جابر بن سنان البتاني

جابر بن سنان البتاني بن عبداللہ محمد بن سنان بن جابر الحراني البتاني، جابر بن سنان البتاني جي نالي ساڻ مشھور ”حران“ ۾ پیداٿيو ۽ عراق ۾ لاڏاڻو. سندن زماني جي ٻئي صدي هجري جي آخري ۽ ٽي صدي هجري جو زمانو آهي، شمارو دنيا جي عظيم ترين فلڪياتي سائنسدانن ۾ ٿيندو آهي، انجو سبب اهوئي اھم نظريات آهن جيڪي انھن ان ميدان ۾ واضع ڪيا.

جابر بن سنان البتاني

ان کان سواءِ حساب ۽ ڪتاب ۾ بہ ڪجهه نظريا واضع ڪيا خلائي جسمن ۽ تارن جي حساب لڳائڻ ۾ مشھور هئا، جابر بن سنان هڪ گھڻي مشاهدي واري جيو ميٽري، ۽ نظريہ عملي فلڪيات ماهر هئو. سندن هڪ اهم ڪڙي جوڙي جنھن ۾ انھن ٻن روشن جسمن ”سج ۽ چنڊ“ بابت پنھنجو مشاهدو لکيو ۽ فلڪياتي حسابن تحت پنج سيارن جي حرڪتن کي لکيو. فلڪيات ۽ جغرافيائي تي جابر بن سنان ڪيترائي مضمون لکيا سندن جي ٺاهيل فلڪي ٽيبل ۽ "حرڪتي ڏور وٿي" اسان تائين پهچڻ واري صحيح حرڪت آهي.

بلينو جي تحقيق کان سال 1899ع ۾  اسپين جي لائبريري ۾ محفوظ ڪتاب”الزيج الصابي للبتاني“ پڌري ٿي. جنھن ۾ سٺ کان وڌيڪ اهم فلڪيات موضوع بحث هيٺ ورتا ويا، جنھن ۾ فلڪي دائري کي الڳ ڪرڻ ۽ انجي حصن کي پاڻ ۾ ضرب ۽ الڳ ڪرڻ، حسابن سان تارن جي حرڪتن جو پتو لڳائڻ ۽ انھن جون جڳھون ٺاهڻ، يونانين جي جاميٽري طور حل ڪيل گهڻن مسئلن جي صحيح رياضياتي حل دريافت ڪيا، گرمي ۽ ٿڌ جي ويليو-قيمت صحيح ۽ ڏينھن جي نسبتي (سج جي ويجھو گھمڻ جي نسبت کان زمين جي پنھنجي ويجھو چڪر جي جھڪ) جي ويليو-قيمت لکي، دريافت ڪيو تہ اها قيمت 23 درجا ۽ 35 منٽ آهي، اڄ جيڪا صحيح قيمت آهي اها بہ 23 آهي جيڪا انھن جي اهم فلڪياتي دريافت آهي. جابر بن سنان البتاني شمسي سال جو عرصو ماپيو ۽ انھن جي ماپ ۾ خالي ٻن منٽن ٻاويھ سيڪنڊن جي غلطي ڪئي.