جان محمد ڀٽو رح
|
| ||
| تاريخ پيدائش: | 1918ع | |
| ڄم جي تاريخ: | بنگلو ديرو | |
| وفات جي تاريخ: | 1983ع | |
| وفات جی جاء: | ڪراچي | |
مولانا جان محمد ڀٽو، اصل نالو محمد محسن، 1918ع ۾ لاڙڪاڻي جي بنگلو ڊيرو ۾ پيدا ٿيو. ابتدائي تعليم پنهنجي ڳوٺ ۾ مڪمل ڪرڻ کان پوءِ پنهنجي مامي جي فرمائش تي جديد تعليم مڪمل ڪيائين. پنهنجي والد محمد عالم ڀٽو جي مدرسي جئندو ڊيرو مان فارغ التحصيل ٿيڻ بعد جماعت اسلامي پاڪستان ۾ شامل ٿيو ۽ هالا جي ڳوٺ ڏيپر ۾ شاهه ولي الله اورينٽل ڪاليج قائم ڪرڻ کان پوءِ زندگيءَ جي آخري گهڙي تائين اتي رهيو. هن پنهنجي سڄي زندگي اسلام جي تبليغ ۾ وقف ڪري ڇڏي. هن 11 سيپٽمبر 1983ع تي هن فاني دنيا مان لاڏاڻو ڪيو. مولانا اسلام جي تبليغ لاءِ سڄي سنڌ جو سفر ڪيو.
ڀٽو صاحب جي نصیحتون سنواريو
ڳوٺاڻي آبادي ۾ اسلامي تحريڪ کي ڪيئن ڪم ڪرڻ گهرجي؟ ان موضوع تي بحث ڪرڻ کان اڳ ۾ ڳوٺاڻن جي زندگيءَ جي پس منظر کان واقف ٿيڻ ضروري آهي. ذهن ۾ هن پس منظر سان، ڪم نقشي ڪري سگهجي ٿو:[1]
1- ڳوٺن ۾ تعليم گهٽ آهي ۽ ماڻهو اڻ پڙهيل آهن ۽ سندن علم تمام محدود ۽ سطحي آهي.
2- ماڻهن جي سامهون مقامي ۽ علائقائي مسئلا آهن، تنهنڪري انهن جي گفتگو علائقائي نوعيت جي آهي. انهن کي وسيع ۽ بلند مقصدن ۾ دلچسپي نه آهي.
3- مزاج جذباتي آهي. تنقيد کي برداشت نه ڪندا آهن.
4- مذهبيت جو تصور محدود آهي. مضبوط عقيدت هجڻ جي باوجود، اهو گهٽ ۾ گهٽ عمل ڪيو ويندو آهي.
ماحول سنواريو
(ا) ڳوٺن ۾ فساد گهڻو ڪري سماجي ريتن رسمن تي ٻڌل هوندا آهن جهڙوڪ انتقام ۽ رشتن ۾ بارٽر. ان ڪري اغوا ۽ قتل جا واقعا عام آهن. چوري به گهڻو ڪري انهن بنيادن سبب ٿيندي آهي.
(ب) سڄي علائقي ۾ عام ماڻهن ۽ مختلف قبيلن جي وچ ۾ لڙائي ۽ جهيڙا انتقامي ڪارروائين جي ڪري عام آهن. اهي دشمنيون ۽ ويڙهه سالن تائين جاري رهنديون.
(ت) ڳوٺن ۾ ودیرا، جاگيردار ۽ پير طاقتور ماڻهو هوندا آهن۔
(ث) پوليس ۽ چورن جي مدد سان ڳوٺن ۾ ودیرن جو مٿيون هٿ آهي. ماڻهن جي جان، مال، عزت ۽ آبرو وڏن زميندارن جي رحم ۽ ڪرم جي محتاج آهي.
(ج) ڪيس، پوليس جي ڇنڊڇاڻ ڳوٺاڻي زندگيءَ جو معمول آهي.
اهڙين حالتن ۾ سمجهي سگهجي ٿو ته ڳوٺن ۾ دعوت دين جو ڪم ڪرڻ ڪيترو مشڪل آهي، پر ان جو هڪ ٻيو مثبت پاسو به آهي. ڳوٺ جي ماڻهن جون ڪي اهم خصوصيتون به آهن، جيڪي اسلامي روايتن سان ويجهڙائيءَ سان جڙيل آهن، جن جي ڪري ڪم جي اثر جي اميد رکي سگهجي ٿي:
- شروعاتي دور ۾ مسلمانن جو مزاج بدوي هو. عرب ۾ تمام گهٽ شهر هئا، مديني جي آدمشماري ان وقت ڇهه ست هزارن کان وڌيڪ نه هئي ۽ اها به ٻه ڪلوميٽرن تي پکڙيل هئي.
- ڳوٺاڻا بهادر، دلير ۽ غیرت مند ھوندا آهن. هاڻي انهن کي صرف پنهنجو رخ بدلائڻو آهي. - ڳوٺن ۾ ڪيتريون ئي جھڳڙوون ڪيس برادريءَ جي دٻاءَ سان ختم ویندیون آھن.
- صلہ رحمی ڪرڻ ڳوٺن جي مزاج جو حصو آهي.
- مهمان نوازي به ڳوٺاڻي ثقافت جي خاصيت آهي.
-اسان جي ڳوٺن ۾ عربن ۽ اسلامي حڪومتن جا اثر اڃا به مضبوطيءَ سان قائم آهن، تنهنڪري ڳوٺ جي ثقافت تي هڪ حد تائين اسلامي پاسو به موجود هوندو:
- جتي ٻه گهر هجن تا اتي مسجد موجود آھي.
- السلام عليڪم هڪ عام رواج آهي.
- مهمانن کان سندن حال احوال پڇڻ ۽ کين ماني کارائڻ جو رواج آهي.
- حجاب عورتن ۽ مردن جي وچ ۾ قائم آهي.
- اسلام جي رسمن جو احترام اڃا تائين قائم آهي.
- سماج ۾ سادگي ۽ صاف گوئي جو رواج آهي.
- عورتن ۾ شرم ۽ حيا جو ماحول اڄ به قائم آهي.
- نوجوانن جي دلين ۾ اڃا تائين بزرگن جو احترام آهي.
اهو آهي ڳوٺن جو ماحول ۽ پس منظر، جنهن ۾ اسان کي ڪم ڪرڻو آهي ۽ انهن حالتن ۾ اسان کي ڳوٺن اندر ڪم جو نقشو تيار ڪرڻو آهي. سڀ کان پهرين، ڪم ڪرڻ جو عزم آهي. پنهنجو پاڻ کي ٺاهيو ته جيئن ماڻهو ٻڌي سگهن. ان ڪري، دعوت جي نقطي نظر کان، ڪارڪنن کي وڌيڪ اهميت حاصل آهي ۽ ڪارڪنن ۾ هيٺيان خاصيتون هجڻ گهرجن:
1- عمل ۽ حڪمت جو روح گڏ ٿيڻ گهرجي.
2- ڪردار عيب کان پاڪ هجي. ڪردار وڏي اپيل آهي. هيرو جيڪڏهن مٽيءَ جي ڍير ۾ هوندو ته پري کان اکيون ان جي چمڪ محسوس ڪنديون.
3- ممبر جاهليت جي رسمن ۽ رواجن کان محفوظ رهي.
4- هن تحريڪ کي چڱيءَ طرح سمجهي ورتو آهي ۽ ان جو ذميوار آهي.
5- ڪم ڪندڙ کي جلدي نه ڪرڻ گهرجي، مستقل مزاج هجڻ گهرجي، هاريءَ وانگر محنتي هئڻ گهرجي.
6- مشڪلاتن کي منهن ڏيڻ نه ڏيو.
7- مڪي جي زندگيءَ جون مشڪلاتون پوريءَ طرح هن جي سامهون هئڻ گهرجن.
8- لباس، ويهڻ ۽ بيهڻ ۾ سادگي ۽ انداز سختي سان اسلامي انداز هجڻ گهرجي.
9- ايماندار ٿيڻ ۽ واعدو رکڻ جي قابليت لاءِ دعا. باجماعت نماز جو فرض، قرآن پاڪ جي تلاوت، دير سان اٿڻ جي عادت.
اهي سڀ صفتون تحريڪ اسلامي جي ڪارڪنن لاءِ لازمي آهن:
- مسجدن کي مذهبي سرگرمين جو مرڪز بڻايو وڃي.
- جيڪڏهن ممڪن هجي ته مسجدن جي امامت اختيار ڪئي وڃي. ٻي صورت ۾ مسجد جي امام سان بهتر تعلقات قائم ڪرڻ گهرجن.
- مسجد جي ڪمن ۾ ڀرپور حصو وٺڻ گھرجی۔
- مسجد ۾ قرآن جي تعليم يا ديني ڪتاب پڙهڻ شروع ڪيو وڃي، پر ان لاءِ مناسب وقت جي چونڊ تمام ضروري آهي.
- جمعي جي ڏينهن مسجد ۾ خطبو يا تقرير ڪرڻ جو انتظام ڪيو وڃي ۽ ان ڪم کي حڪمت عملي سان کنيو وڃي.
- ڳوٺن ۾ مذهبي رسمن ۾ اڳڀرائي ڪئي وڃي. - ڳوٺن ۾ اوطاق (بيٿڪ) سماجي سرگرمين جو مرڪز آهي.
- اوطاقن ۾ وڃي عوامي ميٽنگن ۾ شرڪت ڪري ۽ اتي باوقار انداز ۾ ڳالھائي۔