنگت“ رسالو ان صورت ۾ ڇپائيندو رهيو، هينئر اردو فارسي خط جي ڪتابت سان ان کي ميدان تي آڻيندو آهي. ائين ئي راقم الحروف جو ڇهه ماهي ڪتابي سلسلو ”ڪَپَرت“ (ڪبوتر، پيامي) پڻ سال 1983ع کان ڇپبو رهيو آهي. محترم جوهر صاحب جا ٻه تخليقي ڪتاب ”گوريچ“ ۽ ”دُردانه“ پڻ ٽائيپ جي صورت ۾ ميدان تي آيا. بزم سوز شهدادڪوٽ، بزم مولائي شيدائي، محمد پورا وڍو ضلع جيڪب آباد، محتتم داد محمد ”خادم“ بروهي صاحب جو ادارو براهوئي ادبي ثقافتي سنگت جيڪب آباد، براهوئي پبليڪيشن فريد آباد ميهڙ، جناب تراب لاڙڪاڻوي صاحب جو ادارو انقلاب ادب ۽ محترم محمد اسحاق سوز صاحب طرفان قائم ڪيل براهوئي ادبي دنيا جو ادارو انقلاب ادب ۽ محترم محمد اسحاق سوز صاحب طرفان قائم ڪيل براهوئي ادبي دنيا يا براهوئي ادبي سنگت شهدادڪوٽ، هي سڀ اشاعتي ادارا سنڌ اندر مختلف نوعيت جا براهوي ڪتاب ميدان تي آڻڻ ۾ سرگرم آهن. حيدرآباد جو محترم علي احمد ”شاد“ بروهي صاحب پڻ هن سلسلي ۾ پاڻ پتوڙي رهيو آهي. انهن ادارن طرفان ڪيترائي ادبي ۽ ثقافتي ميڙ پڻ ڪوٺايا ويا آهن. بلوچستان ۾ به بيشمار سرڪاري ۽ غير سرڪاري ادبي ادارا هن سلسلي ۾ قابل تحسين حد تائين ڪم ڪري رهيا آهن، انهن مان ڪن جا نالا هن ريت آهن (1) براهوئي ادبي سوسائٽي رجسٽرڊ ڪوئٽه (2) براهوئي آرٽس اڪيڊمي رجسٽرڊ ڪوئٽه (3) براهوئي ادبي تنظيم ڪوئٽه (4) براهوئي اڪيڊمي جناح روڊ ڪوئٽه (5) پريس انفارميشن ڊپارٽمينٽ ڪوئٽه (6) براهوئي ادبي ديوان مستونگ (7) اداره ”ايلم“ مستونگ بلوچستان. ياد رهي ته سمورا براهوئي ڪتاب توڙي قومي هجره ڪاميٽي طرفان ڇپايل قرآن پاڪ جو براهوئي ترجمو جناب نورمحمد پروانابه صاحب، براهوئي ڪتاب گهر ”ايلم“ مستونگ ضلع قلات بلوچستان کان ملي سگهن ٿا. اٽڪل ٽيهن سالن کان محترم پروانه صاحب جي ادارت هيٺ ڇپجندڙ هفتيوار براهوئي اخبار ”ايلم“ مستونگ هن زبان جو گهڻو ادبي سرمايو پڙهندڙن تائين پهچايو آهي. براهوئي تهذيب ۽ ثقافت، تاريخ ۽ ادب، مطلب ته هر پهلوءَ کي دنيا سان متعارف ڪرايو اٿس.<ref>سنڌي ۽ بروھوي زبانن جو تقابلي جائزو؛ عزيزاللہ عزيز بروھي ؛مھراڻ رسالو؛ جلد 35؛ 1986؛
سنڌي ادبي بورڊ ڄامشورو </ref>
براهوئي زبان متعلق مغربي محققن جا ٻه طبقا آهن. هڪڙو اهو آهي جيڪو بروهين کي آريا ۽ سامي تسليم ڪري ٿو. هن طبقي ۾ ڊاڪٽر گستاولي بان، ايل ڊئمس، ڪرنل ٿامس هالڊچ سر، خانيڪاف، آر هيوجس بلر ۽ ڊبليو هيوحس وغيره. ٻيو طبقو جيڪو بروهين کي ڊرويڊي شمار ڪري ٿو، ان ۾ ڊاڪٽر ارنيسٽ ٽرمپ، ڊاڪٽر ڪاڊويل ۽ سّر ڊينس بري وغيره اچي وڃن ٿا. پوئين طبقي وارا زبان دان آهن، انڪري سندن فيصلي کي زياده اهميت ڏني وڃي ٿي. براهوئي زبان ۾ بيشمار ڊرويڊي الفاظ شامل آهن مثلاّ: پال (باله) يعني کير، بئي يعني گاهه، تيل (تيله) يعني وڇون، خِيسُن يعني ڳاڙهو، آسِٽ يعني هڪ، اِرّٽ يعني ٻه ۽ مُسِٽ۾ُسِٽ يعني ٽي وغيره. اهڙن بگڙيل لفظن جي موجودگيءَ سبب هن کي ڪرگالي يعني اڍنگي زبان سڏين ٿا.<ref>A. W. Hughes: Balochistan Brahvis, KURGALLI</ref> موجوده دور ۾ سنڌي زبان جي ملاوٽ هن کي وڌيڪ آسان بنائي ڇڏيو آهي. تاريخ شاهد آهي ته اتر هندستان توڙي سنڌ بلوچستان ۾ دراوڙن کان اڳ ئي ڪول ۽ سنٿال قومون آباد هيون، جن کي ڊرويڊين ڀؤنچ سمنڊ جي ڪناري ۽ عراق کان اچي انهي ملڪن مان لوڌي ڪڍيو هو. موهن جي دڙي مان لڌل ڪولن، سنٿالن ۽ دراوڙن جا اهڙا لاش عراقي ۽ مصري تهذيب سان هن علائقي جو لاڳاپو ظاهر ڪن ٿا.<ref>Sir John MarshallL Mohen-jo- daro Indus Civilization, Vol: I, Preface, P. 5.</ref> ان کان پوءِ 232 ق. م۾ هن ملڪ ۾ پالي زبان جو عام رواج هو. ان جا آثار ٻڌ جي ڪتبن تي موجود آهن <ref>A. Wx HughesL Balochistan, CHP Archaeology.</ref> انهن حالتن ۾ ناممڪن هو ته هڪ زبان جو اثر ٻئي زبان تي نه پوي. براهوئي زبان ۾ فارسي ۽ عربي کان سواءِ ڪجهه اهڙا لفظ به آهن جيڪي نج براهوئي ليکجن ٿا، حالانڪ اهي انگريزي آهن برصغير توڙي دنيا جي ٻين سڀني ٻولين جي ڀيٽ ۾ براهوئي زبان تي سنڌيءِ جو تمام گهڻو اثر آهي. هزارين سنڌي لفظ ساڳي صورت ۾ براهوئي زبان اندر مروج آهن، جيڪي هيٺ ڏجن ٿا:<ref>سنڌي ۽ بروھوي زبانن جو تقابلي جائزو؛ عزيزاللہ عزيز بروھي ؛مھراڻ رسالو؛ جلد 35؛ 1986؛
سنڌي ادبي بورڊ ڄامشورو </ref>
سنڌي لفظ براهوئي لفظ سنڌي لفظ براهوئي لفظ
نگاهه نگاهه مِهر،۾ِهر، محبت مِهر،۾ِهر، محبت
نظر نظر توان، طاقت توان، طاقت
جيتوڻيڪ، ٿوڻيڪ پرواهه پرواهه
سِٽَ 59:
سّرڪرده (وڏو) سرڪڙده دامن دامون
قوت، طاقت قوت، طاقت وطن وطن
مرهم، مّلم۾ّلم ملهم، مرهم منزل منزل
شاد (خوش) شاد جذبو جذبه، جوزه
جهان، دنيا جهان، دنيا رهزن رهزن
سِٽَ 67:
ڌڪ ڌڪ ڦٽ ٺپ
سخت سخت پِڙي (مال جي) پِڙي
مدد ڪُستڪ، مدت نها (مُلهه۾ُلهه) بها
غُصو، غُصه (ڪاوڙ) غُصه دوا، دارون دوا، دارون
گُل ڦُل ڦُل پلئه (بدلو) پّلو
مُند،۾ُند، موسم مُد۾ُد ڪونج ڪونج
باغ باغ خاص خاص
سال سال عام عم
سِٽَ 91:
يڪدم يڪدم آهل آهل
جڳهه، جاءِ جاڳه لائق لائخ
مزو، لطف مِزه،۾ِزه، مّزه۾ّزه ڪُنڊ ڪُنڊ
ٻڌي جُفت (جوڙو) جُفت پاڪ پاڪ، پهڪ
اڪي اڪي طيب طيب
گُنگ گُنگو گُنگ آرام آرام
مُڱ۾ُڱ (دال) مُنگ۾ُنگ بِسج بِسج
ناز، نخرو ناز، نخره پنڌ پنڌ
نماز نماز پيادو (پيادل) پياده
سِٽَ 102:
جنگ (لڙائي) جنگ مجبور، لاچار مجبور، لاچار
جنگ (ساز) جنگ بخشش بشخيچ، بخش
مّنڊو۾ّنڊو (معذور) منڊ تيمار تيمار
حق حق قطار قطار
ناحق، ظلم ناحق، ظلم تنوار (آواز) توار
سِٽَ 115:
پالڻ پالينگ ڪُڪُڙ ڪُڪُڙ
توب توپ چورو، چوزو چوزه
دّمدّ۾ دّمدّ۾ قبرستان، گورستان گورستان، قبرستان
گوءِ گو ڦوڙهه (ڀتر) ڦوڊ
سخي سخي تيل تيل
"https://sd.wikipedia.org/wiki/براھوي_ٻولي" تان ورتل