رياض
رياض (عربي ٻولي: الرياض، " باغيچو") سعودي عرب جي گاديءَ جو هنڌ ۽ سڀ کان وڏو شهر آهي،[5] جيڪو نجد جي علائقي ۾ صوبي رياض ۾ واقع آهي. اهو پڻ رياض صوبي جي راڄڌاني ۽ رياض گورنري جو مرڪز آهي. ميٽروپوليس جو موجوده روپ 1950ع جي ڏهاڪي ۾ ان جي دفاعي قلعي کي ختم ڪرڻ کانپوءِ ديوار واري شهر جي هڪ شاخ جي طور تي سامهون آيو، جنهن کانپوءِ شهر جي توسيع ۽ شهريت جي ڪيترن ئي مرحلن مان گذريو. اهو جزيره نما عرب جو سڀ کان وڏو شهر آهي ۽ نجد جي علایقی جي اڀرندي حصي تي، النفود ريگستان جي مرڪز ۾ واقع آهي. هي شهر سمنڊ جي سطح کان سراسري طور تي 600 ميٽر (2,000 فوٽ) جي بلندي تي آهي،[6] ۽ هر سال 50 لک سياح اچي ٿو، اهو دنيا ۾ 49هين سڀ کان وڌيڪ گهميل شهر ۽ وچ اوڀر ۾ ڇهين نمبر تي آهي. رياض ۾ سال 2022ع ۾ 70 لک ماڻهن جي آبادي هئي، ان کي سعودي عرب ۾ سڀ کان وڌيڪ آبادي وارو شهر، وچ اوڀر ۾ 3ھین نمبر تي سڀ کان وڌيڪ آبادي وارو شهر، ۽ ايشيا ۾ 38هين سڀ کان وڌيڪ آبادي وارو شهر آهي.[7]
| رياض الرياض | ||
|---|---|---|
 الاوليا ڊسٽرڪٽ  بليوارڊ شهر .jpg) مسماڪ قلعو  ڪنگ عبدالعزيز تاريخي مرڪز  ڪنگ عبدالله مالي ڊسٽرڪٽ _03.JPG) ٽاهليا گهٽي  سج لٿي ۾ رياض | ||
| ||
| سعودي عرب ۾ رياض جو مقام | ||
| جاگرافي بيهڪ: 24°38′N 46°43′E / 24.633°N 46.717°Eمڪانيت: 24°38′N 46°43′E / 24.633°N 46.717°E | ||
| ملڪ |  سعودي عرب | |
| صوبو | رياض | |
| گورنريٽ | رياض | |
| حڪومت | ||
| • مجلس | رياض ميونسپلٽي | |
| • رياض جو گورنر | فيصل بن بندر آل سعود | |
| • رياض جو ميئر | فيصل بن عبدالعزيز المقرن | |
| پکيڙ | ||
| • ڪل | 1,973 ڪ.م2 (762 ميل2) | |
| بلندي[1] | 612 ميل (2,008 ft) | |
| آبادي (2022)[2] | ||
| • ڪل | 70,09,100 | |
رياض جي نالي سان هن شهر جو پهريون ذڪر سال 1590ع ۾ هڪ عرب تاريخ نويس ڪيو هو.[8] سال 1737ع ۾ ديهام ابن داواس، جيڪو پاڙيسري منفوها مان هو، اچي آباد ٿيو ۽ شهر تي قبضو ڪري ورتو. ديهام شهر جي چوڌاري هڪ ديوار ٺاهي هئي، ۽ رياض نالي جو سڀ کان مشهور ماخذ هن دور جو آهي، جنهن جو حوالو اڳئين نخلستان جي شهرن ڏانهن آهي، جيڪي ابن داؤس جي ٺاهيل ديوار کان اڳ هئا. [9] سال 1744ع ۾ محمد بن عبدالوهاب درعيہ جي امير محمد بن سعود سان اتحاد قائم ڪيو ۽ ديهام کان رياض کسي ورتو. تنهن هوندي به سندن رياست، جيڪا هاڻي پهرين سعودي رياست جي نالي سان مشهور آهي، سال 1818ع ۾ ختم ٿي وئي. ترڪي بن عبدالله 19هين صديءَ جي شروعات ۾ ٻي سعودي رياست جو بنياد وڌو ۽ سال 1825ع ۾ رياض کي پنهنجي گاديءَ جو هنڌ بڻايو. پر هن شهر تي سندس حڪومت کي گڏيل عثماني حڪومت۔راشدي اتحاد ٽوڙي ڇڏيو. آخرڪار، 20ھین صدي جي شروعات ۾ عبدالعزيز بن سعود، جيڪو اولهه ۾ صرف ابن سعود جي نالي سان مشهور آهي، سال 1902ع ۾ نجد جي پنهنجي اباڻي سلطنت کي واپس ورتو ۽ سال 1926ع ۾ حجاز جي آخري سعودي فتح سان پنهنجي حڪمراني کي مضبوط ڪيو ء بعد ۾ هن جو نالو رکيو.[10] [11] سيپٽمبر، 1932ع ۾ سعودي عرب جي بادشاهت رياض کي گاديءَ جو هنڌ بڻايو ويو. هي شهر سال 1938ع تائين حڪومت جو انتظامي مرڪز رهيو، جڏهن ابن سعود مربي محل ۾ منتقل ٿيو. سال 1950ع جي ڏهاڪي ۾، ڀتين کي ڊاهي ڇڏيو ويو ۽ رياض ميٽروپوليس ڀتين واري شهر جي هڪ شاخ جي طور تي وڌايو.
رياض سعودي عرب جو سياسي ۽ انتظامي مرڪز آهي. مشاورتي اسيمبلي (جنهن کي شوري يا شوري ڪائونسل پڻ چيو ويندو آهي)، وزيرن جي ڪائونسل، بادشاهه ۽ سپريم جوڊيشل ڪائونسل سڀ شهر ۾ واقع آهن. انهن چئن ادارن سان گڏ جيڪي سعودي عرب جي قانوني نظام جو بنياد آهن، ٻين وڏن ۽ ننڍن سرڪاري ادارن جا هيڊ ڪوارٽر پڻ رياض ۾ واقع آهن.[12] شهر ۾ 114 پرڏيهي سفارتخانا آهن، جن مان گهڻا ڊپلوميٽڪ ڪوارٽر ۾ شهر جي اولهندي پهچ ۾ واقع آهن.
رياض پڻ اقتصادي اهميت رکي ٿو، ڇاڪاڻ ته ان ۾ ڪيترن ئي بئنڪن ۽ وڏن ڪمپنين جا هيڊ ڪوارٽر آهن، جهڙوڪ سعودي نيشنل بئنڪ، الراجي بئنڪ، المرائي، سعودي ٽيليڪميونيڪيشن ڪمپني ۽ سامبا فنانشل گروپ. هاءِ وي 65، جيڪو مقامي طور تي ڪنگ فهد روڊ جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو، شهر جي انهن اهم مرڪزن مان گذري ٿو، جن ۾ ڪنگ عبدالله فنانشل ڊسٽرڪٽ، دنيا جي وڏن مالي ضلعن مان هڪ، فيصليه سينٽر ۽ ڪنگڊم سينٽر شامل آهن. رياض آبادي جي لحاظ کان دنيا جي تيز ترين وڌندڙ شهرن مان هڪ آهي ۽ ڪيترن ئي پرڏيهين جو گهر آهي.
شهر کي 15 ميونسپل ضلعن ۾ ورهايو ويو آهي، جن جي نگراني ميونسپلٽي آف رياض (عربي ٻولي: أمانة الرياض) ميئر ۽ رياض لاءِ رائل ڪميشن، جنهن جي صدارت صوبي جو گورنر فيصل بن بندر السعود ڪندو آهي، جي سربراهي ۾ ڪئي ويندي آهي.جولاءِ،2020ع تائين، ميئر فيصل بن عبدالعزيز بن محمد المقرن آهي.[13] رياض ايڪسپو 2030 جي ميزباني ڪندو، سال 2020ع ۾ دبئي کان پوء ميزبان ٻيو عرب شهر بڻجي ويندو.[14][15]
تاريخ سنواريو
شروعاتي تاريخ سنواريو
اسلام کان اڳ واري دور ۾، جديد رياض جي ماڳ تي موجود شهر کي حجر (عربي: حجر) سڏيو ويندو هو، ۽ مبينا طور تي قبيلي بنو حنيفه قائم ڪيو هو. هجر صوبي الیمامه جي گاديءَ جو هنڌ رهيو، جنهن جا گورنر اموي ۽ عباسي دور ۾ مرڪزي ۽ مشرقي عرب جي اڪثر علائقن جا ذميوار هئا. اليمامه 866ع ۾ عباسي سلطنت کان الڳ ٿي ويو ۽ اهو علائقو قرمطین عقيدي وارن جي حڪومت هيٺ اچي ويو، جن راڄڌاني حجر کان ويجھي الخرج ڏانهن منتقل ڪئي. پوءِ اهو شهر زوال جي ڊگهي عرصي تائين هليو ويو. 14ھین صدي عيسويء ۾، اتر آفريڪا جي سياح ابن بطوطه پنهنجي حجر جي سفر جي باري ۾ لکيو، ان کي بيان ڪيو ويو آهي "اليمامه جو مکيه شهر، ۽ ان جو نالو حجر" آهي. ابن بطوطه اڳتي هلي ان کي واهن ۽ وڻن جو شهر قرار ڏئي ٿو، جنهن جا اڪثر رهواسي بني حنيفه سان تعلق رکن ٿا، ۽ ٻڌائي ٿو ته هو سندن اڳواڻ سان گڏ حج ڪرڻ لاءِ مڪي ڏانهن روانو ٿيو. بعد ۾ حجر ڪيترن ئي الڳ آبادين ۽ جاين ۾ ورهائجي ويو. انهن مان سڀ کان وڌيڪ قابل ذڪر مقرن ۽ ميڪل هئا، جيتوڻيڪ هجر جو نالو مقامي لوڪ شاعريءَ ۾ ظاهر ٿيندو رهيو. رياض جي نالي سان علائقي جو سڀ کان پھريون حوالو 17 صديءَ جي هڪ تاريخدان مان ملي ٿو، جيڪو 1590ع جي هڪ واقعي جي رپورٽ ڪري ٿو. سال 1737ع ۾ پاڙيسري منفوحا مان هڪ پناهگير دهم بن داواس، رياض تي قبضو ڪيو. ابن داواس علائقي جي مختلف نخلستان جي شهرن کي گهيرو ڪرڻ لاءِ هڪ واحد ديوار ٺاهي، انهن کي مؤثر طور تي هڪ واحد قلعو شهر بڻائي ڇڏيو. نالو "رياض"، مطلب ته "باغ" انهن اڳوڻي نخلستان جي شهرن ڏانهن اشارو ڪري ٿو.
پهرين سعودي رياست سنواريو
سال 1750ع ۾، محمد بن عبدالوهاب، محمد بن سعود سان اتحاد قائم ڪيو، جيڪو ويجهي شهر درعیه جو حڪمران هو. ان کان پوءِ ابن سعود ارد گرد جي علائقي کي فتح ڪرڻ لاءِ روانو ٿيو، ان مقصد سان ته ان کي هڪ اسلامي رياست جي حڪمراني هيٺ آڻي. رياض جي ابن داؤس سڀ کان وڌيڪ پرعزم مزاحمت جي اڳواڻي ڪئي، الخرج، الاحساء ۽ نجران جي بني يام جي فوجن سان اتحاد ڪيو. تنهن هوندي به، ابن داواس ڀڄي ويو ۽ رياض سال 1774ع ۾ سعودين جي حوالي ڪيو، ڊگهي جنگين کي ختم ڪيو ۽ گاديءَ واري درعيه سان گڏ پهرين سعودي رياست جو اعلان ڪيو. پهرين سعودي رياست کي مصر جي محمد علي طرفان موڪليل فوجن طرفان تباهه ڪيو ويو، جيڪو عثماني سلطنت جي طرفان ڪم ڪري رهيو هو. سال 1818ع ۾ عثماني فوج سعودي راڄڌاني درعيه کي تباهه ڪري ڇڏيو. ترڪي بن عبدالله بن محمد، سعود بن سعود جو ڪزن، ٻئي سعودي رياست جو پهريون امير ٿيو. هن 1834ع تائين 19 سالن تائين حڪومت ڪئي، جنهن سبب علائقي کي مضبوط ڪيو ويو، جيتوڻيڪ اهي تصوراتي طور تي مصر جي وائسراءِ محمد علي جي قبضي هيٺ هئا. 1823ع ۾ ترڪي بن عبدالله رياض کي نئين راڄڌاني طور چونڊيو. سال 1834ع ۾ ترڪي جي قتل کان پوءِ، سندس وڏي پٽ فيصل قاتل کي قتل ڪري، راڄڌاني تي قبضو ڪري ورتو، ۽ مصر جي وائسراءِ طرفان ڪنٽرول ٿيڻ کان انڪار ڪيو. پوءِ نجد تي ڪاهه ڪئي وئي ۽ فيصل کي گرفتار ڪري قاهره ۾ رکيو ويو. بهرحال، جيئن مصر عثماني سلطنت کان آزاد ٿيو، فيصل پنجن سالن جي قيد کان پوءِ ڀڄي ويو، نجد ڏانهن واپس آيو، ۽ پنهنجي حڪومت کي ٻيهر شروع ڪيو، 1865 تائين حڪومت ڪئي ۽ آل سعود جي حڪمراني کي مضبوط ڪيو. فيصل جي وفات کان پوءِ سندس پٽن ۾ دشمني پيدا ٿي وئي، جنهن صورتحال جو فائدو وٺندي محمد بن راشد نجد جو گهڻو حصو کسي ورتو، عثمانين سان معاهدو ڪيو ۽ 1871ع ۾ الاحسا تي به قبضو ڪيو. سال 1889ع ۾ عبدالرحمان بن فيصل ٽيون، فيصل جي پٽ نجد تي ٻيهر قبضو ڪيو ۽ 1891ع تائين حڪومت ڪئي، جتان وري محمد بن راشد جي قبضي ۾ آيو. ترڪي جي پوٽن جي وچ ۾ بين الاقوامي جدوجهد سال 1891ع ۾ ٻي سعودي رياست جي زوال جو سبب بڻيو، جيڪو حریف الراشد قبيلي جي هٿان هو، جيڪو اتر جي شهر الھائل کان حڪمران هو. المسماڪ قلعو ان دور جو آهي. عبدالرحمان بن فيصل السعود نجد جي ڀرپاسي ۾ هڪ قبائلي برادري ۾ پناهه ورتي هئي ۽ پوءِ پنهنجي خاندان سان گڏ ڪويت هليو ويو ۽ جلاوطني ۾ رهيو. بهرحال، سندس پٽ عبدالعزيز سال 1902ع ۾ نجد جي پنهنجي اباڻي سلطنت واپس ورتي ۽ 1926ع تائين پنهنجي حڪومت کي مضبوط ڪيو، ۽ پنهنجي سلطنت کي وڌيڪ وسيع ڪيو ته جيئن ”عربي جزيره نما“ جو گهڻو حصو ڍڪي. هن سيپٽمبر، 1932ع ۾ پنهنجي سلطنت جو نالو سعودي عرب رکيو ۽ ان جي گاديءَ جو هنڌ رياض رکيو ويو.
جديد تاريخ سنواريو
جاگرافي سنواريو
پس منظر ۾ جبل طويق سان گڏ رياض جي ڀر ۾ نفود ريگستان.
موسم سنواريو
رياض ۾ ڊگھي، انتهائي گرم اونهاري ۽ مختصر، سياري سان گرم ريگستاني آبهوا آهي (ڪوپن موسمياتي درجه بندي BWh). آگسٽ ۾ سراسري گرمي پد °43.6 سينٽي گريڊ (°110.5 فارنهائيٽ) آهي. جيڪڏهن شهر جي بلندي تي نه هجي ها ته رياض اڃا به وڌيڪ گرم موسم جو تجربو ڪري ها. شهر تمام گهٽ برسات جو تجربو ڪري ٿو، خاص طور تي اونهاري ۾، پر مارچ ۽ اپريل ۾ مناسب مقدار ۾ مينهن پوي ٿو. اهو پڻ معلوم ٿئي ٿو ته مٽي طوفان آهن جن جي دوران مٽي ايتري ڳري ٿي سگهي ٿي ته نمائش 10 ميٽر (33 فوٽ) کان گهٽ ٿي ویندی آهي. 1 ۽ 2 اپريل، 2015ع تي، هڪ وڏو مٽي طوفان رياض کي ماريو، جنهن سبب علائقي جي ڪيترن ئي اسڪولن ۾ ڪلاس معطل ٿي ويا ۽ سوين پروازون، گهريلو ۽ بين الاقوامي ٻنهي، منسوخ ڪيون ويون.
ڊيموگرافڪ سنواريو
سال 2022ع ۾، شهر ۾ 70 لک کان وڌيڪ ماڻهو هئا. هن شهر جي آبادي سال 1935ع ۾ 40,000 ۽ سال 1949ع ۾ 83,000 هئي. هن شهر جي آبادي ۾ واڌ جي شرح تمام گهڻي هئي، سال 1960ع جي ڏهاڪي ۾ 1,50,000 ماڻهن جي آبادي کان وٺي، تازي ذريعن مطابق ستر لک تائين. سال 2017ع تائين، رياض جي آبادي 64.19 سيڪڙو سعودين تي مشتمل آهي، جڏهن ته غير سعودي آبادي جو 35.81 سيڪڙو آهي. هندستاني 13.7 سيڪڙو تي سڀ کان وڏي اقليتي آبادي، ان کان پوءِ پاڪستاني 12.4 سيڪڙو آهن. آبادي، پيدائش جي ٻيڻي شرح ۽ اعليٰ معاشي ترقي سان مهاجرن جي به آمد جي کارن ایتری وڌي وئي آهي.
لینڊ مارڪ ۽ فن تعمير سنواريو
پراڻي رياض جي ورنيڪيولر فن تعمير سنواريو
رياض جو پراڻو شهر، شهر جي ڀتين جي اندر ھڪ چورس ڪلوميٽر جي ايراضيءَ کان وڌيڪ نه هو، ۽ تنهن ڪري رياض جي اصل ديوار واري نخلستان شهر جا تمام گهٽ اهم اڏاوتي آثار اڄ به موجود آهن. سڀ کان نمايان قلعو مسماڪ آهي ۽ اصل ديوار جا ڪجهه حصا ان جي دروازي سان گڏ آهن جن کي بحال ۽ تعمير ڪيو ويو آهي. انهن پراڻن حدن اندر مٽيءَ جي سرن جا ڪيترائي روايتي گھر به آهن، پر اهي گهڻو ڪري زبون حال آهن. شهر جي ڀتين جي ٻاهران توسيع شروع ۾ سست هئي، جيتوڻيڪ رياض جي چوڌاري ڪجهه ننڍا نخلستان ۽ آباديون هيون. ديوارن کان ٻاهر پهرين وڏي تعمير بادشاهه عبدالعزيز جي مربي محل هئي. اهو محل سال 1936ع ۾ تعمير ٿيو، جيڪو سال 1938ع ۾ مڪمل ٿيو، ۽ سال 1938ع ۾ 800 ماڻهن جا گهر ان ۾ لڏي ويا. هي محل هاڻي هڪ وڏي ڪمپليڪس جو حصو آهي، جنهن کي ڪنگ عبدالعزيز هسٽاريڪل سينٽر سڏيو وڃي ٿو. روايتي رياض جي ڀرپاسي واري علائقي ۾ ٻيا به روايتي ڳوٺ ۽ شهر آهن جن کي شهري پکيڙ پهچي ٿو ۽ ان کي گهيرو ڪري ٿو. انهن ۾ درعيه، منفوها ۽ وادي لبن شامل آهن. رياض ۾ ترقي جي شروعاتي ڏينهن جي برعڪس، جنهن دوران مقامي اڏاوتون بغير غور جي زمين تي کرائي ويون، اتي روايتي فن تعمير لاء هڪ نئين تعريف ملي ٿي. سعودي سياحت ۽ قومي ورثی جو ڪميشن رياض ۽ سلطنت جي ٻين حصن ۾ تاريخي فن تعمير کي بحال ڪرڻ جي ڪوشش ڪري رهيو آهي.
رانديون سنواريو
ٽرانسپورٽ سنواريو
ميڊيا سنواريو
ترقياتي منصوبا سنواريو
فن ۽ ثقافت سنواريو
خواندگي جي شرح سنواريو
حوالا سنواريو
- ↑ "Elevation Finder". www.freemaptools.com. حاصل ڪيل 2021-05-14.
- ↑ "بوابة الهيئة - الصفحة الرئيسية". portal.saudicensus.sa (ٻولي ۾ Arabic).
- ↑ "TelluBase—Saudi Arabia Fact Sheet (Tellusant Public Service Series)" (PDF). tellusant.com. Tellusant, Inc. حاصل ڪيل 2024-01-11.
- ↑ "Sub-national HDI – Subnational HDI – Global Data Lab".
- ↑ Gardham, Richard. "The largest cities in Saudi Arabia (and their investment strengths)". Investment Monitor. حاصل ڪيل 2023-04-16.
- ↑ "Geographic Location of Riyadh". Riyadh Development Authority. حاصل ڪيل 24 May 2019.
- ↑ "هيئة تطوير مدينة الرياض توافق على طلبات مطورين لإنشاء 4 مشاريع سياحية وترفيهية" (ٻولي ۾ Arabic). وقت 4 April 2019 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 24 May 2019. Unknown parameter
|url-status=ignored (مدد) - ↑ Cybriwsky 2013258.
- ↑ Al-Oteibi 1993163.
- ↑ Farsy 199015.
- ↑ Facey 1992271.
- ↑ Moon, Carol. "LibGuides: A Guide to Saudi Arabia Politics: 1.Government of Saudi Arabia". slulibrary.saintleo.edu. حاصل ڪيل 2020-07-25.
- ↑ "Prince Faisal bin Abdulaziz appointed as Riyadh mayor by royal decree". Arab News. حاصل ڪيل 2020-07-25.
- ↑ "Saudi capital Riyadh to host World Expo 2030". Arab News. حاصل ڪيل 2023-11-28.
- ↑ "Saudi Arabia to Host World Expo 2030, in Victory for Crown Prince". the newyork times.com. حاصل ڪيل 2023-11-29.