الف ليليٰ
الف لیلیٰ : ھزار داستان (انگريزي: One thousand nights ) هن ڪتاب جو اصل نالو ”الف ليله و ليله“ (هڪ هزار راتيون) آهي، جيڪو عام ٻوليءَ ۾ بدلجي ”الف ليليٰ“ مشهور ٿي ويو آهي. عربي ٻوليءَ ۾ ڪهاڻين جو هڪ مشهور ڪتاب[1]، جنهن جي مؤلف/ مؤلفن بابت ڪابه ڄاڻ نه آهي، پر ايتري خبر پوي ٿي ته اهي ڪهاڻيون عراق ۽ مصر ۾ مختلف وقتن تي قلمبند ٿيون آهن. هن ڪتاب جو بنياد هڪ ايراني افسانوي داستان تي ٻڌل آهي، جنهن جون حڪايتون ’شهرزاد‘ جي زباني بيان ٿيل آهن.
آهستي آهستي ٻين حڪايتن جي اضافي جي ڪري هن جو نقشو اهڙو بدليو، جو ”الف ليليٰ“ پنهنجي موجوده صورت ۾ وچئين دؤر جي عربي اسلامي -تهذيب- ۽ تمدن جي مختلف پهلوئن جي هڪ نهايت دلڪش ۽ تقريباً هوبهو -تصوير- پيش ڪري ٿو. 1704- 1717ع جي زماني ۾ گالان (Galland) هن جو ترجمو فرانسيسي ٻوليءَ ۾ شايع ڪيو. -ان- کان پوءِ ٻين زبانن ۾ هن جو ترجمو ٿيندو رهيو، جنهنڪري ”الف ليليٰ“ کي دنيا جي -بين- الاقوامي ادب ۾ به هڪ ممتاز ۽ مستقل مقام مليو.
الف ليليٰ جي -انگريزي- ترجمن مان سر رچرڊ برٽن (R.F.Burton) جو ترجمو، جيڪو 1888- 1885ع ۾ 16 جلدن ۾ شايع ٿيو، اصل متن جو مڪمل ترجمو آهي، جنهن ۾ حاشين جو به اضافو ڪيل آهي. هن کان پهرين 1840ع ۾ لين (Lane) به ترميم ٿيل ۽ چونڊ متن جو هڪ -انگريزي- ترجمو ڪيو هو. سنڌي ۽ -اردو- زبانن ۾ به هن ڪتاب جا ترجما ٿي چڪا آهن.[2] الف لیلیٰ عربي ٻولي جا لفظ آهن جن جي معني آهي ھڪ ھزار راتيون ۽ ”الف ليله و ليله“ جي معني آهي "ھڪ ھزار راتيون ۽ ھڪ رات " يعني 1001 راتيون. رچرڊ برٽن ان جو ترجمو انگريزي ۾ ڪري ان جو نالو عريبين نائيٽس رکيو[1]۔.
 علي بابا چاليھ چور جي ڪھاڻي ۾ قاسم غار ۾ ڏيکاريل، ميڪس فيلڊ جي 1909 ۾ ٺاھيل تصوير | |
| ملڪ | وچ اوڀر |
|---|---|
| ٻولي | عربي |
| موضوع | ڪھاڻي |
| صنف | لوڪ ڪٿا |
| ترتيب | وچولو دؤر |
.jpg)
ھن ڪتاب ۾ ھڪ فرضي شھريار بادشاھ جو ذڪر آھي جنھن پنھنجي زال کي بيوفائي ڪرڻ تي مارائي ڇڏيو ۽ انتقام طور ھي روز رات ھڪ ڪنواري ڇوڪري سان شادي ڪري گذاري صبح جو ان کي مارائي ڇڏيندو هو.جڏھن ھن وزير جي نياڻي شھرزاد سان رات گذاري تہ ان کيس دل بھلائڻ لاء قصو شروع ڪيو ۽ جان بچائڻ لاءِ مھلت ان قصي ختم ٿيڻ تائين مليس. اھا ھر رات کيس قصو بيان ڪندي ھئي اھڙي طرح ھڪ ھزار راتين تائين قصو جاري رھيو. ان قصي ۾ ڪيتريون ئي ڪھاڻيون شامل آهن جن جو تعلق بغداد ۽ قاھرہ سان ھيو. [1]. ھن ڪتاب ۾ سوين مھمجوعانہ، عشقيہ، جنن پرين واريون ۽ ڳالھايون ٻولھيون ڪندڙ جانورن جون ڪھاڻيون آھن جيڪي صدين کان وچ اوڀر ۽ ايشيا ۾ قصہ خوان ماڻھن کي ٻڌائيندا رهندا هئا. 14 کان 18 صدي عيسويءَ ۾ اھي عربي ٻولي ۾لکجڻ شروع ٿيون ۽ انھن کي الف ليلي جي صورت ۾ سھيڙيو ويو[1].