بورنو رياست
بورنو رياست (Borno State) نائيجيريا جي اتر-اوڀر جي جيو پوليٽيڪل زون ۾ هڪ رياست آهي،[4] جنهن جي سرحد اولهه ۾ يوبي ریاست (Yobe State) سان لڳ ڀڳ 421 ڪلوميٽر، ڏکڻ۔اولهه ۾ گومبي ریاست سان 93 ڪلوميٽرن تائين، ۽ ڏکڻ ۾ اڊماوا ریاست آهي، جڏهن ته ان جي اڀرندي سرحد قومي سرحد جو حصو آهي. ڪيمرون اٽڪل 426 ڪلوميٽرن تائين (265 ميل، جزوي طور ايبيدي ۽ ڪاليا دريائن جي پار)، ان جي اترين سرحد نائجر سان گڏ قومي سرحد جو حصو بڻجي ٿي، تقريبن 223 ڪلوميٽرن تائين، اڪثر ڪري ڪومادوگو۔يوبي نديءَ جي پار، ۽ ان جي اتر اوڀر واري سرحد سموريون سرحدون ٺاهي ٿي. قومي سرحد چاڊ سان 85 ڪلوميٽرن (53 ميلن) تائين، واحد نائيجيرين رياست آهي جيڪا ٽن پرڏيهي ملڪن جي سرحد سان آهي. اهو ان جو نالو بورنو جي تاريخي امارت مان ورتو ويو آهي، امارات جي پراڻي گاديءَ جو هنڌ ميدوگوري بورنو رياست جي گاديءَ واري شهر طور ڪم ڪري رهيو آهي. رياست 1976 ۾ ٺاهي وئي جڏهن اڳوڻي اتر۔اوڀر رياست کي ٽوڙيو ويو. اصل ۾ اهو علائقو شامل ڪيو ويو جيڪو هاڻي يوبي اسٽيٽ آهي، جيڪو 1991 ۾ هڪ الڳ رياست بڻجي ويو.[5]
| Borno | |||
|---|---|---|---|
| State | |||
| |||
| عرفيت: Home of Peace | |||
 Location of Borno State in Nigeria | |||
| جاگرافي بيهڪ: 11°30′N 13°00′E / 11.500°N 13.000°E | |||
| Country |  نائجيريا | ||
| Date created | 3 February 1976 | ||
| Capital | Maiduguri | ||
| حڪومت | |||
| • مجلس | Government of Borno State | ||
| • Governor | Babagana Umara Zulum (APC) | ||
| • Deputy Governor | Umar Usman Kadafur (APC) | ||
| • Legislature | Borno State House of Assembly | ||
| • Senators | C: Kaka Shehu Lawan (APC) N: Mohammed Tahir Monguno (APC) S: Mohammed Ali Ndume (APC) | ||
| • Representatives | List | ||
| پکيڙ | |||
| • ڪل | 70,898 ڪ.م2 (27,374 ميل2) | ||
| پکيڙ ۾ درجو | 2nd of 36 | ||
| آبادي (2022)[1] | |||
| • ڪل | 6,111,500 | ||
بورنو 36 رياستن جي علائقي ۾ ٻيو نمبر وڏو آهي، صرف نائجر رياست جي پٺيان. ان جي ماپ جي باوجود، رياست 2016 جي لڳ ڀڳ 58 لک ۽ ڇهه هزار جي اندازي مطابق آبادي سان يارهين نمبر تي سڀ کان وڌيڪ آبادي آهي.[6] جاگرافيائي طور تي، رياست اتر ۾ نيم ريگستاني ساحلي سوانا (Saheli Savanna) ۽ وچ ۾ اولهه سوڊاني سوانا جي وچ ۾ ورهايل آهي. ڏکڻ ۽ ڏکڻ اوڀر ۾ مونٽائن منڊارا پليٽ جو هڪ حصو آهي. رياست جي ڏاکڻي اتر-اوڀر ۾ ڍنڍ چاڊ جو نائجريائي حصو آهي ۽ ڍنڍ چاڊ جي ٻوڏ سوانا ماحولي علائقو آهي. ڍنڍ يوبي نديءَ ذريعي کارائي ٿي جيڪا نائجر سان رياست جي سرحد ٺاهي ٿي جيستائين اها ڍنڍ جي ڪناري تي پهچي. رياست جي وچ ۾ چاڊ باسن نيشنل پارڪ جو حصو آهي، هڪ وڏو قومي پارڪ جنهن ۾ ڪاری تاج وارو ڪرين، اسپاٽ ٿيل بگڑ هائينا، پاٽاس بندر، ۽ روان اينٽيلوپ جي آبادي شامل آهي ۽ نائيجيريا جي ڪجهه آخري باقي آفريڪا جي هاٿين جي عارضي رڍن سان گڏ. بهرحال، پارڪ جو هڪ حصو، سامبيسا ٻيلو، 2010 جي شروعات ۾ بوڪو حرام جي بغاوت دوران قبضو ڪيو ويو، ڪيترن ئي جانورن کي ڀڄڻ تي مجبور ڪيو ويو؛[7] سال 2019ع ۽ 2020ع تائين وڏا جانور نه ڏٺا ويا هئا جڏهن لڏپلاڻ ڪندڙ هاٿين جو هڪ وڏو ڌڙو بورنو ڏانهن موٽيو.[8][9]
بورنو رياست ڪيترن ئي نسلي گروهن ذریعي ڪيترن ئي سالن کان آباد آهي، جن ۾ مرڪزي علائقي ۾ ڊگھويڊ، گلاواڊا، گدوف، لامانگ، مافا ۽ منڊارا شامل آهن؛ انتهائي اتر اوڀر ۾ افاد، يدينا (بدوما)؛ انتهائي ڏکڻ ۾ ڪنيمبو وجا ۽ ڏکڻ ۾ ڪيباڪو، ڪموي، ڪلبا ۽ مارگي گروپ آهن. جڏهن ته ڪنوري ۽ شوا عرب رياست جي اتر ۽ مرڪز ۾ رهن ٿا. مذهبي طور تي، رياست جي آبادي جي وڏي اڪثريت (~ 85٪) مسلمان آهن ننڍن عيسائي ۽ روايتي اقليتن سان (خاص طور تي ڏکڻ ۾) هر هڪ جي لڳ ڀڳ 7٪ تي.
سال 700ع جي ڏهاڪي کان، جيڪا هاڻي بورنو رياست آهي، اها ڪانيم سلطنت جي علائقي ۾ هئي، هڪ سلطنت جيڪا جديد دور جي ڏاکڻي ليبيا (فيزان) ڏکڻ کان وٺي هاڻوڪي چاڊ جي اڪثر حصي کان وٺي جديد ڏينهن جي بورنو رياست تائين پکڙيل هئي. سال 1300ع جي آخر ۾، ڪانيم سلطنت کي ناڪام جنگين کان پوء منتقل ٿيڻ تي مجبور ڪيو ويو، طاقت حاصل ڪرڻ کان اڳ بورنو سلطنت بڻجي ويو ۽ ايندڙ 500 سالن تائين وسيع علائقي تي حڪمراني ڪئي. اهو سال 1800ع جي شروعات تائين نه هو جڏهن فولاني جهاد خاص طور تي سلطنت کي ڪمزور ڪيو، ته بورنو کي رد ڪرڻ شروع ڪيو. جديد ڏينهن جي ڏاکڻي بورنو رياست جو گهڻو حصو جنگين ۾ قبضو ڪيو ويو ۽ سوڪوٽو خلافت جي تحت ادماوا امارت ۾ شامل ڪيو ويو. اٽڪل 80 سالن کان پوءِ، ربيع الزبير، هڪ سوڊاني جنگجو، سلطنت کي فتح ڪيو ۽ حڪومت ڪئي، جيستائين هو سال 1900ع ۾ ڪوسري جي جنگ ۾ فرانسيسي فوجن هٿان مارجي ويو. آدموا امارات کي نوآبادياتي طاقتن پاران پڻ شڪست ڏني وئي، آدموا جنگ جرمني ۽ برطانوي سلطنت کي وڃائي ڇڏيو. ٻئي رابيه جون زمينون (بعد ۾ بورنو امارت جي طور تي بحال ڪيون ويون) ۽ ادماوا امارات وري نوآبادياتي طاقتن ۾ ورهائجي ويا، جديد ڏينهن جي بورنو رياست جرمني ۽ برطانوي سلطنت جي وچ ۾ ورهايل هئي.
برطانوي ڪنٽرول واري علائقي کي اتر نائيجيريا پروڪٽوريٽ ۾ شامل ڪيو ويو جيڪو بعد ۾ سال 1960ع ۾ نائيجيريا جي طور تي آزاد ٿيڻ کان اڳ برٽش نائيجيريا ۾ ضم ٿي ويو. جرمن ڪيمرون جيستائين اتحادي فوجون پهرين عالمي جنگ جي ڪيمرون مهم دوران ڪيمرون تي حملو ڪري ان تي قبضو ڪيو. جنگ کان پوءِ، جيڪو هاڻي بورنو رياست جو اڀرندو علائقو آهي، سال 1961ع تائين برطانوي ڪيمرون جي اندر اتر ڪيمرون جو حصو بڻجي ويو، جڏهن نائيجيريا سان گڏ هڪ ريفرنڊم ٿيو. اصل ۾، جديد ڏينهن جي بورنو رياست آزاديءَ کان پوءِ سال 1967ع تائين اتر واري علائقي جو حصو هئي جڏهن علائقي کي ورهايو ويو ۽ علائقو اتر۔اوڀر رياست جو حصو بڻجي ويو. اتر۔اوڀر رياست جي ورهاڱي کان پوء، بورنو رياست 3 فيبروري، 1976ع تي ڏهن ٻين رياستن سان گڏ ٺاهي وئي. رياستي حيثيت کان پندرهن سالن بعد، رياست جي اولهه ۾، يوبي اسٽيٽ ٺاهڻ لاءِ LGAs جو هڪ گروپ ٽوڙيو ويو. نئين سالن بعد، سال 2000ع جي شروعات ۾، رياست اسلامي گروپ بوڪو حرام جو مرڪز بڻجي وئي جڏهن کان سال 2009ع ۾ ان جي بغاوت شروع ٿي. 2012ع کان 2015ع تائين، بغاوت ڊرامائي طور تي وڌي وئي، رياست جو گهڻو حصو گروپ جي قبضي هيٺ اچي ويو، جنهن جلد ئي سال 2015ع ۾ دنيا جو سڀ کان خطرناڪ دهشتگرد گروپ بڻجي ويو ۽ لکين ماڻهن کي پنهنجن گهرن مان مجبور ڪيو. [10] اصل بوڪو حرام گروپ ۽ اسلامي رياست جي وچ ۾ دهشتگردن جي اندر ويڙهه سان گڏ سال 2015ع جي وڏي ملٽي نيشنل حملي جي پٺيان؛ اولهه آفريڪا جو صوبو الڳ ٿي ويو، گروپ کي مجبور ڪيو ويو ان جي مضبوط قلعن کان سامبيسا ٻيلي ۽ ڍنڍ چاڊ جي ڪجهه ٻيٽن ۾ 2017 تائين؛ تنهن هوندي به، دهشتگرد رياست جي لاءِ خطرو بڻيل رهيا آهن، جن سان شهري ۽ فوجي ٻنهي هدفن تي مسلسل حملا ٿيندا رهيا آهن.[11]
جزوي طور تي زرعي بنياد تي رياست جي طور تي، ڳوٺاڻي بورنو رياست جي معيشت بوڪو حرام جي بغاوت کان اڳ جانورن ۽ فصلن تي تمام گهڻو انحصار ڪندي هئي جڏهن ته رياست جي گاديءَ جو هنڌ ميدوگوري هڪ وڏو علائقائي واپار ۽ خدمت جو مرڪز آهي. [12] تنهن هوندي، بغاوت جي سالن کان پوءِ ترقي کي متاثر ڪرڻ ۽ رياست جي ڳوٺاڻن علائقن مان هارين کي مجبور ڪرڻ، بورنو ملڪ ۾ تيرهين نمبر تي گهٽ انساني ترقي واري انڊيڪس آهي پر جيئن ته بغاوت سال 2016ع کان ٿورو گهٽجي وئي آهي، ترقي جي تجديد ڪئي وئي آهي.[13][14][15]
As of 2022, much of Borno State has been occupied by ISWAP.[16]
حوالا
سنواريو- ↑ "Borno (State, Nigeria) - Population Statistics, Charts, Map and Location". www.citypopulation.de.
- ↑ 2.0 2.1 Okeowo, Gabriel; Fatoba, Iyanuoluwa, وڪي نويس. (2022-10-13). "State of States 2022 Edition" (PDF). Budgit.org. BudgIT. حاصل ڪيل 2023-03-07.
- ↑ "Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab". hdi.globaldatalab.org. حاصل ڪيل 2018-09-13.
- ↑ انگریزی ویکیپیڈیا کے مشارکین. "Borno State".
- ↑ "This is how the 36 states were created". Pulse.ng. حاصل ڪيل 15 December 2021.
- ↑ "Population 2006-2016". National Bureau of Statistics. حاصل ڪيل 14 December 2021.
- ↑ Olugbode, Michael. "Sambisa Forest From Nature Conservation to Terrorists Haven". ThisDay. وقت 9 May 2015 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 15 December 2021. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - ↑ Collyer, Rosie. "Elephant herd sighted in Nigeria's Boko Haram warzone". Radio France Internationale. حاصل ڪيل 15 December 2021.
- ↑ "Elephants return to war zone". The Elephant Protection Initiative. حاصل ڪيل 15 December 2021.
- ↑ Pisa, Katie; Hume, Tim. "Boko Haram overtakes ISIS as world's deadliest terror group, report says". CNN. حاصل ڪيل 16 December 2021.
- ↑ Odunsi, Wale. "Boko Haram, ISIS, ISWAP threat in Nigeria increasing – Osinbajo notifies US". Daily Post. حاصل ڪيل 16 December 2021.
- ↑ "Maiduguri: living in Boko Haram territory". eNCA. وقت 19 October 2019 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 16 December 2021. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - ↑ "Human Development Indices". Global Data Lab. حاصل ڪيل 15 December 2021.
- ↑ "Achieving common development objectives in Borno State". Mercy Corps. حاصل ڪيل 16 December 2021.
- ↑ Tayo, Teniola. "Maiduguri's economic revival could be a lifeline for Lake Chad Basin". Institute for Security Studies. حاصل ڪيل 16 December 2021.
- ↑ "ISWAP Still Controls Vast Areas of Guzamala in Northeast".