ارمغان حجاز
ارمغانِ حجاز (حجاز جو تحفو؛ اصل ۾ فارسيءَ ۾ ڇپيل، 1938ع) اسلام جي عظيم فلسفي شاعر علامه اقبال جي فلسفيانه شاعري جو ڪتاب آھي.
| فائل:Gift from Hijaz.jpg | |
| مصنف | علامہ اقبال |
|---|---|
ڇاپي جي تاريخ |
1938[1] |
هيءُ ڪتاب، اقبال جي وفات کان ڪجهه مهينا پوءِ شايع ٿي، هڪ تمام ننڍڙي جلد آهي، جنهن ۾ فارسي ۽ اردو ٻنهي ٻولين ۾ شعر آهن. اهو نامڪمل آهي، جيتوڻيڪ اهو پڙهندڙن کي آسانيء سان ظاهر نه آهي؛ ڇاڪاڻ ته اقبال هن ڪتاب ۾ ڪجهه خال ڇڏيا آهن، جن کي هن مڪي جي زيارت ڪرڻ وقت ڀرڻ جو ارادو ڪيو هو. عنوان جو مطلب آهي "حجاز کان تحفو" هن جي خواهش هئي ته جزيرة العرب جو سفر ڪري حج ڪري ۽ حضرت محمد ﷺ جي قبر جي زيارت ڪري، پر زندگيءَ جي آخري سالن ۾ مسلسل بيماريءَ سبب ائين ڪرڻ کان روڪيو ويو. اقبال ارمغان کي حجاز ڏانهن وٺي وڃڻ لاءِ تحفي طور ترتيب ڏيڻ شروع ڪيو، هندستان واپسيءَ تي پنهنجي وطن وارن لاءِ ”حجاز کان تحفو“ طور ان کي شايع ڪرڻ جو ارادو ڪيو. هن جي آخري تصنيف ۾، اسان کي شاعر اڳي کان وڌيڪ اٽل نظر اچي ٿو. شعر مختصر ۽ ذاتي وڌيڪ آهن. اهو تاثر ڇڏي ويو آهي ته ليکڪ هن کي ڇڏي وڃڻ کان اڳ پنهنجي چوڌاري دنيا تي آخري نظر وٺي رهيو آهي. موضوع گهڻو ڪري واقف آهن، پر علاج هميشه وانگر تازو، زبردست ۽ نازڪ آهي. اقبال جو اظهار، خدا کي خطاب ڪندي، انساني برائين تي تنقيد ڪرڻ، ناانصافي ۽ ظلم کان نفرت ڪرڻ ۽ محمد ﷺ ۽ ان جي اصحابن جي عقيدت ۾ به، سڀ ڪجهه گهٽجي ٿو وڃي. هڪ عظيم مفڪر جي خيالن ۽ احساسن جي مجموعي طور ارمغان کي ويهين صديءَ جي ادبي صنفن ۾ هڪ خاص مقام حاصل آهي. ان کي ٻن حصن ۾ ورهايو ويو آهي، پهريون فارسي شعر، ٻيو اردو نظم. فارسي شاعري، سڀئي رباعي صورت ۾ پنجن گروهن ۾ ورهايل آهن ۽ خدا جي سچائي، محمد، مسلم قوم، انسانن ۽ "خدا جي رستي تي صحابي" کي پيش ڪري ٿو. ٻئي ڀاڱي ۾ 1935ع کان سندس وفات جي وچ ۾ لکيل اردو نظمن تي مشتمل آهي، جنهن ۾ شاعر جي دور جي نظرياتي مونجهاري ۽ مسلمانن تي ان جا اثر بيان ڪيل نظم شامل آهن. هن ڪم ۾ اقبال عملي طور هر ان سوال کي ڇهيو آهي، جن سان هو پنهنجي زندگيءَ جي علمي جدوجهد ۽ ادبي ڪاميابيءَ ۾ مشغول رهيو هو. نظم جيڪي هن آخري ڪم تي مشتمل آهن، اهو تاثر ڏين ٿا ته ليکڪ کي آخرڪار اهو سڪون مليو آهي، جيڪو هن ڪيتري عرصي کان ڳولي رهيو هو:
سرودِ رفتہ باز آید کہ ناید
نسیمے از حجاز آید کہ نا ید
سر آمد روز گار ایں فقیرے
دگر دانائے راز آید کہ نا ید
اهو گيت جيڪو هليو ويو آهي اهو ٻيهر اچي سگهي ٿو يا نه
حجاز مان تازي هوا اچي سگهي ٿي يا نه
هن غريب مسڪين جا ڏينهن ختم ٿي ويا
رازن جو ڪو ٻيو ڄاڻندڙ اچي سگھي ٿو يا نه؟
حوالا
سنواريو- ↑ Mustansir Mir (5 July 2006). Iqbal. I.B.Tauris. pp. 19–. ISBN 978-1-84511-094-9. https://books.google.com/books?id=svYphqj8h7UC&pg=PA19.